Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 17.11.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpoznaniu wniosku M. P. z 13.06.2023 r. odmówił ubezpieczonej przyznania rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu organ podniósł, że w świadectwie pracy z dnia 27.11.2018r. pracodawca – Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. nie wykazał, że ubezpieczona wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Świadczy o tym zapis w pkt.6 ppkt.11 „nie dotyczy”. W świadectwach wykonywania pracy w szczególnych warunkach/szczególnym charakterze z dnia 13.03.2023r. i 08.05.2023r. pracodawca nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wobec powyższego oraz braku dokumentów określających dokładnie charakter świadczonej pracy, na podstawie przedłożonych dowodów oraz świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach/ o szczególnym charakterze z dnia 08.05.2023r. nie można jednoznacznie uznać, że w okresie od 01.05.1989r. do 31.12.2008r. stale i w pełnym wymiarze wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

(decyzja k. 57 akt emerytalnych)

Ubezpieczona uznając w/w decyzję za krzywdzącą złożyła od niej odwołanie, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wnioskodawczyni wniosła o uwzględnienie jako takiej, pracy na stanowisku instruktora terapii uzależnień w okresie zatrudnienia od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. oraz od dnia 01.12.2018r. do 31.07.2023r.

( odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podnosząc argumentację tożsamą co w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo wskazano, że nie uwzględniono jako pracy w szczególnych warunkach okresu od 01.05.1989r. do 31.12.2008r., ponieważ nazwa stanowiska pracy oraz charakter pracy, na jakim był zatrudniony pracownik, stwierdzone w świadectwie pracy powinny odpowiadać nazwie i charakterowi wymienionemu w wykazie aktu resortowego. W świadectwie pracy wskazano, że ubezpieczona w okresie od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracę o szczególnym charakterze – to jest „prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami: na stanowisku: instruktor terapii zajęciowej” zgodnie z wykazem A, działem XII, poz. 1 pkt. B podpunkt 7 stanowiącym załącznik do Zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983r. Charakter pracy nie jest tożsamy z powołanym zarządzeniem, tj. prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami na oddziałach psychiatrycznych i odwykowych (dotyczy to również personelu zatrudnionego w sanatoriach dla nerwowo i psychicznie chorych, sanatoriach i oddziałach neuropsychiatrii dziecięcej, zakładach dla dzieci głęboko niedorozwiniętych do lat 3, zakładach leczenia odwykowego dla alkoholików i narkomanów oraz oddziałach dziennych, nocnych dla osób z zaburzeniami psychicznymi).

(odpowiedź na odwołanie k. 6-7)

Na rozprawie w dniu 27.05.2024r. wnioskodawczyni poparła odwołanie, pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(stanowiska stron e-prot. z 27.05.2024 r.: 00:01:45-00:02:09 – płyta CD k.32)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

M. P. urodziła się (...)

( okoliczności niesporne)

Na mocy decyzji z 15.11.2018 r. ubezpieczonej przyznano prawo do emerytury od dnia 1.11.2018 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wypłata emerytury została zawieszona ponieważ wnioskodawczyni kontynuowała zatrudnienie.

(decyzja k. 7 akt ZUS)

Ponadto decyzją z 15.11.2018 r. ubezpieczonej ustalono okresową emeryturę kapitałową od dnia 1.11.2018 r., tj. od dnia nabycia prawa do emerytury z FUS.

(decyzja k. 5 akt ZUS)

Decyzjami z 5.08.2022 r. z urzędu obliczono emeryturę wnioskodawczyni z FUS od dnia 28.07.2022r., tj. od osiągnięcia wieku 65 lat.

(decyzja k. 35 akt ZUS)

Decyzją z 6.11.2018 r. ZUS ponownie przeliczył emeryturę powszechną wnioskodawczyni od dnia 1.10.2018 r., tj. od dnia złożenia wniosku, a decyzją z 7.10.2018 r. ponownie przeliczył jej okresową emeryturę kapitałową od dnia 1.10.2018 r.

(decyzje k. 15 -17 akt ZUS)

W dniu 24.03.2023 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o ponowne obliczenie świadczenia z uwzględnieniem składek zapisanych na koncie po przyznaniu emerytury oraz przeliczonego kapitału początkowego w związku z ustaleniem rekompensaty. Do wniosku wnioskodawczyni przedłożyła świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 13.03.2023r. za okres zatrudnienia w Stowarzyszeniu (...), (...) i (...) U. (...) w S. od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. W świadectwie pracodawca wskazał, że M. P. w okresie od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. wykonywała prace w pełnym wymiarze czasu pracy – o szczególnym charakterze – to jest „prace: personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami:, o których mowa w pkt.23 załącznika nr 2 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych na stanowisku instruktora terapii uzależnień.

(wniosek – k.40-41, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach – k.42 akt ZUS)

Decyzją z 18.04.2021 r. ZUS, po rozpoznaniu w/w wniosku, przeliczył ubezpieczonej emeryturę z FUS, od dnia 01.03.2023r., tj. od dnia złożenia wniosku oraz odmówił ubezpieczonej przyznania rekompensaty z powodu nieudowodnienia okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Zakład odmówił prawa do rekompensaty, ponieważ w przedłożonym świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach ze Stowarzyszenia (...), (...) i (...) U. (...) za okres od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. pracodawca powołał się na błędną podstawę prawną (dotyczy tylko emerytur pomostowych).

Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, okres pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji i w oparciu o obowiązujące przepisy – rozporządzenia i zarządzenia. Świadectwo pracy w szczególnych warunkach winno zawierać stanowisko pracy, przynależność resortową zakładu pracy oraz informację czy praca wykonywana była stale i w pełnym wymiarze. W przedłożonym świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach brak powołania się na odpowiednie zarządzenie resortowe, nie wskazano działu, pozycji ani punktu, w którym wymienione jest stanowisko instruktora terapii uzależnień.

(decyzja k. 43-44 akt emerytalnych)

W dniu 13.06.2023 r. wnioskodawczyni ponownie złożyła wniosek o przyznanie rekompensaty, dołączając do wniosku skorygowane świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach/ o szczególnym charakterze z dnia 08.05.2023r. W świadectwie tym pracodawca - Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. wskazał, że wskazał, że M. P. w okresie zatrudnienia od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. wykonywała prace stale i w pełnym wymiarze czasu, prace – o szczególnym charakterze – to jest „prace: personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami. W zakres prac na w/w stanowisku wchodzą prace wykonywane na stanowisku „instruktor terapii zajęciowej” (Wykaz A, dział XII, poz. 1 pkt. b podpunkt 7 stanowiącym załącznik do Zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej wydanego na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze).

(wniosek – k.50-51, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach – k.52 akt ZUS)

Zaskarżoną decyzją z 17.11.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpoznaniu wniosku M. P. z 13.06.2023 r. odmówił ubezpieczonej przyznania rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu organ podniósł, że w świadectwie pracy z dnia 27.11.2018r. pracodawca – Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. nie wykazał, że ubezpieczona wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Świadczy o tym zapis w pkt.6 ppkt.11 „nie dotyczy”. W świadectwach wykonywania pracy w szczególnych warunkach/szczególnym charakterze z dnia 13.03.2023r. i 08.05.2023r. pracodawca nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wobec powyższego oraz braku dokumentów określających dokładnie charakter świadczonej pracy, na podstawie przedłożonych dowodów oraz świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach/ o szczególnym charakterze z dnia 08.05.2023r. nie można jednoznacznie uznać, że w okresie od 01.05.1989r. do 31.12.2008r. stale i w pełnym wymiarze wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

(decyzja k. 57 akt emerytalnych)

M. P. została zatrudniona w dniu 01.05.1989r. w Młodzieżowym (...) na rzecz (...) na podstawie umowy o pracę na czas określony do dnia 31.07.1989r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku instruktora terapii odwykowej. Z dniem 01.08.1989r. umowa została przedłużona na czas nieokreślony.

W trakcie zatrudnienia wnioskodawczyni, zmianie uległa nazwa pracodawcy – na Stowarzyszenie (...) Zakład Opieki Zdrowotnej w S., następnie Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (...) Ośrodka (...) w S. i później na Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S..

Umowa o pracę została rozwiązana z wnioskodawczynią za wypowiedzeniem dokonanym przez odwołującą z dniem 27.11.2018r. w związku z uzyskaniem przez nią praw do emerytury. W świadectwie pracy z dnia 27.11.2018r. pracodawca – Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. wskazał, że wnioskodawczyni była zatrudniona na stanowisku instruktora terapii uzależnień w okresie od dnia 01.05.1989r. do 27.11.2018r., w pkt.6 ppkt.11 wskazał, że ubezpieczona nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

M. P. ponownie została zatrudniona w Stowarzyszeniu (...), (...) i (...) U. (...) w S. w dniu 01.12.2018r. na stanowisku instruktora terapii uzależnień i na tym stanowisku była zatrudniona do dnia 31.07.2018r.

W trakcie zatrudnienia otrzymywała angaże na stanowisko : instruktora terapii, instruktora terapii uzależnień.

Do obowiązków wnioskodawczyni należało:

- stwarzanie w grupie leczących się pacjentów stosunków międzyludzkich, posiadających walor terapeutyczno – resocjalizacyjny, tzn. realizujących wartości, tj. jak sprawiedliwość społeczna, demokracja, uczciwość, partnerstwo, jasne i jawne kierowanie grupą,

- prowadzenie psychoterapii grupowej w ramach społeczności oraz indywidualnej pracy z każdym pacjentem,

- udzielanie pomocy i towarzyszenie pacjentom w wykonywaniu różnorodnych obowiązków wynikających z procesu resocjalizacji, np. pomocy w pracy, nauce szkolnej,

- rozstrzyganie i rozładowywanie trudnych sytuacji dotyczących pacjentów i ich realizacji z otoczeniem, takich jak konflikty, pomoc w skomplikowanych sprawach rodzinnych, utrzymywanie kontaktu z rodzinną pacjenta, pomoc w trudnych sytuacjach szkolnych,

- współpraca z zarządem społeczności w zakresie organizacji życia w ośrodku, planowanie czasu wolnego, ustalanie tygodniowego planu pracy, uzgadnianie przygotowań do świąt, uzgadnianie ewentualnych wyjazdów na obozy,

- prowadzenie dokumentacji medycznej w zakresie wykonywanych procedur w ramach dyżuru oraz dokumentacji prowadzonych pacjentów.

(dokumentacja w aktach osobowych wnioskodawczyni załączona do akt sprawy)

Przez cały okres zatrudnienia w Monarze zakres obowiązków wnioskodawczyni był taki sam bez względu na nazwę stanowiska pracy. Ubezpieczona pracowała w bezpośrednim kontakcie z pacjentem, praca instruktora polegała na ciągłym kontakcie z grupą, bądź z indywidualnym pacjentem, rozwiązywaniu wspólnie sporów. Instruktor wraz z grupą gotował, sprzątał, najważniejszym było ustawienie stałego rytmu życia pacjentów w ośrodku. W grupie, jak i indywidualnie pacjenci rozmawiali z terapeutami o osobistych relacjach, o tym jak radzą sobie z emocjami, czy nawiązują więzi. Wnioskodawczyni prowadziła także grupy dla kobiet, które miały dzieci, grupy tzw. nawrotów, ponadto prowadziła dla pacjentów warsztaty dotyczące umiejętności zawodowych, społecznych, przygotowujących ich do wyjścia z ośrodka. Leczenie odbywało się na zasadzie dobrowolności, do ośrodka trafiali pacjenci uzależnieni od alkoholu i narkotyków. W Monarze realizowano nowy model leczenia odwykowego i nowy program terapeutyczny. Terapia początkowo trwała dwa lata, później skrócono ją do 1 roku. Początkowo w Ośrodku przebywało około 25 pacjentów, następnie ta liczba zwiększyła się do około 40 osób. Instruktorzy terapii musieli uzyskać certyfikaty i odbyć szkolenia prowadzone przez odpowiednie jednostki państwowe, podległe Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej. Wnioskodawczyni pracowała w systemie zmianowym, początkowo na zmiany 24 godzinne, następnie 12 godzinne.

(zeznania świadka M. R. e-prot. z 27.05.2024 r. – 00:30:54 – 0:45:50 – płyta CD k.32, zeznania wnioskodawczyni e-prot. z 27.05.2024 r. – 00:46:07 – 00:48:21 – płyta CD k.32)

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy i aktach organu rentowego, w tym w aktach osobowych ubezpieczonej oraz w oparciu o dowód z przesłuchania ubezpieczonej w charakterze strony oraz świadka M. R..

Zebrany materiał dowodowy Sąd uznał za kompletny i spójny, a tym samym za wystarczający do poczynienia ustaleń faktycznych oraz na rozstrzygnięcie sprawy. W szczególności Sąd dał w pełni wiarę zeznaniom świadka i samej ubezpieczonej, gdyż są spójne, przekonywujące i wzajemnie się potwierdzają.

Zeznania świadka – osoby niezainteresowanej rozstrzygnięciem sprawy na korzyść którejkolwiek ze stron, a jednocześnie pracownika Stowarzyszenia (...), (...) i (...) U. (...) w S., w tym samym czasie co wnioskodawczyni, nie budzą wątpliwości przy ocenie ich wiarygodności, nie są wzajemnie ze sobą ani z treścią załączonych do akt sprawy dokumentów sprzeczne, wzajemnie ze sobą korespondują i potwierdzają jednoznacznie, że ubezpieczona pracowała w bezpośrednim kontakcie z pacjentem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie od zaskarżonej decyzji podlega uwzględnieniu.

Istota sporu, stanowiąca przedmiot postępowania, dotyczyła rozstrzygnięcie, czy wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164) określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 w/w ustawy, może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 tej ustawy zgodnie, z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25.11.2010 r., K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy też art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., III AUA 1070/15, Lex nr 1979477).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) (vide art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej).

W świetle §2 ust. 1 w/w rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00, Prok. i Prawo (...)).

Stosownie do treści §2 ust. 2 w/w rozporządzenia, okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty.

Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. (tak trafnie SA w S. w wyroku z 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

Przepis art. 23 ust. 1 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

W rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

W n/n sprawie nie było także wątpliwości, że wnioskodawczyni w spornym okresie zatrudnienia w Stowarzyszeniu (...), (...) i (...) U. (...) w S. była zatrudniona przez cały czas w pełnym wymiarze czasu pracy.

ZUS nie zaliczył wnioskodawczyni żadnego okresu zatrudnienia w w/w zakładzie pracy do stażu pracy w warunkach szczególnych, podnosząc, że w świadectwie pracy z dnia 27.11.2018r. pracodawca – Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. nie wykazał, że ubezpieczona wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Świadczy o tym zapis w pkt.6 ppkt.11 „nie dotyczy”. W świadectwach wykonywania pracy w szczególnych warunkach/szczególnym charakterze z dnia 13.03.2023r. i 08.05.2023r. pracodawca nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wobec powyższego oraz braku dokumentów określających dokładnie charakter świadczonej pracy, na podstawie przedłożonych dowodów oraz świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach/ o szczególnym charakterze z dnia 08.05.2023r. nie można jednoznacznie uznać, że w okresie od 01.05.1989r. do 31.12.2008r. stale i w pełnym wymiarze wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Jednocześnie w trakcie postępowania odwoławczego ZUS nie kwestionował, że wnioskodawczyni faktycznie wykonywał pracę na stanowiskach wymienionych w świadectwie pracy a w tym na stanowisku „ inspektora terapii uzależnień”.

Sąd zważył, że odwołująca ostatecznie przedłożyła skorygowane świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach/ o szczególnym charakterze z dnia 08.05.2023r. W świadectwie tym pracodawca - Stowarzyszenie (...), (...) i (...) U. (...) w S. wskazał, że wskazał, że M. P. w okresie zatrudnienia od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. wykonywała prace stale i w pełnym wymiarze czasu, prace – o szczególnym charakterze – to jest „prace: personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami. W zakres prac na w/w stanowisku wchodzą prace wykonywane na stanowisku „instruktor terapii zajęciowej” (Wykaz A, dział XII, poz. 1 pkt. b podpunkt 7 stanowiącym załącznik do Zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej wydanego na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Natomiast w świadectwie pracy za okres zatrudnienia od 01.05.1989r. do 27.11.2018r. nie poświadczono odwołującej okresów wykonywania takiej pracy.

Sama ta okoliczność nie przesądzała jednak o bezzasadności roszczenia wnioskodawczyni, albowiem nawet posiadanie świadectwa pracy potwierdzającego wykonywanie zatrudnienia w warunkach szczególnych organu rentowego nie wiąże i nie przesądza automatycznie o przyznaniu świadczenia emerytalnego na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadectwo to w postępowaniu sądowym traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki może być więc weryfikowany pod kątem prawdziwości wskazanych w nim faktów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4 listopada 2008 r., III AUa 3113/08, LEX nr 552003; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 30 listopada 2006 r., III AUa 466/06, OSA w K. 2007 r., Nr 3, poz. 8; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24 września 2008 r., III AUa 795/08, OSA w B. 2008 r., Nr 4, str. 60).

Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe celem ustalenia rzeczywistego charakteru i rodzaju pracy wykonywanej przez skarżącą w okresie zatrudnienia w w/w zakładzie pracy na stanowiskach instruktora terapii odwykowej, instruktora terapii, instruktora terapii uzależnień i w tym celu przesłuchał powołanego świadka, samą wnioskodawczynię, a także dokonał analizy oryginalnych akt osobowych odwołującej z tego okresu zatrudnienia.

Sąd zważył, że dla dokonania oceny, czy wnioskodawczyni wykonywała stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, należało zbadać faktycznie wykonywane przez wnioskodawczynię obowiązki, ich charakter i ryzyko oraz obciążenie dla organizmu pracownika. Nie jest bowiem wystarczające oparcie się jedynie na fakcie zaliczania zajmowanego przez pracownika stanowiska do stanowisk, na których praca jest wykonywana w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przez zatrudniającego pracodawcę. Kluczowe są faktycznie wykonywane przez pracownika obowiązki, a nie jedynie nazwa stanowiska (tak słusznie SN w wyroku z 9 marca 2021 r., (...) 39/21, L.).

Nie ulega wprawdzie wątpliwości, że to nie nazwa zajmowanego stanowiska, lecz zakres faktycznie wykonywanej przez ubezpieczonej pracy, decyduje o uznaniu jej za pracę w warunkach szczególnych, jednakże z uwagi na wyjątkowy charakter dochodzonego przez wnioskodawczynię świadczenia wymagane jest wykazanie przez nią (stosownie do art. 232 KPC) wykonywania pracy w warunkach szczególnych dowodami precyzyjnymi, jednoznacznymi i absolutnie pewnymi. Choć zatem należy przyznać słuszność stanowisku, że co do zasady przepisy KPC nie zawierają jakiejkolwiek gradacji środków dowodowych, to jednak dowód tylko z zeznań świadków bądź tylko wyjaśnień samej wnioskodawczyni nie jest wystarczający do przesądzenia o wykonywaniu pracy w warunkach szczególnych (zob. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 4 lutego 2020 r., III AUa 1202/19, L.).

Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (obowiązującym w danym systemie czasu pracy i na danym stanowisku) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Ustalenie zatem jakie prace faktycznie wykonywała wnioskodawczyni, nie zaś nazwa zajmowanego stanowiska, przesądza o ewentualnym istnieniu przesłanek do przyznania dochodzonego świadczenia (por. wyrok SN z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004/22/392).

Wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 u.e.r.f.u.s. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r. III AUa 1370/12 LEX nr 1339369).

Kwalifikacja pracy jako pracy w warunkach szczególnych odbywa się na podstawie kryterium stanowiskowo-branżowego (czyli konkretne stanowisko w określonej branży). Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości w oddzielnych działach oraz przypisanie poszczególnych stanowisk pracy do odrębnych gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż konkretne stanowisko jest narażone na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale gospodarki (branży) jest umiejscowione. Dlatego konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi gospodarki ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 4 z późn. zm.), wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym.

W załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku, w Wykazie A w dziale XII, dotyczącym prac „w służbie zdrowia i opiece społecznej”, pod pozycją 1 wskazano, że pracami w szczególnych warunkach są „prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami”.

Rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 roku jest aktem prawa powszechnego, odnoszącym się do pracowników wszystkich branż.

Dodatkowo, w przepisie § 1 ust. 2 tego rozporządzenia, zamieszczono jednak upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalenia - w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych - w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. W praktyce upoważnienie to oznaczało jednak tylko tyle, że poszczególni ministrowie mogli ewentualnie doprecyzować rodzaje owych stanowisk pracy.

W przypadku branży, w jakiej w spornym czasie była zatrudniona ubezpieczona, określenia stanowiska pracy, na których wykonywana jest praca w warunkach szczególnych dokonał Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w Zarządzeniu w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1983 roku. W wykazie A tego zarządzenia w dziale XII „W służbie zdrowia i opiece społecznej” w pkt. 1 lit. b) ppkt 7 wymieniono prace na oddziałach psychiatrycznych i odwykowych w zakładach leczenia odwykowego dla alkoholików i narkomanów na stanowisku instruktor terapii zajęciowej (pkt 7).

W tym miejscu, wskazać należy, że Sąd całkowicie aprobuje utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, co do znaczenia wykazów resortowych dla uznania pracy za wykonywanej w szczególnych warunkach. W wyroku z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, że wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. także : wyrok z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306; z dnia 25 lutego 2009 r., II UK 227/08; z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10). Jak słusznie wyjaśnił Sąd Najwyższy - wykazy resortowe mają jedynie charakter informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności wówczas, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym (tak trafnie postanowienie SN z 8.05.2012 r., II UK 25/12, L.).

Przekładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy zatem stwierdzić, że z poczynionych ustaleń w oparciu o dostępną dokumentację, przesłuchanie ubezpieczonej i zeznania świadka wynika, że prace w zakładzie odwykowym i terapii uzależnień alkoholowych na stanowisku: instruktora terapii odwykowej, instruktora terapii, instruktora terapii uzależnień, na którym skarżąca faktycznie wykonywała prace w Stowarzyszeniu (...) w S. - odpowiadały swym charakterem pracom wymienionym w wykazie A dział XII pod poz. 1 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W toku n/n postępowania ubezpieczona udowodniła, że wykonywała pracę w szczególnych warunkach w zakładzie odwykowym w bezpośrednim kontakcie z pacjentami stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 01.05.1989r. gdy była zatrudniona w Stowarzyszeniu (...) w S..

Dla zaliczenia pracy do wymienionej w Wykazie A w dziale XII, dotyczącym prac „w służbie zdrowia i opiece społecznej”, pod pozycją 1 tj. prac na oddziale psychiatrycznym i odwykowym w bezpośrednim kontakcie z pacjentami”, konieczny był bowiem element powszechnej opieki nad pensjonariuszem natomiast kontakt wnioskodawczyni z pacjentem w zakładzie odwykowym był stałym elementem leczniczo - terapeutyczny. Dlatego zarządzenie resortowe wymienia właściwie zawody leczniczo terapeutyczne, a więc stanowiska pracy, na których pracownik cały czas pozostaje na oddziale przez dzienną normę czasu pracy w bezpośrednim kontakcie z pacjentem takiego oddziału.

Przez cały okres zatrudnienia w Monarze zakres obowiązków wnioskodawczyni był taki sam bez względu na nazwę stanowiska pracy. Ubezpieczona pracowała w bezpośrednim kontakcie z pacjentem, praca instruktora polegała na ciągłym kontakcie z grupą, bądź z indywidualnym pacjentem, rozwiązywaniu wspólnie sporów. Instruktor wraz z grupą gotował, sprzątał, najważniejszym było ustawienie stałego rytmu życia pacjentów w ośrodku. W grupie, jak i indywidualnie pacjenci rozmawiali z terapeutami o osobistych relacjach, o tym jak radzą sobie z emocjami, czy nawiązują więzi. Wnioskodawczyni prowadziła także grupy dla kobiet, które miały dzieci, grupy tzw. nawrotów, ponadto prowadziła dla pacjentów warsztaty dotyczące umiejętności zawodowych, społecznych, przygotowujących ich do wyjścia z ośrodka. Leczenie odbywało się na zasadzie dobrowolności, do ośrodka trafiali pacjenci uzależnieni od alkoholu i narkotyków. W Monarze realizowano nowy model leczenia odwykowego i nowy program terapeutyczny. Terapia początkowo trwała dwa lata, później skrócono ją do 1 roku. Początkowo w Ośrodku przebywało około 25 pacjentów, następnie ta liczba zwiększyła się do około 40 osób. Instruktorzy terapii musieli uzyskać certyfikaty i odbyć szkolenia prowadzone przez odpowiednie jednostki państwowe, podległe Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej. Wnioskodawczyni pracowała w systemie zmianowym, początkowo na zmiany 24 godzinne, następnie 12 godzinne.

W ocenie Sądu powyższe świadczy o tym, że do obowiązków wnioskodawczym na tym stanowisku należała tylko i wyłącznie praca w bezpośrednim kontakcie z pacjentami na oddziale odwykowym, co wynika przede wszystkim z pisemnego zakresu obowiązków skarżącej, ale i jej własnych zeznań i zeznań świadka. Ubezpieczona wykazała więc, że wykonywała faktycznie czynności zaliczane do innego z wymienionych w tym dziale stanowisk pracy w bezpośrednim kontakcie z pacjentami stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Z oczywistych względów zastosowanie w odniesieniu do wnioskodawczyni mogą mieć wyłącznie prace wymienione w pkt 1 Działu XII Wykazu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tj. wyłącznie we wskazanych oddziałach oraz wyłącznie w bezpośrednim kontakcie z pacjentami przy czym oczywiście taka praca musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zgromadzony i niepodważony przez organ rentowy materiał dowodowy w postaci oryginalnych dokumentów zawartych w aktach osobowych, zeznań świadka i spójnych z nimi zeznań samej wnioskodawczyni, jednoznacznie potwierdza natomiast, że obowiązki ubezpieczonej w ramach stanowiska inspektora terapii uzależnień wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy odpowiadały pracy w warunkach szczególnych wymienionej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. w Wykazie A dziale XII pod poz. 1.

Zaznaczyć należy, że nie ma żadnych podstaw, by okres pracy w warunkach szczególnych niezbędny do prawa do rekompensaty ustalać w inny sposób, niż miało to miało miejsce przy określaniu prawa ubezpieczonych do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach na podstawie ustawy emerytalnej (tak samo SA w B. w wyroku z dnia 18.12.2019 r., III AUa 563/19, L.).

Z powyższego jednoznacznie wynika, że wnioskodawczyni wykazała wymagany prawem stażu pracy w ilości co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień
1 stycznia 2009 r. (okres pracy od dnia 01.05.1989r.).

Tym samym wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty, co oznacza, że zaskarżona decyzja jest nieprawidłowa.

Wobec faktu, że ubezpieczona spełniła także pozostałe przesłanki uprawniające ją do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, Sąd z mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.