Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 października 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku H. S. (1) z dnia 14 września 2022 roku odmówił jej przeliczenia renty rodzinnej.

W uzasadnieniu wskazano, że z przepisów dotyczących zatrudnienia młodocianych wynikała konieczność zawierania z młodocianymi pracownikami pisemnych umów: o naukę rzemiosła, o przyuczenie do zawodu, o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy, o odbycie stażu wstępnego.

Umowy zawierane przez zakłady pracy z młodocianymi pracownikami rodziły skutki ubezpieczenia społecznego. Natomiast uczniowie, którzy odbywali praktyki na zasadzie umów zawartych między szkołą a zakładem pracy nie mieli uprawnień pracowniczych- okresy tak odbytych praktyk nie są okresami składkowymi ani też nieskładkowymi.

W celu uwzględnienia praktycznej nauki zawodu w latach 1977-1981 ZUS wskazał, że należało przedłożyć zaświadczenie z zakładu pracy potwierdzające fakt zawarcia umowy o naukę zawodu. Jednocześnie organ wskazał, że okres służby wojskowej od 16.07.1982 r. do 12.04.1984 r., zatrudnienie i wynagrodzenie za okresy : od 27.08.1981 r. do 14.07.1982 r. i od 11.05.1984 r. do 30.06.1984 r. w Przędzalni (...) , od 03.09.1984 r. do 28.02.1986 r. w Wojewódzkiej Kolumnie (...) Sanitarnego w Ł. zostały uwzględnione w wysokości renty rodzinnej decyzją z dnia 09.03.2010 r.

Ponadto wyjaśniono, że przepisy ustawy emerytalno-rentowej nie przewidują dodatków do rent rodzinnych z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Ubezpieczona w dniu 18 lutego 2010 r. przedłożyła wniosek o uwzględnienie w stażu pracy okresu opieki nad dzieckiem sprawowanej przez K. S.. Po doliczeniu okresu opieki nad dzieckiem od 28.06.2004r. do 30.06.2005r. dopiero zostały spełnione warunki wymagane do przyznania prawa do renty rodzinnej. Rentę przyznano od 01.02.2010r. tj. od miesiąca złożenia powyższego wniosku. Zatem brak jest podstaw prawnych do wypłaty renty rodzinnej za okres od 22.07.2009r. do 31.01.2010r. i do przeliczenia renty rodzinnej.

(decyzja – k. 128-128 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od w/w wniosła H. S. (1) reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika.

Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie:

1. art. 7 k.p.a., art. 75 § 1 k.p.a., art. 77 § 1 k.p.a., art. 80 k.p.a. oraz 81 a § 1 k.p.a. poprzez:

a. błędne ustalenie, że H. S. (1) złożyła pierwotny wniosek o przyznanie świadczenia w dniu 18 lutego 2010 roku, a nie jak było w rzeczywistości w dniu 4 sierpnia 2009 roku, a przez to nieprawidłowe ustalenie prawa do świadczenia od dnia 1 lutego 2010 roku, a nie od 1 sierpnia 2009 roku,

b. zaniechanie przeprowadzenia przez organ rentowy wnikliwego postępowania dowodowego w obliczu wątpliwości, co do okresu składkowego zaliczonego przez organ na poczet świadczenia rentowego, pomimo przedstawienia w tym zakresie przez odwołującą się odpowiednich dokumentów i niezbadanie przyczyn braku zaliczenia do okresów składkowych okresu wykonywania zajęć praktycznych i praktyki zawodowej podczas nauki w Liceum Zawodowym w Zespole Szkół (...) w Ł. w latach 1977-1981, potwierdzonych Świadectwem Dojrzałości Liceum Zawodowego K. S., przedłożonym organowi,

c. rozstrzygnięcie na niekorzyść odwołującej się wątpliwości organu co do stanu faktycznego sprawy i rzeczywistego okresu składkowego K. S., pomimo oczywistej treści dowodu ze Świadectwa Dojrzałości Liceum Zawodowego K. S. z dnia 27 maja 1981 roku, z którego wynika, iż w latach 1977-1981 odbywał on praktykę zawodową,

d. brak dokonania oceny materiału dowodowego w sposób wszechstronny, tj. całkowite pominięcie przy wydawaniu rozstrzygnięcia okoliczności wynikających z tego materiału dowodowego a przesądzających o odbywaniu praktyk zawodowych przez K. S. w latach 1977-1981, a co za tym idzie konieczności zaliczenia dodatkowych okresów składowych,

e. uznanie za irrelewantną okoliczność, że K. S. wykonywał pracę w szczególnych warunkach, o których mowa w Załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 7 lutego 1983 roku tj. Wykazie A - wykazu prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w Dziale VII pkt1 i 12 oraz w Dziale VIII pkt 2,

co w konsekwencji doprowadziło do błędnego niezastosowania art. 112, art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ustawa emerytalna) i art. 31 zy ⁹ ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych i uznania przez organ rentowy, że świadczenie rentowe jest ustalone w poprawnej wysokości i nie doszło do wystąpienia przesłanek do ponownego przeliczenia świadczenia i jego wypłaty w nowej poprawnej wysokości;

2. art. 107 § 1 pkt 6 oraz § 3 k.p.a. w zw. z art. 11 k.p.a. poprzez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonej decyzji w sposób niewyjaśniający w najmniejszym stopniu toku rozumowania zastosowanego przez organ rentowy, w szczególności niewyjaśniający, z jakich przyczyn organ stwierdził, że Świadectwo Dojrzałości Liceum Zawodowego K. S. z dnia 27 maja 1981 roku, nie wykazuje, iż K. S. w latach 1977-1981 odbywał praktykę zawodową i jest to okres składkowy w świetle art. 6 ust. 2 ustawy emerytalnej oraz niesporządzenie uzasadnienia prawnego odpowiadającego warunkom przewidzianym w przepisach;

3. art. 129 ustawy emerytalnej poprzez jego błędne niezastosowanie i przyznanie świadczenia od dnia 1 lutego 2010 roku, a nie od 1 sierpnia 2009 roku, pomimo złożenia pierwotnego wniosku przez H. S. (1) w dniu 4 sierpnia 2009 roku.

Wobec powyższego wnioskodawczyni wniosła o: zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do meritum sprawy, względnie uchylenie zaskarżonej decyzji w całości; zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

(odwołanie – k. 3-7)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 10-10 verte)

W piśmie procesowym z dnia 3 listopada 2023 roku pełnomocnik wnioskodawczyni wskazał, że przy obliczaniu wysokości renty ZUS nie uwzględnił następujących okresów:

1. maj 1994 roku jako okres składkowy;

2. luty 1995 roku jako okres składkowy;

3. lipiec 1995 roku jako okres składkowy;

4. czerwiec 1996 roku jako okres składkowy;

5. od styczeń - luty 1999 roku jako okres składkowy;

6. od 1 marca 1999 roku do 6 maja 1999 roku jako okresy składkowe;

7. od 17 maja 1999 roku do 1 września 1999 roku jako okresy składkowe;

8. od 1 września 1999 roku do 10 października 1999 roku jako okresy składkowe;

9. od 7 grudnia 1999 roku do 15 marca 2001 roku oraz od 23 sierpnia 2001 roku do 21 maja 2002 roku jako okresy nieskładkowe.

W piśmie tym pełnomocnik wnioskodawczyni podtrzymał także inne wcześniej podnoszone zarzuty tj.: fakt pracy w warunkach szczególnych przez K. S. oraz błędną odmowę wyrównania wnioskodawczyni wypłaty świadczeń od dnia 1 sierpnia 2009 roku, pomimo pierwotnego złożenia przez nią wniosku o przyznanie renty rodzinnej w dniu
4 sierpnia 2009 roku.

(pismo – k. 67-68)

Na rozprawie w dniu 6 grudnia 2023 roku pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, zaś pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 6 grudnia 2023 roku e-protokół (...):09:04 – 00:11:41 – płyta CD – k. 105)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

H. S. (1), urodzona (...), z wnioskiem o rentę rodzinną po zmarłym w dniu 22.07.2009 r. mężu i ojcu K. S. dla siebie i małoletniego dziecka: syna H. S. (2) urodzonego (...) wystąpiła w dniu 04.08.2009 r.

(odpis skrócony aktu zgonu – k. 11, wniosek – k. 1-7 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

K. S. odbywał naukę w Zespole Szkół (...) Liceum Zawodowe w Ł. w latach: 1977-1981 w zawodzie mechanika urządzeń hydraulicznych, pneumatycznych i klimatyzacyjnych.

(świadectwo dojrzałości – k. 120-121 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dokumentacji przedstawionej przez Technikum nr 3 w Ł. (dawniej: Zespół Szkół (...) Liceum Zawodowe w Ł.) brak jest umowy o praktyczną naukę zawodu.

(arkusz ocen – k. 44-45, protokół egzaminu dojrzałości – k. 46-48)

K. S. zatrudniony był Przędzalni (...) w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 27.08.1981 r. do 30.06.1984 r. na stanowisku montera aparatów i układów hydraulicznych.

(świadectwo pracy – k. 20 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W okresie od dnia 3.09.1984 r. do 28.02.1986 r. K. S. pracował w Wojewódzkiej Kolumnie (...) Sanitarnego w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy.

(świadectwo pracy – k. 23 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W okresach: od 01.05.1994r. do 31.05.1994r., od 01.02.1995r. do 28.02.1995r„ od 01.07.1995r. do 31.07.1995r., od 01.06.1996r. do 30.06.1996r. działalność gospodarcza prowadzona przez K. S. podlegała zawieszeniu.

(wniosek o potwierdzenie ubezpieczenia – k. 97-97 verte, pismo ZUS – k. 98, oświadczenia o zawieszeniu działalności w miesiącach: maj 1994 r., luty 1995 r., lipiec 1995 r., czerwiec 1996 r. – k. 99-101, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 6 grudnia 2023 roku e-protokół (...):04:30 – 00:09:04 – płyta CD – k. 105)

Za okresy od 01.01.1999r. do 31.01.1999r., od 01.03.1999r. do 07.03.1999r. oraz od 07.05.1999r. do 16.05.1999r. składki zostały opłacone. W pozostałych okresach wskazanych przez pełnomocnika odwołującej K. S. nie podlegał ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

(wniosek o potwierdzenie ubezpieczenia – k. 102-102 verte, poświadczenie okresów ubezpieczenia – k. 103-103 verte)

W dniu 14.08.2009 r. wnioskodawczyni oświadczyła, że rezygnuje z ubiegania się o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu.

(oświadczenie –k. 71 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Prawomocną decyzją z dnia 14 września 2009 roku po rozpatrzeniu w/w wniosku ZUS umorzył postępowanie w sprawie przyznania wnioskodawczyni renty rodzinie po zmarłym mężu.

(decyzja – k. 87 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Prawomocną decyzją z dnia 15 grudnia 2009 roku ZUS odmówił wnioskodawczyni prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu, z uwagi na brak wymaganego 5- letniego stażu w 10 poprzedzającym datę śmierci (decyzje te nie zostały zaskarżone do sądu).

(decyzja –k. 195 -196 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Prawomocną decyzją ZUS z dnia 9 marca 2010 roku wnioskodawczyni przyznano prawo do renty rodzinnej od 01.02.2010 r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek o rentę rodzinną.

(decyzja – k. 233 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 22 września 2011 roku ZUS wydał decyzje odmawiającą wypłaty renty rodzinnej od 22.07.2009 r. dla małoletniego syna wnioskodawczyni – H. S. (2), wskazując, że przesłanki nabycia prawa do renty rodzinnej zostały spełnione dopiero
02.2010 r. – decyzja prawomocna.

(decyzja – k. 65 plik I załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją, ZUS odmówił H. S. (1) prawa do przeliczenia renty rodzinnej z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu, wskazując jednocześnie, że okresy : od 27.08.1981 r. do 14.07.1982 r. i od 11.05.1984 r. do 30.06.1984 r. w Przędzalni (...) , od 03.09.1984 r. do 28.02.1986 r. w Wojewódzkiej Kolumnie (...) Sanitarnego w Ł. zostały uwzględnione w wysokości renty rodzinnej decyzją z dnia 09.03.2010 r.

(decyzja – k. 128-128 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów, w tym zeznań wnioskodawczyni i okoliczności bezspornych między stronami. Zgromadzonym w sprawie dokumentom oraz kopiom dokumentów sąd dał w pełni wiarę, gdyż strony ich nie kwestionowały, a nie było podstaw, aby kwestionować je z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Odwołanie jest niezasadne.

Zgodnie z art. 114 ust 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2023, poz.1251, dalej ustawa emerytalna) w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Dalsze regulacje art. 114 stanowią w ust :

1b. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 decyzja może zostać uchylona lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego.

1c. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 można uchylić lub zmienić decyzję także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego.

1e. Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:

1) 10 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4;

2) 5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;

3) 3 lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6.

1f. Przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli:

1) w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;

2) uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.

W okolicznościach sprawy istotny jest tu po pierwsze punkt 1 art. 114 ust 1 umożliwiający zmianę prawomocnej decyzji w razie przedłożenia nowych dowodów lub ujawnienia nowych okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Nowe dowody w rozumieniu art. 114 ust. 1 ustawy to ujawnione dowody istniejące przed wydaniem decyzji, jak i dowody uzyskane po wydaniu decyzji pod warunkiem, że wynikają z nich fakty uwzględniane w decyzji. Przedstawienie nowych dowodów, aby mogło być skuteczne, to jest aby mogło doprowadzić do przyznania prawa do świadczenia, powinno prowadzić do zmiany ustalonych poprzednio ustaleń faktycznych. Na podstawie nowych dowodów powinno dojść do uzupełnienia okoliczności faktycznych o nowe nieprzedstawione-nierozważane uprzednio lub zmiany poprzednich ustaleń, poprzez ponowną ocenę dowodów. Wzruszenie poprzedniego rozstrzygnięcia może nastąpić w sytuacji przedstawienia nowych dowodów, podważających wiarygodność uprzednio zgromadzonego materiału dowodowego.

Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 06.10.2015 r. III AUa 278/15 LEX nr 1842171 zwrot „ przedłożenie nowych dowodów” użyty w art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego, stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczeń [ich wysokości]. Natomiast użyty w tym przepisie termin „ujawnienie okoliczności” generalnie oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem przez organ rentowy prawa do emerytur [rent] lub wysokości świadczeń. Są to fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia – staż pracy, wiek, niezdolność do pracy, a także uchybienia przez organ rentowy normom prawa materialnego lub procesowego wpływające na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną zainteresowanych. Te okoliczności zgodnie z dyspozycją art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej muszą istnieć przed wydaniem decyzji.

Z akt sprawy nie wynika, aby wnioskodawczyni wskazała na nowe okoliczności czy dowody istotne z punktu widzenia wysokości świadczenia.

W myśl przepisu art. 112 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, jeżeli emeryt lub rencista zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych, kwotę przysługującego świadczenia zwiększa się doliczając:

1)do kwoty emerytury, o której mowa w art. 53, lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy:

a)po 1,3 % podstawy wymiaru, ustalonej w wyniku waloryzacji, za każdy rok okresów składkowych, o których mowa w art. 6,

b)po 0,7 % podstawy wymiaru, ustalonej w wyniku waloryzacji, za każdy rok okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 7;

2)do kwoty renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy oraz do kwoty renty rodzinnej część wzrostu, o którym mowa w pkt 1, ustaloną przy zastosowaniu wskaźnika procentowego, określonego odpowiednio w art. 62 ust. 2 lub w art. 73 ust. 1.

Przy obliczaniu wzrostu, o którym mowa w ust. 1, okresy składkowe i nieskładkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Ponowne ustalenie prawa do świadczeń przez doliczenie stażu pracy polega więc na tym, że kwotę przysługującego świadczenia zwiększa się, doliczając do kwoty otrzymywanej dotychczas emerytury lub renty stosowny procent podstawy wymiaru ustalonej w wyniku waloryzacji, odpowiednio za każdy rok okresów składkowych lub nieskładkowych (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt II UK 27/05).

Stosownie do treści art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

W treści odwołania oraz w dalszych pismach procesowych, które odwołująca wniosła za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika wskazywała, że organ rentowy niesłusznie do okresów składkowych nie zaliczył okresu praktycznej nauki zawodu jej zmarłego męża w latach 1977-1981, nie rozważył faktu pracy w warunkach szczególnych przez K. S., a ponadto że przy obliczaniu wysokości renty ZUS nie uwzględnił okresów prowadzenia przez K. S. działalności gospodarczej. Odwołująca wniosła także o wyrównanie świadczenia od 1.08.2009 r., gdyż w jej ocenie prawo do renty rodzinnej zostało ustalone w sposób nieprawidłowy, bowiem dopiero od dnia 1 lutego 2010 r.

Przepis art. 6 ust. 2 pkt 3 cytowanej ustawy określa nadto, że okresem składkowym jest okres zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 roku.

Zatrudnianie młodocianych przed wskazaną powyżej datą odbywało się na podstawie następujących aktów prawnych:

- ustawy z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie prac młodocianych i kobiet ( Dz.U. Nr 65, poz. 36),

- art. 117 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym ( Dz.U Nr 53, poz. 468),

- dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy ( Dz.U. Nr 41, poz. 311),

- ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy ( Dz. U. Nr 45. poz. 226).

Zgodnie z przepisem jej art. 1, za młodociane uważało się osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 roku życia. Stosownie z kolei do art. 3 ust.1 ustawy, młodociani mogli być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu:

1) nauki zawodu,

2) przyuczenia do określonej pracy,

3) odbycia wstępnego stażu pracy.

Przy czym - na podstawie art. 9 ust.1 ustawy o nauce zawodu - zakład pracy, przyjmując młodocianego na naukę zawodu w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy, był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego.

Zgodnie zaś z jednoznacznym w tym zakresie przepisem art. 10 ustawy o nauce zawodu, okresy nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy należy traktować jako okresy zatrudnienia.

Zgodnie z treścią § 22 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237, poz.1412) Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:

1)  legitymacja ubezpieczeniowa;

2)  legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.

W konsekwencji ubezpieczony nie może w postępowaniu przed organem rentowym wykazywać okoliczności wpływających na prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub jego wysokość (w tym w szczególności wykazywać okresów zatrudnienia i charakteru pracy) na podstawie dowodów innych niż świadectwo pracy, zaświadczenie pracodawcy albo legitymacja ubezpieczeniowa lub inne dokumenty pracownicze. (por. wyrok SA w Krakowie z dnia 26.11.2013 III AUa 678/13)

Wskazana regulacja § 22 ust.1 powołanego rozporządzenia wyznacza kierunek postępowania dowodowego, nie oznacza to jednak aby sporne okresy zatrudnienia nie mogły być wykazane w inny sposób, tak przy pomocy pisemnych środków dowodowych pochodzących od pracodawcy, czy też nawet dowodów pośrednich, nie wyłączając zeznań świadków. W postępowaniu dowodowym potwierdzającym okresy zatrudnienia w postępowaniu przed organem rentowym dowodem jest tylko to, co prawo za dowód uznaje i jako dowód dopuszcza. Takie ograniczenia nie występują natomiast w procedurze cywilnej, w której okoliczności sporne mogą być wykazywane wszelkimi dowodami. (por. postanowienie SN z dnia 11.01.2018, II UK 94/17)

W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe dotyczą wyłącznie postępowania przed organami. (por. wyrok SO w Kaliszu z dnia 6.12.2013. V U 980/13)

Nie należy jednak tracić z pola widzenia, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych, wobec czego zaliczenie takich spornych okresów składkowych z przebiegu ubezpieczenia do stażu ubezpieczeniowego na podstawie zeznań świadków lub przesłuchania strony zainteresowanej jest dopuszczalne tylko w przypadkach niebudzących żadnych wątpliwości co do spójnego i precyzyjnego - rodzajowego oraz czasowego potwierdzenia się udowadnianych okoliczności. (por. wyrok SN z dnia 20.02.2019, III UK 52/18).

Także wysokość uzyskiwanego uposażenia może być ustalona w inny sposób niż przy pomocy wskazanych w wspomnianym rozporządzeniu (§ 21 ust. 1) środków dowodowych stwierdzających wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty tj. zaświadczeń pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacji ubezpieczeniowej lub inny dokumentu, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Jednakże wysokości wynagrodzenia lub danego składnika wynagrodzenia nie można ustalać w sposób przybliżony, ale pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego (ostatecznie w oparciu o wiarygodne i precyzyjne zeznania świadków). W takim wypadku uwzględnić można składniki wynagrodzenia, które są pewne, wypłacane były w danym okresie, stałe i w określonej wysokości (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 18.01.2012 r., III AUa 1555/11).

Tym samym Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych nie jest związany ograniczeniami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organami rentowymi, co wynika z treści art. 473 k.p.c. i w sprawie każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane i ich dopuszczenie za celowe. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyłączone jest, zastosowanie przepisów ograniczających dopuszczalność dowodów ze świadków i przesłuchania stron (art. 246 i 247 k.p.c.). W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dopuszczalne jest wykazywanie wszelkimi dowodami okoliczności, od których zależą uprawnienia do świadczeń, z ubezpieczenia społecznego, także gdy brak dokumentów na te okoliczność.

Podkreślić należy, iż zasady zatrudniania młodocianych w celu nauki zawodu podlegały odrębnym regulacjom prawnym, między innymi ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr 45, poz.276 ze zm.), które przewidywały zawieranie indywidualnych umów o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy, wstępnego stażu pracy między zakładem pracy a młodocianym.

Jeżeli młodociany odbywał praktyczną naukę zawodu w zakładzie pracy, przyuczanie do określonej pracy oraz wstępny staż pracy, to okres taki podlegał uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu wysokości tych świadczeń. Podstawowe rozróżnienie dotyczy tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem młodocianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy bądź odbycia wstępnego stażu pracy, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia .(por. wyrok SA w Łodzi z dnia 3.12.2019, III AUa 403/19)

Młodociany, odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym. Tak więc jeżeli młodociany odbywał praktyczną naukę zawodu w zakładzie pracy, to okres praktycznej nauki zawodu podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu wysokości tych świadczeń. Podstawowe rozróżnienie dotyczy tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem młodocianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki zawodu, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia, najczęściej w warsztatach szkolnych . (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 7.08.2018, III AUa 636/18).

Nie można porównać co do zasad zatrudnienia męża wnioskodawczyni w celu nauki zawodu z pracownikiem młodocianym i uznać, iż taki sam status miał odbywając zajęcia praktyczne. Również samo świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej nie uprawnia do automatycznego przyjęcia, że był on wówczas pracownikiem a nie uczniem. Elementem decydującym o uwzględnieniu nauki zawodu jest posiadanie statusu pracownika w czasie tej nauki, czyli nawiązanie indywidualnego stosunku pracy.

W ocenie sądu, okres praktycznej nauki zawodu zmarłego męża wnioskodawczyni w latach 1977-1981 nie mógł zostać uwzględniony, wobec braku przedstawienia umowy o praktyczną naukę zawodu. W sprawie nie wykazano, aby zmarły K. S. miał zawartą w tym czasie indywidualną umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, a zatem okres ten wobec przytoczonych wyżej rozważań prawnych nie został wystarczająco udowodniony.

Idąc dalej, stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2023 r., poz. 164), rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

W myśl art. 21 ust. 2 ustawy, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 23 ustawy, ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę (ust. 1). Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2).

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Pogląd ten należy uznać za utrwalony w orzecznictwie sądowym (zob. Antonów Kamil (red.), Komentarz do ustawy o emeryturach pomostowych, [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz do trzech ustaw emerytalnych, wyd. I).

Poza sporem pozostaje, że K. S. zmarł w wieku 47 lat. Nie mógłby zatem złożyć wniosku o emeryturę po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego dla mężczyzn, ponieważ w dacie śmierci nie osiągnął tego wieku. Już zatem z powyższych względów K. S. nie przysługiwałoby prawo do rekompensaty.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu dot. okresów prowadzenia przez zmarłego K. S. działalności gospodarczej i wymienionych w piśmie procesowym pełnomocnika odwołującej z dnia 3 listopada 2023 roku, podnieść, że samo prowadzenie działalności gospodarczej bez opłacania składek na ubezpieczenie społeczne nie stanowi okresu składkowego. Taki reżim ma swe uzasadnienie w tym, że prowadzący działalność gospodarczą są jednocześnie płatnikami składki, stąd od nich tylko zależało czy składka została uiszczona. Również w postępowaniu o świadczenie emerytalne obowiązuje zasada, że to zainteresowany ma wykazać okres ubezpieczenia, tj. opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub zwolnienie od ich opłacania. Prowadzenie działalności bez opłacania składek, nie stanowi okresu składkowego w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym. Możliwość zaliczenia okresów prowadzenia działalności gospodarczej do stażu pracy niezbędnego przy ustalaniu prawa do emerytury uzależniona jest od wykazania, że za okresy te zostały opłacone należne składki na ubezpieczenia społeczne. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2009 roku, sygn. akt II UK 395/08, LEX nr 1001311) wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 5 lipca 2017 roku, sygn. akt III AUa 1386/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 stycznia 2017 roku, sygn. akt III AUa 855/16).

W okresach: od 01.05.1994r. do 31.05.1994r., od 01.02.1995r. do 28.02.1995r„ od 01.07.1995r. do 31.07.1995r., od 01.06.1996r. do 30.06.1996r. działalność gospodarcza została zawieszona, nie były opłacane składki zatem brak było możliwości uwzględnienia tego okresu.

Natomiast, za okresy od 01.01.1999r. do 31.01.1999r., od 01.03.1999r. do 07.03.1999r. oraz od 07.05.1999r. do 16.05.1999r. składki zostały co prawda opłacone, jednak okresy te zostały już uwzględnione przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej. Z kolei w pozostałych okresach, a wskazanych przez pełnomocnika wnioskodawczyni w piśmie z dnia 03.11.2023 r. zmarły nie podlegał ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (pismo ZUS – k. 96).

Wnioskodawczyni podnosiła także żądanie w zakresie wyrównania prawa do renty rodzinnej za okres od 01.08.2009 r.

W odniesieniu do podniesionej przez wnioskodawczynię kwestii wyrównania należnego jej świadczenia wskazać należy, że zgodnie z art. 116 ust. 1 ww. ustawy postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. (ust. 5). Przepis art. 116 ust. 1 wprowadza generalną zasadę postępowania emerytalno-rentowego, tj. zasadę wnioskowości (fakultatywności).Działanie z urzędu w sprawach świadczeń ma charakter wyjątkowy i musi wynikać wprost z ustawy. To do osoby występującej o przyznanie czy przeliczenie świadczenia, należy, przy tym, zarówno, wystąpienie z samym wnioskiem o przyznanie świadczenia, jak też zgromadzenie dokumentacji niezbędnej do uzyskania korzystnej decyzji organu rentowego. /tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 kwietnia 2017 r. ,III AUa 1219/16/

Konsekwencją wnioskowego charakteru świadczeń jest uregulowanie w przepisie art. 129 ust. 1 cytowanej ustawy stanowiące, iż świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Zgodnie z art. 133 ustawy emerytalnej w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Prawomocną decyzją ZUS z dnia 9 marca 2010 roku wnioskodawczyni przyznano prawo do renty rodzinnej od 01.02.2010 r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek o rentę rodzinną. W dniu 22 września 2011 roku ZUS wydał decyzje odmawiającą wypłaty renty rodzinnej od 22.07.2009 r. dla małoletniego syna wnioskodawczyni – H. S. (2), wskazując, że przesłanki nabycia prawa do renty rodzinnej zostały spełnione dopiero 02.2010 r. – decyzja prawomocna.

Pełnomocnik wnioskodawczyni nie mógł zatem żądać w zakresie wyrównania prawo do renty rodzinnej za okres od 01.08.2009 r., skoro w tym zakresie wnioskodawczyni miała wydaną prawomocną decyzję.

Reasumując, w oparciu o powyższe rozważania, należało uznać, że zaskarżona decyzja organu rentowego odpowiada prawu i odwołanie należało oddalić. W konsekwencji Sąd, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.