Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 lipca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w Ł. orzekł, że:

1.  S. C. (1), jako spadkobierca, wraz z małoletnim W. M. (1), ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy – W. B., zmarłego 6 kwietnia 2021 roku, ostatnio stale zamieszkałego w Ł., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od października 2020 roku do kwietnia 2021 roku w łącznej kwocie 1.750,16 zł, w tym na:

- ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2020 roku do kwietnia 2021 roku w kwocie należności głównej 1.727,31 zł, odsetek za zwłokę liczonych na dzień 6 kwietnia 2021 r. – brak,

- Fundusz Pracy za miesiąc październik 2020 roku w kwocie należności głównej 22,85 zł, odsetek za zwłokę liczonych na dzień 6 kwietnia 2021 r. – brak,

2.  Małoletni W. M. (1), jako spadkobierca, wraz z S. C. (1), ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy – W. B., zmarłego 6 kwietnia 2021 roku, ostatnio stale zamieszkałego w Ł., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od października 2020 roku do kwietnia 2021 roku w łącznej kwocie 1.750,16 zł, w tym na:

- ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2020 roku do kwietnia 2021 roku w kwocie należności głównej 1.727,31 zł, odsetek za zwłokę liczonych na dzień 6 kwietnia 2021 r. – brak,

- Fundusz Pracy za miesiąc październik 2020 roku w kwocie należności głównej 22,85 zł, odsetek za zwłokę liczonych na dzień 6 kwietnia 2021 r. – brak.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w związku z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność za powyższe zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek jest ograniczona do wartości stanu czynnego spadku, tj. do kwoty 219.808,96 zł., wartość nabytych przez spadkobierców praw majątkowych po zmarłym przewyższa zatem wysokość zadłużenia z tytułu składek, wobec czego orzeczono o odpowiedzialności spadkobierców za całą kwotę zadłużenia, które figuruje na koncie zmarłego.

(decyzja k. 35-36 akt ZUS)

S. C. (2) odwołała się od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości, wnosząc o jej uchylenie oraz skuteczne doręczenie decyzji, której nie otrzymała.

W uzasadnieniu odwołująca wskazała, iż w dalszym ciągu toczy się postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego i dział spadku przy jej udziale oraz udziale W. M. (1) i jest prowadzone przed Sądem Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi.

(odwołanie k. 3-3 odwrót)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu ZUS wniósł o odrzucenie odwołania, ewentualnie oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa według norm przepisanych tj. w kwocie 900 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od uprawomocnienia się orzeczenia do dnie zapłaty.

W uzasadnieniu organ wskazał, że podstawą prawną decyzji stanowi art. 97 § 1 i art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

ZUS wskazał nadto, że zaskarżona decyzja została doręczona wnioskodawczyni w trybie art. 44 k.p.a. tj. poprzez awizację, a zawiadomienie o zakończeniu postępowania z dnia 2 czerwca 2023 roku zostało przez S. C. (1) odebrane osobiście, a wnioskodawczyni odebrała zawiadomienie o zakończeniu postępowania i w konsekwencji uzyskała wiedzę o toczącym się postpowaniu oraz możliwość zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym,

Natomiast odnosząc się merytorycznie do spornego zagadnienia pełnomocnik organu wskazał, że zmarły w dniu 6 kwietnia 2021 roku W. B. posiadał zadłużenie z tytułu składek, postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 19 lipca 2021 roku, w sprawie o sygn. akt III Ns 421/21 stwierdzono, że spadek po nim nabyli z dobrodziejstwem inwentarza w częściach równych po ½ córka S. C. (1) i syn W. M. (2), zaś ze spisu inwentarza dokonanego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi M. P. wynika, że stan czynny spadku wynosił 219.808,96 zł, a więc był wielokrotnie wyższy niż należność określona zaskarżoną decyzją.

(odpowiedź na odwołanie k. 5-6)

Pismem złożonym 13 marca 2024 roku pełnomocnik odwołującej poinformował, że postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego i dział spadku prowadzone przed Sądem Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi (pod sygn. akt I Ns 360/22) zostało dnia 19 października 2023 roku zakończone prawomocnym orzeczeniem, w związku z czym roszczenie ZUS wobec odwołującej w zakresie 875,08 zł jest wymagalne i zostało przez nią opłacone, jednak na dzień wydania zaskarżonej decyzji było ono przedwczesne. (pismo k. 31)

Na rozprawie z 21 marca 2024 roku bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie, a pełnomocnik ZUS ostatecznie wniósł o oddalenie odwołania, wnosząc o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 900 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. (końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 21 marca 2024 roku 00:16:01-00:20:46 – płyta CD k. 44)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca S. C. (1) jest córką zmarłego w dniu 6 kwietnia 2021 roku W. B., zaś zainteresowany W. M. (1) jest jego synem. (bezsporne)

W. B. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Z tego tytułu - jako płatnik składek - był zobowiązany do opłacania składek m.in. na ubezpieczenia zdrowotne i na Fundusz Pracy. Zadłużenie W. B. z tytułu nieopłaconych składek na dzień otwarcia spadku, tj. na dzień 6 kwietnia 2021 roku, wynosiło łącznie 1.750,16 zł, a w tym:

- ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2020 roku do kwietnia 2021 roku w kwocie 1.727,31 zł,

- Fundusz Pracy za miesiąc październik 2020 roku w kwocie 22,85 zł.

(bezsporne)

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi z 19 lipca 2021 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt III Ns 421/21 stwierdzono, że spadek po W. B. na podstawie ustawy, z dobrodziejstwem inwentarza, nabyli: jego córka S. C. (1) oraz syn W. M. (1) – po ½ części każde z nich. (postanowienie z 19 lipca 2021 r. k. 15 akt ZUS)

S. C. (1) oraz W. M. (1) odpowiadają do wartości stanu czynnego spadku i ich odpowiedzialność jest ograniczona do wartości ustalonego inwentarzu stanu czynnego spadku. Wartość stanu czynnego spadku wynosi 219 808,96 zł. (protokół spisu inwentarza po zmarłym k. 28-28v. akt ZUS)

Postanowieniem z 19 października 2023 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 360/22, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi dokonał działu spadku po W. B.. (postanowienie z k. 32)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym znajdujących się w aktach rentowych, uznając, że ich treść oraz forma nie budziły zastrzeżeń i wątpliwości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Odwołanie podlega oddaleniu.

Na wstępie należy zauważyć, że pełnomocnik organu rentowego ostatecznie cofnął wniosek o odrzucenie odwołania i wniósł o jego oddalenie.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się ostatecznie do dokonania merytorycznej oceny prawnej bezspornego sw sprawie tanu faktycznego. Strona skarżąca podnosiła, że decyzja był przedwczesna, gdyż dział spadku po zmarłym W. B. został przeprowadzony dopiero po wydaniu przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi postanowienia z 19 października 2023 roku.

Wskazać jednak należy, że fakt wydania zaskarżonej decyzji w czasie przed wydaniem postanowienia w przedmiocie działu spadku nie przesądza o wadliwości decyzji o przeniesieniu na spadkobierców odpowiedzialności za zadłużenie spadkodawcy z tytułu składek.

Zgodnie bowiem z treścią art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 roku, poz. 497) do składek na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Natomiast stosownie do treści art. 31 ww. ustawy do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio art. 97 § 1, art. 98 § 1 i § 2 punkt 1, 2, art. 100, art. 101, ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2023 roku, poz. 2383).

Możliwość przeniesienia odpowiedzialności na spadkobierców znajduje również jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale z dnia 7 maja 2008 r. (II UZP 1/08) Sąd Najwyższy wprost stwierdził, że niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 1030 i następne tego Kodeksu w związku z art. 97 § 1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 32 tej ustawy). (tak też w wyroku Sądu Najwyższego z 24 listopada 2009 r., II UK 118/09)

Spadkobiercy płatnika (podatnika) co do zasady przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej). Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe (podatkowe) spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej). Przepisy te stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe (podatkowe) i odsetki za zwłokę od zaległości składkowych (podatkowych) spadkodawcy (art. 98 § 1, § 2 punkt 1 i 2 Ordynacji podatkowej). (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2008 r., II UZP 1/08]

Organ rentowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji (art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej). Organ rentowy nalicza odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku (art. 101 § 1 Ordynacji podatkowej).

Przy ustalaniu odpowiedzialności spadkobierców za zaległe zobowiązania składkowe, organ rentowy ma więc obowiązek wziąć pod uwagę m.in. art. 1012 k.c. i art. 1031 § 1 i 2 k.c.

W przepisie art. 1012 k.c. postanowiono, że spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza - jak to miało miejsce w niniejszej sytuacji – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wysokości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.).

Ograniczenie odpowiedzialności do masy czynnej spadku dotyczy wszelkich długów spadkowych. Stosownie do treści art. 1032 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku (art. 6 ustawy z dnia 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015 r., poz. 539, która weszła w życie w dniu 18 października 2015 roku) jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.

Stosownie do treści art. 1032 § 2 k.c. jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Stosownie zaś do przepisu art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku, spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Solidarny charakter odpowiedzialności oznacza, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani, aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela.

Zgodnie zaś z treścią art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Skutkiem działu spadku jest ustanie solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców za długi spadkowe, charakterystycznej dla fazy od otwarcia spadku do jego działu. Przeprowadzenie działu spadku (art. 1035 i art. 1037 k.c.) zmienia charakter odpowiedzialności spadkobierców, albowiem od tej chwili ponoszą oni odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów określonych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1034 § 2 k.c.). W myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Powyższe oznacza, że „każdy ze spadkobierców odpowiada podzielnie za taką część długów spadkowych, która wynika z wielkości jego udziału spadkowego i proporcjonalnie do niej”. Każdy spadkobierca staje się zatem samodzielnym dłużnikiem tej części długów spadkowych, którą odzwierciedla jego udział spadkowy. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28 grudnia 2016 r., III AUa 639/16)

Przepis art. 1034 k.c., określa jedynie, że do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe, a od chwili działu spadku - w stosunku do wielkości udziałów. Oznacza to, że do chwili działu spadku cały dług może być dochodzony i egzekwowany od jednego, kilku bądź wszystkich spadkobierców, według wyboru wierzyciela, a od działu spadku wierzyciel może domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności jedynie od poszczególnych spadkobierców w wysokości odpowiadającej ich udziałowi w spadku. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, LEX nr 1314389)

Bezspornym jest w niniejszej sprawie jest to, że postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 19 lipca 2021 roku o sygnaturze akt III Ns 421/21, spadek po W. B. na podstawie ustawy, z dobrodziejstwem inwentarza, nabyli: jego córka S. C. (1) oraz syn W. M. (1) – po ½ części każde z nich. Sąd spadku jednocześnie orzekł, iż S. C. (1) oraz W. M. (1) odpowiadają do wartości stanu czynnego spadku i ich odpowiedzialność jest ograniczona do wartości ustalonego inwentarzu stanu czynnego spadku.

Wydając więc zaskarżoną decyzję w dniu 11 lipca 2023 roku, organ rentowy w sposób prawidłowy określił, iż S. C. (1), jako spadkobierca, wraz z małoletnim W. M. (1), ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy – W. B., z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od października 2020 roku do kwietnia 2021 roku w łącznej kwocie 1.750,16 zł.

W dniu wydania decyzji tj. 11 lipca 2023 roku faktycznie nie doszło jeszcze do działu spadku, co nastąpiło dopiero postanowieniem z 19 października 2023 roku, jednak okoliczność ta – jak wyżej wywiedziono – nie miała żadnego znaczenia.

Organ rentowy w sposób prawidłowy – zgodnie z art. 1034 § 1 k.c. – według stanu na dzień wydania decyzji orzekł, że wnioskodawczyni ponosi odpowiedzialność solidarną wraz z drugim spadkodawcą – W. M. (1).

Do orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej (z tytułu składek) za długi spadkodawcy nie jest konieczne przeprowadzenie działu spadku […]. Jeżeli w chwili orzekania przez organ podatkowy nie dokonano jeszcze działu spadku, okoliczność ta nie tamuje postępowania podatkowego, lecz powoduje skutek tego rodzaju, że organ podatkowy określając na podstawie art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej w decyzji podatkowej o zakresie odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców orzeka o ich solidarnej odpowiedzialności, co wynika z art. 1034 § 1 k.c. w związku z art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej. (por. wyrok Naczelnego Sądu Apelacyjnego z 5 listopada 2020 r., (...))

Postępowanie sądowe odnoszące się do ustalenia solidarnej odpowiedzialności spadkobierców za długi zmarłego ma niezależny byt od toczącego się postępowania o dział spadku. Wierzyciel nie musi czekać z możliwością egzekucji swoich praw do chwili, kiedy zostanie dokonany tenże dział spadku, dlatego też nie ma podstaw do zawieszenia postępowania w tym przedmiocie. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 11 kwietnia 2018 r., III AUa 866/17)

Zaskarżona decyzja dotyczy przy tym łącznej kwoty zobowiązania, która jest niższa od wartości czynnej spadku, co nie było sporne w niniejszej sprawie. Wartość stanu czynnego spadku wynosi bowiem 219 808,96 zł., a zatem jest wyższa od spornego zadłużenia spadkodawcy z tytułu składek, które łącznie wynosi 1.750,16 zł.

Mając na uwadze powyższe Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U z 2023 r., poz. 1935) zasądzając na rzecz ZUS jako strony wygrywającej niniejsze postępowanie, solidarnie od odwołujących, kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – przy uwzględnieniu wartości zaległych należności składkowych, za które w momencie wydawania przez organ rentowy decyzji wnioskodawczyni ponosiła solidarną odpowiedzialność tj. kwoty 1.750,16 zł.

Zgodnie zaś z brzmieniem art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

SSO Paulina Kuźma