Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 2003 r.
I PK 103/03
Uchwała zarządu gminy o odwołaniu nauczyciela ze stanowiska dyrek-
tora szkoły podstawowej na podstawie art. 38 pkt 2 ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze
zm.) powinna zawierać odpowiednie uzasadnienie.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2003 r. sprawy
z powództwa Stefana M. przeciwko Urzędowi Miejskiemu W. w W. i Szkole Podsta-
wowej [...] w W. przy udziale Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
w Warszawie o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 19 września
2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Stefan M. w pozwie skierowanym przeciwko Prezydentowi W. wniósł o
ustalenie, że odwołanie go ze stanowiska dyrektora Szkoły Podstawowej [...] w W.
było bezzasadne oraz o przywrócenie go na to stanowisko. Następnie rozszerzył po-
wództwo, domagając się zasądzenia od Prezydenta W. na swoją rzecz, na podsta-
wie art. 77 ust. 1 Konstytucji, kwoty 10.000 zł tytułem „wynagrodzenia szkody”, jaka
została mu wyrządzona przez nieuzasadnione oraz niezgodne z prawem działanie
pozwanego, polegające na wydaniu decyzji odwołującej go ze stanowiska dyrektora
Szkoły Podstawowej [...] w W.
2
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia Śródmieścia wyrokiem z 27 kwietnia
2000 r. oddalił powództwo przeciwko „Urzędowi Miejskiemu w W. o odszkodowanie”.
W wyniku apelacji powoda, Sąd Okręgowy we Wrocławiu-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych wyrokiem z 4 lipca 2000 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, wskazując, że Urząd Miej-
ski w W. nie miał legitymacji biernej do występowania w sprawie dotyczącej stosunku
pracy powoda, ponieważ nie był jego pracodawcą. W związku z tym zwrócił uwagę
na konieczność wezwania do udziału w sprawie pracodawcy powoda i orzeczenie w
stosunku do niego o zgłoszonych przez powoda roszczeniach.
Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Rejonowy wezwał do udziału w sprawie w
charakterze strony pozwanej - Szkołę Podstawową [...] w W. Precyzując roszczenie,
powód wniósł o ustalenie, że odwołanie go ze stanowiska Dyrektora Szkoły Podsta-
wowej [...] w W. było bezzasadne oraz o zasądzenie na jego rzecz odszkodowania
za nieuzasadnione odwołanie w kwocie 10.000 zł. W żadnym miejscu nie wskazał
wyraźnie, że domaga się tego odszkodowania od Szkoły Podstawowej [...] w W.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia
wyrokiem z 15 lutego 2002 r. oddalił powództwo Stefana M. w stosunku do pozwa-
nego Urzędu Miejskiego W. w W. oraz w stosunku do pozwanej Szkoły Podstawowej
[...] w W.
Sąd Rejonowy ustalił, iż powód od 1 września 1997 r. zajmował stanowisko
dyrektora Szkoły Podstawowej [...] w W., które powierzono mu na okres 5 lat po wy-
granym konkursie. Zarząd Miasta W. odwołał powoda z tego stanowiska uchwałą
[...], podjętą na posiedzeniu 12 stycznia 1999 r. Wykonanie uchwały powierzono Pre-
zydentowi Miasta W. Powód pismo o odwołaniu otrzymał 26 stycznia 1999 r. W od-
wołaniu - niezawierającym uzasadnienia - jako jego podstawę wskazano art. 38 pkt 2
ustawy o systemie oświaty oraz uchwałę [...] zarządu Miasta. Powód zwrócił się do
Prezydenta Miasta o anulowanie decyzji o odwołaniu, wskazując, że nie zna przy-
czyn jej podjęcia. Prośba ta nie została uwzględniona, jednak pismem z 1 marca
1999 r. powód został poinformowany o przyczynach odwołania go ze stanowiska dy-
rektora. Z pisma tego wynikało, że przy podejmowaniu decyzji o odwołaniu zarząd
Miasta W. miał na uwadze: orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli przy
Wojewodzie W., wyniki kontroli stwierdzające brak nadzoru powoda nad działalno-
ścią gospodarczo-finansową Szkoły, szereg uchybień w zakresie spraw kadrowo-
organizacyjnych oraz złą atmosferę w Szkole. Sąd Rejonowy ustalił, że orzeczeniem
3
z 21 października 1998 r. Komisja Dyscyplinarna dla Nauczycieli przy Wojewodzie
W. ukarała powoda karą nagany z ostrzeżeniem za naruszenie w marcu 1998 r. nie-
tykalności cielesnej ucznia, co polegało na „wyprowadzeniu za ucho ucznia z kolejki
w sklepiku uczniowskim”. W wyniku odwołania powoda, Odwoławcza Komisja Dys-
cyplinarna dla Nauczycieli przy Ministrze Edukacji Narodowej orzeczeniem z 24 lute-
go 1999 r. uchyliła zaskarżone orzeczenie i umorzyła postępowanie, podkreślając, że
chociaż powód dopuścił się zarzucanego mu przewinienia, to jednak jego reakcja
polegająca na pociągnięciu ucznia za ucho była spowodowana agresywnym zacho-
waniem się ucznia w stosunku do innych kolegów stojących w kolejce i brakiem re-
akcji na uwagi zwracane mu przez nauczyciela. Sąd Rejonowy ustalił również, że we
wrześniu i październiku 1998 r. została przeprowadzona przez Urząd Miejski W.
kontrola w pozwanej Szkole, która wykazała nieprawidłowości polegające na: za-
trzymywaniu w kasie Szkoły i samodzielnym dysponowaniu darowiznami oraz środ-
kami uzyskanymi z tytułu najmu pomieszczeń szkolnych, zamiast odprowadzania ich
na konto środków specjalnych MZOJO, braku kontroli rachunków i stanu kasy, nie-
rozliczaniu najemców z tytułu umów najmu, nieprzedłużeniu lub niezawarciu nowych
umów najmu dotyczących pomieszczeń sklepiku szkolnego i siłowni, nieoznakowaniu
numerami inwentarzowymi wyposażenia zakupionego w 1998 r., przekazaniu kon-
serwatorom sprzętu technicznego bez oznakowania i potwierdzenia odbioru, niewy-
znaczeniu osób odpowiedzialnych za nadzór nad sprzętem audiowizualnym. Po-
nadto, Sąd ustalił, że w czasie klasyfikacji klas ósmych w roku szkolnym 1997/98 do-
szło do wpisania w świadectwach szkolnych niewłaściwej daty zakończenia nauki.
Wpisano datę posiedzenia rady pedagogicznej - 12 czerwca 1998 r., zamiast rze-
czywistej daty klasyfikacji -17 czerwca 1998 r. W okresie od czerwca 1998 r. do
stycznia 1999 r. między powodem a tworzącą się radą szkoły, radą rodziców i czę-
ścią nauczycieli zarysował się konflikt na tle sprawowania przez powoda obowiązków
dyrektora. Pismem z 18 czerwca 1998 r. skierowanym do Kuratorium Oświaty w W.
nauczyciel pozwanej Szkoły Krzysztof M. wniósł o wszczęcie przeciwko powodowi
postępowania dyscyplinarnego w związku z uchybieniami, mianowicie: wydaniem
absolwentom świadectw ukończenia Szkoły z naruszeniem prawa (wobec braku
większości składu rady pedagogicznej przy zatwierdzaniu wyników klasyfikacji
uczniów), poświadczeniem nieprawdy w projekcie organizacji pracy w nowym roku
szkolnym i naruszaniem nietykalności cielesnej uczniów. W związku z tym pismem
wicedyrektor Wydziału Oświaty Krzysztof L. zobowiązał powoda do bezwzględnego
4
przestrzegania prawa oświatowego. Z powodu przedłużania się procesu utworzenia
rady szkoły, do Kuratorium Oświaty oraz do Wydziału Oświaty Urzędu Miejskiego
skierowano szereg skarg, w tym od rady rodziców. Dopiero 22 grudnia 1998 r. ukon-
stytuowano radę szkoły i przyjęto jej regulamin.
Oceniając przedstawiony stan faktyczny,Sąd Rejonowy doszedł do wniosku,
że odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora Szkoły Podstawowej [...] w W. było
uzasadnione. Dokonane zostało w oparciu o art. 38 pkt 2 ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.).
Przepis powyższy stanowił (w brzmieniu obowiązującym w czasie ocenianych zda-
rzeń), że organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole lub
placówce, odwołuje bez wypowiedzenia nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w
przypadkach szczególnie uzasadnionych w czasie roku szkolnego. Według Sądu
Rejonowego, przy ocenie czy zaistniały „szczególne uzasadnione przypadki” w ro-
zumieniu art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty, należy się kierować przesłankami
określonymi w art. 52 k.p., ponieważ powierzenie funkcji dyrektora szkoły jest zbliżo-
ne charakterem do powołania na stanowisko kierownicze, o jakim mowa w art. 68 § 1
k.p., a odwołanie z tego stanowiska - do odwołania w rozumieniu art. 70 § 1 k.p.
Zdaniem Sądu Rejonowego, zarzuty stawiane powodowi znalazły potwierdzenie w
materiale dowodowym sprawy. Stwierdzone w wyniku kontroli nieprawidłowości
wskazują bowiem na rażące niedbalstwo w wykonywaniu obowiązków przez powo-
da, podobnie jak uchybienia w zakresie klasyfikacji klas ósmych. Potwierdzenie zna-
lazły zarzuty co do istnienia konfliktów między dyrektorem a częścią grona pedago-
gicznego i radą rodziców, a także problemów związanych z powołaniem rady szkoły i
skarg składanych do Kuratorium Oświaty i Wydziału Oświaty Urzędu Miejskiego. W
ocenie Sądu Rejonowego, było to niepożądane i zakłócało prawidłowe funkcjonowa-
nie Szkoły, za które odpowiedzialny jest dyrektor. Potwierdził się też zarzut dotyczą-
cy naruszenia przez powoda nietykalności cielesnej ucznia. Zachowanie powoda
stanowiło ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków jako dyrektora i nauczy-
ciela, który powinien realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem
oraz podstawowymi funkcjami szkoły - dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. W
ocenie Sądu Rejonowego, powyższe okoliczności wskazują, że w sprawie zaistniał
„szczególnie uzasadniony przypadek”, stanowiący podstawę odwołania powoda z
funkcji dyrektora szkoły.
5
Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 19 września 2002 r. oddalił apelację
powoda. W apelacji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego i procesowego,
w szczególności: art. 38 pkt 2 stawy o systemie oświaty przez przyjęcie, że zaistniał
„szczególnie uzasadniony przypadek” uprawniający organ prowadzący do odwołania
powoda ze stanowiska dyrektora, art. 52 k.p. przez przyjęcie, że przepis ten ma za-
stosowanie w sprawie, art. 30 § 4 k.p. przez brak jego odpowiedniego zastosowania
jako „wzorca kontroli formalnej poprawności aktu odwołania”, ponadto art. 328 § 2
k.p.c. przez brak w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wykazania i udowodnienia
przypadku wystąpienia elementu „rażącego niedbalstwa” po stronie powoda oraz art.
217 i 233 § 2 k.p.c. przez brak uwzględnienia dowodu z dokumentu w postaci „Uwag
z wystąpień pokontrolnych Wydziału Organizacji Kadr i Kontroli Wydziału Finanso-
wego Urzędu Miasta” na okoliczność najczęściej występujących uchybień w szkołach
podległych Urzędowi Miasta w W. oraz błędną ocenę znaczenia prawnego i skutków
orzeczenia dyscyplinarnego z dnia 24 lutego 1999 r.
Oddalając apelację Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejono-
wego i dokonaną przezeń ocenę materiału dowodowego, nie dopatrując się narusze-
nia art. 233 § 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy podzielił również stanowisko
oraz argumentację prawną Sądu Rejonowego co do zastosowania art. 38 pkt 2
ustawy o systemie oświaty (w brzmieniu obowiązującym w 1999 r., przed zmianą
dokonaną ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r., Dz.U. Nr 111, poz. 1194). W ocenie
Sądu Okręgowego, organ realizujący uprawnienia w zakresie odwołania dyrektora
powinien „rozpatrzyć” czy wystąpiły „szczególnie uzasadnione przypadki” i w tym za-
kresie kierować się przesłankami określonymi w art. 52 k.p. Powołując się na
orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok NSA z 27 września 1994 r.
SA/Wr 1489/94, ONSA 1995 nr 3, poz. 129), Sąd Okręgowy stwierdził, iż powierze-
nie funkcji dyrektora szkoły jest zbliżone charakterem do powołania na stanowisko
kierownicze, o jakim mowa w art. 68 § 1 k.p., a odwołanie z tego stanowiska, do od-
wołania w rozumieniu art. 70 § 1 k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego, trafnie ocenił Sąd
Rejonowy, iż w sprawie powoda wystąpiły „szczególnie uzasadnione przypadki”,
uzasadniające odwołanie go ze stanowiska dyrektora w trybie art. 38 pkt 2 ustawy o
systemie oświaty. Z niewadliwych ustaleń Sądu Rejonowego wynika bowiem, że po-
wód nie nadzorował działalności gospodarczo-finansowej Szkoły, dopuścił się naru-
szenia nietykalności cielesnej ucznia oraz doprowadził do wytworzenia niewłaściwej
atmosfery w Szkole. Tymczasem, jako kierownik zakładu pracy odpowiadał za całość
6
jego funkcjonowania, w szczególności za sprawowanie nadzoru nad działalnością
administracyjno-gospodarczą Szkoły i nie ma znaczenia w sprawie fakt, iż w innych
szkołach wystąpiły podobne uchybienia.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości pełnomocnik powoda, domaga-
jąc się w kasacji jego uchylenia oraz uchylenia poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia i przekazania sprawy do ponownego rozpo-
znania właściwemu Sądowi. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił: 1) naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 38 pkt 2
ustawy o systemie oświaty, art. 30 § 4 k.p., „art. 38 ust. 2” w związku z art. 52 § 2
k.p.; 2) naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 227 w związku z art.
391 § 1, art. 378 § 1 i art. 385 k.p.c.
Uzasadniając kasację skarżący wskazał, że naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. po-
legało na nierozpoznaniu istotnego zarzutu apelacji, dotyczącego naruszenia przez
Sąd pierwszej instancji prawa materialnego przez niezastosowanie do oceny aktu
odwołania art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty. Naru-
szenie prawa procesowego jest wyraźne, zdaniem skarżącego, skoro zarzut ten zo-
stał w sposób czytelny i jednoznaczny sformułowany w apelacji, a Sąd drugiej in-
stancji w żaden sposób tego zarzutu nie rozpoznał, a nawet zarzut ten pominął, rela-
cjonując skrótowo w części historycznej wyroku zarzuty apelacji. Ponadto, skarżący
wskazał, iż dotychczasowa linia orzecznictwa Sądu Najwyższego (np. wyrok w spra-
wie III RN 31/97) zgodnie przyjmowała takie rozumienie art. 38 pkt 2 ustawy o sys-
temie oświaty, że w zakresie dokonania aktu odwołania dyrektora, pisemna forma tej
czynności wymaga implicite dokładnego uzasadnienia. W treści tego przepisu znaj-
duje się zresztą sformułowanie „bez wypowiedzenia”, co niejako, przy uwzględnieniu
systemowego ujęcia prawa pracy, nakazuje - zdaniem skarżącego - sięgnięcie do
ogólnej regulacji z art. 30 § 4 k.p. jako wzorca kontroli formalnej poprawności aktu
odwołania. Zaskarżony wyrok akceptuje pogląd, który dozwala dokonywanie czynno-
ści odwołania ze stanowiska dyrektora bez opatrywania tego aktu jakimkolwiek uza-
sadnieniem faktycznym. Jest to, w ocenie skarżącego, pogląd nieprawidłowy,
sprzeczny z elementarnymi zasadami prawa pracy, wymagający działań nadzor-
czych w postępowaniu kasacyjnym i eliminacji przez Sąd Najwyższy. Pełnomocnik
powoda wskazał ponadto, iż w sprawie pojawia się istotne zagadnienie prawne co do
legitymacji procesowej podmiotu odpowiedzialnego za dokonanie na podstawie art.
38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty aktu odwołania ze stanowiska dyrektora. Sąd
7
Okręgowy we Wrocławiu w wyroku z 4 lipca 2000 r. przyjął, iż w rozpoznawanej
sprawie pozwanym powinien być zakład pracy zatrudniający pracownika, w tym
przypadku Szkoła Podstawowa [...] w W., podważając legitymację podmiotu, który
bezpośrednio dokonał jednostronnej czynności prawnej odwołania powoda. Pogląd
ten nie mógł być dotychczas zakwestionowany, a możliwość taka pojawiła się dopie-
ro w postępowaniu kasacyjnym. Pogląd Sądu drugiej instancji w tej kwestii jest, zda-
niem pełnomocnika powoda, nieprawidłowy, gdyż istnieją w prawie pracy przypadki,
że czynności prawnych wywołujących skutki w stosunkach pracy dokonują organy
usytuowane poza pracodawcą i taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie. Odpo-
wiedzialność odszkodowawcza za skutki bezprawnych działań obciąża w takiej sytu-
acji ten podmiot, który dopuścił się bezprawnego zachowania lub zaniechania. Tak
więc dłużnikiem z tytułu odszkodowania za bezprawne odwołanie dokonane z naru-
szeniem prawa jest podmiot, który takiej bezprawnej czynności dokonał, czyli - w
świetle art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty - organ, który powierzył powodowi
(nauczycielowi) stanowisko kierownicze w szkole. Kolejne istotne zagadnienie
prawne dotyczy, zdaniem skarżącego, pytania o ramy czasowe i przesłankę pod-
miotową winy dyrektora szkoły przy podejmowaniu aktu odwołania na podstawie art.
38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty. W ocenie skarżącego, jeśli posłużyć się w tym
przypadku przesłankami z art. 52 k.p., to istotna jest przesłanka podmiotowa „winy
pracownika” oraz przewidziana w § 2 art. 52 k.p. przesłanka czasowa „upływu 1 mie-
siąca”. Sąd drugiej instancji ramy czasowe uznał za nieograniczone, a także przyjął
bezkrytycznie za Sądem Rejonowym odpowiedzialność powoda za nieprawidłowości
istniejące już w momencie objęcia przez niego stanowiska dyrektora Szkoły. Według
skarżącego, sięganie przez Sąd drugiej instancji po przesłanki z art. 52 k.p. nie może
być fragmentaryczne i nie może pomijać ograniczeń zawartych w § 2 tego przepisu.
Istotna jest przesłanka winy pracownika czyli „osobistej zarzucalności i przyczynienia
się”. W kontekście przesłanki winy niedopuszczalne jest przypisywanie powodowi
odpowiedzialności za nieprawidłowości (usterki) zastane i istniejące już przy objęciu
stanowiska. Uwzględnienia wymagają także ramy czasowe jednego miesiąca od
uzyskania przez organ wiadomości o okoliczności uzasadniającej odwołanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
8
W judykaturze dostrzec można dualistyczne podejście do zdarzenia polegają-
cego na odwołaniu dyrektora szkoły (odwołaniu nauczyciela ze stanowiska kierowni-
czego) na podstawie art. 38 ustawy o systemie oświaty.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że sprawy dotyczące
odwołania dyrektorów szkół (w tym dyrektorów szkół podstawowych, dla których or-
ganem prowadzącym jest gmina) należą do kategorii spraw z zakresu prawa pracy w
rozumieniu art. 1 k.p.c. i w związku z tym rozpoznawane są przez sądy pracy (por.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1993 r., I PZP 71/92, OSNCP 1993 nr 9,
poz. 144, z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93, OSNCP 1993 nr 12, poz. 217, oraz wy-
roki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 138/97, OSNAPiUS 1998 nr 9,
poz. 261, z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 88/97, OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 10, z
dnia 27 lutego 2001 r., I PKN 260/00, OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 542).
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego z kolei panuje pogląd,
że uchwały organów gminy w kwestii odwołania dyrektora szkoły ze stanowiska kie-
rowniczego mogą być przedmiotem nadzorczych rozstrzygnięć wojewody na pod-
stawie art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) i w konsekwencji podlegać kognicji
Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. uchwałę NSA z dnia 16 grudnia 1996 r.,
OPS 6/96, ONSA 1997 nr 2, poz. 48).
Niezależnie od tego, jaki punkt widzenia się przyjmie, nie może ulegać wątpli-
wości, że rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu administracyjnym nie pozbawia
odwołanego dyrektora - jako pracownika - możliwości wniesienia do sądu pracy po-
wództwa o roszczenia wynikające z niezgodnego z prawem odwołania go z kierowni-
czego stanowiska. Inną sprawą jest to, jakie przysługują takiemu odwołanemu dy-
rektorowi roszczenia w sytuacji, gdy odwołanie go było niezgodne z prawem, w
szczególności z art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty.
W związku z podstawami kasacji rozstrzygnięcia wymaga przede wszystkim
to, jakim wymaganiom powinna odpowiadać czynność odwołania nauczyciela ze sta-
nowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego, bez wypowiedzenia, z przyczyn
szczególnie uzasadnionych, aby mogła być uznana za zgodną z prawem.
1. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, przyjmuje się, że uchwała zarządu gminy o od-
wołaniu dyrektora szkoły podstawowej w oparciu o art. 38 pkt 2 ustawy o systemie
oświaty powinna zawierać odpowiednie uzasadnienie (por. wyrok Sądu Najwyższego
9
z dnia 19 lutego 1997 r., III RN 3/97, OSNAPiUS 1997 nr 19, poz. 369). Podkreśla
się przy tym, że zakres swobody służącej właściwemu organowi przy odwołaniu nau-
czyciela ze stanowiska dyrektora szkoły jest ograniczony przepisami prawa oświato-
wego. Sfera uznania kompetentnego organu jest co prawda znaczna, jednak niepeł-
na, bo musi on uwzględniać m.in. ograniczenia wyraźnie ustanowione w art. 38
ustawy o systemie oświaty. Przepis ten - jako stwarzający gwarancje dla stabilności
stosunku zatrudnienia nauczycieli - musi być zarówno przez organy decydujące, jak i
przez organy nadzorujące, a także sprawujące kontrolę legalności decyzji podejmo-
wanych w tym zakresie (także przez sąd pracy), traktowany ze szczególną uwagą.
Jeśli bowiem ustawodawca stwarza dla pewnych wyraźnie określonych grup pra-
cowników (w tym przypadku nauczycieli) szczególne i dosyć rygorystyczne gwaran-
cje, to rzeczą organów kontroli prawnej jest dołożenie wszelkich starań, by gwarancje
te stały się rzeczywiście funkcjonującym w praktyce. W wyroku z dnia 19 lutego 1997
r., III RN 3/97, Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty
przewiduje możliwość odwołania nauczyciela „w przypadkach szczególnie uzasad-
nionych”, co oznacza, że zarówno ocena, jak i uznanie organu, który powierzył na-
uczycielowi stanowisko kierownicze, a następnie odwołuje go z tego stanowiska, nie
mogą mieć charakteru dowolnego lub arbitralnego, lecz powinny być dokładnie i
szczegółowo wywiedzione i uargumentowane w uzasadnieniu podjętej decyzji
(uchwały), zaś ów wywód i argumentacja powinny podlegać wnikliwej kontroli zarów-
no organów nadzoru, jak i sądu. Sąd Najwyższy zwrócił przy tym uwagę na to, że
niedopuszczalne jest powierzchowne traktowanie uzasadnienia, zwłaszcza wówczas,
gdy przedmiotem sprawy jest ważny dla obywatela problem jego zatrudnienia i to -
tak, jak w tym wypadku - gwarantowanego szczególnym przepisem ustawy.
Podobny pogląd - co do konieczności uzasadnienia decyzji (uchwały) organu
odwołującego nauczyciela ze stanowiska kierowniczego na podstawie art. 38 pkt 2
ustawy o systemie oświaty - można wywieść bezpośrednio z prawa pracy, ze
względu na treść art. 30 § 4 k.p., który powinien być stosowany odpowiednio do sy-
tuacji odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że chociaż odwołanie ze
stanowiska dyrektora szkoły na podstawie art. 38 ustawy o systemie oświaty nie sta-
nowi wypowiedzenia warunków pracy lub płacy, to jednak jest to czynność prawna w
wysokim stopniu zbliżona do wypowiedzenia zmieniającego (por. uchwałę z dnia 5
maja 1993 r., I PZP 15/93, OSNCP 1993 nr 12, poz. 217 oraz wyrok z dnia 10 kwiet-
10
nia 1997 r., I PKN 88/97, OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 10). W uchwale Sądu Najwyż-
szego z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93, przyjęto, że nauczycielowi odwołanemu z
funkcji wicedyrektora szkoły z naruszeniem art. 37 ust. 1 w związku z art. 38 ustawy
o systemie oświaty nie przysługuje roszczenie o orzeczenie bezskuteczności odwo-
łania ani o przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku, przysługuje mu
natomiast roszczenie o odszkodowanie na podstawie odpowiednio stosowanych art.
45 § 2 i art. 471 Kodeksu pracy. Analogia między odwołaniem ze stanowiska
dyrektora a wypowiedzeniem zmieniającym warunki umowy o pracę okazała się w
tym przypadku na tyle istotna, że Sąd Najwyższy dostrzegł powodu, by sięgnąć do
przepisów art. 45 § 2 i art. 471 k.p. jako podstawy zasądzonych świadczeń, które
odnoszą się do wypowiedzenia umowy o pracę i odpowiednio także do wypowiedze-
nia warunków pracy lub płacy.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela znajdu-
jące wyraz w uchwale z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93, oraz w wyroku z dnia 10
kwietnia 1997 r., I PKN 88/97, stanowisko - i argumentację prawną na jego poparcie -
że między odwołaniem ze stanowiska na podstawie art. 38 ustawy o systemie
oświaty a wypowiedzeniem zmieniającym umowę o pracę zachodzi na tyle istotne
podobieństwo, iż w sprawie roszczeń wynikających z wadliwego odwołania należy
pomocniczo stosować przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązywania umów o
pracę. Prowadzi to do wniosku, że do odwołania tego ma odpowiednie zastosowanie
także art. 30 § 4 k.p., zgodnie z którym w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedze-
niu umowy o pracę lub rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia powinna być wska-
zana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy. Sąd Najwyż-
szy nie podziela przy tym poglądu wyrażonego w wyroku Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego z dnia 27 września 1994 r. SA/Wr 1489/94 (ONSA 1995 nr 3, poz. 129)
oraz w zaskarżonym wyroku Sądu Okręgowego, że powierzenie funkcji dyrektora
szkoły jest zbliżone charakterem do powołania na stanowisko kierownicze, o jakim
mowa w art. 68 § 1 Kodeksu pracy, a odwołanie z tego stanowiska - do odwołania w
rozumieniu art. 70 § 1 Kodeksu pracy, z uwzględnieniem szczególnych warunków
odwołania, o jakich mowa w art. 38 ustawy o systemie oświaty, co miałoby oznaczać,
że nie stosuje się do tej czynności przepisów Kodeksu pracy o rozwiązywaniu umów
o pracę.
11
W rozpoznawanej sprawie uszło uwadze Sądu Okręgowego, że zarówno
uchwała [...] zarządu Miasta W. z dnia 12 stycznia 1999 r. o odwołaniu powoda ze
stanowiska dyrektora Szkoły Podstawowej [...] w W., jak i oświadczenie Prezydenta
W. z 20 stycznia 1999 r. wykonujące uchwałę o odwołaniu powoda ze stanowiska
dyrektora, nie zawierają jakiegokolwiek uzasadnienia. Kwestia ta była wyraźnie pod-
noszona w apelacji, do czego jednak Sąd Okręgowy w żaden sposób się nie usto-
sunkował, choć było to zagadnienie o zasadniczym znaczeniu, skoro powód wska-
zywał art. 30 § 4 k.p. jako „wzorzec kontroli formalnej poprawności aktu odwołania” i
już w pozwie kwestionował jego zgodność z prawem ze względu na brak uzasadnie-
nia. W tej sytuacji podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 30 § 4 k.p. należy
uznać za uzasadniony.
Pozbawienie aktu odwołania dyrektora szkoły odpowiedniego uzasadnienia
nie może być konwalidowane późniejszym wyjaśnieniem przyczyn odwołania, jak to
miało miejsce w rozpoznawanej sprawie, w piśmie skierowanym do powoda 1 marca
1999 r. Konieczność uzasadnienia odwołania dyrektora szkoły w oparciu o przepis
art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty może być wyprowadzona z samego brzmie-
nia tego przepisu, skoro organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierowni-
cze w szkole, może go odwołać z tego stanowiska w czasie roku szkolnego, bez wy-
powiedzenia, „w przypadkach szczególnie uzasadnionych”. Bezpośrednio z aktu od-
wołania powinno wynikać, na czym polega „szczególne uzasadnienie” danego przy-
padku.
2. W podobny sposób należy ocenić zawarty w kasacji zarzut naruszenia art.
52 § 2 k.p. w związku z art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty. Przepis art. 52 k.p.
może być odpowiednio zastosowany do odwołania dyrektora szkoły z powierzonego
mu stanowiska, jeżeli odwołanie ma być dokonane „bez wypowiedzenia” (a więc ze
skutkiem natychmiastowym), zaś wymaganie, aby odbyło się to w „przypadkach
szczególnie uzasadnionych”, jest przez organ prowadzący szkołę jednoznacznie od-
noszone do niewłaściwego, niezgodnego z prawem (naruszającego prawo lub naru-
szającego powierzone mu obowiązki) zachowania dyrektora szkoły. W rozpoznawa-
nej sprawie część zarzutów postawionych powodowi przez organ prowadzący szkołę
- albo w trakcie procesu, albo jeszcze przed jego wszczęciem, ale już po odwołaniu
powoda ze stanowiska dyrektora - odnosiła się do naruszenia przez niego obowiąz-
ków wynikających z powierzonego mu stanowiska kierowniczego albo do zachowań
podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli. Rodzi to oczywiste
12
skojarzenia z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52
k.p. Taka też była konstrukcja przyjęta przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku,
skoro Sąd ten stwierdził, że organ realizujący uprawnienia w zakresie odwołania dy-
rektora powinien rozpatrzyć czy wystąpiły „szczególnie uzasadnione przypadki” i w
tym zakresie kierować się przesłankami określonymi w art. 52 k.p.
Odpowiednie stosowanie art. 52 k.p. rodzi pytanie o to, czy odwołanie bez wy-
powiedzenia w czasie roku szkolnego, może być dokonane w każdym czasie w rela-
cji do zdarzeń je uzasadniających, czy też powinno być ograniczone czasowo według
reguł określonych w art. 52 § 2 k.p. Z przepisu art. 38 pkt 2 ustawy o systemie
oświaty należy wnioskować, że odwołanie w czasie roku szkolnego, bez wypowie-
dzenia, w przypadkach szczególnie uzasadnionych, powinno być natychmiastowe
lub niezwłoczne w stosunku do zdarzeń (okoliczności) je uzasadniających.
Nieograniczoność ram czasowych odwołania dyrektora szkoły w czasie roku szkol-
nego bez wypowiedzenia w stosunku do chwili wystąpienia owych szczególnie uza-
sadnionych przypadków podważałaby ratio legis tej regulacji. Z taką nieograniczoną
w czasie możliwością odwołania dyrektora szkoły nie sposób się zgodzić, co prowa-
dzi do wniosku, że w odniesieniu do tej kwestii należy przyjąć odpowiednie stosowa-
nie art. 52 § 2 k.p. Upływ miesiąca od uzyskania przez organ prowadzący szkołę
wiadomości o okoliczności uzasadniającej odwołanie dyrektora jest wystarczającym
okresem dla podjęcia decyzji na podstawie art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty.
Okres ten ma znaczenie gwarancyjne dla pracownika.
Sąd Okręgowy nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do pod-
niesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 52 § 2 k.p. i nie określił ram czasowych
odwołania nauczyciela z powierzonego mu stanowiska kierowniczego w stosunku do
chwili uzyskania przez organ prowadzący szkołę wiadomości o okolicznościach uza-
sadniających odwołanie. Przyjęcie odpowiedniego stosowania art. 52 § 2 k.p. ozna-
cza, że zarząd Miasta W., podejmując 12 stycznia 1999 r. uchwałę o odwołaniu po-
woda ze stanowiska dyrektora szkoły, nie mógł powołać się na okoliczności, o któ-
rych dowiedział się wcześniej niż na miesiąc przed podjęciem uchwały. W tej sytuacji
istotnego znaczenia nabrałyby ustalenia dotyczące tego, kiedy organ prowadzący
szkołę dowiedział się o ewentualnych uchybieniach w zakresie spraw kadrowo-orga-
nizacyjnych, braku nadzoru nad działalnością gospodarczo-finansową szkoły oraz
innych okolicznościach, które stanowiły przyczynę podjęcia uchwały o odwołaniu po-
woda ze stanowiska dyrektora.
13
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych jest, według Kodek-
su pracy, nie tylko dolegliwością i sankcją za naganne zachowanie się pracownika,
lecz z natury rzeczy ma być także niezwłoczną reakcją pracodawcy na to zachowa-
nie - właśnie dlatego, że jest ono bezprawne i zawinione. Rozwiązanie przez praco-
dawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 k.p., dokonane po
upływie znacznego czasu od zdarzeń określonych w tym przepisie, traci właściwy
sobie charakter i sens oraz powoduje, że czynność pracodawcy staje się czynnością
niezgodną z prawem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., I PKN
389/01, niepublikowany). Odpowiednie stosowanie art. 52 k.p. do sytuacji odwołania
nauczyciela z powierzonego mu stanowiska dyrektora szkoły oznacza, że termin
miesięczny z art. 52 § 2 k.p. powinien dotyczyć czynności organu powierzającego
nauczycielowi stanowisko kierownicze.
3. Słusznie zarzuca się w kasacji zbyt mało wnikliwe rozważenie przez Sąd
Okręgowy, czy w rozpoznawanej sprawie spełnione zostały przesłanki odwołania
powoda ze stanowiska dyrektora na podstawie art. 38 pkt 2 ustawy o systemie
oświaty. Przepis ten wymaga ścisłej wykładni pojęcia „przypadków szczególnie uza-
sadnionych”, stanowiących podstawę odwołania dyrektora w czasie roku szkolnego
bez wypowiedzenia. W zakres tego pojęcia nie mogą wchodzić zwykłe, powszechnie
spotykane uchybienia dotyczące spraw organizacyjnych i gospodarczo-finansowych.
W pojęciu „szczególnie uzasadnionych przypadków” stanowiących podstawę odwo-
łania dyrektora szkoły nie mieści się każde naruszenie prawa przez dyrektora (por.
wyrok NSA z dnia 9 maja 2001 r., II SA 3293/00, Prawo Pracy 2001 nr 9, s. 41). Po-
jęcie „szczególnie uzasadnionych przypadków”, użyte w art. 38 ust. 2 ustawy o sys-
temie oświaty, powinno być rozumiane wąsko. Oznacza ono takie sytuacje, w któ-
rych nie jest możliwe dalsze pełnienie przez nauczyciela funkcji kierowniczej i zacho-
dzi konieczność natychmiastowego przerwania jego czynności z uwagi na zagroże-
nie dla interesu publicznego. Musi być ono przy tym o tyle istotne, iż nie pozwala na
dalsze wykonywanie obowiązków przez daną osobę. W orzecznictwie Naczelnego
Sądu Administracyjnego przyjmuje się, że zaniedbania w zakresie gospodarki finan-
sowej szkoły, polegające na uchybieniach w dziedzinie jej rachunkowości, nie stano-
wią „szczególnie uzasadnionych” powodów odwołania z funkcji dyrektora szkoły w
trybie art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty (por. wyrok NSA z dnia 14 marca 1997
r., II SA/Wr 472/96, OSS 1997 nr 2, poz. 53). Podobnie naruszenie przez dyrektora
14
szkoły dyscypliny budżetowej w rozumieniu art. 138 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.) oraz na-
ruszenie wymogów ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773) niekoniecznie musi mieścić się w
kategorii „szczególnie uzasadnionych przypadków”, o których mowa w art. 38 pkt 2
ustawy o systemie oświaty, jeżeli istniały okoliczności usprawiedliwiające takie naru-
szenie (por. wyrok NSA z dnia 9 maja 2001 r., II SA 3293/00, Prawo Pracy 2001 nr 9,
s. 41).
W tym kontekście słuszny jest zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., odniesiony do
pominięcia w ustaleniach i rozważaniach Sądu Okręgowego dowodu z dokumentu
„Uwagi z wystąpień pokontrolnych Wydziału Organizacji Kadr i Kontroli Wydziału Fi-
nansowego Urzędu Miasta w W.”.
Podobnie nie uzasadnia odwołania dyrektora szkoły ze stanowiska w trybie
natychmiastowym w trakcie roku szkolnego wotum nieufności rady pedagogicznej
wobec niego (por. wyrok NSA z dnia 19 września 2001 r., II SA 1657/01, Prawo
Pracy 2002 nr 2 s. 39). W związku z tym bardziej wnikliwie należało ocenić złą at-
mosferę w pozwanej Szkole związaną z przedłużającym się procesem utworzenia
rady szkoły i konfliktem na tym tle z częścią rady pedagogicznej i rady rodziców.
Wreszcie nie może być uznane za „przypadek szczególnie uzasadniony” w ro-
zumieniu art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty przypisanie powodowi przez Komi-
sję Dyscyplinarną dla Nauczycieli przy Wojewodzie W. deliktu dyscyplinarnego (w
postaci uchybienia godności zawodu nauczyciela) polegającego na naruszeniu niety-
kalności osobistej ucznia, jeśli się zważy, że - jak wynika z ustaleń Sądu Rejonowego
- Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna dla Nauczycieli przy Ministrze Edukacji Naro-
dowej uchyliła zaskarżone orzeczenie o ukaraniu powoda naganą i umorzyła postę-
powanie dyscyplinarne wobec niego, podkreślając, że chociaż powód dopuścił się
zarzucanego mu przewinienia, to jednak jego reakcja polegająca na pociągnięciu
ucznia za ucho była spowodowana agresywnym zachowaniem ucznia w stosunku do
innych kolegów stojących w kolejce i brakiem reakcji na uwagi zwracane mu przez
nauczyciela. Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna stwierdziła, że przewinienie to nie
kwalifikuje się do orzekania w trybie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczyciela, a
czyn ten miał charakter incydentalny. Zważywszy więc, że ostatecznie nie wymierzo-
no powodowi w postępowaniu dyscyplinarnym nawet kary nagany, trudno przyjąć, iż
ten sam czyn wypełnia dyspozycję przepisu o konieczności nagłego odwołania dy-
15
rektora ze stanowiska w czasie roku szkolnego, bez wypowiedzenia, z przyczyn
szczególnie uzasadnionych. Nie oznacza to, oczywiście, aprobaty dla stosowania
wobec niewłaściwie zachowujących się uczniów środków przymusu fizycznego
(choćby przyjęły one postać „jedynie” pociągnięcia za ucho), jednak brak ze strony
Sądu aprobaty dla incydentalnego zachowania nauczyciela naruszającego nietykal-
ność cielesną ucznia nie musi być utożsamiany z jednoczesną oceną jego zachowa-
nia w kategoriach, o jakich stanowi art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty.
5. Ostatnią kwestią wymagającą rozważenia w związku z kasacją, jest zarzut
dotyczący „legitymacji procesowej podmiotu odpowiedzialnego za dokonanie na
podstawie art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty aktu odwołania ze stanowiska dy-
rektora”. Nie ulega wątpliwości, że pracodawcą powoda była Szkoła Podstawowa [...]
w W., nie zaś Prezydent W. (takiego pozwanego wskazał pierwotnie powód) ani
Urząd Miejski W. w W. (tak określały tego pozwanego Sądy obu instancji w kolejnych
orzeczeniach). Roszczenia ze stosunku pracy powinny być kierowane w stosunku do
pracodawcy (byłego pracodawcy) powoda, czyli w stosunku do Szkoły Podstawowej
[...] w W., niezależnie od tego, jaki organ podejmował czynności z zakresu prawa
pracy.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest - na mocy art. 33 ust. 5 ustawy o
samorządzie gminnym - zwierzchnikiem służbowym w stosunku do dyrektora szkoły
prowadzonej przez gminę (miasto). Nie oznacza to jednak, że gmina (miasto), albo
wójt (burmistrz, prezydent miasta), albo urząd gminy (urząd miejski) są pracodaw-
cami dyrektora szkoły podstawowej. Pracodawcą tym jest bowiem szkoła.
Powód jednakże od początku wskazywał jako podstawę swoich roszczeń od-
szkodowawczych przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, wywodząc to roszczenie z
faktu wyrządzenia mu szkody niezgodnym z prawem działaniem organu władzy pu-
blicznej. W tym kontekście roszczenie powoda skierowane przeciwko Prezydentowi
W. czy też Urzędowi Miejskiemu W. w W. nie było roszczeniem wywodzonym z prze-
pisów prawa pracy, lecz z przepisów prawa cywilnego (które stanowią uzupełnienie
regulacji konstytucyjnej). Zwrócić należy jednak uwagę na to, że w sytuacji, gdyby
roszczenie powoda w tym zakresie miało naturę cywilnoprawną, pozwanym nie
mógłby być ani prezydent miasta jako organ gminy (art. 11a ustawy o samorządzie
gminnym) ani urząd miejski (urząd gminy) jako aparat pomocniczy, przy którego po-
mocy prezydent miasta wykonuje swoje zadania (art. 33 ustawy o samorządzie
gminnym), lecz bezpośrednio gmina posiadająca osobowość prawną w stosunkach
16
cywilnoprawnych (art. 2 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym). W takiej sytuacji -
przy oparciu roszczenia o odszkodowanie na przepisach ogólnych (Kodeksu cywil-
nego) - na domagającym się odszkodowania powodzie ciąży obowiązek udowodnie-
nia wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego - bez-
prawności działania, rozmiaru szkody i związku przyczynowego. W tym aspekcie
roszczenie powoda nie zostało w jakikolwiek sposób ocenione przez Sąd Okręgowy
w zaskarżonym kasacją wyroku.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39313
§ 1 k.p.c.
========================================