Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2022 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Małgorzata Nowicka - Midziak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 stycznia 2022 r. w G.

sprawy z powództwa A. M. (1), M. M.

przeciwko R. Ż., K. Ż.-G.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanych K. G. i R. Ż. solidarnie na rzecz powódki M. M. kwotę 30 000 zł. (trzydzieści tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 maja 2016r do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanych K. G. i R. Ż. solidarnie na rzecz powoda A. M. (1) kwotę 30 000 zł. (trzydzieści tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 maja 2016r do dnia zapłaty;

3.  nie obciąża pozwanych kosztami procesu poniesionymi przez powodów;

4.  nakazuje ściągnięcie od każdego z pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gdyni kwotę po 661,49 zł. (sześćset sześćdziesiąt jeden złotych czterdzieści dziewięć groszy) tytułem brakujących kosztów opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości.

Sygnatura akt I C 436/16

UZASADNIENIE

Małoletni powodowie M. M. i A. M. (1) reprezentowani przez przedstawiciela ustawowego matkę A. M. (2) wnieśli pozew przeciwko K. G. i R. Ż. domagając się zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz każdego z powodów kwoty po 30.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku po A. Ż. (1).

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że spadkodawca A. Ż. (1) (dziadek powodów i ojciec pozwanych) zmarł w dniu 5 stycznia 2013 roku, pozostawiając testament, na mocy którego jedynymi spadkobiercami ustanowił dzieci z drugiego małżeństwa. Natomiast, niesłusznie wydziedziczył córki z pierwszego małżeństwa tj. A. M. (2) i A. Ż. (2). Zgodnie z treścią art. 1011 kc zstępni wydziedziczonych mają prawo do zachowku. Jak wskazano w trakcie trwania małżeństwa spadkodawca wraz z drugą żoną przenieśli na rzecz pozwanych własność nieruchomości przy ul. (...) w G. zabudowanej domem mieszkalnym. Przedmiotowa darowizna podlega doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku. Za życia spadkodawca nie dokonał natomiast żadnych darowizn na rzecz powodów. Jak wskazano wartość darowizny według cen aktualnych wynosi 490.000 – 560.000 zł. Powodom jako osobom małoletnim przysługuje zachowek w wysokości 2/3 tego, co uzyskaliby w wyniku dziedziczenia. W skład spadku wchodzą również oszczędności zgromadzone na kontach i lokatach w kwocie 200.000 zł, a także ruchomości przekazane w testamencie na rzecz pozwanych.

(pozew k. 3-6)

W toku sprawy pozwani wnieśli o oddalenie powództwa z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami, brak legitymacji czynnej powodów, a także niewykazanie roszczenia co do wysokości. Uzasadniając zarzut nadużycia prawa pozwani wskazali, że potrzeby życiowe uprawnionych nie są zagrożone, a ich sytuacja finansowa jest daleko zadowalająca. Warunki życia powodów rażąco przewyższają warunki życiowe pozwanych. Nadto, trudnym do zaakceptowania jest uznanie stron za rodzinę, gdyż nawet spadkodawca nie miał okazji poznać powodów, a o ich istnieniu dowiedział się przypadkowo. Pozwani zwrócili uwagę, że przedstawicielka ustawowa małoletnich po śmierci spadkodawcy nawiązała relację z pozwanymi rzekomo w celu odbudowania więzi rodzinnej jedynie celem zbadania zasadności powództwa, następnie urywając kontakt. Pozwani wskazali także na swoją złą sytuację finansową (egzekucja komornicza, nakłady finansowe na nieruchomość, pomoc chorej matce). Nadto, zdaniem strony pozwanej, nieruchomość przy ul. (...) w G. powinna pozostać poza zakresem kognicji sądu w niniejszym postępowaniu, gdyż własność tej nieruchomości została przewłaszczona na rzecz pozwanych na podstawie umowy będącej faktycznie umową dożywocia.

(protokół rozprawy z dnia 22 listopada 2016r. k. 56-57, pismo procesowe pozwanych z dnia 29 października 2021r., k. 273-274)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca A. Ż. (1) zmarł w dniu 5 stycznia 2013r. W chwili otwarcia spadku zmarły był żonaty z M. Ż. (1) (z domu O.), miał czworo dzieci: dwie córki z pierwszego małżeństwa (z M. W.) tj. A. M. (2) i A. Ż. (2), a także dwoje dzieci z drugiego małżeństwa (z M. O.) tj. K. G. i R. Ż..

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu A. Ż. (1) k. 10, odpis skrócony aktu urodzenia A. M. (2) k. 9, postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 18 listopada 2020r. k. 350 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16 wraz z uzasadnieniem k. 356-359 tamże)

Małoletni powodowie M. M. (ur. (...)) i A. M. (1) (ur. (...)) są dziećmi A. M. (2).

(dowód: skrócone akty urodzenia powodów k. 7-8)

W skład majątku spadkowego po A. Ż. (1) wchodziły:

- oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych przez (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w K. w łącznej wysokości 33.541,02 zł;

- ruchomości tj. meble oraz obrazy o łącznej wysokości 166.900 zł.

(dowód: zaświadczenia bankowe k. 82, 97, 142 i 337-338 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16, opinia biegłego D. M. k. 294-303 tamże)

Na mocy umowy darowizny zawartej w dniu 23 sierpnia 2010r. przed notariuszem A. D. prowadzącą kancelarię notarialną w G. (rep. A 7533/2010) A. Ż. (1) i M. Ż. (1) darowali ze swojego majątku objętego wspólnością ustawową majątkową małżeńską udziały po ½ części w prawie współwłasności nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), stanowiącej działki nr (...), obszaru 0.00.66 ha, dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...) na rzecz R. Ż. i K. G..

Nadto, pozwana K. G. ustanowiła na rzecz darczyńców na przysługującym jej udziale w prawie współwłasności wyżej wskazanej nieruchomości dożywotnie prawo użytkowania, które treść sprowadza się do korzystania z przedmiotowej zabudowanej działki gruntu i zamieszkiwania w budynku. Zakres korzystania strony miały ustalić poza aktem notarialnym. Darczyńcy oświadczyli, że nie jest ich życzeniem, aby prawo użytkowania zostało ujawnione w księdze wieczystej.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o umowę darowizny z dnia 23 sierpnia 2010r. k. 118-119, oświadczenie o uzupełnieniu treści umów z dnia 21 września 2010r. k. 120-121)

Wartość rynkowa nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...) według stanu na dzień 23 sierpnia 2010r. i cen aktualnych z uwzględnieniem dożywotniej służebności mieszkania wynosiła 697.700 zł.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości J. Ś. k. 187-238)

Prawo użytkowania wieczystego działki o powierzchni 661 m ² położonej w G. – O. przy ul. (...) wraz z prawem własności domu mieszkalnego wybudowanego na tej działce w wyniku podziału majątku wspólnego byłych małżonków M. Ż. (2) i A. Ż. (1) postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 19 stycznia 1987 roku w sprawie o sygnaturze akt II Ns 1468/86 zostało przyznane M. Ż. (2). Natomiast, na wyłączną własność A. Ż. (1) zostały przyznane przedmioty majątku ruchomego o takiej samej wartości co prawo użytkowania wieczystego i prawo odrębnej własności budynku.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 19 stycznia 1987r. k. 12)

Testamentem własnoręcznym z dnia 16 kwietnia 1985r. A. Ż. (1) powołał do całości spadku swoją ówczesną żonę M. I. z W. Ż..

(dowód: testament z dnia 16 kwietnia 1985r. wraz z protokołem jego otwarcia z dnia 31 stycznia 2017r. k. 41-42 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16)

W testamencie własnoręcznym sporządzonym w dniu 12 grudnia 2011r. A. Ż. (1) wskazał, że swoimi jedynymi spadkobiercami czyni swoje dzieci z drugiego małżeństwa tj. K. G. i R. Ż.. Jednocześnie, spadkodawca wydziedziczył i pozbawił prawa do zachowku córki z pierwszego małżeństwa – A. Ż. (3) i A. Ż. (2), wskazując na uporczywe postępowanie córek w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy i jego długotrwałym zabiegom (trwałe zerwanie przez nie wszelkich kontaktów z ojcem, nie poinformowanie o ślubie, narodzinach dzieci) i uporczywe niedopełnianie przez nie obowiązków rodzinnym wobec spadkodawcy.

(dowód: testament własnoręczny z dnia 12 grudnia 2011r. k. 46 wraz z protokołem jego otwarcia z dnia 6 lutego 2017r. k. 45-46 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16)

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2020r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 2315/16 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po A. Ż. (1), na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 12 grudnia 2011 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Gdyni w dniu 6 lutego 2017 roku, nabyli córka K. G. i syn R. Ż. po ½ części spadku każde z nich. Postanowienie uprawomocniło się w dniu 25 grudnia 2020r.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 18 listopada 2020r. k. 350 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16 wraz z uzasadnieniem k. 356-359 tamże)

Pozew w niniejszej sprawie, stanowiący pierwsze wezwanie do zapłaty zachowku, został doręczony pozwanym ze skutkiem na dzień 17 maja 2016 roku.

(dowód: koperty wraz z zpo k. 43-46)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów oraz dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości.

Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów przedłożonych przez strony, a także znajdujących się w aktach sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 2315/16. Podkreślić bowiem należy, iż dokumenty w postaci postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, aktu notarialnego oraz odpisów aktów stanu cywilnego mają charakter dokumentów urzędowych i w związku z tym korzystają one z domniemania autentyczności i zgodności z prawdą wyrażonych w nich oświadczeń, których w toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie próbowała wzruszyć w trybie art. 252 kpc. Pozostałe dokumenty mające charakter dokumentów prywatnych (testamenty, zaświadczenia bankowe, opinia biegłego dopuszczona w sprawie VII Ns 2315/16) również nie były kwestionowane przez strony, zaś ich autentyczność i wiarygodność nie budzi żadnych wątpliwości Sądu.

Ponadto, za wiarygodny dowód w sprawie Sąd uznał opinię biegłego sądowego do spraw szacowania nieruchomości J. Ś.. W ocenie Sądu opinia złożona przez biegłego mająca formę operatu szacunkowego została sporządzona w sposób rzetelny, profesjonalny i z zachowaniem należytych standardów. Biegły logicznie uzasadnił wnioski do jakich doszedł, co pozwoliło Sądowi na prześledzenie toku myślowego biegłego i weryfikację prawidłowości wyceny pod kątem obowiązujących przepisów prawa dotyczących wyceny nieruchomości, a także zasad logicznego rozumowania czy wiedzy powszechnej. Przedmiotowa opinia nie była kwestionowana przez żądną ze stron.

Podstawę prawną powództwa stanowią przepisy art. 991 kc i art. 1000 kc. Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). W myśl art. 991 § 2 kc jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Wedle natomiast art. 1000 § 1 kc jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Na wstępie należy wyjaśnić, że wątpliwości Sądu nie budzi sposób reprezentacji małoletnich powodów przez przedstawicielkę ustawową (matkę). Zgodnie bowiem z treścią art. 97 § 1 kro jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Zgodnie natomiast z § 2 jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. W niniejszym przypadku nie ma żadnych przesłanek, aby uznać, że pomiędzy rodzicami nie było porozumienia co do dochodzenia roszczeń przysługujących małoletnim na drodze sądowej. Nadto, jak wskazuje się w orzecznictwie rodzic może dokonywać czynności procesowych w imieniu dziecka, kierując się jego dobrem w granicach należytej staranności. Czynność procesowa w postaci wytoczenia powództwa nie może być kwalifikowana jako wymagająca zezwolenia sadu opiekuńczego, tylko z tego względu, że może się łączyć z koniecznością poniesienia kosztów sądowych bądź kosztów procesu (por. wyrok SN z dnia 30 kwietnia 2019 roku, I CSK 79/18, L.).

Przechodząc do szczegółowych rozważań należy zauważyć, iż pomiędzy stronami nie było sporu co do tego, że małoletni powodowie M. M. i A. M. (1) są uprawnieni do zachowku po A. Ż. (1), albowiem ich wstępna A. M. (2) - będąca córką spadkobiercy - została wydziedziczona i pozbawiona prawa do zachowku. W myśl bowiem art. 1011 kc zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Jak wskazuje się w doktrynie skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie wydziedziczonego prawa do zachowku oraz nabycie prawa do zachowku przez zstępnych wydziedziczonego zstępnego. Jest to ich własne prawo do zachowku, nie zaś prawo dziedziczone po wydziedziczonym (por. K. Osajda (red.), Kodeks cywilny, Komentarz, wyd. 27, 2020).

Kluczowym dla rozstrzygnięcia kwestii wysokości zachowku jest ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych, którzy byliby powołani do dziedziczenia w przypadku dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z treścią art. 931 § 1 kc w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Wedle natomiast art. 992 kc przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Ustalając wysokość należnego powodom zachowku należy wskazać, że do kręgu spadkobierców ustawowych po A. Ż. (1) należała jego żona (M. Ż. (1)) oraz czwórka dzieci (A. M. (2), A. Ż. (2), K. G. i R. Ż.), przy czym dwie córki pochodzące z pierwszego małżeństwa (A. M. (2), A. Ż. (2)) zostały wydziedziczone. W takim stanie rzeczy w przypadku dziedziczenia ustawowego małżonce zmarłego przypadłby udział w wysokości ¼ części spadku, zaś każdemu ze zstępnych w wysokości 3/16 części (3/4 x ¼). Małoletnim powodom – którym przysługuje roszczenie o zachowek w miejsce wydziedziczonej matki – przysługiwałby udział w wysokości 3/32 części spadku. Zważywszy, iż w dacie otwarcia spadku powodowie byli osobami małoletnimi to mają prawo do zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby im w razie dziedziczenia ustawowego, czyli w wysokości po 1/16 spadku. Podkreślić należy, iż zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny za moment decydujący o zakwalifikowaniu uprawnionego do zachowku jako małoletniego uważa się chwilę otwarcia spadku (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, wyd. 10, Warszawa 2021).

W dalszej kolejności należało ustalić substrat zachowku. Zgodnie z dyspozycją art. 993 kc substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Ustalenie wartości stanu czynnego spadku następuje poprzez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odejmuje się wartość stanu biernego (pasywów) spadku. Stosownie do treści art. 993 kc przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku tworzy substrat zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 stycznia 2018r., I ACa 878/17, L.). Podkreślić należy, iż doliczaniu do spadku podlegają wszystkie darowizny nieobjęte wyliczeniem zawartym w dyspozycji przepisu art. 994 kc. Powyższe oznacza, że spadkobiercy oraz osoby uprawnione obowiązani są zaliczyć pomiędzy sobą wszystkie darowizny, niezależnie od okresu ich dokonania, natomiast wyjątki od tej zasady reguluje art. 994 kc (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 stycznia 2017r., I ACa 816/16, L.). Zgodnie z art. 995 § 1 kc wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania.

Skład majątku spadkowego został ustalony w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku toczącego się przed Sądem Rejonowym w Gdyni pod sygnaturą VII Ns 2315/16, a ustalenia poczynione w tym postępowaniu nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Stosownie do powyższego należało zatem przyjąć, że w skład spadku po A. Ż. (1) wchodziły oszczędności spadkodawcy zgromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych przez (...) Bank (...) S.A. w K. w łącznej kwocie 33.541,02 zł, a także wartościowe ruchomości w postaci zabytkowych mebli oraz obrazów o łącznej wartości 166.900 zł. W toku niniejszego postępowania nie wykazano, aby w skład spadku wchodziły jakiekolwiek długi spadkowe podlegające uwzględnieniu przy ustalaniu substratu zachowku. Zważyć należy, iż przy ustalaniu stanu biernego spadku nie uwzględnia się zobowiązań wynikających z zobowiązań z zachowków. Zobowiązań z tych tytułów nie potrąca się więc z wartości stanu czynnego spadku, przy ustalaniu czystej wartości spadku, dla obliczenia zachowku mimo, że zgodnie z art. 922 § 3 kc roszczenia o zachowek należą do długów spadkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r. IV CK 215/03).

Nadto, dokonując ustalenia substratu zachowku należało mieć na względzie, że za życia spadkodawca wraz ze swoją małżonką dokonali z majątku objętego wspólnością ustawową majątkową małżeńską na rzecz pozwanych K. G. i R. Ż. darowizny, której przedmiotem było prawo współwłasności nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...). Zważyć należy, iż pozwany R. Ż. kwestionował charakter czynności prawnej dokonanej przez spadkobiercę i jego małżonkę aktem notarialnym z dnia 23 sierpnia 2010r., wskazując, że miała ona charakter umowy dożywocia, gdyż przeniesienie własności nastąpiło w zamian za ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. W ocenie Sądu nie sposób zakwalifikować przedmiotowej umowy jako dożywocia. Przede wszystkim należało mieć na względzie, że umowa została zawarta przed notariuszem i zawiera charakterystyczne, jednoznaczne sformułowania wskazujące na to, że zamiarem stron umowy było dokonanie darowizny. Nadto, należy zwrócić uwagę, że jedynie udział pozwanej K. G. został obciążony dożywotnim prawem użytkowania, którego treść sprowadza się do korzystania z zabudowanej działki gruntu i zamieszkiwania w budynku. Z treści umowy nie wynika, aby nabywca zobowiązał się do spełniania na rzecz zbywcy świadczeń charakterystycznych dla umowy dożywocia w postaci dostarczenia dożywotniego utrzymania (dostarczanie wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie czy sprawienia własnym kosztem pogrzebu). W związku z powyższym, należało zakwalifikować przedmiotową umowę jako darowiznę.

Stosownie do zapisów umowy darowizny każdemu z pozwanych przypadł udział we współwłasności w wysokości ½ części. Nie budzi przy tym wątpliwości, że jeżeli darowizny udzielili małżonkowie z majątku wspólnego, do zachowku doliczyć należy jedynie wartość połowy darowizny (art. 43 § 1 kro) (por. K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2020). Mając zatem na względzie, że oboje pozwani zostali obdarowanymi udziałami po ½ części, należało doliczyć połowę wartości darowizny. Przy wycenie darowizny należało mieć na względzie, że przedmiotowa nieruchomość jest obciążona służebnością osobistą mieszkania (tudzież prawem użytkowania). Jak natomiast wskazuje się w literaturze przy ustalaniu wartości darowizny należy uwzględnić wszelkie obciążenia związane z darowizną. Chodzi tu zarówno o wartość ewentualnego polecenia nałożonego na obdarowanego, ale również obciążeń, które są funkcjonalnie związane z darowizną, jak ustanowienie użytkowania czy służebności na rzecz darczyńcy (z reguły czynności dokonywane są tą samą umową, przy czym od ich dokonania uzależnione jest w ogóle dokonanie darowizny). Korzyść z darowizny obciążonej jest mniejsza niż z darowizny nieobciążonej, zatem powinno to zostać uwzględnione przy ustalaniu zachowku (por. K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 22, 2019). Pogląd ten znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, gdzie podnosi się, że jeżeli w dacie dokonania darowizny w postaci lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, ustanowiona została zarazem nieodpłatnie na rzecz darczyńcy służebność mieszkania, to tym samym przedmiot darowizny obciążony został ograniczonym prawem rzeczowym, którego wartość powinna zostać uwzględniona przez sąd przy ustalaniu wartości dokonanej darowizny. Nie ma przy tym znaczenia, okoliczność, że ograniczone prawo rzeczowe obciążające nieruchomość stanowiącą przedmiot darowizny następnie wygasło na skutek śmierci darczyńcy. Rozstrzygający jest bowiem, w świetle art. 995 § 1 kc, stan rzeczy istniejący w dacie dokonania darowizny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 października 2012r., I ACa 460/12, L.). Wartość przedmiotu darowizny – z uwzględnieniem obciążającego ją ograniczonego prawa rzeczowego – została przez Sąd ustalona na podstawie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości. W oparciu o tę opinię należało przyjąć, że według stanu na dzień 23 sierpnia 2010r. i cen aktualnych wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny wynosi 697.700 zł. Jednocześnie mając na względzie, że darowizna została dokonana z majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka należało doliczyć jedynie połowę wartości nieruchomości tj. kwotę 348.850 zł.

Natomiast, nie znajdują natomiast potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym podnoszone przez pozwanego R. Ż. zarzuty odnośnie darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz matki małoletnich powodów, bądź ich przedstawiciela ustawowego. Prawo użytkowania wieczystego działki o powierzchni 661 m ² położonej w G. – O. przy ul. (...) wraz z prawem własności domu mieszkalnego wybudowanego na tej działce – o jakim wspominał pozwany – wchodziło w skład majątku wspólnego spadkodawcy i jego pierwszej żony M. Ż. (2). Postanowieniem z dnia 19 stycznia 1987 roku Sąd Rejonowy w Gdyni dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków w ten sposób, że wymienione powyżej prawa zostały przyznane na wyłączność byłej żonie spadkodawcy. Nie budzi zatem wątpliwości, że wymienione prawa nie były przedmiotem darowizny dokonanej przez spadkodawcę.

W świetle powyższego należało uznać, że substrat zachowku stanowi kwotę 549.291 zł. Przyjmując zaś, że każdemu z powodów należy się zachowek w wysokości 1/16 substratu zachowku, to każde z nich mogło domagać się zachowku w kwocie po 34.330,68 zł. Mając jednak na względzie, że powodowie domagali się zasądzenia zachowku w kwotach po 30.000 zł, a także na fakt, iż Sąd jest związany żądaniem pozwu i nie może orzekać ponad żądanie (art. 321 § 1 kc) należało uwzględnić powództwo w kształcie określonym w pozwie.

Dalej, należy wskazać, że odpowiedzialność pozwanych wobec każdego z powodów jest solidarna. Zważyć bowiem należy, iż zgodnie z art. 1034 § 1 kc do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. W myśl natomiast art. 922 § 3 kc do długów spadkowych należy także obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek.

W ocenie Sądu na uwzględnienie nie zasługiwał podniesiony przez pozwanych zarzut nadużycia prawa. W judykaturze podkreśla się, że zastosowanie art. 5 kc nie jest wykluczone także do spadkowych praw podmiotowych (por. wyrok SN z dnia 11 lipca 2012r., I CSK 75/12, LEX nr 1311040), w tym nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 kc (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981r., III CZP 18/81, OSNCP 1981 nr 12, poz. 228, L.). Wskazuje się przy tym, że ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 kc), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004r., IV CK 215/03, PiP (...)). Jednocześnie jednak dopuszcza się, że pozbawienie osoby uprawnionej zachowku na podstawie art. 5 kc, jednakże tylko w sytuacjach wyjątkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001r., IV CKN 250/00, niepublikowany). Zastosowanie art. 5 kc nie może udaremniać celów przepisów o zachowku, a odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku, np. jego kradzież (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 11 października 2012r., VI ACa 611/12, L.). Nadto, wskazuje się, że nadużycie prawa przez żądanie zapłaty zachowku powinno być rozpatrywane przede wszystkim w kontekście stosunków istniejących w płaszczyźnie uprawniony - spadkobierca, zaś okoliczności występujące na linii uprawniony - spadkodawca nie są wprawdzie pozbawione znaczenia, ale mogą zostać uwzględnione tylko jako dodatkowe, potęgujące ocenę sprzeczności żądania zapłaty zachowku z zasadami współżycia społecznego. Zasadniczo bowiem wyłączenia prawa do zachowku, z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkobiercy, dokonuje on sam w drodze wydziedziczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 kwietnia 2017r., I ACa 931/16, L.). Pozbawienie zachowku na podstawie art. 5 kc dopuszcza się w orzecznictwie jedynie wyjątkowo (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 marca 2017r., I ACa 67/16, L.) np. w sytuacjach skrajnie rażącego negatywnego zachowania uprawnionego względem spadkodawcy albo tak drastycznie złej sytuacji zobowiązanego, że wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby tego zobowiązanego na skrajny niedostatek bądź wręcz niesprawiedliwość.

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób uznać, aby na linii spadkodawca – małoletni powodowie zachodziły jakiekolwiek okoliczności, które zasługiwałyby na negatywną ocenę w świetle zasad współżycia społecznego. Zważyć należy, iż uzasadniając zarzut nadużycia prawa pozwani skupili się głównie na zachowaniu przedstawicielki ustawowej małoletnich powodów, która – zdaniem pozwanych – miała podstępnie wykorzystać zaufanie, jakie wzbudziła u swojego przyrodniego rodzeństwa celem zorientowania się w sytuacji pozwanych. Okoliczności dotyczące osoby matki powodów były jednak irrelewantne w kontekście zarzutu nadużycia prawa. Na kanwie podobnego zarzutu Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 12 sierpnia 2016r., I ACa 313/16, L., stwierdził, że skoro prawo przyznaje powodowi prawo do zachowku, mimo wydziedziczenia jej matki, nie sposób traktować jego realizację za nadużycie karząc niejako córkę za naganne zachowanie matki. Sam związek przyczynowo - skutkowy między wydziedziczeniem matki powoda a nabyciem przez powoda prawa do zachowku nie jest wystarczający do oddalenia roszczenia lub jego ograniczenia. Natomiast, zachowanie małoletnich powodów wobec zarówno spadkobierców, jak też spadkodawcy nie może – w okolicznościach niniejszej sprawy – spotkać się z negatywną oceną Sądu. Nie dopuścili się oni wobec żadnej z wymienionych osób czynów, które można by uznać za rażąco negatywne. W chwili śmierci A. Ż. (1) powodowie nie byli osobami samodzielnymi (mieli odpowiednio 9 i 4 lata), pozostawali na wyłącznym utrzymaniu rodziców. W dacie śmierci dziadka powodowie nie posiadali nawet zdolności do czynności prawnych i zgodnie z obowiązującymi przepisami nie ponosili odpowiedzialności cywilnej. Fakt, że powodowie nie utrzymywali stosunków rodzinnych ze spadkodawcą nie był ich świadomym wyborem, lecz konsekwencją postępowania osób dorosłych. Powodowie nie odwiedzali dziadka dlatego, że spadkodawca i przedstawiciele ustawowi powodów nie utrzymywali ze sobą stosunków rodzinnych. Nie sposób dopatrzyć się w tym zakresie żadnego zamierzonego, świadomego, a tym bardziej rażąco niewłaściwego zachowania po stronie małoletnich. Podkreślić przy tym należy, iż wydziedziczając swoją córkę z powodu zaniedbywania obowiązków rodzinnych spadkodawca jednocześnie nie wydziedziczył wnuków z analogicznych przyczyn. Zresztą z okoliczności sprawy wynika, że spadkodawca także nie dążył do kontaktu z powodami. Nie sposób również przyjąć, aby wykonanie zobowiązania naraziło pozwanych na skrajny niedostatek. Oboje pozwani są osobami młodymi, zdolnymi do pracy zarobkowej, nadto posiadają majątek choćby w postaci udziałów w prawie współwłasności nieruchomości, które mogą stanowić zabezpieczenie pożyczki lub kredytu. Tym samym zarzut nadużycia prawa należało uznać za pozbawiony podstaw.

Mając powyższe na względzie, na mocy art. 991 kc, art. 1000 kc i art. 1011 kc, Sąd zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz każdego z powodów kwotę po 30.000 zł. O odsetkach Sąd orzekł na mocy art. 481 § 1 i 2 kc i zasądził je od należności głównej od dnia 18 maja 2016r. do dnia zapłaty. Jak wskazuje się w orzecznictwie w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiercę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego, co oznacza, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty (art. 455 kc), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 roku, VI ACa 38/18, L.). Zważyć należy, iż przed wniesieniem pozwu pozwani nie byli wzywani do zapłaty. Zatem jako pierwsze wezwanie należało uznać pozew wniesiony w niniejszej sprawie, który został uznany za doręczony ze skutkiem na dzień 17 maja 2016r. Zatem, z dniem następnym należało uznać, że pozwani opóźniali się ze spełnieniem świadczenia.

Zważywszy, iż w stanowisku końcowym powodowie reprezentowani przez przedstawiciela ustawowego wnieśli o niezasądzanie od pozwanych kosztów procesu, w punkcie trzecim wyroku Sąd orzekł o nie obciążaniu pozwanych kosztami poniesionymi przez powodów.

Natomiast, na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 5 ust. 3, art. 8 ust.1 i art. 83 i 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy – ściągnąć od każdego z pozwanych – jako przegrywających niniejszy spór – na rzecz Sądu Rejonowego – Skarbu Państwa w G. kwoty po 661,49 zł tytułem nieuiszczonych kosztów wynagrodzenia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości, które zostały tymczasowo wypłacone ze Skarbu Państwa.