Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2023 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2023 roku w Łodzi na rozprawie sprawy J. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przy udziale zainteresowanego (...) w Ł. o zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy, zobowiązanie do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków w związku z odwołaniem od decyzji wydanej w dniu 18 listopada 2022 roku, nr sprawy (...):

I.  zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 18 listopada 2022 roku w ten sposób, że:

1.  przyznał J. B.:

a)  prawo do zasiłku chorobowego za okresy: od 18 czerwca 2018 roku do 26 czerwca 2018 roku, od 27 listopada 2018 roku do 4 grudnia 2018 roku, od 1 lutego 2019 roku do 8 lutego 2019 roku,

b)  prawo do zasiłku chorobowego za dzień 4 listopada 2020 roku,

c)  prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od 29 stycznia 2018 roku do 1 lutego 2018 roku;

2.  uchylił obowiązek zwrotu zasiłku chorobowego i zasiłku opiekuńczego za ww. okres wraz z odsetkami w łącznej kwocie 51.627,61 zł (pięćdziesiąt jeden tysięcy sześćset dwadzieścia siedem złotych
i sześćdziesiąt jeden groszy);

II.  oddalił odwołanie w pozostałej części.

Powyższy wyrok został wydany na podstawie następujących ustaleń

faktycznych i rozważań prawnych:

J. B. w spornym okresie był zatrudniony w U. Medycznym w Ł. jako profesor w K. S.i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom społecznym.

J. B. zatrudniony jest także w U. (...) na stanowisku profesora w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki. Wnioskodawca jest zatrudniony od 1 października 2007 roku na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, początkowo w wymiarze 1/3 etatu, a od 1 października 2009 roku w wymiarze 1/7 etatu. W zakresie obowiązków dydaktycznych wnioskodawca jest zobowiązany m.in. do prowadzenia zajęć dydaktycznych, terminowego sporządzania dokumentacji toku studiów, udziału w opracowywaniu oraz aktualizowaniu programów kształcenia i planów zajęć dydaktycznych, przeprowadzania egzaminów i zaliczeń, w tym egzaminów dyplomowych, sprawowania opieki nad pracami zaliczeniowymi i semestralnymi studentów, prowadzenia i recenzowania prac dyplomowych, przeprowadzania konsultacji ze studentami w wymiarze co najmniej 2 godzin tygodniowo, podnoszenia kwalifikacji zawodowych w zakresie prowadzonych zajęć dydaktycznych, wykonywania innych powierzonych przez przełożonego obowiązków dydaktycznych.

Wnioskodawca prowadził zajęcia z medycyny sądowej w semestrze letnim. W 2018 roku zajęcia dydaktyczne dla studiów stacjonarnych i niestacjonarnych wieczorowym trwały od 12 lutego do 1 czerwca 2018 roku, a dla studiów niestacjonarnych zaocznych od 24 lutego do 27 maja. W 2019 roku zajęcia trwały odpowiednio dla ww. studiów od 11 lutego do 31 maja i od 23 lutego do 26 maja.

Wnioskodawca przeprowadzał egzaminy zazwyczaj na ostatnich zajęciach. Konsultacje dla studentów odbywają się w okresie prowadzenia zajęć.

W spornym okresie wnioskodawca nie był promotorem prac licencjackich, ani magisterskich na wydziale. Nie wykonywał także obowiązków o charakterze naukowo-dydaktycznym. Nie brał także udziału w zgromadzeniach rad wydziału. Wnioskodawca nie brał udziału w opracowaniu i aktualizowaniu planu kształcenia i planu zajęć dydaktycznych, nie egzaminował studentów, nie przeprowadzał konsultacji ze studentami, ani nie brał udziału w konferencjach i seminariach naukowych.

Wnioskodawca pełnił też funkcję konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie medycyny sądowej w oparciu o umowę zlecenie. Wnioskodawca w okresach od 29 stycznia 2018 roku do 1 lutego 2018 roku, 14 czerwca 2018 roku do 26 czerwca 2018 roku, 3 sierpnia 2018 roku do 24 sierpnia 2018 roku, 4 września 2018 roku do 14 września 2018 roku, od 27 listopada 2018 roku do 4 grudnia 2018 roku oraz od 29 stycznia 2019 roku do 8 lutego 2019 roku przebywał na zwolnieniu lekarskim (co pisemnie oświadczył), w związku z czym przedstawił rachunek do umowy zlecenia pomniejszony o liczbę dni absencji chorobowej. Wnioskodawca wystawił za listopad 2017 roku rachunek dla (...) U. (...) nie pomniejszając wynagrodzenia o liczbę dni zwolnienia lekarskiego (od 27 do 30 listopada 2017 roku).

Wnioskodawca w dniu 8 sierpnia 2018 roku korespondował z konsultantem krajowym w sprawie oceny potrzeb kadrowych, natomiast w dniu 10 sierpnia 2018 roku z (...) Urzędem Wojewódzkim w sprawie postępowania kwalifikacyjnego. Korespondencja ta ograniczała się jedynie do wymiany kilku krótkich maili.

(...) Medyczny wypłacił wnioskodawcy zasiłek opiekuńczy za okresy od 27 listopada 2017 roku do 30 listopada 2017 roku i od 29 stycznia 2018 roku do 1 lutego 2018 roku oraz zasiłek chorobowy za okresy od 18 czerwca 2018 roku do 26 czerwca 2018 roku, od 3 sierpnia 2018 roku do 24 sierpnia 2018 roku, od 27 listopada 2018 roku do 4 grudnia 2018 roku, od 1 lutego 2019 roku do 8 lutego 2019 roku (niezdolność do pracy) oraz za dzień 4 listopada 2020 roku w związku z izolacją domową.

Sąd Rejonowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym załączonych aktach rentowych a także zeznań wnioskodawcy. W tej sprawie organ rentowy oparł decyzję na pismach (...) i (...) U. (...) które jedynie wskazują na łączące wnioskodawcę z tymi podmiotami stosunki prawne oparte na umowie o pracę (UŁ) i umowie zlecenia ( (...)). Organ rentowy nie wykazał dowodowo by wnioskodawca w okresach spornych, poza listopadem 2017 roku (od 27 do 30 listopada – pobrane pełne wynagrodzenie z umowy zlecenia za listopad 2017 roku) i okresem od 3 do 24 sierpnia 2018 roku (korespondencja mailowa prowadzona w dniach 8 i 10 sierpnia) faktycznie realizował obowiązki wynikające z umowy o pracę zawartej z UŁ i umowy zlecenia zawartej z (...). Wobec treści pism i dodatkowych informacji udzielonych przez UŁ w toku postępowania, Sąd Rejonowy nie miał podstaw by podważyć wiarygodność twierdzeń wnioskodawcy kwestionującego swoją aktywność w okresach pobranych zasiłków chorobowych i opiekuńczych. W tym zakresie należy w szczególności zwrócić uwagę na pismo Dziekana Wydziału Prawa i Administracji UŁ z dnia 17 kwietnia 2023 roku (k. 53), w którym wprost wskazano, że Dziekan nie jest w stanie jednoznacznie stwierdzić jaki rodzaj czynności wykonywał we wskazanych w decyzji okresach wnioskodawca. Na podstawie danych systemu (...) potwierdzono, że wnioskodawca nie prowadził w tych dniach zajęć dydaktycznych. Odnośnie wykonywania obowiązków konsultanta wojewódzkiego, sąd oparł się na informacji przekazanej pismem z dnia 18 października 2022 roku (pismo załączone do akt rentowych na karcie 4), która wskazuje na wykonywanie obowiązków w dniu 8 i 10 sierpnia 2018 roku. Okoliczności tej wnioskodawca nie zaprzeczył, przy czym nie ma znaczenia to, czy wykonywanie tych obowiązków było angażujące czasowo, skomplikowane. Istotny jest bowiem sam fakt „wykonywania pracy zarobkowej”.

Sąd Rejonowy zważył, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie w części i w tym zakresie skutkuje zmianą decyzji, o czym Sąd meriti orzekł w punkcie 1 wyroku z dnia 23 sierpnia 2023 roku.

Sąd I instancji podkreślił, że decyzja z dnia 18 listopada 2022 roku dotyczyła prawa do zasiłku chorobowego za okresy od: 18 czerwca 2018 roku do 26 czerwca 2018 roku, 3 sierpnia 2018 roku do 24 sierpnia 2018 roku, 27 listopada 2018 roku do 4 grudnia 2018 roku oraz zasiłku opiekuńczego za okresy od: 27 listopada 2017 roku do 30 listopada 2017 roku, 29 stycznia 2018 roku do 1 lutego 2018 roku oraz zasiłku chorobowego za dzień 4 listopada 2020 roku wypłaconego w związku z izolacją domową. Podstawą odmowy przyznania prawa do tego rodzaju świadczeń było stwierdzenie przez organ rentowy, że odwołujący się w okresie niezdolności do pracy i pobrania świadczeń wypłaconych przez płatnika (...) Medyczny w Ł., wykonywał pracę zarobkową dla (...) na podstawie zawartej umowy o pracę na stanowisku profesora oraz dla (...) U. W. na podstawie umowy zlecenie w związku z pełnioną funkcja konsultanta wojewódzkiego w zakresie medycyny sądowej, za co otrzymał wynagrodzenie.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2022 r., poz. 1732) zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania tego ubezpieczenia.

Sąd meriti podniósł, że zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 – nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży przez 270 dni.

Sąd I instancji uznał, że na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy wskutek poddania się obowiązkowi izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Sąd Rejonowy nakreślił, że stosownie do art. 32 ustawy zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem.

Sąd meriti ocenił, że istotą zasiłku chorobowego i zasiłku opiekuńczego jest zapewnienie środków utrzymania osobie, która ze względu na swój stan zdrowia lub konieczność sprawowania opieki, nie może wykonywać pracy.

Sąd I instancji podkreślił, że zgodnie z brzmieniem art. 17 ustawy ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Te dwie okoliczności powodują automatyczną utratę przez ubezpieczonego prawa do zasiłku opiekuńczego, stanowią one dwie, niezależne od siebie przesłanki prawa do zasiłku (wyrok SN z dnia 3 marca 2010 roku w sprawie III UK 71/09, Legalis 325854; uzasadnienie wyroku SN z dnia 6 lutego 2008 roku w sprawie II UK 10/07, Legalis 144080).

Sąd Rejonowy wskazał, że przepis art. 17 ma odpowiednie zastosowanie do zasiłku opiekuńczego.

Dla potrzeb niniejszej sprawy Sąd meriti rozważył pierwszą przesłanką powodującą utratę prawa do zasiłku chorobowego – wykonywaniem przez ubezpieczonego pracy zarobkowej. Tylko bowiem ta okoliczność była podnoszona przez organ rentowy. Odmowa przyznania zasiłku chorobowego i opiekuńczego została oparta o stwierdzenie, że wnioskodawca we wskazanych w decyzjach okresach wykonywał pracę zarobkową. Organ rentowy nie zakwestionował prawidłowości zaświadczeń lekarskich i niezdolności wnioskodawcy do pracy, nie zakwestionował także by wnioskodawca wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Żadne wnioski dowodowe na te okoliczności nie zostały przez organ rentowy powołane.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 13 września 2013 roku, w sprawie I UK 110/13 (LEX nr 1555088), zgodnie z którym „pojęcie pracy zarobkowej z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, mimo niekrótkiego obowiązywania regulacji prawnej. (…) Na gruncie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej należy zwrócić uwagę, że możliwe są różne sytuacje i dlatego wystarczająco elastyczna a zarazem adekwatna powinna być wykładnia tego przepisu. Punkt ciężkości nie leży więc w wykładni lecz w stosowaniu przepisu. Reguły wykładni przy tak syntetycznym pojęciu pracy zarobkowej mogą uwzględniać różne przypadki i w tym wyraża się uniwersalność regulacji prawnej i zapewne uwzględnia to wolę prawodawcy”.

Sąd meriti podniósł, że w związku z powyższym, jako pracę zarobkową określa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku. Podkreśla się, że takie definiowanie pracy zarobkowej wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych (wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2005 roku w sprawie I UK 370/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 342, OSP 2006, z. 12, poz. 134; wyrok SN z dnia 14 grudnia 2005 roku w sprawie III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338). Przy określeniu "zarobkowego" charakteru pracy wskazuje się także, że nie jest wymagane, aby praca była podjęta "w celu zarobkowym". Jeśli zatem wykonywanie określonych czynności przynosi rzeczywisty dochód, wówczas problem, czy praca została podjęta "w celu" uzyskania tego dochodu, traci na znaczeniu, jako dotyczący motywów zachowania.

Sąd I instancji uznał, że pojęcie pracy zarobkowej jest pojemne i ma odniesienie do różnych sytuacji stąd wielokrotnie konkretne stany faktyczne stały się przedmiotem analiz. Wśród licznych poglądów osób rozważających zagadnienie, czy dane zachowania należy kwalifikować jako wypełniające określenie "wykonywania pracy zarobkowej" wyodrębnić można dwie grupy. Pierwsza z nich, o wiele liczniejsza, reprezentująca bardziej rygorystyczne spojrzenie na problem oraz druga, mniej liczna, z podejściem mniej zasadniczym.

Sąd Rejonowy nakreślił, że zwolennicy poglądów zaliczanych do grupy bardziej rygorystycznej stoją na stanowisku, iż pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ustawy jest jakakolwiek działalność zmierzająca do osiągnięcia zarobku (np. udział adwokata w rozprawach w czasie zwolnienia lekarskiego, wykonywanie pracy, jeśli ma ona charakter zarobkowy, nawet jeśli zostało to zalecone przez lekarza i ma się przyczynić do poprawy stanu zdrowia ubezpieczonego). Podejście rygorystyczne przewiduje jednak, pewne wyjątki od sformułowanej powyżej zasady. Zgodnie z tymi wyjątkami stwierdzić można, iż nie będzie wykonywaniem pracy zarobkowej działalność sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami – tak też SN w wyroku z dnia 15 czerwca 2007 roku w sprawie II UK 223/06, OSNP 2008/15-16/231 oraz w wyroku z dnia 2 marca 2010 roku w sprawie III UK 71/09, LEX nr 585848.

Sąd meriti nadmienił, że zgodnie z drugą grupą poglądów, uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy nie stanowi pracy zarobkowej, skutkującej utratą prawa do zasiłku chorobowego – takie zdanie wyraził również SN w wyroku z dnia 4 kwietnia 2012 roku w sprawie II UK 186/11, LEX nr 1216851.

Sąd I instancji ocenił, że niezależnie od tego, jakie spojrzenie przyjmie się na daną sprawę – bardziej lub mniej restrykcyjne, dojdzie się do takich samych wniosków. Grupa przypadków bowiem „zaliczona” jako niewykonywanie pracy zarobkowej w czasie niezdolności do pracy przez zwolenników bardziej liberalnego podejścia pokrywa się w całości z wyjątkami od zasady niewykonywania jakiejkolwiek działalności, przyjętymi przez zwolenników spojrzenia restrykcyjnego. Potwierdzeniem na to może być orzeczenie SN w sprawie III UK 11/08, w którym dano wyraz zarówno jednemu jak i drugiemu poglądowi w tej kwestii. Pozwala to na stwierdzenie, że stanowiska te są ze sobą ściśle związane i jedno nie wyklucza drugiego. Wręcz przeciwnie – stanowisko liberalne w pełni zawiera się w akceptowalnych wyjątkach od stanowiska rygorystycznego.

Sąd Rejonowy zauważył, iż zaistnienie okoliczności, jaką jest wykonywanie przez ubezpieczonego pracy zarobkowej w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ma poważne konsekwencje na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych. Dlatego też zasadnym jest interpretowanie samego określenia „wykonywanie pracy zarobkowej” poprzez użycie dyrektyw językowych. Ma to szczególne znaczenie na gruncie przedmiotowej gałęzi prawa, gdyż sytuacje jakimi zajmuje się prawo ubezpieczeń społecznych, dotyczą pewnych gwarancji przewidzianych w ustawie, a stronami ewentualnych sporów wynikłych na gruncie tych przepisów są z jednej strony obywatel, a z drugiej organ rentowy. W związku z powyższym organ administracji publicznej nie może mieć zbyt dużej swobody w interpretowaniu poszczególnych pojęć użytych w tekście normatywnym, gdyż prowadzić by to mogło do naruszenia zasady pewności prawa. Dlatego też należy z całą stanowczością stwierdzić, że użyte w ustawie pojęcie „wykonywanie pracy zarobkowej”, które stanowi pozbawienie ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego nie jest równoznaczne z otrzymywaniem przez tego ubezpieczonego wynagrodzenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 marca 2015 roku w sprawie III AUa 1477/14, LEX 1681946). Wykonywanie pracy zarobkowej bowiem wymaga od zatrudnionego pewnej działalności, aktywności, która będzie wiązała się z realizacją jego obowiązków służbowych. W takim przypadku wypłacenie wynagrodzenia stanowi świadczenie wzajemne ze strony zatrudniającego, za wykonaną przez ubezpieczonego pracę. Sam zaś fakt otrzymania wynagrodzenia nie implikuje faktu świadczenia pracy.

Sąd meriti podkreślił, że w przedmiotowej sprawie wnioskodawca był zatrudniony u dwóch pracodawców – (...) Medyczny w Ł. i (...), a nadto w okresie od 25 lutego 2016 roku do 5 czerwca 2019 roku pełnił funkcje konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie medycyny sądowej na podstawie umowy zlecenie zawartej z (...) Urzędem Wojewódzkim. Podstawowym miejscem pracy dla wnioskodawcy był (...) Medyczny i z tego względu wnioskodawca składał zwolnienia lekarskie tylko u tego pracodawcy. W U. (...) wnioskodawca w okresie objętym decyzją był zatrudniony w wymiarze 1/7 etatu i jego aktywność polegała na prowadzeniu zajęć w semestrze letnim z medycyny sądowej. Pozostałe obowiązki wynikające z zajmowanego stanowiska profesora, wnioskodawca realizował w dni, w które był zdolny do świadczenia pracy. Organ rentowy nie wykazał okoliczności przeciwnej. W konsekwencji sąd ustalił, że okresy objęte decyzją nie zawierały się w okresie semestru letniego, a zatem wnioskodawca nie prowadził zajęć. Organ rentowy nie wykazał, by wnioskodawca realizował pozostałe obowiązki w okresie niezdolności do pracy oraz izolacji domowej. Otrzymanie wynagrodzenia za pracę w wymiarze 1/7 etatu, bez wykazania aktywności wnioskodawcy (elementu czynnościowego) nie wyczerpuje zaś przesłanki wykonywania pracy zarobkowej, zwłaszcza w znaczeniu pracy etatowej (umowa o pracę).

Sąd I instancji wskazał, że w zakresie pełnienia funkcji konsultanta wojewódzkiego w ramach zawartej umowy zlecenia, wnioskodawca nie był zobligowany do wykonywania czynności w stałych dniach, czy godzinach, a zatem realizował obowiązki decydując o ich czasie i sposobie wykonania. Istotne jest to, że wystawiając rachunek do umowy zlecenia wnioskodawca poza rachunkiem za listopad 2017 roku, pomniejszał należności proporcjonalnie do liczby dni zwolnienia lekarskiego, co jest wyrazem oświadczenia o nierealizowaniu umowy zlecenie w okresie niezdolności do pracy. A contrario wystawienie pełnego rachunku za listopad 2017 roku świadczy o realizowaniu umowy zlecenia w pełnym zakresie. Organ rentowy poza jednym okresem od 3 do 24 sierpnia 2018 roku nie wykazał by wnioskodawca realizował obowiązki wynikające z umowy zlecenia w dni, za które otrzymał zasiłek chorobowy lub opiekuńczy. Jedynymi czynnościami, które zleceniodawca wskazał, jako dokonane w trakcie zwolnienia lekarskiego była aktywność w dniach 8 i 10 sierpnia 2018 roku, polegająca na prowadzeniu korespondencji mailowej. Nie ma przy tym znaczenia to, że czynność była marginalna, polegała tylko na wysłaniu/odebraniu maila. Faktem przyznanym przez wnioskodawcę, jest to, że takie czynności faktycznie podejmował i były one związane z realizacja zawartej umowy zlecenia.

Z tego względu Sąd Rejonowy oddalił odwołanie co do okresów od 27 do 30 listopada 2017 roku (pobrane wynagrodzenie z umowy zlecenia za cały miesiąc) i od 3 do 24 sierpnia 2018 roku (prowadzenie korespondencji). W ocenie sądu wobec wykonywania pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy zasiłkowej, wnioskodawca utracił prawo do świadczeń za wskazane okresy.

Sąd meriti podniósł, że zgodnie z brzmieniem art. 66 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wypłatę zasiłku wstrzymuje się jeżeli: powstaną okoliczności uzasadniające ustanie prawa do zasiłku, okaże się, że prawo do zasiłku nie istniało bądź zasiłek nie może być doręczony z przyczyn niezależnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd I instancji uznał, że artykuł 84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera regulację dotyczącą nienależnie pobranych świadczeń, i tak w ust. 1 wskazano, że osoba która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty. W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty (ust. 1a).

Sąd Rejonowy nakreślił, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia (ust.2 pkt 3).

Sąd meriti ocenił, że wobec wykonywania pracy zarobkowej w okresie pobranych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego za okresy od 27 do 30 listopada 2017 roku i od 3 do 24 sierpnia 2018 roku, wnioskodawca winien zwrócić pobrane świadczenia wraz z odsetkami w kwotach wskazanych przez organ rentowy w piśmie z dnia 2 sierpnia 2023 roku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu II. tego wyroku, tzn. w zakresie, w jakim wyrok ten oddalił odwołanie ubezpieczonego. Wnioskodawca zarzucił, że:

- brak jest podstaw do uznania, że w listopadzie 2017 roku wykonywał jakiekolwiek czynności wobec zleceniodawcy (...) U. (...) a jedynie wystawił rachunek za listopad 2017 roku w pełnej wysokości,

- bezpodstawny brak uznania, że wysyłanie korespondencji przez dwa dni w okresie od 3 do 24 sierpnia 2018 roku było incydentalne i wymuszone okolicznościami.

Ubezpieczony załączył do apelacji korespondencję mailową, podkreślając, że gdyby nie odpowiedział na nią, to zablokowałby możliwość kształcenia specjalizacyjnego z jego dziedziny w Województwie (...) na okres pół roku.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

Orzeczenie Sądu Rejonowego jest prawidłowe, i znajduje oparcie zarówno w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, jak i obowiązujących przepisach prawa. Przeprowadzone w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy postępowanie dowodowe było wystarczające, a ocena zebranego w sprawie materiału prawidłowa. Sąd Okręgowy podziela również wywody prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie znajdując żadnych podstaw do jego zmiany bądź uchylenia.

Na wstępie należy podnieść, że w niniejszym postępowaniu Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 374 k.p.c., zgodnie z którym Sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania.

W apelacji wnioskodawca nie wnosił o przeprowadzenie rozprawy. Również ZUS w odpowiedzi na apelację nie domagał się wyznaczenia rozprawy. Dlatego rozpoznanie apelacji ubezpieczonego nastąpiło na posiedzeniu niejawnym.

Odnosząc się do treści apelacji, skuteczny zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji swobodnej oceny dowodów może prowadzić do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, jednakże do jego postawienia nie wystarcza samo twierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącej odpowiada rzeczywistości. Zarzut ten nie może opierać się zatem tylko na przedstawieniu odmiennej wersji przez stronę skarżącą, lecz koniecznym jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie Sądu w tym zakresie. W szczególności apelujący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył Sąd przy ocenie konkretnych dowodów uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Ponadto jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to dokonana ocena nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego można było wysnuć wnioski odmienne (post. SN z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, niepublikowane, wyrok SN z 27 września 2002 r., II CKN 817/00).

Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew zarzutom apelacji, Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny zebranego materiału dowodowego w sprawie, wyciągając przy tym właściwe wnioski. Dodatkowo Sąd Rejonowy wskazał, które dowody uznał za podstawę swoich ustaleń faktycznych, uzasadniając przyjęte przez siebie stanowisko. Z kolei apelacja wnioskodawcy stanowi jedynie polemiką ze stanowiskiem Sądu Rejonowego i nie znajduje oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym sprawy. Apelujący nie wskazał także, jakie konkretne przepisy prawa procesowego i materialnego naruszył Sąd Rejonowy. Wobec powyższego Sąd II instancji w całości podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne.

Należy też przypomnieć , że zgodnie z treścią art. 17 ust. 1ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 roku (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732 t.j). - ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Powołany przepis zawiera bezsprzecznie dwie przesłanki, które powodują utratę prawa do zasiłku chorobowego. Pierwsza przesłanka to wykonywanie pracy zarobkowej (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy). Druga to wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Pracą w rozumieniu omawianego przepisu jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych - stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie. Za pracę zarobkową uważa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach nieobciążających organizmu ubezpieczonego w istotny sposób. Przy czym przy określeniu "zarobkowego" charakteru pracy wskazuje się także, że przepisy nie wymagają, aby praca była podjęta "w celu zarobkowym". Zdaniem Sądu Okręgowego, wystarczy zatem podjęcie jakiejkolwiek czynnej działalności, zmierzającej do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, by mówić o pracy zarobkowej rodzącej skutek w postaci utraty prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonego, który korzystając ze zwolnienia lekarskiego pracę taką podejmuje. Tym samym wykonywanie pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną negatywną przesłankę (podstawę) utraty prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok SN z 2008-10-03 II UK 26/08 opubl: L. wyrok SN z 2018 05 -09 III UK 72/17 L.).

Z kolei odwołując się do drugiej z przesłanek jako wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem, określić można takiego typu postępowanie, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu jej zdrowia. Podstawowym bowiem celem zwolnienia lekarskiego jest dążenie osoby przebywającej na nim do uzyskania pełnej sprawności i zdolności do pracy czy służby. Wykonywanie zatem jakichkolwiek czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy lub służby zawsze stanowi wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, przy czym w jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej, jak i inne zachowania chorego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję (III OSK (...) - wyrok NSA (N) z dnia 13-01-2021). Przy czym nie chodzi tu jedynie o odzyskanie pełnej zdolności do pracy, gdyż zdrowie może być traktowane nie tylko jako stan braku objawów patologicznych, ale także jako stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej, a więc pełnej zdolności organizmu do utrzymywania równowagi między nim a środowiskiem zewnętrznym.) (...) 49/21 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 27-05-2021/

Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa polega więc na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych/służbowych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy. Wystarczy podjęcie jakiejkolwiek czynnej działalności, zmierzającej do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, by mówić o pracy zarobkowej rodzącej skutek w postaci utraty prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonego, który korzystając ze zwolnienia lekarskiego pracę taką podejmuje. Można w okresie zasiłkowym wykonywać prace nieposiadające charakteru zarobkowego. Takiego zarobkowego charakteru nie mają pewne formalnoprawne czynności ubezpieczonego czy też czynności niepodejmowane osobiście przez ubezpieczonego. Ponadto, podejmowanie, w okresie niezdolności do pracy, aktywności incydentalnej i wymuszonej okolicznościami zmierzającej do osiągnięcia zarobku w okresie pobierania zasiłku nie stanowi przyczyny negatywnej przyznania prawa i wypłaty zasiłku za ten okres niezdolności do pracy. I (...) 90/21 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 11-05-2021/

Nie każdy przejaw aktywności stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby lub macierzyństwa, powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego. Nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ustawy, gdy były to zachowania o charakterze incydentalnym. Zatem sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego.) (...) 88/21 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 03-03-2021). Nie każda działalność jest pracą zarobkową z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ustawa nie określa wyjątków, niemniej przyjmuje się, że sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. Reżim art. 17 ust. 1 ustawy nie jest bowiem bezwzględny. Chodzi o sytuacje, które nie są zwykłe (typowe), bo do tych na pewno odnosi się ta regulacja, lecz o sytuacje szczególne, w których ubezpieczony zachowuje prawo do zasiłku chorobowego. (III UK 57/20 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 15-12-2020/

Przy ocenie, czy doszło do wypełnienia przesłanek określonych w art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, konieczna jest pewna "stopniowalność" zachowań osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, uwzględniająca specyfikę tej działalności. Zatem tylko wykonywanie czynności ubocznych w stosunku do czynności realizowanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, mające charakter incydentalny, wymuszony okolicznościami i niezarobkowy, może zostać uznane działanie relatywnie neutralnie względem art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej./tak SN w postanowieniu z dnia 14.11.2023 roku, (...) 65/23/

W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew zarzutom apelacji, Sąd I instancji prawidłowo ocenił brak prawa do zasiłku chorobowego w związku z wystawieniem rachunku za listopad 2017 roku w pełnej wysokości. Jak słusznie ustalił Sąd I instancji w zakresie pełnienia funkcji konsultanta wojewódzkiego w ramach zawartej umowy zlecenia, wnioskodawca nie był zobligowany do wykonywania czynności w stałych dniach, czy godzinach, a zatem realizował obowiązki decydując o ich czasie i sposobie wykonania. Istotne jest zatem, że wystawiając rachunek do umowy zlecenia wnioskodawca poza rachunkiem za listopad 2017 roku, pomniejszał należności proporcjonalnie do liczby dni zwolnienia lekarskiego, co jest wyrazem oświadczenia o nierealizowaniu umowy zlecenie w okresie niezdolności do pracy. Wystawienie pełnego rachunku za listopad 2017 r przemawia za przyjęciem, że realizował umowę zlecenia w pełnym zakresie.

Co do drugiego z okresów, to podnieść należy, że wnioskodawca wykazał aktywność w dniach 8 i 10 sierpnia 2018 roku, polegająca na prowadzeniu korespondencji mailowej. Wbrew twierdzeniom apelacji nie była to czynność jednorazowa ani marginalna, albowiem była ściśle związana z czynnościami konsultanta wojewódzkiego. Nie była to także czynność o charakterze ubocznym, albowiem wskazanie liczby miejsc specjalizacyjnych należało do podstawowych obowiązków konsultanta. Nie można też przyjąć, że wysłanie wiadomości było jedynie czynnością techniczną, gdyż wiązało się z uprzednim poczynieniem przez ubezpieczonego stosownych ustaleń. Czynności te były zatem wynikiem procesów myślowych i decyzyjnych, obejmujących analizę treści wniosku, co oznacza, że ubezpieczony nie tylko mechanicznie (formalnie) wysyłał wiadomości, ale podejmował także merytoryczne decyzje, co zresztą potwierdzają załączone do apelacji wydruki wiadomości.(por. w tym zakresie wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2007 r., I UK 145/07 z uzasadnieniem, wyrok SN z dnia 17.03.2021 r, (...) 30/21)

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jest zaś w tym przypadku konsekwencją stwierdzenia, iż świadczenia określone w zaskarżonej decyzji zostały przez ubezpieczonego pobrane nienależnie. Wynika on wprost z dyspozycji art. 84 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Ustalenie, że w powyższych okresach wnioskodawca pobrał świadczenie nienależnie zrównane jest zatem z obowiązkiem jego zwrotu.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy w Łodzi w oparciu o art. 385 KPC oddalił apelację jako bezzasadną.