Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
I PK 272/04
Nie jest sprzeczny z zasadą wolności pracy oraz z zasadami współżycia
społecznego system premiowania, do którego pracownik przystąpił dobrowol-
nie, uzależniający od przepracowania ustalonego okresu nabycie prawa do pre-
mii niezwiązanej z wykonaniem konkretnych zadań pracowniczych.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Agnieszki D. przeciwko D.S. „S.P.” SA w K. o zapłatę premii i
odszkodowanie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krako-
wie z dnia 1 czerwca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę
2.025 zł (dwa tysiące dwadzieścia pięć) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach oddalił powództwo Agnieszki D. przeciwko D.S. „S.P.”
SA w K. o zapłatę premii i odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji w łącznej kwo-
cie 70.260 zł. Sąd Okręgowy ustalił, że powódka była zatrudniona od dnia 16 sierpnia
1996 r., początkowo w Spółce z o.o. D.S. „S.P.I.”, a następnie - po jej likwidacji - u
strony pozwanej, ostatnio na stanowisku kierownika marketingu z wynagrodzeniem
7.000 zł miesięcznie plus indywidualna premia zadaniowa oraz inne składniki wyna-
grodzenia określone w zakładowym układzie zbiorowym pracy. Łącząca strony
umowa o pracę przewidywała okres wypowiedzenia dłuższy niż wynikający z art. 36
§ 1 k.p. oraz zawierała klauzulę konkurencyjną obowiązującą w ciągu 6 miesięcy od
ustania stosunku pracy z odszkodowaniem ustalonym w wysokości 50% przecięt-
2
nego wynagrodzenia, płatnym w ratach miesięcznych. Od dnia 1 listopada 1997 r.
powódka przystąpiła do systemu premiowania kadry kierowniczej, który umożliwiał
uzyskanie premii w wysokości 35%, z czego 15% stanowiła premia dla członków ka-
dry kierowniczej oraz 15% - tzw. premia wpisowa. Premia dla członków kadry kierow-
niczej była przyznawana za realizację określonych zadań i obliczana na koniec
okresu premiowego, przy czym część premii była wypłacona niezwłocznie, a część
lokowana na funduszu premiowym pracownika. Na zakończenie okresu trzech lat
obrachunkowych pracodawca miał podwajać kwotę zdeponowaną na funduszu i ca-
łość mogła zostać wypłacona pracownikowi. System zawierał tabelę, w której wska-
zane były terminy wypłaty premii dla kadry kierowniczej i premii wpisowej oraz przy-
kładowo kwoty do ewentualnej wypłaty. Premie te przysługiwały pod warunkiem, że w
terminie ich płatności pracownik pozostaje w zatrudnieniu i nie złoży pracodawcy wy-
powiedzenia lub nie nastąpi rozwiązanie z nim stosunku pracy z powodu ciężkiego
naruszenia obowiązków. Powódka otrzymywała 20% premii dla kadry kierowniczej
po zakończeniu każdego kwartalnego okresu premiowego. Jednorazowa premia wpi-
sowa została ustalona dla powódki na kwotę 13.286 zł (po podwojeniu - 26.572 zł) i
mogła być wypłacona po upływie trzech lat od jej przystąpienia do systemu premio-
wania, tj. w listopadzie 2000 r. Premia dla członków kadry kierowniczej w części odło-
żonej mogła być natomiast wypłacona dopiero po upływie pełnych trzech lat obra-
chunkowych, tj. w maju 2001 r. Łącząca strony umowa o pracę uległa rozwiązaniu za
porozumieniem stron z dniem 1 lipca 2000 r. z inicjatywy powódki. Strona pozwana
wyraziła zgodę na taki sposób rozwiązania stosunku pracy pod warunkiem obniżenia
odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji do 25%, na co powódka przystała i od-
szkodowanie w takiej wysokości było jej wypłacane przez okres przewidziany
umową. Powódce wypłacono również całą premię w maksymalnej wysokości 35% za
kwartalny okres premiowy od lutego do kwietnia 2000 r. oraz za ostatnie dwa mie-
siące pracy, tj. maj i czerwiec 2000 r. W dniu 20 czerwca 2003 r. powódka złożyła
pracodawcy oświadczenie stwierdzające, że uchyla się o skutków oświadczenia woli
z dnia 19 maja 2000 r., w którym wyraziła zgodę na obniżenie odszkodowania z ty-
tułu umowy o zakazie konkurencji.
Sąd Okręgowy uznał, że system premiowania członków kadry kierowniczej, do
którego powódka przystąpiła z dniem 1 listopada 1997 r., miał na celu „motywowanie
do trwałości zatrudnienia". Sporna premia składała się z dwóch składników, z których
pierwszy, tzw. „wpisowe", był w istocie nagrodą za przystąpienie do programu i mógł
3
być wypłacony dopiero po trzech latach. Druga część premii wypłacana była w wyso-
kości podwojonej, również po trzech latach. W obu przypadkach dana osoba musiała
być pracownikiem strony pozwanej w dacie nabycia prawa do nagrody, czyli w dacie
upływu wskazanych okresów i był to jedyny warunek nabycia prawa do premii.
Nadto, zgodnie z pkt 9 regulaminu premiowania, premia nie była wypłacana w przy-
padku rozwiązania stosunku pracy z inicjatywy pracownika bądź rozwiązania przez
Spółkę z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiąz-
ków. Powódka zgodziła się na warunki systemu i określone w nim zasady premiowa-
nia i nie spełniła warunków nabycia prawa do premii, gdyż rozwiązanie umowy o
pracę nastąpiło z jej inicjatywy z dniem 1 lipca 2000 r., a terminy wypłaty premii były
określone na listopad 2000 r. i maj 2001 r. Ponadto, gdyby przyjąć pogląd powódki,
że roszczenie stało się wymagalne w dniu 30 kwietnia 2000 r., to zasadny byłby zgło-
szony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Co do żądania zasądzenia odsz-
kodowania z tytułu zakazu konkurencji, Sąd Okręgowy podniósł, że rozwiązanie sto-
sunku pracy nastąpiło z inicjatywy powódki w związku z propozycją innego, korzyst-
nego zatrudnienia. Powódka, dążąc do uzyskania zgody pracodawcy na rozwiązanie
stosunku pracy, zawarła z nim porozumienie o obniżeniu do 25% odszkodowania
należnego jej za powstrzymywanie się od działań konkurencyjnych i odszkodowanie
to odpowiada wysokości określonej w art. 1012
§ 3 k.p. Oświadczenie z dnia 20
czerwca 2003 r. o uchyleniu się od skutków prawnych tej zgody nie wywołuje skut-
ków prawnych w świetle art. 88 § 2 k.c., zgodnie z którym uprawnienie do uchylenia
się od skutków świadczenia woli wygasa w przypadku błędu - z upływem roku od
jego wykrycia, a w przypadku groźby - z upływem roku, od kiedy stan obawy ustał.
Tymczasem powódka oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków oświad-
czenia woli złożyła po upływie trzech lat od wyrażenia zgody na obniżenie odszkodo-
wania.
Wyrokiem z dnia 1 czerwca 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny w Krakowie zmienił
wyrok Sądu Okręgowego i zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę
14.161 zł. Sąd Apelacyjny uznał, że powódka trafnie podnosi, iż zgodnie z art. 80
zdanie pierwsze k.p., wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Nie budzi przy
tym wątpliwości, że przysługująca pracownikowi za wykonanie zadań premia jest
składnikiem wynagrodzenia za pracę. Przez wykonaną pracę należy rozumieć czyn-
ności spełnione przez pracownika w okresie poprzedzającym wypłatę wynagrodze-
nia. A zatem nie jest dopuszczalne pominięcie byłego pracownika przy przyznawaniu
4
świadczenia będącego składnikiem wynagrodzenia za pracę w okresie, w którym był
on zatrudniony (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 1996 r., I PRN
94/96, OSNAPiUS 1997 nr 8, poz. 131). Również w wyroku z dnia 7 stycznia 1997 r.,
I PKN 53/96 (OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 233), Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie
podziału premii z „odłożonego" zysku, wypracowanego w rocznych okresach rozli-
czeniowych, pracownik, który wykonywał w tym czasie pracę, nie może być pozba-
wiony udziału w takim wynagrodzeniu. Punkt 9 regulaminu premiowania członków
kadry kierowniczej wyłącza prawo byłego pracownika do premii w przypadku, gdy w
dacie jej wypłaty nie pozostaje on w stosunku pracy, jednakże postanowienie to naru-
sza art. 80 i art. 9 § 2 k.p., zgodnie z którym postanowienia układów zbiorowych
pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej ko-
rzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy. Tym samym to postanowienie
regulaminu premiowania jest nieważne na podstawie art. 18 § 2 k.p. W świetle posta-
nowień pkt 2 regulaminu premiowania, sporna premia była premią zadaniową, której
wysokość była obliczana po zakończeniu okresu premiowego. Przyznana (uzyskana)
premia dzielona była na dwie części, z których jedna wypłacana była niezwłocznie, a
druga - lokowana na funduszu premiowym pracownika. Część zdeponowana na fun-
duszu, na zakończenie trzech lat obrachunkowych obejmujących okres od 1 maja do
30 kwietnia każdego roku, była podwajana i w tej podwojonej wysokości miała być
pracownikowi wypłacona w miesiącu maju roku kalendarzowego, w którym upływał
okres 3 lat obrachunkowych (w przypadku powódki maj 2001 r.). Podział przyznanej
premii na dwie części wynika z rozliczeń przedłożonych przez strony. Za okres od
listopada 1997 r. do maja 2000 r. premia wyniosła łącznie 39.760,28 zł, z czego
kwota 27.038 zł została wypłacona, a kwota 12.722 zł odłożona na koncie premio-
wym. Zatem część premii przyznana powódce za wykonanie zadań premiowych zde-
ponowana na jej koncie, której wypłata została odroczona do maja 2001 r., stała się
wymagalna w tym miesiącu w kwocie 14.161 zł i taką kwotę Sąd Apelacyjny zasądził.
W pozostałej części apelacja powódki została uznana za nieuzasadnioną. Sąd pierw-
szej instancji trafnie przyjął, że powódka przystąpiła do systemu premiowania kadry
kierowniczej i zaakceptowała zasady tego premiowania, w tym wyraziła zgodę na
podział premii na dwie części, licząc na uzyskanie po okresie trzech lat obrachunko-
wych podwojonej wysokości tzw. premii wpisowej oraz części premii zadaniowej
zdeponowanej na koncie premiowym pod warunkiem, że w dacie ich wypłaty będzie
pozostawała w stosunku pracy z pozwaną Spółką. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w
5
świetle postanowień regulaminu premiowania „premia wpisowa" była świadczeniem
stanowiącym w istocie nagrodę za przystąpienie do systemu, a jedynym warunkiem
jej wypłaty było pozostawanie w zatrudnieniu w określonej dacie. To samo dotyczy
wypłacenia zdeponowanej części premii zadaniowej w podwojonej wysokości. Skoro
powódka tego warunku nie spełniła, to nie nabyła prawa do „premii wpisowej" ani do
podwójnej „odłożonej" części premii.
Co do roszczenia o odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji, Sąd Apela-
cyjny wskazał, że strony mogą za porozumieniem rozwiązać umowę o zakazie kon-
kurencji, o której mowa w art. 1012
§ 1 k.p. lub zmienić jej warunki. Powódka doma-
gała się uznania, że porozumienie w przedmiocie obniżenia do 25% odszkodowania
za powstrzymywanie się od działań konkurencyjnych zawarła pod wpływem błędu lub
przyjęcia, iż nakłonienie ją przez pracodawcę do „zrzeczenia się" części odszkodo-
wania było wymuszone i naruszało zasady współżycia społecznego. Takie stanowi-
sko powódki Sąd Apelacyjny uznał za niekonsekwentne i świadczące o tym, że w
dacie zawierania porozumienia zdawała sobie sprawę, iż ustalony w umowie o pracę
okres wypowiedzenia jest dłuższy od ustawowego, a uzależnienie przez pracodawcę
wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron od
zmiany warunków umowy o zakazie konkurencji, nie może być uznane za groźbę
bezprawną lub wymuszenie naruszające zasady współżycia społecznego. Powódka
nie wykazała, że o „błędzie" powzięła wiadomość bezpośrednio przed złożeniem
stronie pozwanej w dniu 20 czerwca 2003 r. oświadczenia o uchyleniu się od skut-
ków oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na obniżenie odszkodowania, jak również,
że był to błąd istotny w rozumieniu art. 84 § 2 k.c. Sąd drugiej instancji podzielił sta-
nowisko Sądu Okręgowego, że oświadczenie z dnia 20 czerwca 2003 r. nie może
odnieść skutku wobec złożenia z przekroczeniem terminu określonego w art. 88 § 2
k.c., a nadto brak jest podstaw do przyjęcia, że oświadczenie woli powódki w zakre-
sie zawarcia porozumienia o zmianie warunków umowy o zakazie konkurencji do-
tknięte było wadą, o której mowa w art. 84 § 1 k.c.
Kasację od tego wyroku wniosła powódka, która zarzuciła naruszenie: 1) art.
78 i 80 k.p. przez uznanie, że ochrona wynagrodzenia obejmuje wyłącznie część pre-
mii „odłożonej" na funduszu premiowym powódki, a wyłączona spod ochrony jest
podwojona część premii odłożonej oraz premia wpisowa; 2) art. 88 § 1 k.c. przez nie-
zastosowanie tej normy przy ocenie skuteczności oświadczenia powódki o zrzecze-
niu się prawa do 25% odszkodowania przysługującego jej na podstawie umowy o
6
zakazie konkurencji; 3) art. 8 k.p. przez jego niezastosowanie przy ocenie postano-
wień regulaminu premiowania. W uzasadnieniu kasacji powódka wywiodła w szcze-
gólności, że podstawą rozstrzygnięcia było przekonanie, że premia wpisowa oraz
podwojona suma odłożonej części premii stanowi nagrodę, a wypłacenie podwojonej
sumy należnego świadczenia uzależnione było od pozostawania w zatrudnieniu w
określonej dacie. Co do żądania kwoty stanowiącej uzupełnienie odszkodowania z
tytułu umowy o zakazie konkurencji, Sąd Apelacyjny uznał, że powódka skutecznie
zrzekła się tej części świadczenia, a jej pismo o uchyleniu się od oświadczenia złożo-
nego pod wpływem błędu, nie odniosło skutku wobec przekroczenia terminu, o któ-
rym mowa w art. 88 § 2 k.c. Według powódki, Sąd Apelacyjny słusznie uznał, że nie-
dopuszczalne było jej pominięcie przy wypłacie premii za okres rozliczeniowy, w któ-
rym wykonywała pracę. Niezasadnie jednak ochronę wynikającą z art. 80 k.p. ograni-
czył wyłącznie do części premii odłożonej na koncie premiowym. Sąd pominął, że
regulamin premiowania wprowadził jednolitą premię, która jedynie podzielona została
na trzy części: wpisową, odłożoną i wypłacaną od razu. Zdaniem powódki, nie można
w każdej z tych części dopatrzyć się odmiennych cech, a w szczególności uznać, że
premia wpisowa oraz gwarancja podwojenia premii odłożonej stanowiły nagrodę. O
tym, czy świadczenie ma charakter premii, decyduje, że zasady przyznawania świad-
czenia precyzują sprawdzalne kryteria, od których jest uzależniona wypłata. Regula-
min premiowania gwarantował powódce przyznanie premii wpisowej na początku
objęcia pracownika systemem. Premia wypłacana od razu oraz odkładana na koncie
stanowiły świadczenie wypłacane za realizację konkretnych zadań. W efekcie premia
wpisowa stanowiła świadczenie pracodawcy za przyjęcie przez pracownika realizacji
określonych zadań. Nawet gdyby uznać, że premia wpisowa nosi cechy nagrody, to
redakcja punktu 3 regulaminu systemu premiowania członków kadry kierowniczej
wskazuje, że z chwilą przystąpienia do programu powstało roszczenie powódki o wy-
płatę tego świadczenia, bowiem zostało ono zagwarantowane. Powódka przystąpiła
do programu, a więc ma prawo żądania wypłaty premii wpisowej. Zadania premiowe
stanowiły podstawę świadczeń wypłacanych i odkładanych, w konsekwencji istniały z
góry skonkretyzowane i zobiektywizowane wskaźniki premiowania, których spełnie-
nie przez pracownika rodziło po jego stronie roszczenie. Według powódki, nie sposób
podzielić poglądu, że zgodne z prawem są postanowienia regulaminu premiowania
uzależniające prawo do premii od pozostawania w zatrudnieniu przez określony
czas, bądź od pozostawania w zatrudnieniu w chwili wypłaty tego wynagrodzenia. W
7
przekonaniu skarżącej postanowienia punktu 9 regulaminu są sprzeczne z art. 80
k.p. i nieważne na podstawie art. 18 § 2 k.p. Zdaniem powódki, w zakresie żądania
uzupełnienia 25% części odszkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji, Sąd
Apelacyjny niesłusznie uznał, że pozwana, uzależniając zgodę na rozwiązanie
umowy o pracę za porozumieniem stron od zrzeczenia się przez powódkę połowy
odszkodowania, nie naruszyła zasad współżycia społecznego. „Polityka spółki pro-
wadziła do osaczenia, nadmiernego związania ze spółką pracowników dla praco-
dawcy wartościowych. Świadczy o tym system premiowania wprost nazywany kaj-
dankami, bardzo szerokie gwarancje pracodawcy wynikające z umowy o zakazie
konkurencji". W kontekście wysokiej konkurencji w branży, będącej przedmiotem
działalności pozwanej, przyjęcie przez pracownika zobowiązania do powstrzymywa-
nia się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy przy pozba-
wieniu go znacznej części odszkodowania, świadczy - zdaniem powódki - o dyspro-
porcji wzajemnych świadczeń stron. Ograniczenie wolności pracy powódki nastąpiło
bez odpowiedniej rekompensaty.
Strona pozwana w odpowiedzi na kasację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji dotyczące zawarcia porozumienia o obniżeniu odszkodowania
z tytułu powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej są bezzasadne. Po-
wódka powołuje się w tym zakresie na naruszenie art. 88 § 1 k.c. i (jak się wydaje po
uwzględnieniu końcowej części uzasadnienia kasacji) art. 8 k.p. Zgodnie z art. 88
k.c., uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone
innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone
tej osobie na piśmie (§ 1); uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z
upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy
stan obawy ustał (§ 2). Rzeczywiście, Sąd drugiej instancji odwołał się do tych prze-
pisów, ale przede wszystkim stwierdził, że oświadczenie powódki o wyrażeniu zgody
na obniżenie odszkodowania nie zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby bez-
prawnej. O tyle więc powołanie się na przekroczenie terminów określonych w art. 88
§ 2 k.c. (a nie w powołanym w kasacji art. 88 § 1 k.c.) było niepotrzebne. Skoro
oświadczenie woli nie zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby bezprawnej, to
8
w ogóle nie można mówić o biegu terminów wskazanych w art. 88 § 2 k.c., gdyż bie-
gną one od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy. Powódka nie działała pod wpły-
wem błędu lub groźby, a więc terminy do uchylenia się od skutków oświadczenia woli
w ogóle nie biegły. Powódka w kasacji nie stawia zarzutu naruszenia przepisów doty-
czących błędu (art. 84 i 86 k.c.) oraz groźby bezprawnej (art. 87 k.c.), a więc niemoż-
liwe jest (art. 39311
k.p.c.) rozważanie, czy prawidłowa jest ocena, że oświadczenie
woli powódki nie było dotknięte tymi wadami. Sąd Najwyższy potwierdza więc tylko
trafność oceny Sądu drugiej instancji, że strony umowy o zakazie konkurencji mogą
zmienić jej treść, w tym obniżyć wysokość odszkodowania w granicach wynikających
z art. 1012
§ 3 k.p. (por. np. wyrok z dnia 12 listopada 2003 r., I PK 591/02, OSNP
2004 nr 20, poz. 349; wyrok z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 139/02, OSNP 2004 nr 14,
poz. 241). Powódka świadomie i dobrowolnie zgodziła się na obniżenie odszkodowa-
nia z tytułu zakazu konkurencji, a w zamian strona pozwana wyraziła zgodę na roz-
wiązanie umowy o pracę w terminie krótszym niż wiążący strony. Takie porozumienie
jest ugodą i do oceny jej skuteczności w zakresie roszczeń niewynikających ze sto-
sunku pracy nie ma zastosowania art. 18 k.p. (wyrok z dnia 12 maja 2004 r., I PK
603/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 34). Nie można też oceniać takiej umowy przez zasto-
sowanie art. 8 k.p. i zawartej w nim klauzuli o naruszeniu zasad współżycia społecz-
nego. Skutki sprzeczności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego
reguluje bowiem art. 58 § 2 k.c., a naruszenia tego przepisu powódka w kasacji nie
wskazuje.
Przysługująca powódce premia składała się w istocie z czterech części. Pierw-
sza to wypłacana w okresach kwartalnych część (20%) premii zadaniowej. Druga to
odłożona część (15%) premii zadaniowej. W tym zakresie powództwo zostało
uwzględnione. Trzecia część świadczenia to podwojenie premii odłożonej i czwarta
część to podwojona premia wpisowa - co do tych roszczeń powództwo zostało odda-
lone. Sąd drugiej instancji (a także Sąd Okręgowy) uznały, że podwojenie premii
odłożonej i podwojona premia wpisowa były nagrodami. Jest to nietrafna ocena,
zwłaszcza że Sąd Apelacyjny stwierdza, iż warunkiem wypłaty tych świadczeń było
przepracowanie wskazanego okresu (pozostawanie w stosunku pracy w określonej
dacie). Skoro wypłata świadczenia była uzależniona od spełnienia konkretnego i pod-
legającego weryfikacji warunku, to jest ono premią, a nie nagrodą uzależnioną od
uznania pracodawcy. Problem prawny nie polega jednak na ocenie charakteru tego
świadczenia, ale na rozstrzygnięciu, czy warunek jego nabycia został ustanowiony
9
zgodnie z prawem. Nie budzi bowiem wątpliwości, że powódka nie spełniła warunku
nabycia prawa do tych części świadczenia, gdyż nie pozostawała w stosunku pracy
w ustalonych datach (wcześniej doszło do rozwiązania umowy o pracę). Trafnie Sąd
drugiej instancji wskazał, że wprowadzenie takiego warunku co do odłożonej części
premii było niezgodne z art. 80 zdanie pierwsze k.p. (por. wyrok z dnia 7 stycznia
1997 r., I PKN 53/96, OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 233 i orzeczenia wskazane w jego
uzasadnieniu). Ta część premii była bowiem jednoznacznie powiązana z wykona-
niem przez pracownika konkretnych zadań i dlatego postanowienia umowy o pracę i
regulaminu premiowania nie mogły pozbawiać pracownika prawa do tej części wyna-
grodzenia za pracę (art. 9 § 2 i art. 18 § 2 k.p.). Nie jest natomiast trafne twierdzenie
powódki, że także pozostałe części premii (podwojenie części odłożonej i podwójna
część wpisowa) były powiązane z wykonaniem zadań, a premia we wszystkich jej
składnikach miała jednolity charakter. Prawidłowo w tym zakresie Sąd drugiej instan-
cji ocenił, że te składniki premii miały szczególny charakter, oderwany od wykonania
zadań pracowniczych i były szczególnym świadczeniem uzależnionym od przepraco-
wania wskazanego okresu. Te części premii nie stanowiły więc wynagrodzenia za
wykonanie zadań pracowniczych i zastosowanie art. 80 zdanie pierwsze k.p. nie
może prowadzić do oceny, że ustanowienie warunku nabycia do nich prawa w po-
staci przepracowania ustalonego okresu, było niezgodne z prawem pracy. Powódka
uważa, że warunek nabycia prawa do tych części premii był niezgodny z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 k.p.). W tym zakresie należy podkreślić, że powódka
dobrowolnie przystąpiła do systemu premiowania i zgodziła się na określone w nim
warunki nabycia prawa do tych części premii. W istocie w ten sposób doszło do umo-
wnego ukształtowania treści stosunku pracy. Umowy, w których pracownik zobowią-
zuje się do przepracowania ustalonego okresu, a w razie niespełnienia tego warunku
ponosi negatywne tego konsekwencje, od dawna występują w praktyce. Są to
umowy dotyczące kosztów szkolenia lub innych szczególnych świadczeń pracodaw-
ców, np. dotyczących mieszkań. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, co do możliwości
zawierania takich umów i ich zgodności z prawem, jest utrwalone. W szczególności w
wyroku z dnia 4 czerwca 1986 r., II CR 92/86 (OSNCP 1987 nr 9, poz. 141) Sąd Naj-
wyższy uznał, że nie pozostaje w sprzeczności z zasadą wolności pracy, rozumianą
jako swoboda wyboru miejsca pracy, umowa, na mocy której pracownik otrzymujący
mieszkanie spółdzielcze będące w dyspozycji zakładu pracy zobowiązuje się do
przepracowania w tym zakładzie określonego w umowie okresu lub do zwrotu ozna-
10
czonej w umowie kwoty, odpowiadającej całości lub części udzielonej przez zakład
pomocy finansowej w celu uzyskania tego mieszkania, w razie rozwiązania lub wyga-
śnięcia stosunku pracy przed upływem tego okresu z inicjatywy pracownika lub z
przyczyn leżących po jego stronie. Podobnie w uchwale z dnia 22 października 1987
r., III CZP 55/87 (OSNCP 1989 nr 6, poz. 90; PiP 1991 nr 3, s. 108 z glosą T. Zieliń-
skiego) Sąd Najwyższy przyjął, że nie jest sprzeczna z przepisami prawa ani z zasa-
dami współżycia społecznego umowa zawarta między przedsiębiorstwem budowla-
nym a pracownikiem tego przedsiębiorstwa będącym członkiem spółdzielni mieszka-
niowej, na podstawie której przedsiębiorstwo - stosownie do porozumienia ze spół-
dzielnią mieszkaniową - zapewnia pracownikowi przydział poza kolejnością mieszka-
nia spółdzielczego, a pracownik zobowiązuje się przepracować w przedsiębiorstwie
przez oznaczony okres, w razie zaś rozwiązania (wygaśnięcia) stosunku pracy, z
przyczyn leżących po jego stronie, zapłacić przedsiębiorstwu, jeżeli nie pozostawi
mieszkania do dyspozycji pracodawcy, określoną kwotę pieniężną, odpowiadającą
wielokrotnej otrzymywanego wynagrodzenia za pracę (co do kosztów szkolenia -
patrz: uzasadnienie wyroku z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 180/99, OSNAPiUS 2000
nr 21, poz. 789). Nie jest więc sprzeczny z zasadą wolności pracy oraz z zasadami
współżycia społecznego, system premiowania, do którego pracownik przystąpił
dobrowolnie, uzależniający od przepracowania ustalonego okresu nabycie prawa do
premii niezwiązanej z wykonaniem konkretnych zadań pracowniczych.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c. O
kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 k.p.c.
========================================