Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

M. M. wniosła o zasądzenie od strony pozwanej (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 12.371,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10.09.2016r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z nieważnej umowy kredytu konsolidacyjnego nr 206- (...), zawartej z pozwaną w dniu 6.11.2006r. Powódka podniosła, że zawarta z bankiem umowa o kredyt denominowany do (...) zawiera klauzule abuzywne, po usunięciu których umowa nie może zostać utrzymana; podniosła, że w przypadku nieważności kredytów denominowanych z powodu zawartych w nich klauzul abuzywnych, takie postanowienie jest bezskuteczne na korzyść konsumenta, i jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych, spełnionych w wykonaniu tej umowy, na podstawie art. 410§1 w zw. z art. 405 kc. Powódka wskazała, że pozwany Bank nadmiernie wzbogacił się jej kosztem i – pomimo wezwania do zapłaty – nie zwrócił nadpłaty, powstałej w wyniku spłaty kredytu. W związku z tym powódka zaprzestała spłaty kredytu, wynikającego z nieważnej umowy, a strona pozwana wypowiedziała umowę i wystąpiła do tut. Sądu z pozwem o zapłatę. Powództwo zostało prawomocnie oddalone (sygn. akt IC 2850/17), a jako podstawę rozstrzygnięcia sądy obu instancji wskazały na klauzule abuzywne, skutkujące nieważnością całej umowy kredytu. W toku tamtego procesu powódka dokonała potrącenia przysługującej jej wobec pozwanej wierzytelności w kwocie 76.314,63 zł z wierzytelnością pozwanej w kwocie 63.943,59 zł, w wyniku czego do zapłaty na rzecz powódki pozostała kwota 12.371,04 zł, dochodzona w niniejszej sprawie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania na jego rzecz, wskazując w odpowiedzi na pozew, że kwestionuje roszczenie co do zasady, jak i wysokości, podnosząc zarzut nieudowodnienia roszczenia. Jednocześnie pozwany przyznał, że strony łączyła w.w. umowa kredytu, którą sądy obu instancji prawomocnie uznały za nieważną. Zaprzeczył, aby wezwania do zapłaty i potrącenia, dokonane przez powódkę były skuteczne wobec pozwanego, skoro zostały złożone w toku poprzedniego postępowania, tj. przed prawomocnym unieważnieniem umowy kredytu. Zarzucił też, że powódka nie udowodniła wysokość dochodzonego roszczenia. Pozwana zakwestionowała prawo do dochodzenia odsetek od dnia 10.09.2016r., podnosząc, że wezwanie do zapłaty, na które powołuje się powódka, nie zawiera skonkretyzowanej kwoty, której powódka domagała się w zakresie przedmiotowej umowy. Pozwana podniosła nadto zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez powódkę do czasu zaoferowania zwrotu przez powódkę kwoty 63.957,97 zł, wypłaconej jej przez pozwanego na podstawie przedmiotowej umowy.

W toku postępowania strona pozwana złożyła powódce projekt porozumienia, zgodnie z którym, w wyniku potrącenia wierzytelności powódki w wys. 75.264,13 zł z wierzytelnością Banku o zwrot wypłaconego kapitału, Bank zapłaci powódce kwotę 11.102,18 zł, co jednak nie spowoduje wygaśnięcia w całości zobowiązania, obejmującego prawo żądania przez Bank od Klienta zwrotu wypłaconego w wykonaniu umowy kapitału w części dotyczącej żądania zapłaty dodatkowej kwoty. Projekt porozumienia przewidywał wzajemne potrącenie tej części roszczeń, które są między stronami niesporne; bank zastrzegł sobie zarazem , że zawarcie takiego porozumienia nie będzie ograniczać możliwości dochodzenia przez Bank pozostałych roszczeń, wynikających ze stwierdzenia nieważności umowy, w tym z tytułu świadczenia, polegającego na umożliwieniu klientowi korzystania z udostępnionego mu kapitału, a także roszczenia o zwaloryzowanie należności tytułem zwrotu wypłaconego kapitału i zapłatę dodatkowej kwoty.

W piśmie procesowym z dnia 56.06.2023r. powódka podtrzymała dotychczasowe stanowisko; oświadczyła, że nie jest zainteresowana zawarciem porozumienia kompensacyjnego j.w.

Na rozprawie w dniu 27.07.2023r. powódka cofnęła pozew w części dotyczącej żądania zapłaty kwoty 1.268,86 zł, domagając się ostatecznie zapłaty kwoty, wskazanej w w.w. projekcie porozumienia, tj. 11.102,18 zł z odsetkami jak dotychczas. Strona pozwana wyraziła zgodę na cofnięcie pozwu w powyższym zakresie i wniosła o obciążenie powódki kosztami procesu w tej części.

Stan faktyczny:

W dniu 6 listopada 2006 roku na wniosek powódki, strony zawarły umowę kredytu konsolidacyjnego nr 206 - (...), na mocy której pozwany (...) S.A. zobowiązał się postawić do dyspozycji powódki kredyt w kwocie 27.156,88 CHF, z przeznaczeniem na spłatę jej wcześniejszych zobowiązań z tytułu:

- kredytu gotówkowego zaciągniętego w pozwanym Banku na podstawie umowy nr (...)-/2005 z dnia 7 marca 2005 r. (zadłużenie w kwocie 12 931,30 zł),

- kredytu gotówkowego zaciągniętego w pozwanym Banku na podstawie umowy nr (...)-/2005 z dnia 3 czerwca 2005 r. (zadłużenie w kwocie 12106,73 zł),

- kredytu gotówkowego zaciągniętego w pozwanym Banku na podstawie umowy nr (...)-/2005 z dnia 22 sierpnia 2005 r. (zadłużenie w kwocie 3495,15 zł),

- kredytu gotówkowego zaciągniętego w pozwanym Banku na podstawie umowy nr (...)-/2005 z dnia 27 października 2005 r. (zadłużenie w kwocie 3956,35 zł),

- kredytu odnawialnego zaciągniętego w pozwanym Banku na podstawie umowy nr (...) z dnia 19 grudnia 2005r. (zadłużenie w kwocie 6934,02 zł),

- kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w Bank Austria (...) S.A. w W. Oddział we W. na podstawie umowy nr (...) z dnia 12 lutego 1999r. (zadłużenie w kwocie 13146,13 zł),

- karty kredytowej, na podstawie umowy zawartej z pozwanym Banku (...) z dnia 13 lipca 2004r. (zadłużenie w kwocie 1139,70 zł),

- karty kredytowej, na podstawie umowy zawartej z (...) S.A. w K., nr (...), z dnia 24 stycznia 2005r. (zadłużenie w kwocie 2300,17 zł),

- oraz cel dowolny w kwocie 8990,45 zł.

Wypłata kredytu miała być dokonana jednorazowo na rzecz kredytobiorcy w formie przelewu na wskazany rachunek – zgodnie z pisemną dyspozycją kredytobiorcy, z uwzględnieniem postanowień § 4. Całkowita wypłata kredytu nastąpić miała do dnia 29 listopada 2006r. (§ 5 ust. 2 umowy). Zgodnie z § 5 ust. 3, umowy kredyt miał być wypłacony: 1) w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, 2) w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w kraju. W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej, zastosowanie miał mieć kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust.4 umowy). Odsetki od kredytu zostały określone w postanowieniach zawartych w części III umowy.

Powódka zobowiązała się spłacać zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek, w wysokości podawanej w zawiadomieniach o wysokości spłaty (wysyłanych jej co trzy miesiące), w ratach malejących, do dnia 15 października 2021r. Spłata zadłużenia miała następować w drodze potrącenia przez pozwany Bank jego wierzytelności z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego powódki, jako kredytobiorcy, nr (...). Powódka była zobowiązana do posiadania środków w dniu 15. każdego kolejnego miesiąca kalendarzowego, na wyżej wskazanym rachunku, w wysokości umożliwiającej uregulowanie należności z tytułu kredytu przez (...) S.A. Potrącenie było dokonywane we wskazanym terminie wysokości wynikającej z zawiadomienia. Potrącenie środków z (...) w walucie polskiej następować miało w wysokości, stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów). Spłata kredytu miała rozpocząć się 15 grudnia 2006r. Przed podpisaniem umowy powódka podpisała oświadczenie o nieskorzystaniu z przedstawionej jej w pierwszej kolejności ofercie w walucie polskiej i dokonaniu wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami/pożyczkami, zaciąganymi w walucie wymienialnej, że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych oraz zmiany stóp procentowych oraz, że w rozliczeniach między klientami a (...) S.A. w obrocie dewizowym stosuje się ustalone przez ten bank kursy walut w złotych.

Dowód: wniosek o udzielenie kredytu, umowa, oświadczenie pozwanej z dnia 25.10.2006 r., dyspozycje wypłat – (k. 6 – 10, 145–148, 149,150 – 158 akt tut. Sądu I C 2850/17)

Zgodnie z dyspozycją powódki, pozwany Bank dokonał w dniu 10 listopada 2006 r. przelewów równowartości:

- 5 583,17 CHF w kwocie 13 146,13 zł na rzecz Banku (...) następcy prawnego Banku (...) S.A.,

- 484,03 CHF w kwocie 1 139,70 zł na poczet zadłużenia z karty kredytowej,

- 976,88 CHF w kwocie 2 300,16 zł na poczet zadłużenia z karty kredytowej,

- 5 141,74 CHF w kwocie 12 106,74 zł na poczet zadłużenia z tytułu kredyty (...)- (...)-/2005,

- 1 484,39 CHF w kwocie 3 495,14 zł na poczet zadłużenia z tytułu kredytu (...)- (...)-/2005,

- 1 689,26 CHF w kwocie 3 956,34 zł na poczet zadłużenia z tytułu kredytu nr (...)- (...)-/2005,

- 2 944,88 CHF w kwocie 6 934,01 zł na poczet zadłużenia z tytułu kredytu odnawialnego na rachunek pozwanej,

- 2 913,41 CHF w kwocie 6 859,92 zł na rachunek pozwanej,

- 320,41 CHF w kwocie 754,44 zł z tytułu ubezpieczenia

- 5 491,93 CHF w kwocie 12 931,30 zł na poczet zadłużenia z tytułu kredytu 324/206- (...)-/2005,

łącznie kwotę 63 623,88 zł; Bank pobrał ponadto prowizję w wys. 135,78 CHF (zastosowany kurs 2, (...)).

Dowód: bankowe noty memoriałowe (k.159 – 161 akt tut. Sądu I C 2850/17)

Od chwili zaciągnięcia kredytu do 7 sierpnia 2017 r. powódka wpłaciła łącznie na poczet spłaty zadłużenia z przedmiotowej umowy kwotę 73.882,89 zł.

Dowód: historia operacji na kontrakcie kredytowym (k.117 - 122 akt tut. Sądu I C 2850/17)

Powódka doręczyła pozwanemu pismo z dnia 15.08.2016r., w którym podniosła zarzut nieważności klauzul indeksacyjnych i skierowała do strony pozwanej reklamację, dotyczącą przedmiotowej umowy kredytu, wnosząc o dokonanie rozliczeń pomiędzy stronami w zakresie zwrotu wzajemnych świadczeń; wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 29.196 zł z tytułu nadpłaty, powstałej w wyniku spłaty kredytu. Doręczenie tego pisma nastąpiło w dniu 19.08.2016r.

Dowód: pismo powódki z 15.08.2016r. (k-13-15)

W piśmie procesowym z dnia 19.11.2019r. (złożonym w toku postepowania apelacyjnego przed Sądem Okręgowym w Świdnicy sygn. II Ca 482/20) powódka oświadczyła, że potrąca przysługującą jej wierzytelność wobec pozwanego Banku w kwocie 76.314,63 zł z wierzytelnością pozwanego w kwocie 63.943,59 zł z tytułu udzielonego kredytu; wskazując, że w wyniku potrącenia obie wierzytelności umarzają się do wys. 63.943,59 zł, co oznacza, że do zapłaty na rzecz powódki pozostaje kwota 12.371,04 zł z odsetkami od 20.08.2016r. W odpowiedzi pozwany Bank zakwestionował złożone oświadczenie, podając, że umowa kredytu nie jest nieważna, wskazana kwota nie jest wymagalna, a jej wysokość nie została udowodniona. Po prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie tut. Sądu sygn. akt IC 2850/17, powołując się na stwierdzoną przez sąd nieważność umowy kredytu, pismem z dnia 2.04.2021r. powódka ponownie wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 75.458,18 zł.

Dowód: pisma powódki (k-16,20), pismo pozwanego (k-17).

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części.

Stanowisko powódki, oparte na zarzucie nieważności umowy kredytu, było uzasadnione. Umowa jest nieważna ex tunc, co skutkuje nieistnieniem stosunku prawnego, jaki miała kreować, od daty jej zawarcia i bez względu na sposób jej wykonywania przez strony. Konsekwencją uznania umowy za nieważną było uwzględnienie powództwa o zapłatę w całości.

Kwestia wstępna, związana z ustaleniem nieważności umowy, a więc nieistnienia stosunku prawnego, opartego na zawartej między stronami umowie kredytu konsolidacyjnego z dnia 6.11.2006r., nr 206- (...), została rozstrzygnięta w postępowaniu, toczącym się uprzednio przed tut. Sądem, zakończonym prawomocnym wyrokiem tut. Sądu w sprawie o sygn. akt I C 2850/17. (...) ocena istnienia danego stosunku prawnego, dokonana w ramach powództwa o zasądzenie świadczenia, wprawdzie nie wiąże sądu orzekającego w kolejnej sprawie, dotyczącej innych świadczeń, wynikających z tego samego stosunku prawnego (por. wyrok SN z dnia 26.05.2022r., (...) 19/22). Należy jednak wskazać, że w niniejszym postępowaniu – w sprawie o zapłatę, zainicjowanej przez powódkę, jako kredytobiorcę, tytułem zwrotu nienależnego świadczenia - rozstrzygnięta wcześniej (w pow. sprawie tut. Sądu o sygn. akt I C 2850/17) kwestia, sprowadzająca się do ustalenia nieważności umowy, a więc nieistnienia stosunku prawnego, opartego na zawartej między stronami umowie kredytu konsolidacyjnego z dnia 6.11.2006r., nie była sporna. Nie mniej jednak, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, podziela w całości stanowisko, wyrażone w uzasadnieniu w.w. wyroku tut. Sądu, w zakresie ustaleń faktycznych i oceny prawnej, które legły u podstaw wydanego wcześniej orzeczenia, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, w tym, że:

- powódka M. M. (w tamtej sprawie pozwana) zawarła przedmiotowa umowę, jako konsument w rozumieniu art. 22(1) kc;

- na podstawie tej umowy (o kredyt denominowany) udzielono powódce kredytu w złotych polskich (nie był to kredyt walutowy) – Bank postawił do dyspozycji powódki kredyt w wysokości 27.156,66 CHF, wypłacony w złotych polskich (w kwocie 63.623,88 zł), po zastosowaniu obowiązującego w pozwanym Banku w dniu wypłaty kursu kupna dla dewiz (§5 ust. 4 umowy); spłata zadłużenia miała zaś następować w ratach, przez potrącenie środków z rachunku powódki, w walucie polskiej w wysokości, stanowiącej równowartość raty w walucie wymienialnej ( (...)), wg obowiązującego w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (§ 13 ust. 7 umowy);

- przedmiotowa umowa, w § 5 i 13, zawierała niedozwolone postanowienia umowne (art. 385(1)§1 kc), które nie wiążą powódki, jako konsumenta. Po wyeliminowaniu zawartych w umowie niedozwolonych klauzul indeksacyjnych nie istnieje możliwość wykonania umowy - nie może być ona utrzymana z tego względu, że świadczenie główne nie zostało określone (brak określenia świadczenia Banku, jak i powódki, jako kredytobiorcy), co skutkowało uznaniem umowy za nieważną (art. 58§1 kc w zw. z art. 353(1) kc i art. 69 Prawa bankowego).

Zwrot nienależnego świadczenia

Żądanie zapłaty świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej (trwale bezskutecznej umowy) było uzasadnione. Jako podstawę prawną uwzględnienia powództwa należało wskazać art. 410 § 2 kc. Przepis ten stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W sprawie niniejszej spełniona została dyspozycja zawarta w art. 410 § 2 kc. Świadczenie to w związku z nieistnieniem zobowiązania (na skutek nieważności umowy) podlega zatem zwrotowi w całości, a więc także częściowe żądanie zgłoszone w pozwie podlega uwzględnieniu. Pogląd ten jest zbieżny z uchwałą SN z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. III CZP 11/20. W okresie objętym żądaniem pozwu, z tytułu wykonania nieważnej umowy, powódka spłaciła łącznie 73.882,89 zł (k. 117-122 akt tut. Sądu sygn. I C 2850/17). Kwota, której żądała w pozwie, jako nadpłaty kredytu, to kwota przewyższająca kwotę świadczenia, wypłaconego jej przez Bank (postawiona do dyspozycji) z tytułu przedmiotowej umowy kredytu, stanowiąca bezpodstawne wzbogacenie pozwanego Banku (73882,89 zł – 63623,88 zł = 10.259,01 zł).

Twierdzenia powódki co do wysokości kwoty wpłaconej przez nią na rzecz Banku, tytułem spłaty kredytu, tj. 76.314,63 zł (k.70), jak również twierdzenia pozwanej co do wysokości kwoty, wypłaconej powódce z tytułu przedmiotowej umowy kredytu, tj. 63.957,97 zł (co której zgłosiła zarzut zatrzymania, k.40v.; czy też 64.161,95 zł, jak w projekcie porozumienia z dn. 26.04.2023r., k. 63-65) okazały się gołosłowne. W tym zakresie Sąd dokonał ustaleń, zgodnych z ustaleniami tut. Sądu w sprawie I C 2850/17, wyraźnie wynikającymi z uzasadnieniem wyroku, wydanego w tamtej sprawie, które nie były w żaden sposób kwestionowane przez strony, również na etapie postępowania apelacyjnego, na co z kolei zwrócił uwagę również Sąd drugiej instancji w tamt. sprawie w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia (II Ca 482/20). W oparciu zatem o dokumenty, zgromadzone w aktach sprawy sygn. I C 2850/17, doł. na k. 117-122 i 159-161, ustalono, że z tytułu wykonania nieważnej umowy, powódka spłaciła łącznie 73.882,89 zł, otrzymując środki z kredytu w kwocie 63.623,88 zł. Kwota, której żądała w pozwie, jako nadpłaty kredytu, to kwota przewyższająca kwotę kapitału kredytu, stanowiąca bezpodstawne wzbogacenie pozwanego (73.882,89 zł – 63.623,88 zł).

W toku postępowania powódka ograniczyła swoje żądanie, cofnęła pozew co do kwoty 1268,86 zł (na co pozwany wyraził zgodę), domagając się ostatecznie zapłaty kwoty 11.102,18 zł z odsetkami jak dotychczas. Swoje stanowisko w tym zakresie powódka oparła na projekcie porozumienia, przedstawionym przez stronę pozwaną (k. 63-65); na tej podstawie strony zgodnie przyjęły na potrzeby niniejszego postępowania bezsporne wysokości wzajemnych wierzytelności: powódki w kwocie 75.264,13 zł, pozwanego w kwocie 64.161,95 zł, dokonały potrącenia, w wyniku czego pozwany Bank uznał żądanie powódki do kwoty 11.102,18 zł.

Orzeczenie w pkt I wyroku oparto na przepisie art. 355 kpc w zw. z art. 203§1 i 2 kpc.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc. Jeśli dłużnik świadczenia pieniężnego spełnia je z opóźnieniem wierzyciel ma prawo domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie. Zgodnie z art. 455 kc roszczenie bezterminowe staje się wymagalne z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Powódka doręczyła pozwanemu pismo z dnia 15.08.2016r. (k-13-15), w którym podniosła zarzut nieważności klauzul indeksacyjnych, zawartych w przedmiotowej umowie kredytu, i skierowała do strony pozwanej reklamację, wnosząc o dokonanie rozliczeń pomiędzy stronami w zakresie zwrotu wzajemnych świadczeń; wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 29.196 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia Banku kosztem powódki. Doręczenie tego pisma nastąpiło w dniu 19.08.2016r. Żądanie zasądzenia odsetek od dnia następnego po upływie terminu 21 dni, wskazanego w wezwaniu do zapłaty, tj. od dnia 10.09.2016r. zasługiwało na uwzględnienie.

Zarzut zatrzymania

Zgodnie z art. 496 kc w zw. z art. 497 kc, w przypadku umowy nieważnej ex tunc, każdej ze stron, mających dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaoferuje zwrotu otrzymanego świadczenia lub nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Taki zarzut procesowy może być zgłoszony na każdym etapie postępowania (wyrok SN z 26.06.2003 r. V CKN 417/01).

W orzecznictwie istnieje pogląd, że zarzut zatrzymania może być zgłoszony w tzw. „sprawach frankowych”, w których kredytobiorcy zgłaszają żądania zapłaty z przesłankowym powołaniem się na nieważność zawartej umowy z bankiem (tak też SN: w wyroku z 11.12.2019 r. V CSK 382/18, uchwale z 16.02.2021 r. III CZP 11/20; por. uchwała SN z 20.11.2015 r. III CZP 83/15; wyrok SN z 17.03.2022 r. (...) 474/22). Dopuszcza się też realizację prawa zatrzymania, poprzez złożenie stosownego zarzutu procesowego i możność zgłoszenia tegoż zarzutu „z ostrożności procesowej” na wypadek niekorzystnego wyroku dla zgłaszającej strony ( por. wyrok SN z 22.11.1969 r. I CR 538/60; uchwała SN z 25.07.2019 r. III CZP 18/19; przeciwnie – wyrok SN z 17.03.2022 r. (...) 474/22).

Należy w tym miejscu wskazać dodatkowo, że w przeciwieństwie do zarzutu potrącenia, zarzut zatrzymania dla swej skuteczności nie wymaga, by roszczenie przysługujące dłużnikowi i stanowiące podstawę zarzutu było wymagalne. Wprost wynika to z odmiennego brzmienia artykułów 496 i 498 kc, co w świetle domniemania „racjonalnego prawodawcy” nie może być pomijane, ale także odmiennych celów związanych z realizacją wskazanych zarzutów (zarzut zatrzymania – zabezpieczenie roszczenia dłużnika; zarzut potrącenia – realizacja roszczenia dłużnika).

Tym niemniej, w realiach sprawy analizowany zarzut nie mógł odnieść zakładanego przez stronę pozwaną skutku.

Po pierwsze, art. 496 kc dla skuteczności zarzutu zatrzymania wymaga, by umowa stron była „wzajemna”. W tym miejscu należy wskazać, że zagadnienie, czy umowa kredytu – jako umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna – jest umową wzajemną, jest nadal sporne i dotychczas nierozstrzygnięte w doktrynie i judykaturze ( por. uchwałą SN z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20; wyrok SN z dnia 17.03.2022r., (...) 474/22; wyroki SA w Warszawie z: 4.12.2019 r. I ACa 442/18; 23.02.2022 r. I ACa 31/21; 12.05.2022 r. V ACa 624/21; 9.05.2022 r. VI ACa 28/21; 28.04.2022 r. VI ACa 931/21; wyrok SA w L. z 24.10.2022 r. I ACa 6/22).

Uwzględnienie dotychczasowego zgodnego stanowiska doktryny i judykatury, że ekwiwalentność świadczeń, charakterystyczna dla umów wzajemnych, oznacza, że strony spełniają różne świadczenia, ale o ekwiwalentnej wartości, przemawia za uznaniem, że brak jest dostatecznych podstaw do przyjęcia, że umowa stron była umową wzajemną. Czynności wzajemnej towarzyszy, bowiem zamiar wymiany różnych dóbr, co oznacza, że przedmiotem wzajemnych świadczeń umowy wzajemnej nie są nigdy świadczenia identyczne, a różnorodność obu świadczeń jest istotą takiej umowy. Gdyby ustawodawca dopuszczał jednorodzajowość świadczeń kontrahentów, to traciłoby sens użycie przez niego w treści przepisu terminu „ekwiwalentność świadczeń”, skoro nie byłyby one ekwiwalentne, ale wprost identyczne. W niniejszej sprawie, w oparciu o postanowienia umowy kredytu oraz zgodnie z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych (na oznaczony cel), zaś kredytobiorcy zobowiązali się do wykorzystania jej zgodnie z umówionymi warunkami i zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami. Oznacza to zatem, że kredytobiorcy mieli zwrócić to samo świadczenie, a nie spełniać inne, równoważne, co wyklucza zastosowanie przepisów art. 496 i 497 kc, nawet per analogiam ( tak też SA w Warszawie w wyroku z 23.02.2022 r. I ACa 31/21). Sama odpłatność umowy nie jest wystarczająca dla przyjęcia jej wzajemnego charakteru. W umowie kredytowej bank świadczy umówioną kwotę środków pieniężnych, zaś kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać ją na cel umówiony i spłacić swoje świadczenie pieniężne (zwrócić kapitał z wynagrodzeniem) w określonym terminie. Przedmiotem świadczenia banku jest kwota kapitału, a przedmiotem świadczenia kredytobiorcy kwota kapitału powiększona o umówioną nadwyżkę. Kapitał, świadczony przez bank, nie jest zatem wymieniany na inne świadczenie i nie zachodzi pomiędzy stronami umowy relacja wymiany dóbr. Gdyby jednak nawet ostatecznie judykatura opowiedziała się za wzajemnością umowy kredytowej, to zarzut zatrzymania zgłaszany przez bank i tak nie mógłby zostać uwzględniony, co wprost wywodzi się w najnowszym orzecznictwie ( por. uzasadnienie wyroku SN z 17.03.2022 r. II CSKP 474/22). Nie budzi bowiem wątpliwości, że celem instytucji zatrzymania z art. 496 kc jest zabezpieczenie zwrotu spełnionego świadczenia, a nie samo spełnienie świadczenia na rzecz zgłaszającego stosowny zarzut (jak przy zarzucie potrącenia), prawo zatrzymania pełni wyłącznie funkcję zabezpieczającą. W konsekwencji, nie przysługuje prawo zatrzymania (wygasa, lub nigdy nie powstaje), gdy świadczenie strony składającej oświadczenie jest chronione w inny sposób, np. przez hipotekę nadal wpisaną w księdze wieczystej. Jak wskazuje się w judykaturze uznającej umowę kredytową za umowę wzajemną ( por. wyrok SN z 17.03.2022 r. (...) 474/22), uwzględnienie zarzutu zatrzymania zgłoszonego w toku procesu oznacza konieczność zawarcia w wyroku stosownego zastrzeżenia, którego brzmienie jest oczywiste przy niejednorodzajowych świadczeniach stron. W sytuacji natomiast, gdy obie strony są zobowiązane do wzajemnego spełnienia świadczeń pieniężnych, w Kodeksie cywilnym ustawodawca przewidział dalej idącą instytucję prawną (czyli wyłączającą instytucję „słabszą”), w postaci potrącenia wzajemnych wierzytelności i ich umorzenia do wysokości wierzytelności niższej. Określona taktyka procesowa banków unikających składania oświadczeń o potrąceniu wierzytelności kondykcyjnych nie może być, zatem aprobowana poprzez uwzględnianie zarzutu zatrzymania, pełniącego inną funkcję w polskim statucie cywilnym ( tak: wyrok SA w Lublinie z 11.01.2023r., I ACa 481/22).

Ponadto, bank mógłby hipotetycznie skutecznie podnieść zarzut zatrzymania tylko wtedy, gdyby kredytobiorca nie zwróciłby mu kapitału i też tylko w zakresie kwoty niespłaconej. Tylko bowiem w takim zakresie można rozważać istnienie świadczenia na rzecz kredytodawcy, podlegającego spełnieniu w oparciu o zasadę dwóch kondykcji. Innymi słowy, aby bank mógł skutecznie powołać się na prawo zatrzymania w razie stwierdzenia nieważności umowy kredytu musi istnieć po jego stronie wierzytelność w stosunku do kredytobiorcy z tytułu zwrotu kwoty udzielonej mu na podstawie tej umowy ( por. uzasadnienie przywołanego wyroku SN z 17.03.2022 r. II CSKP 474/22). W niniejszej sprawie suma zapłaconych rat (świadczeń nienależnych powódki) przewyższa kwotę kapitału kredytu (świadczenia nienależnego pozwanego). Zwrot kapitału miał już więc miejsce wcześniej, zatem zastrzeganie w wyroku (do czego prowadzi zarzut zatrzymania) prawa powstrzymania się banku ze spełnieniem swojego świadczenia „do czasu zaofiarowania zwrotu świadczenia wzajemnego” (które już bezspornie nastąpiło wcześniej) jest całkowicie bezprzedmiotowe, nie istnieje wierzytelność po stronie banku, podlegająca zabezpieczeniu we wnioskowany sposób.

Orzeczenie o kosztach oparto na podstawie art. 100 zd. 1 w zw. z art. 108§1 kpc, przyjmując, że w zakresie objętym częściowym cofnięciem pozwu, tj. co do kwoty 1.268,86 zł, powódka przegrała sprawę w rozumieniu przepisów o kosztach procesu.

Z/ - odnotować;