Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 04 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. (1), E. Ż., K. Ż. i T. Ż.

przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...)

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążania powodów kosztami postępowania;

3.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia (del.) Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

W dniu 18 lipca 2016 roku do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął pozew złożony przez A. K. (1), E. Ż., K. Ż. i T. Ż., reprezentowanych przez pełnomocnika profesjonalnego przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę (...), w którym powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz odszkodowania w łącznej wysokości 1.500.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 grudnia 2013 roku do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za szkodę polegającą na utracie ekspektatywy ustanowienia prawa użytkowania wieczystego gruntu nieruchomości (...) położnej w W. przy ul. (...), ozn. (...). (...), o pow. 1958,95m ^{( 2, )}w części w której został bezprawnie oddany w użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. przy ul. (...) decyzją nr (...) z dnia 02 lutego 1970 roku Prezydenta (...). W. oraz zmieniającą ją decyzją nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. Prezydenta (...) W., co do której Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. Decyzją z dnia 2 listopada 2010 r. sygn. (...), (...) orzekło, iż została ona wydana z naruszeniem prawa na podstawie art. 158 § 2 kpa w zw. z art. 156§ 2 kpa. Jednocześnie wyjaśniono, iż powodowie domagają się zasądzenia dochodzonej pozwem kwoty w następujący sposób: na rzecz A. K. (1) kwoty 750.000 zł, na rzeczy E. Ż. kwoty 375.000,00 zł, na rzeczy K. Ż. kwoty 187.500,00 zł. oraz na rzeczy T. Ż. kwoty 187.500,00 złotych.

W uzasadnieniu powodowie wyjaśnili, iż są następcami prawnymi byłego właściciela nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej hipotecznie jako (...), o powierzchni 1.958,95 m ^{( 2)}. Nieruchomość ta objęta została działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W.. Następcom prawnym byłego właściciela nieruchomości, Prezydium Rady Narodowej w (...) W. odmówiło ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do przedmiotowej nieruchomości, stwierdzając, że wszystkie budynki znajdujące się na powyższym gruncie, przeszły na własność państwa. Decyzją z dnia 28 października 2003 roku SKO stwierdziło nieważność orzeczenia dekretowego. Dnia 25 listopada 2005 roku ponowiony został wniosek o użytkowanie wieczyste przedmiotowej nieruchomości. Decyzją z dnia 02 lutego 2011 roku Prezydent. (...) W. nr (...) odmówił przyznania prawa użytkowania wieczystego do gruntu. Następnie w dniu 11 lipca 2011 roku złożony został wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie zaoferowania spadkobiercom byłych właścicieli prawa użytkowania wieczystego nieruchomości zamiennej o wartości równej nieruchomości przy ul. (...). Wyjaśniono ponadto, iż Prezydent (...)decyzją z dnia 02 lutego 1970 roku oraz zmieniającą ją decyzją nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. W. ustanowił na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. przy ul. (...) prawo użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości (...) przy ul. (...) o łącznej powierzchni 194,814m ^{( 2)}, pochodzącej z dawnej nieruchomości hipotecznej (...). Decyzją z dnia 02 listopada 2010 roku stwierdził, iż decyzja z dnia 02 lutego 1970 roku oraz zmieniająca ją decyzja nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. została wydana z naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jej nieważności z powodu wywołania nieodwracalnych skutków prawnych. Dnia 31 października 2013 roku złożony został wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w przedmiocie zaspokojenia roszczeń powodów o naprawienie szkody. Do zawarcia ugody pomiędzy stronami nie doszło. Powodowie wyjaśnili, iż przedmiotem niniejszego pozwu jest ta część nieruchomości hipotecznej, co do której ustanowiono użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. (pozew k. 2-8).

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...), zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował powództwo co do zasady, jak i co do wysokości. W ocenie pozwanego powodowie nie wykazali, że ponieśli szkodę w wyniku wydania decyzji o rozdysponowaniu przedmiotowej nieruchomości, gdyż utrata przedmiotowej nieruchomości hipotecznej nastąpiła już z dniem wejścia w życie dekretu, tj. 21 listopada 1945 r., natomiast utrata ekspektatywy prawa własności czasowej do gruntu nastąpiła z chwilą wydania odmownej decyzji dekretowej. Jednocześnie podniesiono, iż powodowie nie przedstawili dowodów pozwalających na określenie wysokości szkody, a pozwany zakwestionował przyjętą przez powodów wysokość odszkodowania. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczeń w dniu 03 i 05 lutego 2007 roku, albowiem ostateczne decyzje SKO w W. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia dekretowego z dnia 19 września 1967 roku zapadły w dniach 03 i 05 lutego 2004 roku. Podniesiono ponadto, iż w uzasadnieniu decyzji Prezydenta (...) W. z dnia 02 lutego 2011 roku wyraźnie wskazano, że grunt odpowiadający dawnej nieruchomości gruntowej został oddany w użytkowanie wieczyste osobom trzecim. Zdaniem pozwanego złożenie przez powodów wniosku o zawezwanie do próby ugodowej miało na celu jedynie przerwanie biegu przedawnienia, albowiem wniosek został złożony ze świadomością, że pozwany nie zawrze ugody. (odpowiedz na pozew k. 136-149).

Pismem złożonym na rozprawie dniu 22 kwietnia 2024 roku pełnomocnik powodów wniósł o zasądzenie na ich rzecz łącznej kwoty 6.404.940,00 zł, w tym: na rzecz A. K. (1) kwoty 3.202,470 zł, na rzecz E. Ż. kwoty 1.601.235 zł, na rzecz K. Ż. kwoty 800.617,50 zł. oraz na rzecz T. Ż. kwoty 800.617,50 złotych ( k. 723).

W odpowiedzi na powyższe pozwany wniósł o oddalenie powództwa, podtrzymując podniesiony zarzut przedawnienia (k.732-734)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny .

Zabudowana nieruchomość położona w W. przy ulicy (...), oznaczona (...) (...), o powierzchni 1.958,95 m ² stanowiła własność F. K..

Dowód: zaświadczenie Sądu Grodzkiego w Warszawie, Oddział Ksiąg Wieczystych, k. 215

Po II wojnie światowej przedmiotowa nieruchomość została objęta działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. z 1945 r., Nr 50, poz. 279 ze zmianami).

W dniu 25 kwietnia 1949 roku, żonaF. K.– E. K. oraz jego dzieci – S. K. i K. K. (1) złożyli wniosek o przyznanie im prawa własności czasowej do nieruchomości położnej przy ul. (...) w W..

Po rozpatrzeniu wniosku Prezydium Rady Narodowej (...) W. orzeczeniem z dnia 19 września 1967 roku odmówiło ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości (...) położonej przy ulicy (...).

Odmowę przyznania żądanego prawa uzasadniono przeznaczeniem terenu przedmiotowej nieruchomości pod budowę osiedla mieszkaniowego zgodnie z decyzją Prezydium Rady Narodowej w (...) W. o lokalizacji szczegółowej nr (...) z dnia 3 czerwca 1967 roku.

Dowód : orzeczenie administracyjne z dnia 19 września 1967 r. k. 209210

Decyzją z dnia 20 maja 1968 roku Prezydium Rady Narodowej w (...) W. nr (...) ponownie odmówiło dotychczasowemu właścicielowi ustanowienia użytkowania wieczystego, stwierdzając, iż budynki znajdujące się na gruncie przeszły na własność Skarbu Państwa. W uzasadnieniu decyzji wskazano, analogicznie do decyzji z dnia 19 września 1967 roku, iż teren przedmiotowej nieruchomości przeznaczony został pod budowę osiedla mieszkaniowego zgodnie z decyzją o lokalizacji szczegółowej nr 165/67 z dnia 3 czerwca 1967 roku.

Dowód: decyzja, k. 211-212

Decyzją nr (...) z dnia 02 lutego 1970 roku Prezydent (...) W. ustanowił na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) wieczyste użytkowanie na 99 lat obejmujące nieruchomość położną w W. w Dzielnicy (...)przy ulicach (...). Decyzją nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. Prezydenta (...) W. zmieniono decyzje z dnia 02 lutego 1970 roku w zakresie części terenu przeznaczonego pod użyteczność publiczną.

W wykonaniu decyzji nr (...) z dnia 02 lutego 1970 roku Prezydenta (...) W. oraz zmieniającą ją decyzję nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. Prezydenta (...) W., w dniu 07 lipca 1982 roku pomiędzy (...) Spółdzielnią Mieszkaniową (...) z siedzibą w W. przy ul. (...), a Skarbem Państwa została zawarta umowa użytkowania wieczystego

Dowód: decyzja z dnia 02.02.1970 r, k. 243244, decyzja z dnia 05.03.1982 r., k 245akt notarialny z dnia 07.07.1982 r., k. 240-242

Decyzją nr (...) z dnia 30 kwietnia 1998 roku Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez Dzielnicę Gminę W. (...)własności nieruchomości położnej w W. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka ewidencyjna (...) o powierzchni 94969 m ^{( 2 )}w obrębie ewidencyjnym (...).

Dowód: Decyzja nr (...), k. 37-38

W dniu 01 kwietnia 2002 roku S. E., E. Ż. i A. K. (1) złożyły wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. nr (...) z dnia 20 maja 1968 r. odmawiającej K. K. (2) praw do nieruchomości przy ul. (...)

Decyzją nr (...) z dnia 28 października 2003 roku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło nieważność orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 19 września 1967 roku w części stanowiącej własność komunalną (część działki wchodzącej obecnie w skład działki nr ewid. (...)z obrębu (...)).

Decyzją nr (...) z dnia 28 października 2003 roku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło nieważność orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 20 maja 1968 roku w części stanowiącej własność komunalną (część działki wchodzącej obecnie w skład działki nr ewid. (...)z obrębu (...)).

Decyzjami z dnia 03 i 05 lutego 2004 roku Samorządowego Kolegium Odwoławczego utrzymano w mocy decyzje z dnia 28 października 2003 roku.

Wyrokiem z dnia 12 maja 2005 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w sprawie o sygn. akt I SA/Wa 588/04 oddalił skargę w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji SKO z dnia 03 lutego 2004 roku.

Dowód: wniosek z dnia 27 marca 2002 r, k. 48, decyzje z dnia 28 października 2003 r. k. 246249, decyzje SKO z dnia 03 i 05 lutego 2004 r., k. 250-255, wyrok WSA, k. 72-76

W dniu 26 listopada 2008 roku pełnomocnik działający w imieniu S. E., E. Ż., K. Ż. i T. Ż., złożył do urzędu (...) W. wniosek o oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości położnej w W. przy ul. (...), ozn. hip. (...) w części dotyczącej grunt stanowiący obecnie własność m.st. W., dz.nr (...)z obrębu (...)o pow. 1.438m ^{( 2)}

Decyzją z dnia 02 lutego 2011 roku – po rozpatrzeniu wniosku z dnia 25 kwietnia 1949 roku o przyznanie prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości położnej przy ul. (...), złożonego przez E., S. i K. P. (...) W. odmówił S. E., E. Ż., K. Ż. i T. Ż. przyznania prawa użytkowania wieczystego do gruntu pochodzącego z nieruchomości hipotecznej (...), stanowiącego obecnie część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), położnego przy ul. (...). W uzasadnieniu wskazano, iż przedmiotowa nieruchomość zabudowana jest obecnie budynkiem mieszkalnym w użytkowaniu wieczystym (...), co wyklucza możliwość ustanowienia prawa użytkowania na rzecz spadkobierców dawnych właścicieli.

Dowód wniosek, k, 78-80, decyzja z dnia 02.02.2011 k, (...)

Decyzją z dnia 02 listopada 2010 roku SKO w W. – po rozpoznaniu wniosku imieniu S. E., E. Ż., K. Ż. i T. Ż. o stwierdzenie nieważności decyzji nr (...) z dnia 02 lutego 1970 roku Prezydenta (...) W. oraz zmieniającą ją decyzją nr (...) z dnia 05 marca 1982 r. Prezydenta (...) W. ustanawiającej na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. przy ul. (...) prawo użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości (...) przy ul. (...) o łącznej powierzchni 194,814 m ^{( 2)}, w części stanowiącej dz. Ew. nr (...)cz. Z obrębu (...) o pow. 1.438m ^{( 2, )}pochodzącej z dawnej nieruchomości hipotecznej (...) - stwierdziło na podstawie art. 158 §2 kpa w zw. z art. 156 §2 kpc, iż powyższa decyzja wydana została z naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jej nieważności z powodu wywołania przez nią nieodwracalnych skutków prawnych.

Dowód decyzja z dnia 02.11.2010 k, 256-259

W dniu 31 października 2013 roku do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie wpłynął wniosek A. K. (1), E. Ż., K. Ż. i T. Ż., reprezentowanych przez pełnomocnika profesjonalnego, gdzie jaki uczestników wskazano Skarb Państwa – Wojewodę (...) oraz (...) W. o zawezwanie do próby ugodowej w przedmiocie zaspokojenia roszczeń wnioskodawców o naprawienie szkody polegającej na nieuzyskaniu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położnej w W. przy ul. (...) ozn. nr hip. (...). W toku postępowania do zawarcia ugody nie doszło.

Dowód: wniosek, k.1-8, protokół posiedzenia, k. 72 załączonych akt SR dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie VI Wydział Cywilny, VI Co 2776/13.

F. K. zmarł w dniu 25 maja 1940 roku, a spadek po nim nabyli syn K. K. (1) i córka S. E. po 1/2 części spadku każde z nich.

Spadek po zmarłym w dniu 06 sierpnia 1969 roku K. K. (1) nabyły żona B. K. i córka E. Ż. po 1/2 części spadku każda z nich

Spadek po B. K., zmarłej w dniu 02 grudnia 1986 roku, nabyli K. Ż. i T. K. po 1/2 części spadku każdy z nich,

Natomiast po zmarłej w dniu 06 lutego 2001 roku S. E. spadek nabyła córka A. K. (2) w całości.

Dowód : postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 21 listopada 2000 r., sygn. akt I Ns 2325/00, k. 96-97, postanowienie Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z dnia 26 czerwca 2001 r., sygn. IV Ns 177/01, k. 99-100, postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 13 maja 1987 r., sygn. IV Ns 364/87, k. 102-103, postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi Południe z dnia 20 kwietnia 2011 r., sygn. akt I Ns 240/11, k. 105

Grunt części dawnej nieruchomości hip. (...) o pow. 1227 m ² , działka ewidencyjna nr (...) cz., obręb (...), oddany w użytkowanie wieczyste (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. przy ul. (...) jest w strefie (...) – tereny mieszkalnictwa rodzinnego brutto o wysokiej intensywności zabudowy. W „Perspektywicznym planie ogólnym, z założeniami do 1965 r.” przeznaczona była na cele zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej.

Wartość rynkowa nieruchomości niezabudowanej stanowiącej część działki ewidencyjna nr (...) z obręb (...) pow. 1227 m ² wynosi 6.404,940 złotych, zaś przy współczynniku eksperckim 0,9 (z uwagi na brak usług) wartość wynosi 5.764.446 złotych

Dowód: opinia główna oraz uzupełniające biegłego sądowego w zakresie geodezji i kartografii J. B., k. 280-283 i 339-343, opinia główna oraz uzupełniające biegłego sądowego z zakresu urbanistyki dr arch. T. S., k. 382-391, k. 414-421, opinia główna oraz uzupełniające biegłego sadowego ds. (...), k. 453-471, 677-697, 724v

Powyżej opisany stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów. Załączone do akt dokumenty Sąd uznał za dowody wiarygodne. Strony nie kwestionowały ich mocy dowodowej.

Określając oznaczenie geodezyjne działki, ustalenie przeznaczenia gruntu oraz wartość nieruchomości, Sąd oparł się na opiniach biegłych sądowych w zakresie geodezji i kartografii J. B., z zakresu urbanistyki dr arch. T. S. oraz biegłego sądowego ds. (...). Powyższe opinie zostały sporządzone w oparciu o dokumentację znajdującą się w aktach sprawy, były precyzyjne i odpowiadały w sposób wyczerpujący na zadane pytania. Nie ulegało także wątpliwości, że biegli dysponowali specjalistyczną wiedzę konieczną do ich sporządzenia.

Sąd nie miał wątpliwości co do wiarygodności zeznań powódki A. K. (1) (k. 646-647), przy czym nie miały one znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego w przedmiotowej sprawie.

Pozostałe zalegające w aktach sprawy, a nie wymienione wyżej dowody, nie stanowiły podstawy do poczynienia istotnych dla zapadłego rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych w sprawie.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

W niniejszym postępowaniu powodowie dochodzili od Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych z tytułu poniesionej przez nich szkody, powstałej na skutek pozbawienia ich prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości położonej w W. przy ulicy (...) części, co do której ustanowiono użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W..

Kwestię odpowiedzialności odszkodowawczej organów administracji państwowej za szkodę wyrządzoną decyzją administracyjną reguluje obecnie art. 417 ¹ § 2 k.c., który wszedł w życie w dniu 1 września 2004 r., w następstwie uchwalenia ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Ustawa ta postanowieniem z art. 2 ust. 2 uchyliła art. 160 k.p.a. w całości w jego dotychczasowym brzmieniu. Jednocześnie jednak, na podstawie art. 5 tej ustawy, art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. znajduje nadal zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem przed dniem 1 września 2004 r. ostatecznych decyzji administracyjnych, których nieważność lub wydanie z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono także po tej dacie ( tak Sąd Najwyższy w uchwale z 31 marca 2011 r., III CZP 112/10, OSNC 2011/7-8/75).

W przedmiotowej sprawie zarówno decyzje odmawiające byłym właścicielom ustanowienia prawa własności czasowej do przedmiotowej nieruchomości, jak i decyzje w przedmiocie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do przedmiotowego gruntu na rzecz osób trzecich zostały wydane przed 01 września 2004 r. W konsekwencji w przedmiotowej sprawie będzie miał zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.

Zgodnie z art. 160 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym przed jego uchyleniem, stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służyło roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosiła ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. W myśl art. 160 § 3 k.p.a., odszkodowanie przysługiwało od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a., chyba że winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie ponosiła inna strona postępowania dotyczącego tej decyzji. W tym ostatnim przypadku roszczenie o odszkodowanie służyło w stosunku do strony winnej powstania tych okoliczności. Zgodnie natomiast z art. 160 § 6 k.p.a., roszczenie o odszkodowanie przedawniało się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2 k.p.a., że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a.

Stwierdzenie nieważności decyzji lub stwierdzenie jej wydania z naruszeniem prawa przesądza o bezprawności, natomiast rolą strony jest wykazanie istnienia pozostałych przesłanek uzasadniających odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego, w postaci istnienia szkody, jej wysokości i normalnego związku przyczynowego, między wadliwą decyzją a wskazaną szkodą. Ciężar dowodu w tym zakresie, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 k.c., spoczywa na stronie dochodzącej odszkodowania. Stwierdzenie wydania decyzji z naruszeniem prawa wiąże Sąd o tyle tylko, o ile stanowi wypełnienie podstawowej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a. ( uchwała SN z 21 marca 2003 r., III CZP 6/03), lecz nie przesądza o istnieniu normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a szkodą.

Biorąc pod uwagę, że przepisy prawa administracyjnego nie przewidują odrębnych regulacji dla ustalenia związku przyczynowego, zastosowanie w tym przypadku będą miały przepisy kodeksu cywilnego, tj. art. 361 k.c. zgodnie z którym strona zobowiązana jest wykazać, że na skutek wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa w jej majątku powstała szkoda, która pozostaje w normalnym związku przyczynowym z wydaną decyzją. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że punktem wyjścia przy badaniu istnienia normalnego związku przyczynowego musi być ustalenie, czy fakt wskazany jako przyczyna szkody stanowi conditio sine qua non jej wystąpienia.

Istota sporu niniejszego procesu sprowadzała się zatem do oceny istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwych decyzji administracyjnych zezwalających na ustanowienie prawa użytkowania wieczystego do gruntu przedmiotowej nieruchomości, a szkodą powodów polegającą na utracie możliwości uzyskania prawa użytkowania wieczystego przedmiotowej działki. Istnienie takiego związku jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności pozwanego za szkodę wyrządzoną wadliwymi decyzjami administracyjnymi. Jeśli bowiem spadkobierca byłego właściciela gruntów podlegających działaniu dekretu (...) dochodzi odszkodowania obejmującego uszczerbek powstały w jego majątku w następstwie strat doznanych wskutek oddania nieruchomości podlegającej działaniu dekretu innej osobie w użytkowanie wieczyste, to o tym czy, i ewentualnie w jakim zakresie jego powództwo jest uzasadnione decyduje istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy wspomnianym uszczerbkiem a decyzją, z której ten uszczerbek miał wyniknąć ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 26 stycznia 1989 r., III CZP 58/88, OSNC 1989/9/129). Przepis art. 361 § 1 k.c. nakazuje przy badaniu skutków objętych odpowiedzialnością odszkodowawczą opierać się na kryterium normalności następstw. Jak powszechnie przyjmuje się w judykaturze i doktrynie następstwo ma charakter normalny wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest zwykle skutkiem określonego zdarzenia. W przypadku szkód wywołanych decyzjami administracyjnymi istotne z punktu widzenia oceny związku przyczynowego jest ustalenie, czy doszłoby do szkody gdyby zapadła decyzja zgodna z prawem, a także czy pojawienie się tej decyzji zwiększyło prawdopodobieństwo wystąpienia szkody.

Odnosząc się merytorycznie do przedmiotowej sprawy wskazać należy, że powodowie wykazali zdaniem Sądu, że ich poprzednikom prawnym przysługiwało prawo do nieruchomości (...) położnej w W. przy ul. (...), ozn. hip. (...), a zatem że przysługują im udziały w prawach i roszczeniach do odszkodowania za utraconą nieruchomość. Jak już powyżej wskazano, powodowie wskazywali, że źródłem poniesionej przez nich szkody były decyzje Prezydenta m.st. W. z dnia 02 lutego 1970 roku oraz zmieniająca ją decyzja z dnia 05 marca 1982 r. oddająca przedmiotowy grunt w użytkowanie wieczyste (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W.. Powinni więc wykazać, że to te decyzje były źródłem szkody, tj. że między tymi wadliwymi decyzjami, a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy.

Wskazać w tym miejscu należy, że kwestia rozmiaru szkody, podobnie jak kwestia rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń dekretowych, a także kwestia które decyzje stanowią źródło szkody, są złożone i były i nadal są przedmiotem rozbieżnego orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Co istotnie w przedmiotowej sprawie - rozbieżności dotyczą także kwestii istnienia związku przyczynowego między decyzjami ustanawiającymi prawo użytkowania wieczystego na rzecz podmiotu trzeciego, a poniesioną przez spadkobierców byłych właścicieli szkodą.

Część przedstawicieli doktryny i orzecznictwa prezentuje koncepcję wieloczłonowego związku przyczynowego. Sąd Apelacyjny w Warszawie niejednokrotnie opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z którym wadliwe decyzje zezwalające na sprzedaż wyodrębnionych lokali mieszkalnych uznawane są za jeden z elementów wieloczłonowego związku przyczynowego składającego się z szeregu następujących po sobie zdarzeń, które łącznie powodują skutek w postaci powstania szkody ( por. m.in. wyroki w sprawach: I ACa 946/08, I ACa 1159/09, I ACa 19/10, I ACa 557/11, I ACa 1165/12, I ACa 102/13, I ACa 1199/13). Sąd Najwyższy rozpoznając skargi kasacyjne w niektórych z wymienionych spraw podzielał powyższy pogląd i uznawał istnienie omawianego w tym miejscu związku przyczynowego ( por. wyroki: z 15 lutego 2013 r. I CSK 332/12, z 4 października 2012 r. I CSK 632/11, z 4 października 2012 r. I CSK 665/11, z 15 lutego 2013 r., I CSK 632/13, z 19 marca 2014 r., I CSK 299/13, z 24 czerwca 2014 r., I CSK 474/13).

Pogląd ten jednak budził i nadal budzi w orzecznictwie wątpliwości. Konsekwencją tych wątpliwości było skierowanie do Sądu Najwyższego pytania prawnego „Czy za źródło szkody przedwojennych właścicieli nieruchomości objętej działaniem dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279) może być uznana - zgodnie z art. 160 § 1 k.p.a. i art. 361 § 1 k.c. - wydana z naruszeniem prawa decyzja zezwalająca na sprzedaż lokalu w budynku posadowionym na tej nieruchomości, poprzedzona wydaniem nieważnej decyzji o odmowie przyznania własności czasowej, czy też źródłem tej szkody jest wyłącznie wadliwa decyzja o odmowie przyznania własności czasowej?”, Sąd Najwyższy w uchwale z 21 sierpnia 2014 r. wyraził pogląd, że: „Jeżeli stwierdzono nieważność decyzji administracyjnej odmawiającej przyznania byłemu właścicielowi nieruchomości prawa własności czasowej na podstawie art. 7 dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) (Dz. U. Nr 50, poz. 279 z późn. zm.), źródłem poniesionej przez niego (jego następców prawnych) szkody może być także wydana z naruszeniem prawa decyzja zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości.”. W motywach tej uchwały Sąd Najwyższy odwołał się w szczególności do obszernej w tym zakresie argumentacji zawartej w uzasadnieniu wyroku z 4 października 2012 r. w sprawie I CSK 665/11 ( uchwała Sądu Najwyższego z 21 sierpnia 2014 r. wydana w sprawie o sygn. akt III CZP 49/14, zob. też wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2014 r., I CSK 462/13, wyrok Sądu Najwyższego z 12 września 2014 r., I CSK 613/13). Zwolennicy tego poglądu wskazywali m.in., że związek przyczynowo-skutkowy, w rozumieniu art. 361 § 1 k.c., może mieć postać wieloczłonowego łańcucha zdarzeń o pośredniej lub bezpośredniej relacji pomiędzy jego poszczególnymi elementami, pod warunkiem, że pomiędzy nimi zachodzić będzie relacja przyczynowości adekwatnej.

Druga część przedstawicieli doktryny i orzecznictwa stoi na stanowisku, że źródłem szkody jest wyłącznie decyzja odmawiająca byłym właścicielom przyznania prawa własności czasowej do gruntu, a kolejne wydane w odniesieniu do tego gruntu decyzje są jedynie konsekwencją tej pierwszej nieprawidłowej decyzji, które w stanie prawnym obowiązującym w dacie ich wydania miały swoje źródło i umocowanie w wydanej decyzji dekretowej. Te kolejne decyzje nie stanowią samodzielnego źródła szkody, gdyż ta sama szkoda nie może zostać wyrządzona dwukrotnie (innymi słowy decyzje te nie powodują już żadnego „ubytku” z majątku powodów), a jedynie uniemożliwiają dokonanie restytucji naturalnej. Taki odmienny pogląd był prezentowany w wielu orzeczeniach sądów powszechnych i Sądu Najwyższego (zob. min. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2002 r., I CKN 1215/00, OSP 2004/1/3, OSP 2004/7-8/99, OSP 2004/11/139, Lex nr 78330, uchwała Sądu Najwyższego z 21 marca 2003 r., III CZP 6/03 OSNC 2004/1/4, Prok. i Pr.-wkł. 2003/10/33, Wokanda 2003/11/1, Biul. SN 2003/3/12, M. Prawn. 2003/8/338, wyrok Sądu Najwyższego z 13 października 2010 r., I CSK 25/10, Lex nr 1089036, wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z 5 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 788/12, z 17 maja 2011 r., sygn. akt I ACa 786/10, z 17 maja 2011 r., sygn. akt I ACa 845/10 oraz z 7 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 1633/14). W orzeczeniach tych uznano, że decyzje o sprzedaży lokali, czy ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego użytkowania na nieruchomości na rzecz osób trzecich nie stanowią samoistnego źródła szkody.

W tym miejscu należy wskazać na uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28 marca 2018 r. o sygn. III CZP 46/17, w której wyjaśniono, że w razie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej utrzymującej w mocy decyzję odmawiającą ustanowienia na rzecz byłego właściciela nieruchomości prawa użytkowania wieczystego na tej nieruchomości na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) (Dz. U. Nr 50, poz. 279 z późn. zm.), źródłem poniesionej przez niego (następców prawnych) szkody nie jest decyzja wydana z naruszeniem prawa, zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy odniósł się do prezentowanej w jego wcześniejszym orzecznictwie koncepcji tzw. wieloczłonowego związku przyczynowego. Podkreślił, że we wszystkich orzeczeniach, w których przyjęto wystąpienie związku przyczynowego między decyzją nazywaną lokalową a szkodą poniesioną przez byłych właścicieli, wskazano jednoznacznie, że pierwotnym i zasadniczym źródłem ich szkody jest wydanie niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej ustanowienia prawa własności czasowej na podstawie art. 7 dekretu (decyzji dekretowej). Decyzje administracyjne z lat późniejszych, które zezwalały na sprzedaż tych lokali, nie zmieniły stanu prawnego polegającego na tym, że lokale nie były już własnością osób ubiegających się o nie (ich poprzedników prawnych). W ówczesnym stanie prawnym decyzje te stanowiły tylko niezbędny element ustanowienia w lokalach stanowiących własność Skarbu Państwa odrębnej własności i sprzedaży tych lokali na rzecz wskazanych w nich osób.

Co prawda uchwale tej nie została wprawdzie nadana moc zasady prawnej, ale zdaniem Sądu Okręgowego, to właśnie ta uchwała wyjaśnia wątpliwości co do związku przyczynowego pomiędzy szkodą określaną, jako utrata uzyskania dekretowych praw do należnych im udziałów w gruncie stanowiącym przeddekretową własność ich poprzedników prawnych, a wydanymi decyzjami o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz podmiotu trzeciego, które zapadły już po wydaniu odmownej decyzji dekretowej (tak. Wyrok SA w Warszawie z dnia 26 marca 2019 r., sygn. akt VACa 286/17).

Reasumując powyższe należy stwierdzić, iż w ocenie Sądu to w wyniku wydania decyzji dekretowej poprzednicy prawni powodów ostatecznie utracili prawo do przedmiotowej nieruchomości. Utrata przez powodów praw do tego gruntu nastąpiła zatem przed wydaniem decyzji o jego oddaniu w użytkowanie wieczyste na rzecz podmiotu trzeciego. Decyzja oddająca przedmiotowy grunt w użytkowanie wieczyste stanowiła konsekwencję decyzji dekretowej, albowiem rozporządzała składnikiem majątku przejętym na podstawie tej decyzji dekretowej przez Skarb Państwa. Podkreślić należy, że to w dacie stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej powodowie uzyskali prejudykat pozwalający im na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych, których termin przedawnienia należało obliczać zgodnie z art. 160 § 6 k.p.a. W konsekwencji wykluczonym jest uznanie, że decyzja o oddaniu przedmiotowej nieruchomości w użytkowanie wieczyste na rzecz osób trzecich „ponownie” wyrządziła szkodę w majątku powodów.

W zaistniałej sytuacji decyzja z dnia 02 lutego 1970 roku oraz zmieniającą ją decyzją z dnia 05 marca 1982 r., miały to znaczenie, że uniemożliwiały dokonanie restytucji naturalnej, a zatem pozbawiły powodów możliwości dokonania wyboru naprawienia poniesionej przez nich szkody, pozostawiając - jako jedyną możliwość naprawienia tej szkody - zapłatę odszkodowania (art. 363 § 1 k.c.). Decyzje o oddaniu gruntów w użytkowanie wieczyste rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w istocie miały charakter wtórny i nie były przyczyną, lecz skutkiem uprzedniego pozbawienia poprzedników prawnych powodów praw do tej nieruchomości. Wyeliminowanie z łańcucha przyczynowości przedmiotowych decyzji dotyczących ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na tym gruncie, pozwala jedynie na stwierdzenie, że powołana przez powodów szkoda wystąpiłaby tak czy inaczej w związku z odmową przyznania ich poprzednikom prawa użytkowania wieczystego, natomiast możliwa byłaby restytucja naturalna. Stwierdzenie wydania tych decyzji z naruszeniem prawa nie niweczyło skutków, jakie dla poprzedników prawnych i samych powodów wywołała decyzja administracyjna odmawiająca przyznania prawa czasowej własności do gruntu.

W świetle dokonanych powyżej rozważań podzielić należy stanowisko pozwanego co do przedawnienia dochodzonych pozwem roszczeń. W oparciu o ustalony w sprawie stan faktyczny należy przyjąć, iż roszczenie powodów przedawniło się w 2007 roku, albowiem przedawnienie rozpoczęło swój bieg w dniu 03 lutego 2004 roku. Tym samym złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w 2013 roku nie przyniosło oczekiwanego skutku.

W tym miejscu należy wyjaśnić, iż w ocenie Sądu w okolicznościach przedmiotowej sprawy brak jest podstaw do przyjęcia, iż podniesienie zarzutu przedawnienia było niezgodne z art. 5 kc. Należy przypomnieć, iż art. 5 ma charakter wyjątkowy i aby można przyjąć, że podniesienie zarzutu przedawniania jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego, musi zostać wykazane, że bezczynność wierzyciela w dochodzeniu roszczenia była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami. Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie takie okoliczności nie występują. W toku postępowania administracyjnego powodowie byli reprezentowani przez pełnomocnika profesjonalnego, a ponadto już w 2009 roku złożyli do tut. Sądu pozew dotyczący działki nr (...) wchodzącej uprzednio w skład (...). Tym samym nie było przeszkód w dochodzeniu przez powodów roszczenia odszkodowawczego w terminie 3 lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja nadzorcza stwierdzająca, że decyzja dekretowa w zakresie działki nr (...) została wydana z naruszeniem prawa.

W świetle powyższych okoliczności Sąd Okręgowy oddalił powództwo w całości, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

O kosztach Sąd orzekł w oparciu o treść art. 102 k.p.c. Stosownie do treści wskazanego przepisu, w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W ocenie Sądu w rozpatrywanej sprawie taki szczególny wypadek zachodzi z uwagi na charakter przedmiotowej sprawy, w której powodowie domagali się odszkodowania za utracony przez ich poprzedników w wyniku nieprawidłowych działań pozwanego Skarbu Państwa majątek, a także z uwagi na rozbieżności w orzecznictwie Sądów, które utrudniają powodom prawidłowe dochodzenie roszczeń. Jednocześnie Sąd wziął pod uwagę sytuację majątkową powodów. Zdaniem Sądu obciążenie powodów kosztami niniejszego postępowania byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W pkt 3 wyroku Sad przejął na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska