Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 kwietnia 2004 r.
II PZP 4/04
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2004 r. sprawy z powództwa
Grażyny T. i Katarzyny S. przeciwko Przychodni Rejonowej w P. o wynagrodzenie,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy postanowieniem z dnia 15 stycznia 2004 r. [...]
„Czy wzrost wynagrodzenia o wskaźniki wymienione w art. 4a ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu prze-
ciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z
1995 r., Nr 1, poz. 2 ze zm.) przysługuje wszystkim pracownikom samodzielnych pu-
blicznych zakładów opieki zdrowotnej, czy też ograniczony został do pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej powyżej 50 osób ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Wzrost wynagrodzenia o wskaźniki wymienione w art. 4a ust. 1 i 2
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przy-
rostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) dotyczy pracowników zatrudnionych
w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej zatrudniających
powyżej 50 osób.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Legnicy przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące za-
gadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: „czy wzrost wynagrodzenia o
2
wskaźniki wymienione w art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o nego-
cjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze
zm.) przysługuje wszystkim pracownikom samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej, czy też ograniczony został do pracowników samodzielnych pu-
blicznych zakładów opieki zdrowotnej zatrudniających powyżej 50 osób ?” Zagadnie-
nie to wyłoniło się przy rozpoznawaniu sprawy, w której powódki Grażyna T. i Kata-
rzyna S. wniosły o zasądzenie na ich rzecz od strony pozwanej Przychodni Rejono-
wej w P. kwoty 203 zł miesięcznie za okres od 1 stycznia 2001 do 31 grudnia 2001 r.
i 313 zł miesięcznie od 1 stycznia 2002 r. do 31 lipca 2003 r. W uzasadnieniu podały,
że mimo obowiązku nałożonego przez art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o ne-
gocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przed-
siębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) pra-
codawca nie podwyższył im wynagrodzenia.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, uznając roszczenia powó-
dek za pozbawione podstawy prawnej. Podniosła, że przepis 4a wyżej wymienionej
ustawy, nie może być oderwany od jej zakresu podmiotowego. Zakresem tym są ob-
jęte samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej zatrudniające powyżej 50
osób. Strona pozwana natomiast nie jest takim przedsiębiorcą.
Wyrokiem z dnia 10 października 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Legnicy oddalił powództwo. Zdaniem Sądu, analiza przepisów
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw, jak i
nowelizującej ją ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz
o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r.
Nr 5, poz. 45), przekonuje, iż wyżej wymienione akty prawne nie dotyczą podmiotów
zatrudniających 50 i mniejszą liczbę pracowników.
Powódki zaskarżyły wyrok Sądu Rejonowego apelacją, w której wniosły o jego
uchylenie. W uzasadnieniu apelacji podniosły, iż interpretacja przepisów ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r. dokonana przez Sąd pierwszej instancji, wedle której ma ona
zastosowanie jedynie do samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej
zatrudniających powyżej 50 osób, narusza wyrażoną w art. 2 Konstytucji Rzeczypo-
spolitej Polskiej zasadę sprawiedliwości społecznej. Nadto podkreśliły, że przepis art.
3
4a wyżej wymienionej ustawy nie ograniczał kręgu osób, którym przysługiwała pod-
wyżka wynagrodzenia miesięcznego, jedynie do pracowników samodzielnych pu-
blicznych zakładów opieki zdrowotnej zatrudniających powyżej 50 osób.
Rozpoznający apelację Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Legnicy uznał, że istnieje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości,
które postanowieniem z dnia 15 stycznia 2004 r. na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozpoznania.
Zdaniem Sądu Okręgowego, analiza art. 2 ustawy negocjacyjnej z dnia 16
grudnia 1994 r. wskazywałaby, iż ustawa ta swoim zakresem podmiotowym obejmuje
wyłącznie przedsiębiorców, którzy zatrudniają powyżej 50 osób. Jednakże przepis
art. 4a tej ustawy reguluje przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
roku 2001 i 2002 tylko dla pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, nie wprowadzając ograniczenia ze względu na liczbę zatrudnionych
osób. Należy jednak wziąć pod uwagę, że przepis art. 4a jest częścią ustawy nego-
cjacyjnej z dnia 16 grudnia 1994 r., stąd też wykładnia systemowa zdaje się przema-
wiać za stanowiskiem, przyjętym przez Sąd Rejonowy, iż adresatami normy prawnej
zawartej w art. 4a są wyłącznie pracownicy samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej zatrudniających powyżej 50 osób.
Zdaniem Sądu Okręgowego, możliwa jest także odmienna interpretacja normy
zawartej w art. 4a ustawy negocjacyjnej, opierająca się na wykładni językowej i funk-
cjonalnej tego przepisu. Skoro bowiem ustawodawca nie zastrzegł, iż podwyżka wy-
nagrodzenia przysługuje określonej grupie pracowników samodzielnych publicznych
zakładów opieki zdrowotnej, to należy przyjąć, iż każdemu pracownikowi tych zakła-
dów przysługuje wzrost wynagrodzenia o wskaźniki wymienione w art. 4a ust. 1 i 2
tej ustawy. Przewidziana w tym przepisie podwyżka ma charakter indywidualny i
roszczeniowy, w odróżnieniu od podwyżki przeciętnego wynagrodzenia u danego
pracodawcy, o której stanowi art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. Zda-
niem Sądu, mimo iż art. 4a został zamieszczony w ustawie negocjacyjnej, swym cha-
rakterem odbiega od pozostałych jej przepisów. Ponadto ustawa negocjacyjna nie
definiuje pojęcia „samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej”. Tę materię re-
guluje ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91,
poz. 408 ze zm.), która w żadnym ze swych postanowień nie różnicuje samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej ze względu na liczbę zatrudnianych
pracowników. Takie zróżnicowanie na tle art. 4a ustawy negocjacyjnej należałoby
4
uznać za nieuzasadnione. Prowadziłoby ono bowiem do naruszenia zasady niedy-
skryminacji w zatrudnieniu wyrażonej w art. 113
k.p., poprzez nierówne traktowanie
pracowników zatrudnionych w ramach jednej grupy zawodowej, jak i zasady spra-
wiedliwości społecznej podniesionej art. 2 Konstytucji do rangi naczelnej zasady
konstytucyjnej. Sąd podkreślił, że na powyższe zagadnienie zwrócili uwagę przed-
stawiciele dwóch Federacji Związków Pracodawców Zakładów Opieki Zdrowotnej w
swoich wnioskach skierowanych do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodno-
ści z Konstytucją art. 4a ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 1 ustawy negocjacyjnej z dnia 16
grudnia 1994 r. Trybunał Konstytucyjne w wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01
(OTK - A 2002 nr 7, poz.96) orzekł, że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. ro-
zumiany jako tworzący odpowiedzialność systemu finansów publicznych za jego wy-
konanie, jest zgodny z art. 2, art. 7 i art. 32 Konstytucji RP i nie jest niezgodny z art.
20 Konstytucji oraz że art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. nowelizującej ustawę z
dnia 16 grudnia 1994 r. jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji. W uzasadnieniu wyro-
ku Trybunał nie odniósł się jednak do przedstawionego wyżej zarzutu Federacji
Związków Zawodowych Pracodawców Zakładów Opieki Zdrowotnej. Podkreślił tylko,
iż przepis art. 4a ustawy negocjacyjnej nie prowadzi do dyskryminacji pracowników
niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, jako że zróżnicowanie sytuacji pracowni-
ków sektora publicznego i prywatnego znajduje uzasadnienie na gruncie zasady
równości ze względu na odmienność statusu prawnego publicznych zakładów opieki
zdrowotnej w porównaniu z zakładami niepublicznymi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niektóre wątpliwości związane ze stosowaniem ustawy z dnia 16 grudnia 1994
r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw były wyjaśniane w dotychczaso-
wym orzecznictwie. Postanowieniem z dnia 3 lipca 1998 r., III KAS 1/98 (OSNAPiUS
1999 nr 7, poz. 260) Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym
stwierdziło, że ustawa ta nie wywołuje bezpośrednich skutków prawnych w indywi-
dualnych stosunkach pracy. Podobnie w wyroku z dnia 22 września 1999 r., I PKN
267/99 (OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 38) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że z art. 4
ust. 1 i 4 ustawy negocjacyjnej nie wynika roszczenie pracownika o podwyższenie
wynagrodzenia.
5
Nowelizacja ustawy dokonana ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie
ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagro-
dzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r., Nr 5, poz. 45) stała się źródłem dalszych wątpliwości
interpretacyjnych, mających swoje źródło w nieprecyzyjnych sformułowaniach ustawy
nowelizującej. W uchwale z dnia 10 stycznia 2002 r., III ZP 32/01 (OSNAPiUS 2002
nr 10, poz. 229) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepis art. 4a ust. 1 dodany do ustawy
negocjacyjnej wymienioną ustawą nowelizującą, stanowi podstawę indywidualnych
roszczeń pracowników zatrudnionych w samodzielnych publicznych zakładach opieki
zdrowotnej o podwyższenie w 2001 r. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za
pracę o kwotę nie niższą niż 203 zł w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wpisuje się w ciąg
wspomnianych wątpliwości interpretacyjnych. Przystępując do jego rozważenia na-
leży stwierdzić, że ustawa z dnia 22 grudnia 2000 r. nowelizująca ustawę negocja-
cyjną dotyczyła trzech spraw :
Po pierwsze, ustawą tą został zmieniony art. 2 ustawy negocjacyjnej w ten
sposób, że samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zatrudniające powyżej
50 pracowników zostały włączone do grona podmiotów zwanych w ustawie przedsię-
biorcami, a tym samym do systemu negocjacyjnego kształtowania przyrostu wyna-
grodzeń. W stosunku do przedsiębiorców zatrudniających powyżej 50 osób, Komisja
Trójstronna jest upoważniona do uzgadniania i ustalania wskaźników przyrostu wy-
nagrodzeń wliczanych w ciężar kosztów.
Po drugie, do przepisu art. 4 ustawy negocjacyjnej, określającego sposób
wprowadzania u przedsiębiorców przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodze-
nia w danym roku kalendarzowym, został dodany art. 4a, wprowadzający od dnia 1
stycznia 2001 r. dla pracowników samodzielnych publicznych zespołów opieki zdro-
wotnej skonkretyzowany przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie
niższy niż 203 zł miesięcznie, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz
szczególny sposób obliczenia tego przyrostu w roku 2002.
Po trzecie, przepis art. 2 ustawy nowelizującej dokonał zmiany art. 44 ustawy
z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze
zm.), wprowadzając sankcje dla kierownika zakładu opieki zdrowotnej w postaci roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia lub odwołania ze stanowiska, jeżeli za-
kład ten przekroczył przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ustalony na
6
podstawie ustawy negocjacyjnej, co spowodowało pogorszenie sytuacji finansowej
zakładu.
Z przytoczonych unormowań wynika, że ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. sa-
modzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zatrudniające powyżej 50 pracowni-
ków, zostały włączone w istniejący do tego czasu system negocjacyjnego kształto-
wania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń. Przyrost przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, przewidziany dodanym do ustawy negocjacyjnej art. 4a, stanowił
regulację szczególną w stosunku do ogólnych zasad przewidzianych ustawą nego-
cjacyjną jedynie w zakresie w zakresie przyrostu tego wynagrodzenia w latach 2001 i
2002. W latach następnych przyrost wynagrodzeń podlega już przepisom ustawy
negocjacyjnej.
Na ścisły związek regulacji zawartej w art. 4a z pozostałymi przepisami ustawy
negocjacyjnej wskazuje również terminologia, jaką posłużył się ustawodawca. Prze-
pis posługuje się bowiem określeniem o przysługiwaniu przyrostu miesięcznego wy-
nagrodzenia, tj. określeniem charakterystycznym dla ustawy negocjacyjnej. Rozwa-
żając argument na rzecz stanowiska o powszechnym obowiązywaniu art. 4a, nieza-
leżnie od wielkości zatrudnienia w zakładzie opieki zdrowotnej, Sąd Okręgowy trafnie
zauważył, że brak ograniczenia co do wielkości zakładu w samym przepisie art. 4a,
nie może przesądzać o jego powszechnym zastosowaniu, ponieważ taki wniosek
pozostawałby w sprzeczności z wykładnią systemową ustawy negocjacyjnej, której
częścią składową jest art. 4a.
Z kolei rozważając argumenty na rzecz stanowiska, że art. 4a znajduje zasto-
sowanie do wszystkich samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, nie-
zależnie od liczby zatrudnionych w nich pracowników Sąd Okręgowy wskazał, że
ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej nie przewiduje ich
zróżnicowania ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników. Zdaniem Sądu
Okręgowego, zróżnicowaniu traktowania pracowników ze względu na wielkość za-
trudniającego ich zakładu pracy należałoby ponadto postawić zarzut nierównego
traktowania pracowników zatrudnionych w jednej grupie zawodowej, co stanowiłoby
naruszenie zasady niedyskryminacji wyrażonej w art. 113
k.p. oraz zasady sprawie-
dliwości społecznej, o której mowa w art. 2 Konstytucji.
Co się tyczy pierwszego z powołanych argumentów, to należy zwrócić uwagę,
że materia regulowana ustawą negocjacyjną, a materia regulowana ustawą o zakła-
dach opieki zdrowotnej, są zupełnie różne, w związku z czym nie można wniosków
7
wynikających z analizy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej przenosić bezpośred-
nio na grunt ustawy negocjacyjnej i czynić z nich kryterium oceny prawidłowości roz-
wiązań tej ostatniej. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie można również podzielić argu-
mentu Sądu Okręgowego o sprzeczności rozwiązań ustawy negocjacyjnej z kodek-
sową zasadą niedyskryminacji pracowników, która przecież dotyczy stosunków
pracy, tj. relacji między pracownikiem a pracodawcą, a nie relacji między warunkami
pracy pracowników różnych zakładów pracy, a także argumentu o jej sprzeczności z
konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej, która w istocie - nawiązując do
uzasadnienia zagadnienia prawnego - jest rozumiana jako konstytucyjna zasada
równości (art. 32 Konstytucji).
Na temat konstytucyjnej zasady równości wypowiadał się kilkakrotnie Trybunał
Konstytucyjny. W swoich orzeczeniach podkreślał między innymi, że nie ma bez-
względnej równości obywateli. Z zasady równości wynika nakaz jednakowego trak-
towania wszystkich obywateli w obrębie określonej klasy (kategorii). W orzeczeniu z
dnia 12 grudnia 1994 r., K. 3/94 (OTK 1994 cz. II, s.141) Trybunał stwierdził, że
wszystkie podmioty charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (re-
lewantną) powinny być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez
zróżnicowań, zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. W istocie, zdaniem
Sądu Okręgowego, pracowników wszystkich publicznych zakładów opieki zdrowotnej
można by uważać za należących do tej samej kategorii, w związku z czym wprowa-
dzone zróżnicowania w zakresie kształtowania wysokości wynagrodzenia należałoby
uznać za sprzeczne z zasadą niedyskryminacji (zasadą równości). Zdaniem Sądu
Najwyższego przywołane przez Sąd Okręgowy kryterium ma charakter czysto for-
malny i nie może stanowić przesądzającego argumentu na rzecz niedopuszczalności
zróżnicowania warunków pracy pracowników wszystkich rodzajów zakładów opieki
zdrowotnej. Pojęcie zakładów opieki zdrowotnej jest rozległe i stosownie do ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, do zakładów tych należą
m.in. szpitale, zakłady opiekuńczo-lecznicze, sanatoria, prewentoria, przychodnie,
ośrodki zdrowia, poradnie, zakłady rehabilitacji leczniczej, żłobki (art. 2). Trudno
uważać przynależność do kategorii pracownika zakładu opieki zdrowotnej za cechę
istotną, nakazującą równe traktowanie, według jednakowej miary, pracowników
wszystkich zakładów oraz niedopuszczającą zróżnicowania warunków pracy.
W innym orzeczeniu (wyrok z dnia 10 grudnia 1994 r., OTK 1994 cz. II, s. 41)
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wprowadzone zróżnicowania muszą mieć cha-
8
rakter racjonalnie uzasadniony i nie wolno ich dokonywać według dowolnie ustalone-
go kryterium. Podzielając ten pogląd należy stwierdzić, że zatrudnienie co najmniej
50 pracowników stanowi wspólną wielkość dla wszystkich przedsiębiorców w rozu-
mieniu ustawy negocjacyjnej. Skoro więc publiczne zakłady opieki zdrowotnej, za-
trudniające co najmniej 50 pracowników zostały włączone (art. 2 ustawy negocjacyj-
nej) do systemu negocjacyjnego kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń
(z tym, że w latach 200 i 2001 obowiązywały szczególne wielkości tego przyrostu
płac), to kryterium zatrudnienia 50 pracowników jako decydujące o objęciu regulacją
przewidzianą z dnia 22 grudnia 2000 r. nie nosi cech dowolnie ustalonego kryterium,
względnie rozstrzygnięcia o charakterze woluntarystycznym. Do obecnej chwili pań-
stwo poprzez ustawę negocjacyjną pozostawiło w swoich rękach instrument kontroli
wzrostu wynagrodzeń w podmiotach gospodarki narodowej prowadzących działal-
ność gospodarczą oraz w niektórych innych podmiotach. Podmioty nieobjęte zakre-
sem działania ustawy negocjacyjnej, w tym również zakłady opieki zdrowotnej za-
trudniające poniżej 50 pracowników, nie zostały objęte tym systemem, co nie zawsze
musiało oznaczać gorszą sytuację faktyczną zatrudnionych w nich pracowników.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w sentencji uchwały.
========================================