Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2023 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa C. B. i K. B.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku - Białej

z dnia 19 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 1979/20

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powodów na rzecz pozwanego z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego 11 250 (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od prawomocności niniejszego postanowienia.

Sygn. akt I ACa 505/22

UZASADNIENIE

Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. łącznie kwoty 492.000 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 15.11.2020 r. tytułem zwrotu nienależnych świadczeń oraz kosztów postępowania. W uzasadnieniu pozwu podnieśli, że działając jako konsumenci (dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych) zawarli umowę kredytu z poprzednikiem prawnym pozwanej na kwotę 1.052.623,44 CHF. Kredyt został wypłacony w PLN (k. 6), a 3.07.2018 r. powodowie dokonali całkowitej spłaty kredytu uiszczając dochodzoną kwotę. Nie mieli możliwości negocjowania warunków umownych, postanowienia przewidywały wypłatę po kursie banku, a nadto nie udzielono im informacji o ryzyku zmian walutowych i sposobie kształtowania kursu (k. 6). Dodatkowo pozwana nie rozpatrzyła reklamacji powodów w terminie, co należało uznać za jej rozpatrzenie zgodnie z wolą skarżących (k. 9). W ocenie powodów umowa była nieważna (k. 9), zwłaszcza że nie znali wysokości zobowiązania. Nie mogli bowiem dysponować walutą CHF umowy (wypłata w walucie polskiej dowodziła pozorności czynności), zgodnie z § 5 ust. 2 umowy kredyt uruchamiany był w PLN po nieokreślonym kursie banku (§ 4 ust. 5 regulaminu). Za sprzecznością umowy z zasadami współżycia społecznego przemawiało z kolei zatajenie obciążenia ryzykiem walutowym tylko powodów, czy „fałszywe uspokajanie” na temat tego ryzyka poprzez przedstawienie szczątkowych danych. Wobec nieważności umowy spełnione świadczenie było nienależne (art. 410 k.c.).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 19 stycznia 2022r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo oraz zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego 15 051 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 25 czerwca 2008 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bankiem (...) S.A. umowę o kredyt hipoteczny w kwocie 1.052.623,44 CHF na okres 288 miesięcy na zakup nieruchomości (dom jednorodzinny położony w B. przy ul. (...)) i jego wykończenie (ust 1-4 umowy). Uruchomienie kredytu mogło nastąpić do 15.01.2009 r. W przypadku gdy w tym terminie nie zostanie uruchomiona kwota kredytu w całości, ulega ona automatycznemu obniżeniu. Uruchomienie kredytu miało nastąpić w transzach: 1) w wysokości nie większej niż 1.500.000 zł na rachunek kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu, z przeznaczeniem na zwrot poniesionych kosztów zakupu nieruchomości, 2) w wysokości nie większej niż 542.300 zł na rachunek kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu, z przeznaczeniem na zwrot poniesionych kosztów na wykończenie nieruchomości (ust. 5.1 i 5.2 umowy). Spłata kredytu następowała z rachunku o nr (...) prowadzonego w CHF i zasilanego wyłącznie w walucie. Kredytobiorca zobowiązany był zapewnić na rachunku wystarczającą kwotę do pokrycia należności banku (ust. 8.8. umowy). Kredytobiorca zobowiązał się do pokrycia ze środków własnych różnic pomiędzy ceną nabycia nieruchomości i kwoty kredytu wynikających ze zmian kursu (ust. 12.1 umowy). Przewalutowanie to wymiana waluty po obowiązującym w banku kursie kupna/sprzedaży walut lub po kursie krzyżowym (§ 2 pkt 20 regulaminu produktów kredytowych dla klientów indywidualnych w (...) Bank (...) S.A., dalej regulamin). Jeżeli zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy wypłata ma nastąpić w innej walucie następuje to po przewalutowaniu (§ 4 ust. 5 regulaminu). Aneksem nr (...) z 11.12.2008 r. podwyższono saldo kredytu do kwoty 1.221.777,09 CHF (ust. 1.1 aneksu). Uruchomienie podwyższonej kwoty Kredytu nastąpi jednorazowo w wysokości nie wyższej niż 200.000 CHF oraz 450.000 zł na rachunek kredytobiorcy wskazany w dyspozycji (ust. 5.A.2 aneksu).

Środki kredytowe zostały przekazane powodom na rachunek bankowy prowadzony w CHF ( nr 21… (...)), założony 29.03.2006 r. (kwota 500.000 CHF- 2.07.2008 r., 100.000 CHF- 15.07.2008 r., 151.394,69 CHF- 28.07.2008 r., 1.228,75 CHF- 28.07.2008 r., 100.000 CHF- 8.08.2008 r., 169.153,65 CHF- 3.09.2008 r., 183.883,62 CHF- 15.12.2008 r.). Powodowie byli też stroną innych umów pożyczek i kredytów, także w CHF, a nadto dysponowali rachunkami prowadzonymi w Euro, USD i SEK.

W chwili zawarcia umowy kredytowej powodowie prowadzili działalność gospodarczą. W dniu 25.02.2011 r. powodowie wynajęli opisaną nieruchomość.

W dniu 3.07.2018 r. powodowie dokonali całkowitej spłaty zadłużenia wpłacając kwotę 492.000 CHF. Pismem z 19.10.2020 r. domagali się zapłaty kwoty 492.000 CHF, jednak bank odmówił spełnienia świadczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego powództwo nie było uzasadnione. Sąd Okręgowy wskazał, że w literaturze rozróżnia się kredyty denominowane ( kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej i zostaje wypłacona w walucie krajowej według klauzuli umownej, a spłata kredytu następuje w walucie krajowej), indeksowane ( kwota kredytu jest podana w walucie krajowej i w tej walucie zostaje wypłacona po przeliczeniu według klauzuli umownej, a spłata kredytu następuje w walucie krajowej) i walutowe (kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej i spłata również jest dokonywana w tej walucie); tylko też w tym ostatnim wypadku kredytobiorca może żądać od kredytodawcy wypłaty kwoty kredytu w walucie obcej (por. wyrok SA w Szczecinie z 11.02.2021 r., sygn. akt I ACa 646/20). Dla określenia zarazem charakteru umowy należy uwzględnić kryteria z art. 65 k.c., a więc zgodny zamiar stron i cel umowy. Następnie Sąd I instancji wyjaśnił że w treści przedmiotowej umowy kwota kredytu została określona w CHF (ust. 1 umowy- k. 36). Również spłata następowała w CHF z rachunku kredytobiorców prowadzonego w walucie (ust. 8.8 umowy- k. 38). Faktem jest, że zgodnie z ust. 5.2 pkt 1) i 2) umowy, uruchomienie kredytu następowało w transzach- w wysokości nie wyższej niż 1.500.000 zł na zakup nieruchomości oraz 542.300 zł na wykończenie nieruchomości (k. 37). Podobne rozwiązanie stosowane było też w aneksie nr (...) (k. 60). Powyższy zapis nie oznaczał jednak, że kredyt uruchamiany był w PLN, skoro a) w ust. 5.2 brak zapisu o wypłacie „w PLN w wysokości nie większej niż” lub analogicznego (k. 37), b) w takim przypadku zapewne nastąpiłoby dookreślone sposobu przeliczenia świadczeń po kursie kupna lub sprzedaży (jak ma to miejsce w typowych umowach waloryzowanych; § 4 ust. 5 tej kwestii też nie doprecyzowuje), c) § 4 ust. 5 regulaminu odróżnia „uruchomienie” kredytu od „wypłaty środków”, a więc czynności nie stanowiącej immanentnego elementu treści umowy, lecz jej wykonania, zwłaszcza że dyspozycja (inicjująca nie tylko wypłatę, ale i wskazująca, czy kredytobiorca chce w ogóle wypłacić środki w innej walucie) składana jest już po zawarciu umowy, d) jeżeli kredyt byłby uruchamiany w PLN (a nie w walucie z możliwością ewentualnie wypłaty środków w PLN na podstawie dyspozycji kredytobiorcy) umowa zapewne zawierałaby sposób rozliczenia spłat dokonywanych przecież w CHF (ust. 8.8 umowy), a nie jedynie ogólne zobowiązanie do zapewnienia środków na tym rachunku „zasilanym… wyłącznie środkami w walucie”. Zarazem zakup nieruchomości, czy czynności dokonywane z osobami trzecimi, generujące wydatki w związku z wykończeniem obiektu lub remontem miały charakter odrębny od umowy, a rozliczenia z tego tytułu dokonywane były na etapie wykonania umowy, przy uwzględnieniu obowiązków wynikających z umowy rachunku bankowego. Rozważania te potwierdza fakt, iż środki kredytowe przekazywane były właśnie na rachunek walutowy (w CHF) powodów (k. 228,230). Sformułowanie zatem „w wysokości nie większej niż 1.500.000,00 PLN ( 542.300,00 PLN)” stanowiło umowny limit wartości, do jakiej bank wypłaci środki kredytu udzielonego w CHF. Nie oznacza to, iż taki zapis, wobec niedookreślenia kursu, był prawidłowy, co Sąd Okręgowy omówił w dalszej części uzasadnienia. Taka treść umowy nie podważała jej istotnego elementu, jakim był cel przeznaczenia środków (art. 69 ust. 1 ustawy z 29.08.1997 r. Prawo bankowe; Dz.U. 2002 Nr 72, poz. 665 t.j.), gdyż bank kontrolował realizację obowiązków umownych również po uruchomieniu kredytu. Niedotrzymanie zaś umowy mogło być przyczyną wypowiedzenia umowy. Konsekwencją uruchomienia kredytu w CHF i zakupu w PLN był zapis ust. 12.1 umowy. Również zabezpieczenie kredytu wyrażone było w CHF (k. 38). Analizowany kredyt miał zatem charakter walutowy, co nie eliminowało oceny jego postanowień z punktu widzenia art. 385 ¹ k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego nie ulegało wątpliwości, że zawieranie tego rodzaju umów było dopuszczalne, co potwierdzał także cyt. art. 69 ust. 1 (w umowie kredytu należy określić kwotę i walutę kredytu).

Następnie Sąd I instancji dokonał analizy kwestii działania kredytobiorców jako konsumentów, odwołując się treści art. 22 ¹ k.c. oraz poglądów doktryny wskazujących, że bezpośredni związek dokonanej czynności prawnej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową istnieje wówczas, gdy dokonana czynność prawna nie zmierza przynajmniej częściowo do zaspokojenia osobistych (konsumpcyjnych) potrzeb (por. Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 1 (art. 1–55(4)) Opublikowano: WKP 2021). Wykluczenie zatem bezpośredniego związku czynności prawnej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową można rozważać w tych sprawach, w których przynajmniej w części zachowany jest konsumencki, osobisty cel lub przedmiot danej czynności. Chodzi więc o sytuacje, gdy dana czynność prawna przedsiębiorcy obejmuje świadczenie, którego przedmiot może służyć zarówno do użytku osobistego, jak i zawodowego i czynność ta dokonywana jest przez przedsiębiorcę przynajmniej częściowo w celu osobistym (konsumpcyjnym). Sąd Okręgowy wskazał, że w treści umowy - kredyt był przeznaczony na zakup i wykończenie domu jednorodzinnego (ust. 4). Również z zeznań powoda wynikało, że został tam zameldowany z rodziną w 2008 r., zajmując całe piętro, a wymeldował się dopiero w 2010 r. (k. 433v). Okoliczności te zostały potwierdzone złożonymi do akt dokumentami (k. 429,430). Z kolei nieruchomość wynajmował dopiero w 2011 r. (k. 433v). Dla oceny jednak działania powodów jako konsumentów należy uwzględnić datę zawarcia umowy. Sam zaś fakt prowadzenia w czasie zawarcia umowy działalności gospodarczej nie oznacza, iż nie działali oni jako konsumenci.

Sąd Okręgowy dalej wyjaśnił, że zasadniczo strony umowy mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, jednak jej treść lub cel nie mogą się sprzeciwiać właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.). Jeżeli umowa jest sprzeczna z powołanymi w tym przepisie ograniczeniami zasadniczo w takiej sytuacji sankcją jest nieważność czynności (art. 58 § 1 i 2 k.c.), choć przepis szczególny może przewidywać inne skutki. Wyjątkiem jest chociażby art. 385 ¹ § 1 k.c. Skutkiem zastosowania klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia od chwili zawarcia umowy lub związania stron wzorcem umownym (por. Adam Olejniczak. Komentarz do art.385(1) Kodeksu cywilnego. Stan prawny: 1.05.2014 r.), choć sankcja ta może być ograniczona do części jednostek redakcyjnych wzorców umów (i zwykłych umów; por. wyrok SN z 21.02.2013 r., I CSK 408/12, OSNC 2013/11/127, Biul.SN 2013/6/9, M.Prawn. 2014/1/37; Roman Trzaskowski. Komentarz do art.385(1), art.385(2), art.385(3) Kodeksu cywilnego. Stan prawny: 2017.12.01).

W dalszej części Sąd Okręgowy wyjaśnił, że na gruncie art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przez działanie wbrew dobrym obyczajom rozumie się wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, co stanowi wykroczenie przeciw uznanym w społeczeństwie zasadom moralnym lub przyjętej w obrocie uczciwości, bez dostatecznego brania pod uwagę interesów konsumenta i bez przyznania mu z tego tytułu wyrównania, a rozsądna ocena wskazuje, że konsument niezaakceptowałby w ramach negocjacji takiej klauzuli. Z kolei rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną, znaczną czy rażącą dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy, przy czym ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa (por. wyrok SN z 15.01.2016 r., I CSK 125/15, Legalis nr 1398255; wyrok SN z 13.08.2015 r., I CSK 611/14, LEX nr 1771389; wyrok SA w Warszawie z 30.06.2015 r., VI ACa 1046/14, LEX nr 1820928; wyrok SA w Szczecinie z 2.08.2017 r., I ACa 263/17, OSASz 2017/3/96-121).

Oceniając skutki abuzywności postanowień umownych Sąd Okręgowy zauważył, że art. 385 ¹ § 2 k.c. został implementowany do porządku krajowego stosownie do Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29). Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1). Obowiązywanie jednak umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych, jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta (por. wyrok SN z 27.11.2019 r., II CSK 483/18, wyrok TSUE z 3.10.2019 r. C-260/18). Wskazanie zatem na niedozwolony charakter klauzuli umownej jest uprawnieniem konsumenta, w którego interesy zachowanie takiej klauzuli może godzić. Jednakże w określonych okolicznościach konsument - kredytobiorca może uznać, że jeżeli wyeliminowanie klauzuli niedozwolonej prowadziłoby do unieważnienia umowy, to woli on jej utrzymanie i jednocześnie utrzymanie w mocy całej umowy. Do sądu krajowego zaś należy, na podstawie prawa krajowego i zgodnie z prawem Unii Europejskiej, dokonanie oceny w zakresie kwalifikacji nieuczciwego charakteru postanowienia umownego oraz przedmiotu umowy, w celu ustalenia, czy możliwe jest utrzymanie w mocy umowy pozbawionej nieuczciwych postanowień. Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie. Jednocześnie, po raz kolejny wykluczono możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. W podobny sposób wypowiedział się SN w uchwale z 7.05.2021 r., III CZP 6/21) wskazując, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Podsumowując, od woli konsumenta uzależnione jest podważenie klauzul, stosownie do art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż przepisy te służą jego ochronie.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że w niniejszej sprawie powodowie powoływali się na brak związania negowanymi klauzulami wobec obciążenia wyłącznie ich ryzykiem kursowym, braku należytej informacji o nim i możliwości negocjowania klauzul, a zarazem arbitralnego wyznaczania kursu waluty. Dodatkowo pozwany nie rozpatrzył reklamacji powodów w terminie, co należało uznać za jej rozpatrzenie zgodnie z wolą skarżących.

Zdaniem Sądu Okręgowego strona pozwana nie wykazała też, by negowane klauzule były negocjowane (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Analizując poszczególne zapisy umowne, ust. 5.2 umowy określał sposób uruchomienia kredytu. Ponieważ odnosił się także kwestii wysokości udzielanego kredytu i transz, stanowił element głównych świadczeń. Nie oznacza to jednak, że zapisy te nie podlegały kontroli na podstawie art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny uwzględniając całą treść umowy. Treść umowy i regulaminu uniemożliwia bowiem określenie, w sposób obiektywny i sprawdzalny, relacji limitu wypłat (1.500.000 zł oraz 542.300 zł) do kwoty uruchomionego w CHF kredytu (kwestia walutowego charakteru kredytu została omówiona wyżej), a w konsekwencji ustalenie w chwili zawarcia umowy, jaka kwota przyznanego w CHF kredytu zostanie wypłacona. W ocenie Sądu I instancji nie sposób zatem uznać, by opisany zapis był do zaakceptowania przez konsumenta w drodze indywidualnych negocjacji, czy też, by był adekwatny do minimalnych wymogów równouprawnienia stron w ramach stosunku cywilnego lub zasad lojalności kontraktowej. Bezskuteczność klauzuli może być zarazem ograniczona do części jednostek redakcyjnych i z treści ust. 5.2 należało usunąć część kwestionowanych zapisów „w wysokości… 00/100)” (k. 37). Analogicznie za bezskuteczny należało uznać zapis „oraz nie więcej…0/100)” zawarty w aneksie nr (...) (k. 60). Z tych samych względów Sąd Okręgowy uznał za bezskuteczne zapisy § 4 ust. 5 w zw. z § 2 pkt 20 regulaminu (k. 5). Również w tym przypadku brak obiektywnych i sprawdzalnych kryteriów ustalania kursu. Nie oznacza to jednak, że umowa po ich wyeliminowaniu nie może obowiązywać nadal. Kredyt określony był jednoznacznie w walucie; zresztą kredyt został przekazany na rachunek walutowy powodów (k. 451). W świetle zatem powyższych rozważań, po wyeliminowaniu powyższych zapisów powodowie mogliby domagać się wypłaty pełnej kwoty kredytu wyrażonej w CHF koniecznej dla osiągnięcia celów kredytowych, nawet gdyby przekroczone zostały limity w PLN (uznane za bezskuteczne).

Sąd Okręgowy uznał za bezpodstawne zarzuty dotyczące sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego w związku brakiem udzielenia pełnej informacji o ryzyku kredytowym, a w konsekwencji wykorzystaniem (świadomym lub spowodowanym niedbalstwem) przewagi przez bank (k. 11). Niewątpliwie udzielane przez bank informacje powinny umożliwiać podjęcie przez powodów racjonalnej decyzji związanej z zawarciem umowy (por. wyrok SA w Szczecinie z 11.02.2021 r., I ACa 646/20), uwzględniając także zdolność kredytową wnioskodawcy i wpływ zmian kursu waluty na możliwość spłaty kredytu (por. art. 69(...) M. 2008, wyd. 2). Odnosząc się do okoliczności sprawy, pomijając treść ust. 11.5 umowy (dotyczącego świadomości ryzyka zaciągania kredytu w walucie i wpływu zmian kursu na wysokość odsetek i wartość kredytu) analizowana umowa nie miała typowego charakteru dla umów kredytowych zarówno w zakresie ustalonego w niej sposobu uruchomienia kredytu, jak też spłaty z rachunku walutowego (CHF), zasilanego wyłącznie walutą, z obowiązkiem zapewnienia przez kredytobiorców na nim środków (ust. 8.8; 38). W stosunku do nich poszerzone były uprawnienia kredytobiorców, korzystających zresztą z tego rachunku od 2006 r., innych rachunków walutowych (w Euro- k. 361, USD- k. 379 czy SEK- k. 386), a także dokonujących, również przed zawarciem umowy, transakcji znacznej wartości, czy też zagranicznych. W ocenie Sądu meriti nie sposób też pominąć wiedzy powodów dotyczącej stosunków gospodarczych. Powódka prowadziła działalność gospodarczą od 2003 r., a powód od 1995 r. ( (...); k. 331), a od 2003(4) roku powodowie byli wspólnikami i członkami zarządu (k. 338-342) (...) sp. z o.o. Powodowie byli też stronami innych pożyczek i kredytów, także udzielonych w CHF.

Odnosząc się do kwestii niedotrzymania terminu odpowiedzi na reklamację Sąd Okręgowy stwierdził, że po złożeniu przez klienta reklamacji, zgodnie z wymogami, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1, podmiot rynku finansowego rozpatruje reklamację i udziela klientowi odpowiedzi w postaci papierowej lub za pomocą innego trwałego nośnika informacji (art. 5 ust. 1 ustawy o rozpoznawaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i rzeczniku finansowym z 5.08.2015 r.; Dz.U. z 2019 r. poz. 2279 w brzmieniu sprzed nowelizacji). Odpowiedzi, o której mowa w art. 5 ust. 1, należy udzielić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania reklamacji. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie odpowiedzi przed jego upływem (art. 6). W przypadku niedotrzymania terminu określonego w art. 6, a w określonych przypadkach terminu określonego w art. 7, reklamację uważa się za rozpatrzoną zgodnie z wolą klienta (art. 8). Jak zaznacza się w orzecznictwie, niedotrzymanie terminu powoduje odejście od ogólnych zasad dowodzenia (art. 6 KC), co należy uznać za korzystne dla klienta będącego powodem. Klient dochodzący realizacji roszczenia objętego nierozpoznaną w terminie reklamacją będzie zobowiązany tylko do wykazania, że złożył reklamację w rozumieniu ustawy, która nie została rozpatrzona w ustawowym terminie przez podmiot rynku finansowego. Ciężar dowodu nieistnienia podstaw do uwzględnienia żądania klienta będzie zaś spoczywał na pozwanym (por. uchwała SN z 13.06.2018 r., III CZP 113/17, OSNC 2019 nr 3, poz. 36, str. 26). Istotnie, z treści odpowiedzi z 26.11.2020 r. wynikało, iż została ona złożona po upływie terminu, nie zmienia to jednak merytorycznej oceny sprawy, przeprowadzonej w oparciu o przedstawione w sprawie dowody.

W ocenie Sądu Okręgowego analizowana umowa nie była nieważna, a uiszczona na rzecz banku dochodzona kwota - nie stanowiła świadczenia nienależnego (art. 410 k.c.).

Sąd Okręgowy zasądził także solidarnie od powodów (art. 105 § 2 k.p.c.) na rzecz strony pozwanej koszty stanowiące sumę opłaty skarbowej (k. 209- 51 zł) oraz wynagrodzenia pełnomocnika zgodnie z § 2 ust. 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800 ze zm.; 15.000 zł).

Apelację od wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1)  naruszenie przepisów postępowania mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na braku wszechstronnej oceny materiału dowodowego oraz dokonaniu wadliwej oceny materiału dowodowego w oderwaniu od całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności poprzez wadliwą ocenę dowodów w postaci zaświadczeń wydanych przez pozwaną dot. historii spłaty kredytu, wskazujących na dokonywanie przez powodów spłat kredytu z złotych polskich, co doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że kredyt był spłacany przez powodów we franku szwajcarskim, podczas gdy prawidłowa ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż spłata następowała w złotych polskich, po przewalutowaniu kwoty spłaty do franka szwajcarskiego;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ pkt 1 k.p.c. poprzez wadliwe sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia polegające na braku uzasadnienia, którym dowodom sąd dał wiarę i przyczyn, dla których dowodom w postaci zaświadczeń pozwanej o spłacie kredytu przesz powodów w PLN, jak również wyjaśnień powodów co do intencji zawarcia kredytu, którego uruchomienie powinno nastąpić w PLN, wiary odmówił, wskutek czego uchybił wymaganiom określającym zasady motywowania orzeczeń, co w konsekwencji sprawia, iż nie poddaje się ono kontroli instancyjnej;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 69 § 1 ustawy Prawo bankowe poprzez dokonanie błędnej wykładni postanowień umowy kredytu i przyjęcie, że kredyt udzielony na podstawie umowy zawartej miedzy stronami jest kredytem walutowym, podczas gdy kredyt ten jest kredytem denominowanym, który zawiera walutowe klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) odwołujące się do kursu franka szwajcarskiego,

b)  art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 69 § 1 ustawy Prawo bankowe poprzez dokonanie błędnej wykładni postanowień umowy kredytu i przyjęcie, że zakup nieruchomości, czynności dokonywane z osobami trzecimi, generujące wydatki w związku z wykończeniem obiektu lub remontem, miały charakter odrębny od umowy, podczas gdy były one immanentnie związane z umową, zgodnie z intencją stron umowy;

c)  art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo bankowe poprzez jego niewłaściwą wykładnię, a w konsekwencji bezzasadne przyjęcie, iż umowa kredytu łącząca strony spełnia wszystkie wymogi o jakich mowa w art. 69 ust. 1 oraz art. 69 ust. 2 pkt 2 prawa bankowego, podczas gdy nie zawiera ona określenia rzeczywistej kwoty oraz waluty kredytu, nie wyjaśnia zasad określających sposób i terminów kursów walut;

d)  art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez ich niezastosowanie, co skutkowało brakiem przyjęcia, że zastosowana przez pozwaną klauzula waloryzacyjna jest niezgodna z naturą stosunku umownego łączącego strony oraz zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy zastosowana przez pozwaną klauzula waloryzacyjna (i wprowadzony do umowy mechanizm) sprzeczna jest z naturą kredytu bankowego, istotą waloryzacji, a ponadto narusza zasady współżycia społecznego, jako niedająca się pogodzić ze społecznym poczuciem sprawiedliwości oraz jako naruszająca zasadę ekwiwalentności świadczeń, zasadę lojalności i słuszności kontraktowej, zasadę uczciwego obrotu, zasadę braku rażącej dysproporcji stron, zasadę dobrej praktyki bankowej oraz dobrych obyczajów w relacjach z konsumentami, które nakazują by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż brak podstaw do stwierdzenia bezwzględnej nieważności umowy kwestionowanej pozwem;

e)  art. 6, art. 7 ust. 1 i art. 5 ust. 5 załącznika do dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady poprzez ich pomięcie w sytuacji, gdy zachowanie pozwanej (polegające na niepoinformowaniu powodów o obciążeniu ich dodatkowymi kosztami związanymi z wymianą walut) stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, ponieważ nieprzekazanie w sposób jasny, jednoznaczny lub we właściwym czasie istotnych informacji dotyczących produktu, przez które należy rozumieć w szczególności informacje o możliwości powstania dodatkowych kosztów, stanowi praktykę wprowadzającą w błąd w rozumieniu dyrektywy, a tym samym praktyka ta jest uznawana za nieuczciwą i jako taka musi zostać uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i jako naruszająca interesy konsumentów, w konsekwencji czego, wobec wymogów określonych w art. 353 ¹ prowadzi do wniosku o nieważności umowy;

f)  art. 6 ust. 3 w zw. z ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (jt. Dz. U. z 2017r., poz. 2070) poprzez jego pominięcie w sytuacji gdy zachowanie pozwanej (polegające na nieinformowaniu powodów o obciążeniu ich dodatkowymi kosztami związanymi z wymianą walut) stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, ponieważ nieprzekazanie w sposób jasny, jednoznaczny lub we właściwym czasie istotnych informacji dotyczących produktu oraz sposobu realizacji umowy, przez które należy rozumieć w szczególności informacje o możliwości powstania dodatkowych kosztów, a które to stanowi praktykę wprowadzającą w błąd w rozumieniu tej ustawy, a tym samym praktyka ta jest uznawana za nieuczciwą i musi zostać uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i jako naruszająca interesy konsumentów, nawet pomimo późniejszego wejścia w życie ustawy, w konsekwencji czego, wobec wymogów określonych w art. 353 ¹ k.c. prowadzi do wniosku o nieważności umowy;

g)  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię, polegającą na bezzasadnym przyjęciu, że uznanie klauzuli określającej sposób uruchomienia kredytu, a także klauzul przeliczeniowych za niedozwolone nie prowadzi do upadku całej umowy podczas gdy eliminacja ww. klauzul prowadzi wprost do upadku całej umowy, z uwagi na brak możliwości jej wykonania zgodnie z intencją stron;

h)  art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że roszczenia powodów wynikają z bezpodstawnego wzbogacenia banku w związku ze spełnieniem nienależnego świadczenia w wyniku nieważności umowy kredytu ewentualnie stosowania niedozwolonych postanowień w umowie kredytu.

Powodowie wnieśli o:

⚫

zmianę wyroku Sądu I instancji w zaskarżonym zakresie poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 492 000 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 listopada 2020r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu;

⚫

ewentualnie uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie była uzasadniona.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zarzut powodów kwestionujący prawidłowość sporządzenia uzasadnienia nie zasługuje na uwzględnienie, a zatem nie był uzasadniony zarzut dotyczący naruszenia art. 327 ¹ k.p.c., który to przepis określa jakie elementy powinno zawierać uzasadnienie wyroku. W ocenie Sądu Apelacyjnego aktualne pozostaje orzecznictwo ugruntowane na tle obowiązywania art. 328 § 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 6 listopada 2019r. wskazujące na to, że naruszenie tego przepisu może być podstawą skutecznej apelacji tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. wtedy gdy wady uzasadnienia uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej lub kasacyjnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 maja 2000 r., I CKN 272/00, LEX nr 1222308; z dnia 14 listopada 2000 r., V CKN 1211/00, LEX nr 1170145.). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera bowiem wszystkie niezbędne elementy o jakich mowa w art. 327 ¹ k.p.c., pozwalając na merytoryczną ocenę prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Przechodząc do oceny dalszych zarzutów apelacji powodów wskazać należy, że ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Okręgowy i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Podejmując je, Sąd Okręgowy nie naruszył w żadnej mierze przepisów procesowych, w tym art. 233 §1 k.p.c., jako że nie przekroczył zasad swobodnej oceny dowodów, ani też nie naruszył zasad logiki i doświadczenia życiowego. Ustalenia te bazowały głównie na treści dokumentów, których autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała. Osnowa tych dokumentów, a zatem ich literalna treść, determinowała te ustalenia. Nadto ustalenia Sądu I instancji zostały dokonane w oparciu o zeznania powoda. W swoich judykatach Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że „jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez Sąd meritii ocena dowodów może być skutecznie podważona” (m.in. wyroki SN z 27 września 2002r., sygn. akt IV CKN 1316/00 oraz sygn. akt II CKN 817/00, niepubl.). Formułując zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. powodowie po części kwestionują wnioski wyprowadzone z treści dokumentów, wkraczające w sferę oceny prawnej zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Prawidłowe są ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, iż strony zawarły umowę kredytu walutowego w CHF, w której kwota kredytu została oznaczona i wypłacona w walucie CHF, jak również spłata kredytu miała następować w walucie kredytu. Odmiennie zatem od kredytów indeksowanych czy denominowanych, w realiach niniejszej sprawy waluta pełniła rolę instrumentu finansowego służącego realizacji inwestycji i transferowi waluty obcej do kredytobiorcy, nie pełniła natomiast roli miernika wartości. Wbrew zarzutom apelujących Sąd Okręgowy nie przyjął, że spłata kredytu przez powodów była dokonywana wyłącznie w walucie CHF, a jedynie wskazał na zapis par. 8.8 umowy stanowiącego, w jaki sposób miała następować spłata rat – kapitałowo odsetkowych, a mianowicie w walucie kredytu z rachunku walutowego kredytobiorców.

Podsumowując, ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy były prawidłowe, znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Podejmując je, Sąd Okręgowy nie naruszył w żadnej mierze przepisów procesowych, w tym art. 233 § 1 k.p.c., jako że nie przekroczył zasad swobodnej oceny dowodów, ani też nie naruszył zasad logiki i doświadczenia życiowego.

Sąd Apelacyjny podziela także ocenę prawną Sądu Okręgowego, w szczególności uznanie umowy zawartej przez strony za umowę kredytu walutowego, jak również przyjęcie zawartych w umowie i regulaminie produktów kredytowych dla klientów indywidulanych klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienie umowne, których wyeliminowanie z umowy nie skutkuje stwierdzeniem nieważności umowy.

Powodowie kwestionowali postanowienia umowy (par. 5.2) oraz regulaminu produktów kredytowych dla klientów indywidulanych (§ 2 ust. 20, § 4 ust. 5) wprowadzające mechanizm przeliczeniowy, na wypadek wypłaty i spłaty kredytu w walucie krajowej, które w ich ocenie były sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego i jednoczenie stanowiły klauzule abuzywne. Nadto powodowie wskazywali, na sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego z uwagi na obciążenie ryzykiem kursowym wyłącznie kredytobiorców, przy braku zgody kredytobiorców na takie ryzyko.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, który stanowi, że przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl ust. 2 przywołanego przepisu umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W kontekście zarzutów podniesionych przez skarżących należy dokonać wykładni spornych postanowień umowy, a zgodnie z art. 65 § 2 k.c. niezależnie od samej treści umowy, należy także badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy. Badanie treści umowy nie powinno ograniczać się wyłącznie do analizy dosłownego brzmienia umowy, lecz winno nadto obejmować okoliczności umożliwiające ocenę, jaka była rzeczywista wola umawiających się kontrahentów i powinno przebiegać według reguł wykładni kombinowanej. Sąd kierując się wynikającymi z art. 65 k.c. zasadami wykładni umowy, powinien brać pod uwagę nie tylko postanowienie spornego fragmentu umowy, lecz również uwzględniać inne związane z nim postanowienia umowy, a także kontekst faktyczny, w którym treść umowy uzgodniono i z uwzględnieniem którego ją zawierano (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., I CSK 193/10, z dnia 21 grudnia 2010 r., III CSK 47/10). W okolicznościach niniejszej sprawy należy stwierdzić, że strony zawarły umowę kredytu w walucie obcej, w której wysokość kwoty kredytu określona została we frankach szwajcarskich (par. 1 umowy - k. 36). W dacie zawarcia umowy pozwany w swojej ofercie miał również kredyty w PLN. Wprawdzie powodowie twierdzili, że nie mogli uzyskać kredytu złotówkowego, jednak nie przedstawili decyzji banku odmawiającej przyznania takiego kredytu. W badanej umowie waluta obca pojawia się zarówno w treści samej umowy, a nadto zobowiązania stron były realizowane w tej walucie, kwota wypłaconego kredytu również została określona w CHF (kwota wypłacona w CHF była stała i wynikała z umowy stron). Również na etapie wykonania umowy, co zostało wykazane poprzez zestawienie transakcji na rachunku walutowym powoda (k. 230-234), kredyt został wypłacony w walucie CHF. Wypłata następowała zgodnie z dyspozycjami składanym przez kredytobiorców i żadna z siedmiu wypłaconych transz kredytu nie podległa przeliczeniu na walutę polską według kursu kupna waluty zgodnie z aktualną tabelą kursów pozwanego banku (§ 2 ust. 12 i § 4 ust. 5 regulaminu). Spłata kredytu (zadłużenia) przez kredytobiorcę zgodnie ust. 8.8 umowy miała być dokonywana z rachunku walutowego prowadzonego w CHF o numerze ujawnionym w umowie. Niezależnie od wskazanych uregulowań, kredytobiorcy mieli także możliwość domagania się tak wypłaty kredytu jak i jego spłaty w innej walucie, niż waluta kredytu, według obowiązujących w pozwanym banku kursów kupna/sprzedaży waluty obcej. To kredytobiorcy dokonywali wyboru - zarówno sposobu wypłaty jak i spłaty, a możliwość taką mieli już od początku obowiązywania umowy, z czego skorzystali. Okoliczności te uzasadniają przyjęcie, że wskazanie waluty obcej w umowie (CHF) nie miało charakteru fikcyjnego, a kredyt był kredytem walutowym. W tej sytuacji nie był uzasadniony podniesiony przez skarżących zarzut naruszenia art. 65 § k.c. w zw. z art. 69 § prawa bankowego.

Art. 353 ¹ k.c. stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ustalenie przez strony umowy, że kredyt zostanie wypłacony w innej walucie niż waluta kredytu nie pozostaje w sprzeczności z naturą zobowiązania, którego źródłem jest umowa kredytu, nie narusza też prawa ani zasad współżycia społecznego. Umowa kredytu dochodzi do skutku przez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony, bank zobowiązuje się do oddania określonej sumy do dyspozycji kredytobiorcy, natomiast ten ostatni do jej zwrotu. W okolicznościach niniejszej sprawy bank zobowiązał się do oddania do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej sumy w CHF i faktycznie wskazaną kwotę udostępnił kredytobiorcom, zgodnie z ich wnioskami. Z kolei uregulowanie umowne dopuszczające możliwość wypłacenie i rozliczenia w innej walucie niż waluta kredytu, nie oznacza nieokreślenia w umowie kwoty kredytu, którą pozwany zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy. Doszło tym samym do określenia przedmiotowo istotnych postanowień umowy kredytu, a zatem umowa nie jest sprzeczna z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, i nie można jest zarzucić bezwzględnej nieważności w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Powodowie od początku wiedzieli jaka kwota kredytu zostanie im udzielona (w CHF), co wynika wprost z umowy i taka kwota rzeczywiście została im wypłacona. Fakt, że powodowie nie wiedzieli czy udzielona kwota w walucie obcej, po jej przeliczeniu na PLN, będzie odpowiadała wysokości ich potrzeb związanych z nabyciem nieruchomości stanowi potwierdzenie ściśle walutowego charakteru kredytu. Jednocześnie powodowie wiedzieli jaka jest wysokość ich zobowiązania, a decyzja o spłacie części rat w walucie PLN, odnosi się do wykonywania umowy (różnic kursowych), a nie ważności umowy. Odnosząc się z kolei do zarzutów dotyczących obciążenia wyłączenie powodów ryzykiem kursowym i koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z wymianą walut, należy zaznaczyć, że powodowie świadomie wybrali ofertę kredytu walutowego. Samo ryzyko kursowe, jakie wynika z możliwości wzrostu kursu waluty w przypadku umowy kredytu walutowego, a obciążające kredytobiorcę, nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia nieważności umowy na podstawie art. 58 § 1 lub § 2 k.c., ze względu na jej sprzeczność takiej umowy z naturą stosunku umownego oraz zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2023r., sygn. II CSKP 1042/22). Podzielić należy stanowisko Sądu Okręgowego, że powodowie w momencie zawierania umowy kredytu, mieli znaczne większą świadomość ryzyka kursowego od przeciętnego konsumenta, mając na względzie doświadczenie zawodowe i życiowe powodów, w tym dokonywanie szeregu transakcji walutowych, także przy wykorzystaniu rachunków walutowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób także podzielić zarzutów powodów, że zawierając przedmiotową umowę bank, wykorzystując swoją silniejszą pozycję, nie udzielił im jasnej i dostatecznej informacji o rodzaju udzielanego kredytu, nie chroniąc powodów przed nieprzewidzianymi skutkami umowy, a także aby stosował praktyki sprzeczne z dobrymi obyczajami, wprowadzając powodów w błąd przez nieprzekazanie w sposób jasny, jednoznaczny i we właściwym czasie, istotnych informacji, na podstawie których mogliby sobie wyrobić opinię co do rzeczywistego ryzyka kursowego. Takie okoliczności w niniejszej sprawie nie zachodzą, bowiem powodowie starając się o uzyskanie kredytu zamierzali przede wszystkim zrealizować swoje potrzeby związane z nabyciem nieruchomości. Z treści umowy wynika, że powodowie byli świadomi ryzyka kursowego i ryzyka zmiany oprocentowania. Przyjmując nawet, że pracownicy banku wskazywali, że frank szwajcarski jest walutą stabilną, to nie mogli zapewnić, że jego kurs nie ulegnie zmianie. Zmiany kursów walut same w sobie są rzeczą naturalną i jak najbardziej przewidywalną, ale dokładny ich przebieg oraz amplituda wahań w dłuższym okresie czasu nie są możliwe do przewidzenia, nawet dla podmiotów dysponujących nieograniczonym potencjałem analitycznym oraz doświadczeniem w formułowaniu tego rodzaju prognoz. Nie można również pominąć okoliczności zawarcia umowy z punku widzenia sytuacji ekonomicznej towarzyszącej zawieraniu kredytów walutowych czy powiązanych z walutą obcą z oprocentowaniem opartym na stawce referencyjnej LIBOR, które było zdecydowanie korzystniejsze dla konsumenta niż kredyt w walucie polskiej z oprocentowaniem na podstawie WIBOR, co było powszechnie wiadomym w społeczeństwie.

Treść umowy będącej przedmiotem badania w niniejszej sprawie nie narusza też zasady walutowości wyrażonej w art. 358 § 1 k.c. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym
w chwili zawarcia przez strony umowy wskazywał, że jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowego będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. Wartość waluty obcej określa się według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. Przepis ten kreuje swoiste upoważnienie przemienne dłużnika do spełnienia w pieniądzu polskim, świadczenia wyrażonego w walucie obcej (facultas alternativa). Dłużnikowi przysługuje zatem uprawnienie polegające na tym, że może on zwolnić się z zobowiązania nie tylko przez spełnienie wynikającego z niego świadczenia, ale też przez spełnienie innego, "alternatywnego" świadczenia (por. Komentarz do art. 358 § 1 k.c. (w) Kodeks cywilny. Komentarz pod red. K. Osajdy). Pojęcie „wyrażenie zobowiązania” odnosi się tylko do kształtowania treści stosunku zobowiązaniowego. Zapłata jest wykonaniem istniejącego już zobowiązania. Wykonanie umowy w innej walucie, nie powoduje zmiany waluty wierzytelności, która wyrażona jest w walucie obcej. Ta waluta obca jest kwotą i walutą kredytu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2015r., sygn. akt V CSK 445/14, System Informacji Prawnej Legalis nr 1281626). Kodeks cywilny nie rozstrzyga wyraźnie kwestii, w jakiej walucie ma być spełnione świadczenie pieniężne w przypadku, gdy jego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Dlatego też zastosowanie ma norma art. 354 § 1 k.c. i o sposobie wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim jego treść. Uwzględniając zatem treść umowy kredytu wynikającą z ust. 8 oraz treść regulaminu kredytowania, spłata zadłużenia kredytowego nie została ograniczona wyłącznie do jednej waluty, a dawała kredytobiorcom możliwość wyboru waluty do spłaty między walutą kredytu (CHF) a walutą polską (PLN). Warto jeszcze raz wskazać, że w treści par. 1 umowy zmienionego aneksem nr (...) z dnia 11 grudnia 2008r. wskazano, że zadłużenie powodów wynosiło kwotę 1 221 779,09 CHF, a zatem strony wprost określiły, że walutą kredytu jest frank szwajcarski. Wobec powyższego zawarta pomiędzy stronami umowa kredytu nie narusza zasady walutowości i nie może także być uznana za nieważną na podstawie art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 358 §1 k.c.

Przechodząc z kolei do oceny zarzutu dotyczącego skutków zawarcia w umowie niedozwolonych postanowień umownych, należy podzielić argumentację Sądu Okręgowego, iż zawarte w par. 5.2 umowy oraz § 4 ust. 5 w zw. z § 2 pkt 20 Regulaminu regulacje dotyczące sposobu przeliczania kwoty kredytu oraz wysokości rat w przypadku zastosowania kursu walut ustalanego przez bank stanowią klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Powodowie podnosili, że postanowienia umowy kredytu dotyczące zasady ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF, według których wyliczana jest wysokość odpowiednio kwoty kredytu i poszczególnych rat kredytu, stanowią klauzule niedozwolone, gdyż przy zawarciu umowy naruszono zasady współżycia społecznego. Kwestionowane przez powodów postanowienia dotyczące kursów wymiany CHF nie były z nimi indywidualnie uzgodnione przez pozwanego i nie podlegały negocjacjom. Postanowienie umowy może zostać uznane za abuzywne, jeśli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta. Postanowienia spornej umowy dotyczące kursów sprzedaży i kupna CHF, po których potencjalnie mogła być rozliczona była kwota wypłaconego kredytu oraz spłacanych w walucie PLN rat kredytu, faktycznie dawały pozwanemu uprawnienie do jednostronnego wpływania na wysokość ustalonych w umowie świadczeń stron. Kursy wymiany CHF określane są w tabeli sporządzanej przez pozwany bank, za zatem wyłącznie jedna strona stosunku prawnego otrzymała uprawnienie do samodzielnego określania wartości czynnika wpływającego na wysokość świadczeń stron. Nadto w badanej umowie nie zostały sprecyzowane przesłanki ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF, a jedynie terminy, w jakich ustalana jest wysokość kursów, co mogło potencjalnie (według oceny dokonywanej na chwilę zawarcia umowy) skutkować ustalaniem kursów przez bank w arbitralny sposób i kształtowaniem ich na w zasadzie dowolnej wysokości. Tak sformułowane postanowienia umowy zaburzają równowagę stron umowy, w sposób rażący naruszając ekonomiczny interes kredytobiorcy. Umowa zawierała odesłanie do tabeli kursów, bez innych zastrzeżeń dotyczących zasad ich ustalania, także w zakresie odmienności kursów kupna, sprzedaży. Nawet jeśli w dacie zawierania umowy kurs sprzedaży CHF wobec złotego był znany czy też dostępny, to nie oznacza, że w kolejnych dniach przypadających na następne miesiące i lata zakładanego przez strony wykonywania umowy, realizacja której została podzielona na wiele lat, powodowie tego kursu znać nie mogli, a jego ustalenie pozostawione było bowiem wyłącznie bankowi. Dostępność kursu walut w dacie zawierania umowy wynikała z obowiązku nałożonego na banki na mocy art. 111 ust. 1 pkt. 4 prawa bankowego. Na ustalanie kursu walut powodowie nie mieli żadnego wpływu. Umowa nie zawierała zapisów wyjaśniających sposób ustalenia kursów z tabeli. Bank reagując na zjawiska rynkowe, ustalał wysokość rat przy zastosowaniu swoich tabel w sposób w całości dowolny w rozumieniu spornej umowy. Za ugruntowane należy już przyjąć stanowisko wypracowane przez Sądy, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi pełną swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. (zob. np. wyrok SN z dnia 4.04.2019r., sygn. akt IV CSK 159/17).

Z powołanego przepisu art. 385 ¹ k.c. wynika, iż postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przez postanowienia określające główne świadczenia stron umowy rozumie się zatem postanowienia o charakterze konstytutywnym dla danego typu czynności prawnej, często utożsamiane z essentialia negotii umowy, a zatem tego rodzaju postanowienia, bez których nie sposób zakwalifikować umowy zgodnie z jej nazwą. Główne świadczenia banku przesądzające o istocie umowy łączącej go z kredytobiorcą, to oddanie mu do dyspozycji ustalonej kwoty kredytu na oznaczony w umowie czas i z przeznaczeniem na określony cel, podczas gdy główne świadczenia kredytobiorcy obejmują korzystanie z udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z postanowieniami umowy, zwrot kwoty wykorzystanego kredytu, zapłata odsetek oraz prowizji. W ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach niniejszej sprawy kwestionowane przez powodów postanowienia umowne nie dotyczą głównych świadczeń stron. Wobec tego eliminacja spornych postanowień umowy ze względu na abuzywność pewnych klauzul, które służyły ustaleniu kursu kupna i sprzedaży CHF na potrzeby wypłaty kredytu oraz ustalenia wysokości raty kapitałowo-odsetkowej nie wpłynie na zmianę głównego przedmiotu umowy. Zwrócić bowiem należy uwagę na różnicę pomiędzy sporną w niniejszej sprawie umową kredytu w CHF, a umowami kredytu w PLN indeksowanymi, czy denominowanymi do CHF. W analizowanej umowie, wszystkie świadczenia stron - kwota kredytu i raty - były precyzyjnie ustalone w umowie w CHF. Wyeliminowanie postanowień umowy dotyczących potencjalnej możliwości przeliczania wypłaconej powodom kwoty kredytu oraz spłacanych rat na PLN, nie dotyczy głównych zobowiązań stron - powodów jako kredytobiorców, związanych z spłacaniem rat w ich kapitałowej części oraz ustaleniem pozostałej do zapłacenia części kapitału kredytu. Dalej jest bowiem znana kwota wypłaconego kredytu, jak i wysokość rat. Eliminacja klauzul dotyczących zastosowania kursu z tabeli nie wyłączała wiec możliwości wykonania umowy, a jedynie powoduje ewentualne powstanie roszczeń finansowych powodów. Niedozwolone postanowienia umowy nie wiążą konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), jednak, zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. strony związane są umową w pozostałym zakresie. Kwestionowane postanowienia spornej umowy dotyczące ustalania kursów CHF dotyczą nie samej treści, lecz wykonania umowy, a umowa mogła być nadal realizowana bez abuzywnych klauzul o kursach wymiany, w szczególności kredyt mógł być (i został) wpłacony w CHF. Odnośnie spłaty zaś spłaty kredytu, raty zasadniczo mogły być (i częściowo były) przez powodów spłacane bezpośrednio w CHF, bez konieczności przeliczania wyrażonego w CHF zadłużenia na PLN. Również pierwotna kwota zadłużenia (udzielonego kredytu) od początku była wyrażona w CHF, więc była znana, a wyeliminowanie zakwestionowanych zapisów nie ma na nią wpływu. Nie zaistniały zatem przesłanki do uznania, że zawarta pomiędzy stronami umowa kredytu jest nieważna, czego konsekwencją jest także bezpodstawność żądania przez powodów zapłaty z tytułu nienależnego świadczenia wynikającego z nieważnie zawartej umowy kredytowej.

Mając powyższe na względzie apelacja powodów, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw z mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., obciążając nimi w całości powodów. Koszty postępowania apelacyjnego poniesione przez pozwanego to 11 250 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 8 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSA Lucyna Morys – Magiera SSA Elżbieta Karpeta SSA Jolanta Polko