Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Roman Walewski

Protokolant: Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2023 r. w P. na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. B.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury i renty inwalidzkiej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno- Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 16 czerwca 2021 r. sygn. akt IV U 2262/19

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26.05.2017 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji od 01.10.2017 r. ponownie ustalił wysokość emerytury J. B..

Decyzję wydano na podstawie art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18.02.1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (dalej zwanej ustawą zaopatrzeniową) oraz na podstawie otrzymanej z IPN-u informacji z dnia 16.02.2017 r.,
nr (...).

Ustalono, że od 01.10.2017r. wysokość miesięcznego świadczenia wraz z przysługującymi wzrostami i dodatkami wynosi 2069,02 zł.

Wartość świadczenia została ustalona w następujący sposób: podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 4119,25 zł. Emerytura wynosi 69,77 % podstawy wymiaru. Daje to kwotę 2874 zł. Emeryturę podwyższono o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą. Wysokość emerytury jest wyższa od kwoty
przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, wobec tego jej wysokość ograniczono do kwoty 2069,02 zł.

Decyzją z dnia 26.05.2017 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji od 01.10.2017 r. ponownie ustalił wysokość renty inwalidzkiej J. B..

Decyzję wydano na podstawie art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18.02.1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (dalej zwanej ustawą zaopatrzeniową) oraz na podstawie otrzymanej z IPN-u informacji z dnia 16.02.2017 r.,
nr (...).

Wartość świadczenia została ustalona w następujący sposób: podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 4189,51 zł. Renta inwalidzka z tytułu zaliczenia do III grupy stanowi
0 % podstawy wymiaru. Ustalona wysokość renty inwalidzkiej jest niższa od kwoty przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy ogłoszonej przez Prezesa ZUS-u, wobec tego wysokość renty podwyższa się do kwoty 750 zł.

W odwołaniu od tych decyzji wnioskodawca J. B. sformułował następujące zarzuty:

1) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego ubezpieczonemu świadczenia, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa
i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

2) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego ubezpieczonemu świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego ubezpieczonemu prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

3) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w zw.
z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na naruszeniu godności ubezpieczonego, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że jego służba
w okresie przed 31.08.1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie ubezpieczonemu – w akcie prawnym rangi ustawy – winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których ubezpieczony w żaden sposób się nie przyczynił;

4) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień
o charakterze majątkowym wynikających ze służby po 1990 r. i obniżeniu świadczeń emerytalnych z tytułu tej służby w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL oraz z stosunku do innych osób, pełniących służbę wojskową w PRL w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa,

5) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31.07.1990 r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

a w konsekwencji powyższych naruszeń:

6) naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1
w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych ubezpieczonego i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa ubezpieczonego do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej,

7) naruszenie zasady określoności przepisów prawa wymagającej formułowania ich
w sposób jasny, poprawny i precyzyjny wyrażonej w ) 6 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20.06.2000 r. w sprawie „zasad techniki prawodawczej” polegające na użyciu w ustawie określeń o charakterze ogólnym (...) Ochrony (...) i Zarząd (...), co może powodować nieuzasadnione, a nawet wręcz uznaniowe kwalifikowanie przez pracowników IPN byłych żołnierzy zawodowych (...) jako pełniących służbę na rzecz „totalitarnego państwa”,

8) spowodowanie kolizji przepisów ustawy z dnia 16.12.2016 r. z przepisami art. 151 ust. 1
i 3 ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej, bez rozstrzygnięcia tej kolizji w ustawie, polegające na arbitralnym pozbawieniu byłych żołnierzy zawodowych (...) uprawnień do zaliczania służby w W. Ochrony P. na równi ze służbą w Straży Granicznej,

9) naruszenie zasady ne bis in idem, wywodzącej się wprawdzie z prawa karnego
i dotyczącej zakazu ponownego karania, to jednak znajdującej uzasadnienie w tym przypadku ze względu na restrykcyjny charakter ustawy, powyższe dotyczy osób którym obniżono już wcześniej emerytury na podstawie ustawy z 2009 r.

W oparciu o powyższe zarzuty, odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonych decyzji poprzez przyznanie mu świadczenia emerytalnego i renty inwalidzkiej w dotychczasowej wysokości oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu znalazło się rozwinięcie powyższych zarzutów.

Sąd Okręgowy IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z dnia 16 czerwca 2021r. (sygn. akt: IV U 2262/19):

I. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 26.05.2017 r., nr ewid.: (...), w ten sposób, że od dnia 01.10.2017 r. przyznał wnioskodawcy J. B. prawo do emerytury w wysokości obliczonej na zasadach ustalonych przed tym dniem, to jest z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 723);

II. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 26.05.2017 r., nr ewid.: (...), w ten sposób, że od dnia 01.10.2017 r. przyznał wnioskodawcy J. B. prawo do renty inwalidzkiej w wysokości obliczonej na zasadach ustalonych przed tym dniem, to jest
z pominięciem art. 22a ustawy z dnia 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 723).

Podstawą rozstrzygnięcia wyroku sądu I instancji były następujące ustalenia i rozważania.

Decyzją z 03.03.2003 r. nr (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ustalił wnioskodawcy J. B. prawo do emerytury policyjnej (data zwolnienia ze służby: 31.01.2003 r.).

Podstawę wymiaru emerytury stanowiła kwota 2700,69 zł. Emerytura z tytułu wysługi lat według zestawienia wyniosła 75% podstawy wymiaru (nie więcej niż 75 % tej podstawy), tj. kwotę 2025,52 zł.

Orzeczeniem Rejonowej Komisji Lekarskiej z siedzibą w (...) Oddziale Straży Granicznej w P. z dnia 25.03.2003 r. J. B. został uznany za niezdolnego do pełnienia służby w Straży Granicznej i zaliczony do III grupy inwalidzkiej z uwagi na schorzenia pozostające w związku ze służbą.

Decyzją z 05.05.2003 r. nr (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ustalił wnioskodawcy J. B. prawo do policyjnej renty inwalidzkiej (data zwolnienia ze służby: 31.01.2003 r.).

Podstawę wymiaru renty stanowiła kwota 2700,69 zł.

Decyzją z dnia 05.03.2003 r. wnioskodawcy podwyższono emeryturę o 15 % podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą.

W kolejnych latach, orzeczeniami Rejonowej Komisji Lekarskiej wnioskodawca był zaliczany do III grupy inwalidów z powodu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą w Straży Granicznej, ostatnio na stałe. Stwierdzono przewleką nerwicę neurasteniczną z komponentą depresyjną nie poddającą się terapii oraz przewlekłe nawracające zespoły bólowe kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego z częstymi zaostrzeniami.

Wysokość tych świadczeń była ustalana ponownie lub waloryzowana kolejnymi decyzjami.

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów – wystawił informację o przebiegu służby z dnia 30.10.2015 r., nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że w okresie od 02.10.1984 r. do 31.07.1990 r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji
o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

Decyzją z 05.01.2016 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. ponownie ustalił wysokość emerytury policyjnej wnioskodawcy. Decyzję wydano na podstawie otrzymanej z IPN-u informacji o przebiegu służby z 30.10.2015 r., nr (...).

Ustalono, że od dnia 01.02.2016 r. miesięczna wysokość emerytury wynosi 3273,10 zł.

Zgodnie z dodanym do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji […] art. 15b, zastosowano zasadę, że emerytura wynosi 0,7 % podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990, co skutkowało obniżeniem emerytury wnioskodawcy.

Wnioskodawca nie odwołał się od tej decyzji, wskutek czego stała się ona prawomocna.

Decyzją z 27.02.2017 r. emerytura wnioskodawcy została zwaloryzowana. Po waloryzacji, tj. od 01.03.2017 r., wyniosła 3154,27 zł. Podstawa wymiaru emerytury po waloryzacji wyniosła 3295,40 zł.

Na dzień 01.10.2017 r. pozwany organ rentowy ustalił wnioskodawcy wysługę lat
w następujący sposób:

– służba: 20 lat, 6 miesięcy i 8 dni, w tym:

– od 01.08.1990 r. do 14.05.1991 r. i od 15.05.1991 r. do 31.01.2003 r. – służba w SG (1,5 x rok lub 1:1) – 18 lat 6 miesięcy 1 dzień;

– od 25.09.1982 r. do 01.10.1984 r. – służba w Wojsku – 2 lata 0 miesięcy 7 dni.

Ustalono określony w art. 13 b ustawy okres od 02.10.1984 r. do 31.07.1990 r. w wymiarze 5 lat 10 miesięcy 0 dni, liczony po 0,0%

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – wystawił informację o przebiegu służby z 16.02.2017 r., nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że w okresie od 02.10.1984 r. do 31.07.1990 r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej.

Na powyższej informacji oparto zaskarżone decyzje.

Przebieg służby wnioskodawcy był następujący:

- od 25.09.1982 r. do 01.10.1984 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową w Centrum Szkolenia (...) – Szkole Chorążych w K.;

- od 02.10.1984 r. został skierowany do służby w Granicznym Punkcie Kontrolnym w (...), gdzie służył do 03.11.1985 r. jako kontroler grupy operacyjno – kontrolerskiej (...);

- od 04.11.1985 r. został przeniesiony do służby w (...) B. (...), jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M., gdzie pełnił służbę do dnia 14.05.1991 r.

Z dniem 14.05.1991 r. został zwolniony z zawodowej służby wojskowej.

Od 15.05.1991 r. został przyjęty do Służby Granicznej i nadal pełnił służbę
w (...) B. (...) jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M., do 31.01.2003 r.

Z dniem 31.01.2003 r. został zwolniony ze służby stałej.

W czasie służby przed 1990 r. i po 1990 r. odwołujący był wielokrotnie nagradzany.

W okresie objętym informacją IPN, na podstawie której oparto zaskarżoną decyzję, wnioskodawca wykonywał zadania w zakresie zabezpieczenia granicy i kontrolowania legalności jej przekraczania. W pierwszym okresie służby, na przejściu granicznym na lotnisku O., sprawdzał paszporty osób przekraczających granicę.

Wykonując służbę w Granicznym Punkcie Kontrolnym w M. też dokonywał kontroli paszportowej osób przekraczających granicę. Wykonywane przez niego czynności polegały na sprawdzaniu legalności dokumentów – paszportów, ich autentyczności oraz czy należą do osób, które się nimi legitymowały. Wystawiał też wizy dla cudzoziemców pozwalające na wjazd do Polski.

Wnioskodawca nie prowadził żadnych działań dochodzeniowo – śledczych. Nie podejmował jakichkolwiek działań przeciwko opozycji, związkom zawodowym, kościołom
i związkom wyznaniowym. Nie wykonywał czynności mających na celu łamanie praw obywateli ani naruszania wolności człowieka.

Po zmianach ustrojowych rozpoczętych w 1990 r., kiedy w miejsce (...) powołano Straż Graniczną, przeszedł do pracy w Straży Granicznej. Przed przyjęciem do Służby Granicznej pozytywnie przeszedł weryfikację. Stanął przed komisją, która skontrolowała jego dokumenty, opinie, przebieg dotychczasowej służby.

Po zwolnieniu z dniem 14.05.1991 r. z zawodowej służby wojskowej w (...), od następnego dnia, tj. od 15.05.1991 r. stał się funkcjonariuszem Straży Granicznej. Jego praca się nie zmieniła - dalej wykonywał te same obowiązki, na tym samym stanowisku, w tym samym umundurowaniu. Okres służby w (...) liczony do emerytury był tak samo jak późniejszy w Straży Granicznej.

Na podstawie powyżej przedstawionego stanu faktycznego, sąd I instancji wydał powyższy wyrok uznając odwołanie za uzasadnione.

Jak podkreślał Sąd Okręgowy, przedmiotem sporu było ustalenie, czy prawidłowo ustalono wysokość emerytury i renty inwalidzkiej wnioskodawcy od 01.10.2017 r., ograniczając te świadczenia do kwot wskazanych w zaskarżonych decyzjach.

Dokonując subsumpcji ustaleń faktycznych przy ocenie prawnej charakteru służby, sąd I instancji argumentował, że należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym także indywidualne czyny ubezpieczonego oraz zweryfikować je pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka , służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z 18.02.1994 r.).

Na gruncie niniejszej sprawy powyższe oznaczało, że sąd nie mógł oprzeć się bezkrytycznie na treści informacji nr (...), wystawionej przez IPN, lecz miał obowiązek oceny, czy wnioskodawca pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, w rozumieniu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, z zastosowaniem wszelkich zasad postępowania dowodowego w procesie cywilnym, w tym zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i kontradyktoryjności procesu (art. 232 k.p.c.).

Okoliczności sprawy ustalono więc na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym dokumentacji osobowej wnioskodawcy oraz jego zeznań. Żaden z tych dowodów nie został zakwestionowany przez którąkolwiek ze stron. Wnioskodawca nie kwestionował przebiegu służby wynikającego z dokumentacji, zwłaszcza w zakresie dat granicznych poszczególnych okresów oraz nazw i rodzajów komórek, w których odbywał służbę.

Z kolei jego zeznania nie zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną; nie zgłoszono też żadnych dalszych wniosków dowodowych na podważenie twierdzeń wnioskodawcy. Opierając się na analizie wszystkich zgromadzonych dokumentów i zeznań strony, ustalono dokładny przebieg służby odwołującego oraz rodzaj i charakter wykonywanych przez niego czynności służbowych.

Jak podkreślał sąd I instancji, brak związania sądu powszechnego treścią informacji o przebiegu służby nie zamyka procesu wykładni, lecz obliguje do wyjaśnienia pozostałych kwestii spornych, przede wszystkim znaczenia zwrotu „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

W niniejszej sprawie nie było sporu co do przydziału wnioskodawcy do określonych formacji w konkretnych okresach.

Skarżący po odbyciu zawodowej służby wojskowej został skierowany od dnia 02.10.1984 r. do służby w Granicznym Punkcie Kontrolnym w (...), gdzie służył do 03.11.1985 r. jako kontroler grupy operacyjno – kontrolerskiej (...). Następnie ,od 04.11.1985 r. pełnił służbę w (...) B. (...) jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M., do dnia 14.05.1991 r.

Z dniem 14.05.1991 r. został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i po weryfikacji od dnia 15.05.1991 r. przyjęty do Służby Granicznej, w której nadal pełnił służbę w tej samej jednostce - (...) B. (...) jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M.. Z dniem 31.01.2003 r. został zwolniony ze służby stałej.

Sąd Okręgowy podnosił, że przy ocenie sytuacji faktycznej i prawnej wnioskodawcy należy mieć na względzie przebieg jego służby, aby odpowiedzieć na pytanie, czy jakiekolwiek jego działania prowadziły lub miały w zamierzeniu prowadzić do naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Zdaniem sądu I instancji, przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwala na udzielenie odpowiedzi negatywnej.

Służba wnioskodawcy, wykonywana od 02.10.1984 r. do 31.07.1990 r. jako kontrolera ruchu granicznego, sprowadzała się wyłącznie do kontroli dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy, sprawdzeniu autentyczności dokumentów, zgodności z wyglądem osoby ją przekraczającej. Z jego zeznań wynika, że nie był on osobą decyzyjną, a jedynie sprawdzał osoby przekraczające granicę państwa pod względem prawidłowości posiadania dokumentów uprawniających do przekraczania granicy.

Nie podejmował jakichkolwiek działań przeciwko opozycji, związkom zawodowym, kościołom i związkom wyznaniowym.

Jak zaznaczył Sąd Okręgowy, podnoszona przez IPN okoliczność, że wnioskodawca podlegał formalnie pod Z. O. P., który na mocy art. 13 b ust. 1 pkt 5 a) został zaliczony do formacji wypełniającej zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze, nie oznacza jeszcze, że on sam takie zadania realizował.

Wręcz przeciwnie, wnioskodawca wskazał, że wykonywał tylko zadania polegające na kontrolowaniu ruchu granicznego, a nie wywiadowcze czy kontrwywiadowcze. Te same zadania wykonywał również po przyjęciu do Służby Granicznej od 15.05.1991 r. – w tym samym miejscu i tego samego rodzaju.

Ustalenia te prowadzą do wniosku, że wnioskodawca nie świadczył „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Żadne jego czyny nie prowadziły do naruszenia praw i wolności obywateli. Czynności, które wykonywał w ramach codziennych obowiązków były czynnościami wykonywanymi niezależnie od ustroju państwa. Takie czynności wykonywane są również obecnie. Nic nie wyróżniało tych czynności pod kątem służby totalitarnemu państwu (nawet w rozumieniu sensu largo).

Zdaniem Sądu I instancji zgromadzone dowody przemawiały zatem wyraźnie na korzyść odwołującego. Strona pozwana nie przedstawiła żadnych twierdzeń ani dowodów, mogących prowadzić do wniosku, że ubezpieczony jakimikolwiek czynami wykonywał jednak „służbę na rzecz totalitarnego państwa”. Nie podjęto w tym kierunku jakiejkolwiek aktywności procesowej
w toku całego postępowania.

W niniejszej sprawie fakt, że zaskarżone decyzje obejmują po raz drugi ten sam okres, który został już rozliczony w trakcie poprzedniej dezubekizacji, z pewnością nakazuje szczególną ostrożność przy rozpatrywaniu sytuacji wnioskodawcy.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie ponowne zredukowanie przelicznika
za okresy służby jest nieuprawnione w świetle omówionych już ustaleń.

Wnioskodawca żadnym swoim działaniem nie naruszył ani nie dążył do naruszenia praw
i wolności obywateli, a zatem świadczenia emerytalno - rentowe nie zostały w tym zakresie uzyskane niegodziwie.

Wymiar sankcji określonych przez obecną ustawę dezubekizacyjną z pewnością jawi się jako rażąco niedostosowany do pracy wykonywanej przez odwołującego się w spornym okresie.

Ostatnim istotnym aspektem sprawy jest przebieg służby wnioskodawcy po 1990 r.

Sąd I instancji podkreślał, że wnioskodawca większą część swojej służby odbywał w Straży Granicznej.

Rozpatrując służbę wnioskodawcy całościowo, analizując cały okres od 1984 r. do 2003 r., można dostrzec, że nie tylko brak w niej elementów działań przeciwko prawom i wolnościom człowieka przed 1990 r., ale też, że po rozpoczęciu pracy w Straży Granicznej od 15.05.1991 r. wnioskodawca wypracował emeryturę i rentę wykonując pracę na rzecz bezpieczeństwa obywateli Rzeczpospolitej Polskiej oraz jej interesów majątkowych.

Po 1990 r. wnioskodawca przez kolejnych 13 lat wzorowo pełnił służbę chroniąc granicę państwową przed przepływem nieuprawnionych osób. Przeszedł weryfikację w tym sensie, że po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej został przyjęty do służby w Straży Granicznej. Dbał o zabezpieczenie granicy, jej szczelność, co oznacza, że jego służba miała bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia interesu kraju, bezpieczeństwa publicznego i interesów ekonomicznych państwa.

Wszystkie te argumenty świadczą o tym, że obniżenie świadczeń na podstawie aktualnie obowiązującej wersji ustawy zaopatrzeniowej jest w przypadku ubezpieczonego, niezasadne.

Wnioskodawca zarzucił także naruszenie przepisów postępowania administracyjnego, jednakże analizując to postępowanie przez pryzmat obowiązującego od 07.11.2019 r. art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., trudno dopatrzeć się w nim rażącego naruszenia przepisów o postępowaniu przed organem rentowym.

Organ wydający decyzję był zobowiązany, na podstawie cytowanych wyżej przepisów, oprzeć się na informacji wystawionej przez IPN. Informacja ta ma charakter wiążący dla organu, co nie zmienia faktu, że prawidłowość zastosowania przepisów obniżających świadczenie podlegała kontroli w niniejszym postępowaniu w ramach prawa wnioskodawcy do sądu.

Mając to wszystko na względzie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., sąd I instancji orzekł jak w punktach I i II sentencji wyroku.

Wyrok ten w całości apelacją zaskarżył pozwany organ rentowy zarzucając:

- naruszenie art. 177 § 1 pkt 3 ^l k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji podjęcie postępowania pomimo przesłanek do jego dalszego zawieszenia do czasu rozstrzygnięcia postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie oznaczonej sygn. akt:
P 4/18, w której ma zostać rozstrzygnięta kwestia zgodności z Konstytucją m. in. art. 15c, art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm. zwanej dalej „policyjną ustawą emerytalną”) oraz przepisów ją wprowadzających od 01 października 2017 r. Treść pytania prawnego obejmuje zagadnienia dotyczące sposobu i trybu uchwalenia zaskarżonych przepisów oraz kwestie wątpliwości, czy spełnione zostały merytoryczne przesłanki do ich uchwalenia, co ma zasadnicze znaczenie dla wszystkich spraw przekazanych do Sądów w związku z realizacją tzw. „ustawy dezubekizacyjnej”. Niewątpliwie wydanie rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny przesądzi, o tym czy wydanie decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej było uprawnione, zatem koniecznym wydaje się weryfikacja postanowienia Sąd I instancji na podstawie art. 380 k.p.c.;

- naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów;

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 390 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na przyjęciu, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia
16 września 2020 r., sygn. akt.: III UZP 1/20 znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, co
w konsekwencji doprowadziło do uznania braku możliwości przypisania odwołującemu pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa na podstawie przesłanek pozaustawowych powołanych przez Sąd Okręgowy i pominięcia art. 15c i art. 22a policyjnej ustawy emrytalnej;

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 252 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na zakwestionowaniu przez Sąd Okręgowy informacji IPN o przebiegu służby odwołującego, w sytuacji, gdy nie udowodniono okoliczności przeciwnych;

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 232 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na przyjęciu, że organ emerytalny nie przedłożył dowodów potwierdzających pełnienie przez odwołującego służby na rzecz totalitarnego państwa, w sytuacji, gdy fakt ten wynika wprost z informacji o przebiegu służby;

- naruszenie art. 13a ust. 5 policyjnej ustawy emerytalnej poprzez niezastosowanie tego przepisu do ustalenia faktu służby odwołującego na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b powołanej ustawy;

- naruszenie art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zakres wykonywanych przez funkcjonariusza czynności i zadań służbowych, jego postawa w służbie są jedynymi kryteriami pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b w/w ustawy, podczas gdy z literalnego brzmienia tego przepisu wprost wynika, że przepis ten nie odnosi się w ogóle do wykonywanych przez funkcjonariusza czynności, a jedynym kryterium pełnienia służby jest fakt pełnienia służby w okresie od dnia 22.07.1944 r. do dnia 31.07.1990 r. w wymienionych w tym przepisie jednostkach organizacyjnych;

- naruszenie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270), art. 15c i art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z informacji Instytut Pamięci Narodowej z dnia 16.02.2017 r., Nr (...) o przebiegu służby, wynika jednoznacznie, że odwołujący w okresie: 02.10.1984 r. - 31.07.1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.;

- naruszenie § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm. - obecnie Dz. U. z 2018 r. poz. 2373) poprzez jego niezastosowanie, a tym samym niewłaściwe zastosowanie zasad ustalania wysokości emerytury i renty inwalidzkiej w stosunku do byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej;

- naruszenie art. 178 ust. 1 w zw. z art. 193 Konstytucji, polegające na odmowie przepisom policyjnej ustawy emerytalnej mocy obowiązującej.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 26.05.2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury ( (...)), zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. II i oddalenie odwołania od decyzji
z dnia 26.05.2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej ( (...)/I- (...)) oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Odwołujący wniósł o oddalenie apelacji pozwanego w całości i o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującego zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. W szczególności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd I instancji przeprowadził wystarczające dla podjęcia rozstrzygnięcia postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał właściwej ocenie, zachowując granice swobodnej oceny dowodów, przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c.

Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenę prawną, które tutejszy sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Sąd Okręgowy trafnie uznał, że nie był związany treścią informacji IPN o przebiegu służby J. B. „na rzecz totalitarnego państwa”.

Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia.

W orzecznictwie sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity pogląd, zgodnie z którym okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego.

Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95, OSNAPiUS 1996 nr 5, poz. 77, z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 439, z 04.10.2007r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239 oraz z 25.07.1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe.

W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom.

Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego (np. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w postanowieniu z dnia 30.05.2019 r. sygn. akt III AUz 41/1, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 09.12.2011 r., II UZP 10/11 OSNP 2012/23-24/2989) ugruntowany jest pogląd, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów.

Wskazane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego zapadło na tle obniżenia emerytury policyjnej w związku z pierwszą ingerencją ustawodawcy w świadczenia emerytalne funkcjonariuszy reżimu komunistycznego, kiedy to do ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, wprowadzono dodatkowy art. 15b przewidujący, że obniża się emeryturę osobie, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów i która pozostawała w służbie przed dniem 02.01.1999 r.

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej już przez sąd I instancji uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20, dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji, w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w każdym konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały).

W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (pkt 92).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu
z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21.

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Również w ocenie Sądu Apelacyjnego , za SN w cyt. wyżej uchwale (7) z 16 września 2020r., mając na uwadze wykładnię celowościową ustawy uznać należy, że istotne znaczenie dla interpretacji definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa” ma rodzaj i zakres czynności wykonywanych w trakcie służby.

W uzasadnieniu projektu ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych (druk projektu nr (...)) wskazano, że jej celem jest „wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo - świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym „służbę na rzecz totalitarnego państwa” w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.

Ustawa z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...) nie zawiera definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Celem odkodowania znaczenia tego sformułowania, odnieść się wypada do definicji zawartej w ustawie z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów (Dz.U. 2006 Nr 218, poz. 1592).

Zgodnie z preambułą do ww. ustawy służbą tego rodzaju jest „praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego lub pomoc udzielana tym organom przez osobowe źródło informacji, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego”.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy też samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie
od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności
i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany
z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie,
że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań
i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa.

W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa. Nie można zatem przyjąć a priori, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w ustawie jednostkach organizacyjnych jest wystarczający do uznania, że dana osoba „pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu
o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

W przywołanej wyżej uchwale (7) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (pkt 90).

Sąd Najwyższy wskazał, że pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto: „powinno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przez zainteresowanego przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994r. lub w informacji o przebiegu służby, wskazane zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 r.” (pkt 93). Natomiast „pojęcie sensu largo obejmie okres wskazany w art. 13b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu transformacji, to jest od utworzenia rządu T. M.. (...) tak interpretowane pojęcie zostanie ukierunkowane na funkcje, jakie pełnił i zadania, jakie podczas służby wykonywał funkcjonariusz” (pkt 94).

Tak więc kryterium miejsca i czasu pełnienia służby nie powinno stanowić jedynego do oceny, czy J. B. pełnił „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, w rozumieniu art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Kryteriami niezbędnymi do oceny czy pełnił on „służbę na rzecz totalitarnego państwa” powinny być przede wszystkim: rodzaj wykonywanych czynności, sposób ich wykonywania, a w szczególności czy w okresie pełnienia służby (pracy) dopuszczał się naruszeń podstawowych praw i wolności człowieka.

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, sąd I instancji prawidłowo uchwycił istotę sprawy i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na podstawie zeznań odwołującego J. B., jego akt osobowych i akt emerytalno-rentowych, ustalił, że J. B. od 25.09.1982 r. do 01.10.1984 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową w Centrum Szkolenia (...) – Szkole Chorążych w K.. Od 02.10.1984 r. został skierowany do służby w Granicznym Punkcie Kontrolnym w (...), gdzie służył do 03.11.1985 r. jako kontroler grupy operacyjno – kontrolerskiej (...). Od 04.11.1985 r. został przeniesiony do służby w (...) B. (...), jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M., gdzie pełnił służbę do dnia 14.05.1991 r. Z dniem 14.05.1991 r. został zwolniony z zawodowej służby wojskowej. Od 15.05.1991 r. został przyjęty do Służby Granicznej i nadal pełnił służbę
w (...) B. (...) jako kontroler Granicznego Punktu Kontrolnego w M.,
do 31.01.2003 r. Z dniem 31.01.2003 r. został zwolniony ze służby stałej. W czasie służby przed 1990r. i po 1990 r. odwołujący wielokrotnie był nagradzany.

Dysponując powołanymi wyżej dowodami (zeznaniami odwołującego oraz zgromadzoną
w sprawie dokumentacją w tym aktami emerytalno-rentowymi), Sąd Okręgowy miał możliwość indywidualnej oceny pracy odwołującego J. B., weryfikując jego działania pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że w załączniku do wprowadzonego 15 grudnia 1984 r. zarządzenia nr (...) w postaci wytycznych Szefa Zarządu Z. (...) w sprawie zakresu działania operacyjnego organów zwiadu brygad (...), (...) i lądowych strażnic kadrowych oraz uprawnień przełożonych operacyjnych ,w § 1 podano, że zatwierdza się i wprowadza do użytku służbowego
w W. Ochrony P. Wytyczne Szefa Zarządu Z. (...) o zakresie działania operacyjnego organów zwiadu brygad (...), (...) i lądowych strażnic kadrowych oraz uprawnień przełożonych operacyjnych.

W tych wytycznych, w zasadach ogólnych postanowiono, że w działalności operacyjnej organy zwiadu brygad (...), (...) i lądowych strażnic kadrowych kierują się zasadami określonymi w przepisach prawa PRL oraz zarządzeniach, wytycznych, instrukcjach i regulaminach wydanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych, Szefa Zarządu Z. (...) lub upoważnione przez nich osoby oraz Dowódcę B. (...) i Szefa Wydziału Z. B..

Natomiast praca operacyjna zwiadu (...), (...) i lądowych strażnic, prowadzona jest
w oparciu o Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych.

Organami zwiadu (...) w rozumieniu tych wytycznych były: wydziały zwiadu brygad, sekcje zwiadu batalionów granicznych, grupy operacyjne wydziałów zwiadu, zaś pododdziałami granicznymi wykonującymi zadania operacyjne są: graniczne placówki kontrolne i lądowe strażnice kadrowe. W tych wytycznych wskazano też, że organa zwiadu brygad (...), (...) i lądowe strażnice kadrowe realizują zadania operacyjne w zakresie ochrony granicy państwa i obiektów, kontroli ruchu granicznego, udziału w kontrwywiadowczej ochronie kraju, działaniu na rzecz umacniania bezpieczeństwa, ładu i porządku publicznego na pograniczu.

Przepisy art. 13b ust. l pkt 5 litera b) tiret ósmy ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2019 r., póz. 288) wskazują, że za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę w Z. O. P..

W świetle powyższego, zdaniem sądu odwoławczego, nie może budzić wątpliwości, że określona służba (m.in. kontrolera) w (...) formalnie uważana jest za służbę w Z. O. P..

Jednakże w przypadku pełnienia służby w W. Ochrony P. dla uznania jej za służbę na rzecz totalitarnego państwa, w ocenie Sądu Apelacyjnego, niezbędne jest ustalenie, że zadania, jakie dana osoba wykonywała były zadaniami wywiadowczymi, bądź kontrwywiadowczymi.

Tylko takie rozumienie przepisu art. 13b ust. l pkt 5 litera b) tiret ósmy można uznać za logiczne i prawidłowe, nie tylko przy uwzględnieniu wykładni językowej, ale także celowościowej.

Uznanie , jak zdaje się to rozumieć organ rentowy, że każda praca wykonywana przez funkcjonariuszy w jednostkach wymienionych w powołanym przepisie jest służbą na rzecz totalitarnego państwa , bez względu na jej charakter, prowadziłoby do absurdalnych wniosków. Mianowicie oznaczać by to musiało, że każda osoba pełniąca służbę w tych jednostkach, zajmująca się jakimikolwiek czynnościami, jest objęta zakresem stosowania ustawy, a zatem nawet wykonywanie prostych, powtarzalnych, jawnych, tak, jak w przypadku odwołującego, czynności, prowadzić by musiało do obniżenia świadczeń emerytalno-rentowych. Trudno uznać, ażeby taki był cel ustawodawcy, co wynika choćby z uzasadnienia projektu ustawy.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że w spornym okresie odwołujący wykonywał wyłącznie pracę polegającą na kontroli granic państwa przed nielegalnym jej przekraczaniem (kontroler dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy i ich posiadaczy).

J. B. zajmował stanowisko kontrolera, a do jego zadań należała rutynowa kontrola paszportowo-osobowa przekraczających granicę Państwa. Nigdy nie brał udziału w czynnościach operacyjnych, w tym wymierzonych w działaczy opozycji lub innych działaniach. Odwołujący jako kontroler wykonywał wyłącznie czynności związane z kontrolą ruchu granicznego. Odwołujący nie wykonywał żadnych czynności wywiadowczych ani kontrwywiadowczych. Jego służba wykonywana była w bezpośrednim kontakcie z osobami przekraczającymi granice. Odwołujący sprawdzał w ramach swoich obowiązków tylko to, czy dokumenty podróży były ważne i czy osoby posługujące się nimi były osobami właściwymi.

W przedmiotowej sprawie, podstawą wydania zaskarżonej decyzji było ustalenie, że ubezpieczony J. B. w okresie od 02.10.1984 r. do 31.07.1990 r. pełnił służbę w instytucjach wymienionych w katalogu jednostek organizacyjnych zawartym w przepisie art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, w których służbę ustawodawca uznał obecnie za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Organ rentowy nie wykazał jednak, że ubezpieczony w okresie tej służby faktycznie podejmował jakąkolwiek działalność wywiadowczą czy kontrwywiadowczą czy też działalność polegającą na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

W żadnym wypadku nie wynika to z informacji IPN, a organ rentowy nawet nie podnosił w toku postępowania, aby takie zadania ubezpieczony faktycznie realizował. Pozwany w istocie stał na stanowisku, że każda służba w wymienionych przez ustawodawcę instytucjach i formacjach, potwierdzona informacją IPN, jest służbą na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b tak zwanej drugiej ustawy nowelizacyjnej.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przedstawiony pogląd jest błędny i nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie wszelka praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego jest potępiona i objęta dyskredytacją, lecz jedynie ta, która polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów
i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Trzeba wskazać, że ustawodawca dał temu wyraz odnosząc się w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej do pojęcia - służby na rzecz totalitarnego państwa, zdefiniowanego w preambule ustawy lustracyjnej. Również w ocenie sądu odwoławczego, z tego względu błędne było przyjęcie za podstawę obniżenia emerytury ubezpieczonego informacji o przebiegu jego służby - skoro jest ona dowodem jedynie jego zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych wymienionych w dodanym do ustawy art. 13b.

Podnieść należy, że sama negatywna ocena działalności jednostki, w której odwołujący pełnił służbę na gruncie tegoż przepisu art. 13b powoływanej ustawy emerytalnej nie daje podstaw do obniżenia indywidualnie nabytych praw do emerytury.

Trzeba podkreślić, że ustalona w niniejszym postepowaniu działalność ubezpieczonego w zakresie ochrony granicy państwowej, polegająca w istocie na zwalczaniu przestępstw granicznych, sama w sobie nie nosi żadnych znamion służby na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu definicji tego pojęcia.

Okoliczności te nie dają zatem żadnych podstaw do przyjęcia, aby ubezpieczony J. B. faktycznie podejmował jakiekolwiek zadania w zakresie działalności wywiadowczej czy kontrwywiadowczej, bądź też działalności polegającej na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Ze względu na powyższe ,nieprawidłowe było przyjęcie przez organ rentowy, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b i ponowne obniżenie jego emerytury i renty na podstawie art. 15c i art. 22a powołanej ustawy emerytalnej, albowiem przesłanki do zastosowania tych regulacji w odniesieniu do ubezpieczonego nie zostały spełnione.

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy ,w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i dokonana w następstwie tego ocena stanu faktycznego sprawy prowadzą do wniosku, że przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującego, co prowadzi w konsekwencji do wniosku, że bezzasadne były też pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu rentowego.

Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 252 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności.

Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny
i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i wiążąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby strona skarżąca wykazała uchybienia podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów - regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.1999 r., II UKN 685/98). Tymczasem apelacja pozwanego organu emerytalno-rentowego nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów ograniczając się do polemiki z ustaleniami sądu i brakiem dowodów przeciwnych, sprowadzała się wyłącznie do przedstawienia własnej oceny zgromadzonych dowodów
i interpretacji przepisów.

Organ rentowy nie przejawił odpowiedniej inicjatywy dowodowej, aby wykazać, że odwołujący rzeczywiście „pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu wskazanym w uchwale Sądu Najwyższego.

Należy mieć na uwadze, że ciężar dowodu (art. 6 k.c.) w niniejszej sprawie spoczywał na organie rentowym, który chciał wywieść w swoim interesie określone skutki prawne. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 22 lutego 2017 r. (III AUa 1234/16, LEX nr 2284958) stwierdził, że: „do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca
z 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę. Wydanie decyzji przez organ rentowy w postępowaniu administracyjnym nie zwalnia go więc od udowodnienia przed sądem jej podstawy faktycznej, zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu” (podobnie wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 maja 2018 r., III AUa 103/18, LEX nr 2937508, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2018 r., III AUa 1471/17, LEX nr 2563109, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 marca 2018 r., III AUa 1444/17, LEX nr 2545123, Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 października 2017 r., III AUa 1038/16, LEX nr 2659455).

Nie zasługiwał również na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie. Zaznaczyć trzeba, że zgodnie z treścią art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. podstawa do zawieszenia postępowania zachodzi wtedy, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W ocenie sądu taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie.

Podkreślić należy, że sąd ubezpieczeń społecznych nie jest uprawniony do stwierdzenia niezgodności przepisu ustawy z przepisami Konstytucji, umowami międzynarodowymi, ani innymi przepisami rangi ustawowej, gdyż z mocy art. 188 Konstytucji RP kompetencję w tym zakresie posiada Trybunał Konstytucyjny.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 listopada 2015 r., sygn. akt II CSK 517/14, sądy i inne organy stosowania prawa nie mają kompetencji do orzekania o niekonstytucyjności przepisu ustawy i odmowy jego stosowania. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą, o którym mowa w art. 178 ust. 1 Konstytucji, obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca.

Jeżeli sąd jest przekonany o niezgodności przepisu z Konstytucją lub ma w tym względzie wątpliwości, powinien − na podstawie art. 193 Konstytucji − zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym. Wyłącznie wątpliwości sądu, a nie strony mogą uzasadniać przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, od odpowiedzi, na które zależy rozstrzygnięcie sprawy.

Odmowa zastosowania przez sąd powszechny określonego przepisu prawa jako niezgodnego z Konstytucją jest możliwa tylko wyjątkowo, mianowicie wtedy, gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma wątpliwości co do niezgodności tego przepisu z Konstytucją, a sprzeczność ma charakter oczywisty, a tak jest np. przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny uprzednio stwierdził niezgodność z Konstytucją przepisu o takim samym brzmieniu, jak zawarty w obowiązującej ustawie i wtedy takiego przepisu sąd może nie stosować (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2016 r., sygn. akt V CSK 377/15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2019 r., sygn. akt II UK 158/18).

Sytuacja taka nie występuje w niniejszej sprawie, ponieważ ujawnione w toku postępowania okoliczności faktyczne doprowadziły tutejszy sąd do wniosku, że przepisy, na podstawie których pozwany wydał zaskarżoną decyzję, nie znajdują w przypadku odwołującego zastosowania.

Wskazać trzeba, że art. 177 k.p.c. reguluje fakultatywne zawieszenie postępowania, które następuje wskutek decyzji sądu podejmowanej z urzędu, przy czym do sądu należy ocena celowości tego zawieszenia.

Wnosząc o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., organ emerytalny wskazał m.in. na sprawę toczącą się przed Trybunałem Konstytucyjnym o sygn. P 4/18.

W ocenie sądu w postępowaniu z odwołania J. B. nie występują przesłanki do wystąpienia przez sąd z pytaniem do Trybunału Konstytucyjnego, a rozstrzygnięcie kwestii zawisłej przed Trybunałem Konstytucyjnym wskutek wszczęcia odpowiedniej procedury przez inny podmiot, nie jest niezbędne do prawidłowego orzekania w niniejszej sprawie. Ostatecznie jednak, w niniejszej sprawie, mimo szeregu zarzutów konstytucyjnych podniesionych w odwołaniu, ujawnione w toku postępowania okoliczności faktyczne doprowadziły sąd do wniosku, że przepisy, na których oparto zaskarżone decyzje, nie znajdują w przypadku odwołującego zastosowania.

Podkreślić także należy, że pomimo, że uchwale z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 nie nadano mocy zasady prawnej, to brak formalnej mocy wiążącej orzecznictwa Sądu Najwyższego, poza związaniem wynikającym z przepisów szczególnych (art. 390 § 2 k.p.c., 398 ²⁰ k.p.c.), nie oznacza, że nie mają one realnego wpływu na orzecznictwo sądowe (vide postanowienie z dnia 17 maja 2019 r. V CZ 23/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 października 2017 r. III AUa 234/17).

Za przyjęciem poglądu wyrażonego w przytoczonej uchwale Sądu Najwyższego, poza wagą jej jurydycznych argumentów, przemawia także potrzeba ujednolicenia orzecznictwa. Uchwała zawiera wykładnię norm prawnych popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do takiej uchwały wymaga zatem przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji ,a nie tylko wskazania, że nie ma mocy zasady prawnej.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny uznał, że materiał dowodowy zebrany
w rozpoznawanej sprawie (dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, aktach emerytalno-rentowych oraz aktach osobowych nadesłanych przez IPN, zeznania odwołującego) dawał podstawy sądowi I instancji do stwierdzenia, że praca wykonywana przez odwołującego w spornym okresie nie podlega zakwalifikowaniu jako „służba na rzecz totalitarnego państwa w okresie
od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r.”. Stąd nie było podstaw do obniżenia należnych mu świadczeń.

Skoro zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie, że okres pełnionej przez odwołującego służby, był okresem służby na rzecz totalitarnego państwa
w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to nie można było zastosować do niego przepisów art. 15c i 22a ustawy zaopatrzeniowej, które określają warunki obliczania wysokości świadczeń osoby pełniącej służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Ustalenie istotnych dla sprawy okoliczności oraz indywidualnych czynów odwołującego pod kątem ich weryfikacji jako ewentualne naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka nastąpiło według procesowych zasad dowodzenia i rozkładu ciężaru dowodu.

Konkludując stwierdzić należy, że zarzuty apelacji, choć obszerne, nie podważyły powyższych ustaleń, a apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami Sądu Okręgowego.

Sąd Apelacyjny w całości podzielając stanowisko sądu I instancji i uznając zarzuty apelującego za nieuzasadnione, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

sędzia Roman Walewski