Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 21 lutego 2003 r.
III PZP 19/02
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Teresa Flemming-Kulesza, Roman Kuczyński (sprawozdawca), Jerzy
Kwaśniewski, Zbigniew Myszka (współsprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 21 lutego 2003 r. sprawy z po-
wództwa Andrzeja D. przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w K. o odszkodowanie, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Naj-
wyższego postanowieniem z dnia 19 września 2002 r. [...]
„Czy art. 52 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) jest przepisem odrębnym w ro-
zumieniu art. 68 § 1 KP ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Przepis art. 52 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze
(jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) nie jest przepisem od-
rębnym w rozumieniu art. 68 § 1 KP.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 19 września 2002 r. Sąd Najwyższy przedstawił skła-
dowi powiększonemu Sądu Najwyższego następujące zagadnienie prawne: „czy art.
52 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U.
z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) jest przepisem odrębnym w rozumieniu art. 68 § 1
KP?” Zagadnienie prawne sformułowane zostało w sprawie z powództwa Andrzeja
D. przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w K. o odszkodowanie. W sprawie tej Sąd
Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 7 grudnia 2000 r. [...] zmienił zaskarżony
2
przez powoda wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bydgoszczy oddalający po-
wództwo o przywrócenie do pracy na stanowisku dyrektora Banku Spółdzielczego w
K. i na podstawie art. 45 i 471
KP zasądził od pozwanego Banku na rzecz powoda
Andrzeja D. kwotę 17.714 zł 37 gr., stanowiącą równowartość 3-miesięcznego wyna-
grodzenia powoda, należnego za okres wypowiedzenia. Z ustaleń Sądu wynikało, że
powód Andrzej D. na posiedzeniu Rady Nadzorczej Banku Spółdzielczego w K. w
dniu 28 listopada 1991 r. został wybrany na stanowisko członka Zarządu, a następ-
nie Prezesa Zarządu w pozwanym Banku. Następnie - w dniu 1 grudnia 1991 r. dwaj
członkowie reprezentujący Radę Nadzorczą Banku podpisali z powodem umowę o
pracę, w której zawarto postanowienie o zatrudnieniu powoda na stanowisku Preze-
sa Zarządu na czas określony do dnia 15 lutego 1991 r. w pełnym wymiarze czasu
pracy za wynagrodzeniem 4.500 zł miesięcznie. W dniu 16 grudnia 1991 r. podpisa-
no z powodem kolejną umowę o pracę - tym razem na czas nieokreślony na stanowi-
sko Dyrektora Banku, z wynagrodzeniem, jak w umowie z dnia 1 grudnia 1991 r.
Uchwałą Rady Nadzorczej pozwanego Banku z dnia 17 lutego 2000 r. odwołano po-
woda ze stanowiska Prezesa Zarządu. W dniu tym Rada Nadzorcza podjęła również
uchwałę „w sprawie rozwiązania umowy o pracę z dyrektorem Banku Spółdzielczego
w K.”, uchwalając „odwołanie ze stanowiska Dyrektora Banku Spółdzielczego w K.
pełniącego jednocześnie funkcję prezesa Zarządu Banku”. Rada Nadzorcza upo-
ważniła swoje prezydium do wykonania tej uchwały. Okres wypowiedzenia stosunku
pracy łączącego powoda z pozwanym Bankiem upłynął w dniu 30 czerwca 2000 r.
Sąd pierwszej instancji oddalając powództwo o przywrócenie do pracy uznał, że
strony łączył stosunek pracy nawiązany w drodze powołania i w związku z treścią art.
69 KP powodowi nie przysługiwało roszczenie o przywrócenie do pracy, względnie o
uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne.
Natomiast w ocenie Sądu drugiej instancji, wprawdzie zatrudnienie powoda w
1991 r. - w myśl obowiązujących wówczas przepisów - winno nastąpić na podstawie
powołania przez Radę Nadzorczą Banku, jednakże powołanie takie nie miało miej-
sca, gdyż nie sporządzono aktu powołania. Nadto - w nowym stanie prawnym, po
wejściu w życie ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), nastąpiło przekształcenie
stosunków pracy z pracownikami zatrudnionymi na podstawie powołania, w stosunki
pracy na podstawie umowy o pracę (art. 8 ustawy). W tej sytuacji - w ocenie Sądu
drugiej instancji - stosunek pracy z powodem nie mógł zostać rozwiązany w drodze
3
odwołania ze stanowiska, lecz jedynie w drodze wypowiedzenia umowy o pracę w
trybie i na zasadach przewidzianych w Kodeksie pracy. Uzasadniało to zasądzenie
na rzecz powoda, w oparciu o art. 44, 45 i 471 KP odszkodowania w wysokości 3-
miesięcznego wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Od wydanego w tej sprawie wyroku Sądu drugiej instancji pozwany Bank
Spółdzielczy w K. wniósł kasację, w której zarzucił między innymi, błędną wykładnię
art. 68 § 1 KP w związku z art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego przez bezpodstawne
przyjęcie, że drugi z tych przepisów nie stanowi przepisu odrębnego w rozumieniu
pierwszego z nich, chociaż taki właśnie pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 24 kwietnia 1999 r., I PKN 582/98.
Sąd Najwyższy przedstawiając składowi powiększonemu tego Sądu w posta-
nowieniu z dnia 19 września 2002 r. przytoczone na wstępie zagadnienie prawne
uznał, że rozpoznanie kasacji wymaga w pierwszej kolejności usunięcia rozbieżno-
ści, jaka wystąpiła w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w odniesieniu do oceny cha-
rakteru regulacji zamieszczonej wart. 52 § 1 Prawa spółdzielczego w związku z art.
68 § 1 KP.
W postanowieniu tym skład zwykły Sądu Najwyższego podkreślił, że zawarte
w art. 52 § 1 zdanie pierwsze Prawa spółdzielczego sformułowanie „z członkami za-
rządu zatrudnionymi w spółdzielni rada spółdzielni nawiązuje stosunek pracy - w za-
leżności od powierzonego stanowiska - na podstawie umowy o pracę albo powołania
(art. 68 Kodeksu pracy)”, a zwłaszcza zawarte w tym przepisie odesłanie do art. 68 §
1 KP ma sens tylko przy założeniu, że chodzi o Kodeks pracy w brzmieniu sprzed
dnia 2 lutego 1996 r., gdyż tylko do tego czasu przepis art. 68 § 1 KP miał samoistną
treść normatywną. Powyższy przepis przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 2
lutego 1996 r. stanowił bowiem, że nawiązanie stosunku pracy z kierownikiem zakła-
du pracy i jego zastępcą następuje na podstawie powołania przez właściwy organ,
przy czym powołanie na stanowisko dyrektora banku - członka zarządu (tak, jak ma
to miejsce w rozpoznawanej sprawie), znajdowało nadto potwierdzenie w treści § 1
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r., wydanego na
podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 68 § 2 KP. Po wspomnianej
wyżej nowelizacji, od dnia 2 czerwca 1996 r. przepis art. 68 § 1 KP stanowi, że sto-
sunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w
odrębnych przepisach albo w przepisach wydanych na podstawie art. 298 KP. Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego niniejsze pytanie
4
prawne podkreślił, ze przepis ten w swym nowym brzmieniu, utracił wcześniejszy
charakter regulacji merytorycznej i stał się również przepisem odsyłającym, co nie
może pozostawać bez wpływu na wykładnię art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego. Sąd
Najwyższy przytoczył orzecznictwo tego Sądu rozbieżne co do oceny znaczenia za-
wartego w art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego odesłania do art. 68 § 1 KP i wzajem-
nych relacji tych przepisów. Mianowicie - w wyroku z dnia 24 lutego 1999 r. I PKN
582/99 (OSNAPiUS z 2000 r. nr 8, poz. 304) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że prze-
pis art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego jest przepisem odrębnym w rozumieniu art. 68 §
1 KP, pozwalającym nawiązywać z członkami zarządu spółdzielni stosunki pracy na
podstawie powołania. Natomiast przeciwne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wy-
roku z dnia 14 lutego 2001 r., I PKN 255/00 (OSNAPiUS z 2002 r. nr 21, poz. 526)
uznając, że art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego nie stanowi podstawy nawiązania z
członkami zarządu spółdzielni stosunku pracy na podstawie powołania. W wyroku
tym Sąd Najwyższy uznał, że art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego - po nowelizacji prze-
pisu art. 68 § 1 KP dokonanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. - stał się przepisem
„pustym”, nie zawierającym samodzielnej regulacji. Nie zostały bowiem określone
żadne stanowiska w zarządzie spółdzielni, na których zatrudnienie następowałoby na
podstawie powołania. Ponadto - nawet gdyby zatrudnienie członka zarządu spół-
dzielni nastąpiło przed dniem 2 czerwca 1996 r. na podstawie powołania, to i tak taki
stosunek pracy przekształciłby się z mocy art. 8 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej w
umowę o pracę na czas nie określony. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 7 grudnia 2000 r., I PKN 62/00 (OSNAPiUS z 2000 r. nr 14, poz. 328),
stwierdzając nadto, że jeżeli z członkiem zarządu spółdzielni zawarto umowę o pracę
z postanowieniem dopuszczającym jej rozwiązanie w sposób przewidziany dla roz-
wiązania stosunku pracy z powołania (art. 70 KP), to taka klauzula jest w świetle art.
18 § 2 KP nieważna, jako mniej korzystna dla pracownika, niż przepisy powszechne-
go ustawodawstwa pracy.
W końcowej części uzasadnienia postanowienia z dnia 19 września 2002 r.
Sąd Najwyższy zaznaczył, że twierdzenie, iż przepis art. 52 § 1 Prawa spółdzielcze-
go stał się po dniu 2 czerwca „pusty” budzi wątpliwości w tym sensie, iż nie wiadomo,
jakie stanowiska w zarządzie spółdzielni miałyby być „obsadzane” w trybie powoła-
nia. Możliwy jest bowiem do obrony pogląd, że nadal chodzi o kierownika lub zastęp-
cę kierownika Spółdzielni. Takie twierdzenie zostałoby jednak znacznie osłabione,
jeżeli Sąd Najwyższy podtrzymałby równocześnie pogląd wyrażony w uchwale z dnia
5
4 października 1994 r., I PZP 42/94 (OSNAPiUS z 1994 r. nr 11, poz. 174) o dopusz-
czalności zastępowania aktu powołania przez umowę o pracę, jako podstawę ko-
rzystniejszą dla pracownika.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Przepis art. 52 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) stanowi, że z
członkami zarządu zatrudnianymi w spółdzielni rada spółdzielni nawiązuje stosunek
pracy - w zależności od powierzonego stanowiska - na podstawie umowy o pracę
albo powołania (art. 68 KP). Interpretacja tego przepisu nie budziła wątpliwości w
czasie obowiązywania art. 68 § 1 KP, w jego pierwotnym brzmieniu. Przepis art. 68 §
1 KP, przed jego nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 2 lutego 1996 r., stanowił bo-
wiem, że nawiązanie stosunku pracy z kierownikiem zakładu pracy i jego zastępcą
następuje na podstawie powołania przez właściwy organ. Nadto - w § 1 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie określenia stanowisk
kierowniczych, na których zatrudnia się pracowników na podstawie powołania (Dz.U.
Nr 45, poz. 268), wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 68 § 2
KP (przed nowelizacją) sprecyzowano, do jakich stanowisk kierowniczych, poza wy-
mienionymi w art. 68 § 1 KP, stosuje się przy nawiązaniu stosunku pracy tryb powo-
łania. Przykładowo można wskazać, że w § 1 ust. 1 pkt 1 wyżej wymienionego rozpo-
rządzenia przyjęto, iż tryb powołania ma zastosowanie do dyrektora banku - członka
zarządu. Po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy -
Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), art. 68
§ 1 KP otrzymał następujące brzmienie: „Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie
powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach albo w przepisach
wydanych na podstawie art. 298”. Oznacza to, że przepis art. 68 § 1 KP, po noweli-
zacji, nie ma już samoistnej treści normatywnej, gdyż nie określa stanowisk, na któ-
rych zatrudnienie następuje w trybie powołania. Omawiany przepis (art. 68 § 1 KP) -
po nowelizacji odsyła jedynie do „odrębnych przepisów” lub do „przepisów wydanych
na podstawie art. 298 KP” wskazujących, jakie stanowiska wymagają aktu powoła-
nia, dla nawiązania stosunku pracy. Należy zauważyć, że po nowelizacji Kodeksu
pracy dokonanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r., Rada Ministrów nie skorzystała do-
6
tąd z możliwości wydania, w oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 298 § 3
KP, rozporządzenia określającego stanowiska, w stosunku do których nawiązanie
stosunku pracy następowałoby na podstawie powołania. Nadanie przepisowi art. 68
§ 1 KP nowego brzmienia w wyniku nowelizacji Kodeksu pracy ustawą z dnia 2 lute-
go 1996 r. upoważnia do wyrażenia poglądu, iż zamiarem ustawodawcy było ograni-
czenie sytuacji, w których nawiązanie stosunku pracy następuje w sposób inny niż
umowny, tj. na podstawie powołania, względnie mianowania. Nawiązanie stosunku
pracy w trybie powołania zostało ograniczone do przypadków ściśle określonych w
odrębnych przepisach. O istnieniu takiej tendencji świadczy zarówno treść znoweli-
zowanego art. 68 § 1 KP, jak również wola ustawodawcy wyrażona w art. 8 ustawy
nowelizującej. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, stosunki pracy z pracownikami
zatrudnionymi na podstawie powołania na stanowiskach nie wymienionych w odręb-
nych przepisach, o których jest mowa w art. 68 § 1 KP, przekształciły się z dniem
wejścia w życie ustawy w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę. Tendencja ta
znalazła też odzwierciedlenie w powołanych już orzeczeniach Sądu Najwyższego z
dnia 4 października 1994 r., I PZP 42/94 (OSNAPiUS z 1994 r. nr 11, poz. 174) i z
dnia 7 grudnia 2000 r., I PKN 62/00 (OSNAPiUS z 2000 r. nr 14, poz. 328) i była
przedstawiona w piśmiennictwie już w początkach okresu transformacji po 1989 r. W
artykule (PiZS 1992 r. nr 1, s. 48) „Spory kierowników zakładów pracy” zwrócono
uwagę, że także w praktyce od samego początku obowiązywania Kodeksu pracy
powstawały wątpliwości co do tego, czy dane stanowisko objęte jest regulacją prze-
widującą powołanie na stanowisko oraz czy możliwe jest zatrudnianie na tych stano-
wiskach nie na podstawie powołania, lecz przez zawarcie umowy o pracę (por. po-
stanowienie z dnia 24 listopada 1975 r., I PZ 45/75, OSNCP 1976 r. z. 7-8, poz. 176,
wyrok z dnia 28 stycznia 1977 r., I PR 202/76, OSNCP 1977 r. z. 12, poz. 236,
uchwałę z dnia 6 marca 1980 r., I PZP 2/80, OSNCP 1980 r. z. 7-8, poz. 138). Jed-
nakże już w wyroku z dnia 6 listopada 1990 r. I PRN 45/90 (niepublikowanym) Sąd
Najwyższy uznał, że w przypadkach wątpliwych należy, zgodnie z art. 11 KP badać,
czy i jaka była zgodna wola stron stosunku pracy, tj. czy ich zamiarem było nawiąza-
nie stosunku pracy na podstawie powołania, czy też na podstawie umowy o pracę,
choćby chodziło o stanowisko, na którym zgodnie z przepisami prawa, stosunek
pracy może być nawiązany na podstawie powołania. Wobec jednak podtrzymania w
orzeczeniu z dnia 9 maja 1991 r., I PR 10/91 (niepublikowanym) poglądu, że przepi-
sy o powołaniu mają charakter bezwzględnie obowiązujący, bez znaczenia jest
7
forma, w jakiej następuje powierzenie obowiązków kierowniczych, istotny jest nato-
miast fakt powierzenia stanowiska i objęcie go przez pracownika w literaturze pod-
dano jednak w wątpliwość, „czy w nowych warunkach nadal należy podtrzymywać
taki kierunek wykładni art. 68 KP, który służy umacnianiu pozycji organów nadrzęd-
nych, ogranicza procesy decentralizacji zarządzania gospodarką i sferą spraw so-
cjalno-polityczynych oraz osłabia znaczenie woli stron w kształtowaniu podstaw i tre-
ści stosunków pracy”. Przepisy prawa pracy zostały znowelizowane ustawą z dnia 2
lutego 1996 r., a omawiany przepis art. 68 § 1 KP otrzymał brzmienie: „stosunek
pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odręb-
nych przepisach albo w przepisach wydanych na podstawie art. 298”, skreślony
został § 2 upoważniający Radę Ministrów do określenia innych stanowisk kierowni-
czych, a także, w wyniku skreślenia art. 4 KP, zniknęło pojęcie kierownika zakładu
pracy i zasada jednoosobowego kierownictwa, a poprzez zmianę redakcji art. 3 KP
pojęcie zakładu pracy, którym w szczególności było przedsiębiorstwo państwowe,
urząd lub inna państwowa jednostka organizacyjna, spółdzielcza, organizacja spo-
łeczna. Zmieniona została także treść art. 298 § 3 KP i o ile w dawnym brzmieniu
Rada Ministrów była upoważniona do wprowadzenia nawiązywania stosunku pracy
na podstawie mianowania lub powołania przez właściwy organ w szerszym zakresie
niż ustalony w art. 68 KP, o tyle w obecnym brzmieniu ów „szerszy zakres” i przywo-
łanie art. 68 KP zostało pominięte, natomiast art. 8 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej
przesądził, że stosunki pracy z pracownikami zatrudnianymi na podstawie powołania
w przepisach nie wymienionych w przepisach, o których mowa w art. 68 § 1 KP,
przekształcają się z dniem wejścia w życie noweli w stosunki pracy na podstawie
umowy o pracę. W obecnym brzmieniu art. 68 § 1 KP nie dotyczy żadnego przepisu
Prawa spółdzielczego, ani przepisu wydanego z mocy art. 298 § 3 KP. W istocie
zatem odesłanie z art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego do art. 68 KP odnosi się do
przepisu, który utracił samoistną treść normatywną. Jeszcze jednak w czasie gdy
przepis ten odnośnie do kierowników zakładów pracy i ich zastępców wymagał na-
wiązania z nimi stosunków pracy na podstawie powołania zapadła uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 1994 r., I PZP 42/94 (OSNAPiUS 1994 r. nr 11,
poz. 174), w której stanął on na stanowisku, że członek zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością będący jednocześnie kierownikiem zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, może być zatrudniony zarówno na postawie umowy o pracę, jak
i na podstawie powołania w rozumieniu art. 68 i następne Kodeksu pracy. Jeżeli więc
8
mimo obowiązywania ówczesnej treści art. 68 § 1 KP i w przeważającej mierze
restrykcyjnego orzecznictwa Sądu Najwyższego, iż do stosunku pracy kierownika
zawsze należało stosować przepisy o powołaniu, Sąd Najwyższy w cytowanej
uchwale uznał, że w warunkach gospodarki rynkowej, przy coraz większej roli pry-
watnych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność jako zakłady pracy
zatrudniające pracowników, decydujące znaczenie należy przypisać swobodzie stron
w kształtowaniu treści stosunku pracy, a tym samym uznać za dopuszczalne zawar-
cie z kierownikiem - członkiem zarządu spółki kapitałowej umowy o pracę - w świetle
art. 18 § 2 KP ważnej, jako korzystniejszej dla pracownika, to - zważywszy na funkcję
prezesa zarządu spółdzielni zbliżoną do funkcji prezesa spółki kapitałowej, jak i
wyłączenie kierowników zakładów pracy z reżimu nawiązywania stosunku pracy na
podstawie powołania, należy mniemać, że gdyby omawiana uchwała dotyczyła stanu
prawnego po dniu 2 czerwca 1996 r. mogłaby stwierdzić, iż członek zarządu spółki z
o.o. będący jednocześnie kierownikiem zakładu może być zatrudniony tylko na pod-
stawie umowy o pracę. Za takim wnioskiem przemawia także argumentacja zawarta
w glosie aprobującej do tej uchwały A.Nowaka (OSP 1995 nr 10, poz. 214), w której
stwierdza się, że o statusie kierownika zakładu pracy w rozumieniu Kodeksu pracy
nie decyduje podstawa prawna jego zatrudnienia, a wykładnia systemowa art. 18 KP
zapewniająca elastyczność prawa pracy w zmieniających się warunkach społeczno-
ekonomicznych i prowadząca do wniosku, że przepisy Kodeksu pracy regulujące
stosunek pracy z powołania nie zakazują w sposób jednoznacznie kategoryczny na-
wiązania stosunku pracy z kierownikiem zakładu pracy lub z jego zastępcą na innej
podstawie prawnej niż powołanie. „Widocznym rezultatem proponowanej wykładni
art. 68 i nast. KP jest nie tylko poszanowanie zasady autonomii woli stron, ale przede
wszystkim umocnienie pozycji prawnej pracownika”.
Bez wątpienia sprzyja jej zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, która
gwarantuje dalej idącą stabilizację zatrudnienia aniżeli akt powołania. Już po noweli-
zacji z dnia 2 lutego 1996 r. komentatorzy Kodeksu pracy (J.lwulski, W.Sanetra, Ko-
deks pracy. Komentarz, Warszawa 1999, s. 229; K.Jaśkowski, E.Maniewska, Kodeks
pracy. Komentarz, Kraków 2001 r.) reprezentują pogląd, że stosowanie powołania
jako podstawy powstania stosunku pracy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy przepis
ustawy lub wydany z upoważnienia ustawy na to zezwala, zaś pracodawca nie jest
obowiązany do korzystania z możliwości zatrudniania pracownika na podstawie po-
wołania i może zawrzeć umowę o pracę, gdy jest to dla pracownika korzystniejsze (a
9
jest, skoro odnośnie do stosunku pracy na podstawie powołania nie stosuje się
przepisów regulujących tryb postępowania przy rozwiązywaniu umów o pracę i roz-
patrywania sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej orzekania o bezskutecz-
ności wypowiedzeń, o odszkodowaniu przewidzianym w razie wypowiedzenia umowy
o pracę oraz o przywróceniu do pracy - art. 69 KP). W drugim z wymienionych ko-
mentarzy przytacza się też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1998 r.,
I PKN 345/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 22, poz. 719), w którym Sąd ten stwierdził, że
przepisy Kodeksu handlowego (dotyczy to odpowiednio obowiązującego od dnia 1
stycznia 2001 r. Kodeksu spółek handlowych) i Prawa bankowego przewidujące
powoływanie członków zarządu spółki akcyjnej (banku) nie są odrębnymi przepisami
upoważniającymi do nawiązywania stosunku pracy na podstawie powołania (art. 68 §
1 KP).
Formy własności i prowadzenia działalności gospodarczej takich podmiotów
jak spółdzielnia i spółka handlowa, są bardziej do siebie zbliżone, niż np. do przed-
siębiorstwa państwowego, zaś sformułowanie art. 197 § 1 KH „nie uwłacza jego
roszczeniom z umowy o pracę” posiada podobny wydźwięk, jak „ie narusza jego
uprawnień wynikających ze stosunku pracy” w art. 52 § 2 Prawa spółdzielczego.
Zwrócić w tym miejscu należy uwagę na to, że przepis art. 68 § 1 KP odwołuje
się nie tylko do przypadków określonych w odrębnych przepisach, ale i do przepisów
wydanych na podstawie art. 298 KP. Ten ostatni przepis upoważnia Radę Ministrów
do określenia w drodze rozporządzenia w sposób szczególny niektórych praw i obo-
wiązków pracowników zatrudnionych w niektórych działach służby państwowej, w
zakładach opieki zdrowotnej i w jednostkach pomocy społecznej, w jednostkach woj-
skowych i na stanowiskach związanych ze służbą zagraniczną lub z obronnością
kraju, a także zatrudnionych za granicą przez polskie przedsiębiorstwa. W stosunku
do tych kategorii pracowników Rada Ministrów (§ 3 cytowanego przepisu) może, w
drodze rozporządzenia, wprowadzić nawiązywanie stosunku pracy na podstawie
mianowania, a także powołania. Jak z powyższego wynika, ustawodawca dokonał
wyraźnej reglamentacji, co nie pozwala na uznanie, jeśli chodzi o ten szczególny
sposób nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy, że źródłem nawiązania sto-
sunku pracy na podstawie powołania może być akt niższego rzędu, jak np. statut lub
regulamin. Pod tym bowiem względem autonomia woli stron, ze względu na funkcjo-
nowanie w prawie pracy norm jednostronnie bezwzględnie obowiązujących, jest wy-
łączona. Za takim stanowiskiem przemawiają uregulowania między innymi art. 33
10
ust. 1 i art. 44 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.), art. 2 pkt 3 ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
142, poz. 1593 ze zm.), z których wynika wprost, z jakimi pracownikami i na jakich
stanowiskach nawiązywane są stosunki pracy na podstawie powołania. Takie też
przypadki nawiązania stosunków pracy na podstawie powołania mogą być uznane za
określone w przepisach odrębnych w rozumieniu art. 68 § 1 KP (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 2000 r., I PKN 518/99, OSNAPiUS z 2001 r. nr 13, poz.
433 i z dnia 6 czerwca 2000 r., I PKN 698/99, Monitor Prawniczy 2001 r. nr 2, s. 70).
W przepisach Prawa spółdzielczego trudno jest też doszukać się upoważnie-
nia do określenia w statucie spółdzielni stanowisk, na których możliwe jest zatrudnia-
nie na podstawie powołania. Przepis art. 5 § 1 pkt 7 tego Prawa stanowi wprawdzie,
że statut powinien określać zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków orga-
nów spółdzielczych, lecz uregulowanie to należy odnieść do wewnątrzspółdzielczego
trybu konstytuowania tych organów, nie zaś do nawiązywania z tymi członkami sto-
sunków pracy (członek organu spółdzielni może pełnić swoje funkcje niezależnie od
zatrudnienia). Odesłanie do art. 68 KP i art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego, należy
więc tak rozumieć, że ustawodawca - niezależnie od aktualnej redakcji art. 68 KP -
niejako „zdaje się” całkowicie na rozwiązania przyjęte w ustawodawstwie pracy. Je-
żeli więc aktualne brzmienie art. 68 KP nie wymienia przypadków (stanowisk), w ja-
kich stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania, przy czym ustawodawca
w przepisie tym najwyraźniej nie chciał takich przypadków określić i odesłał w tym
względzie do przepisów odrębnych - w których, co widać z dokonanego przeglądu,
stanowiska takie są wymienione, a jednocześnie nie są one wymienione w Prawie
spółdzielczym - to należy uznać, że przepis art. 52 § 1 tego Prawa nie jest przepisem
odrębnym w rozumieniu art. 68 § 1 KP.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści jak na wstę-
pie.
========================================