Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 6 stycznia 2006 r.
III SPP 154/05
1. Wzrost liczby spraw określonej kategorii, który powoduje niemożność
ich rozpoznania w rozsądnym terminie w konkretnym sądzie, nie usprawiedli-
wia władz państwowych, jeżeli nie ma charakteru nagłego, nieprzewidywalnego
i przejściowego, a nie zostały podjęte przedsięwzięcia (legislacyjne, organiza-
cyjne, finansowe), które pozwoliłyby na rozpoznanie spraw bez nieuzasadnio-
nej zwłoki.
2. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych o świadczenia służące za-
spokojeniu bieżących kosztów utrzymania powinny być rozpoznawane w spo-
sób szczególnie sprawny.
3. Przy ocenie, czy wystąpiła przewlekłość postępowania możliwe jest
uwzględnienie, że toczyły się lub toczą inne sprawy sądowe pozostające w
związku ze sprawą, w której wniesiono skargę.
4. Przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej na podstawie art. 12 ust. 4
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do roz-
poznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U.
Nr 179, poz. 1843) stanowi sankcję dla państwa za wadliwe zorganizowanie wy-
miaru sprawiedliwości oraz rekompensatę dla skarżącego za krzywdę moralną
spowodowaną przewlekłością postępowania; przyznanie tej sumy pieniężnej
następuje bez zasądzenia odsetek w wysokości proporcjonalnej do wielkości
zwłoki, jej przyczyn oraz dotkliwości dla skarżącego - w granicach do 10.000 zł.
5. Zalecenie rozpoznania sprawy z wyprzedzeniem innych spraw danej
kategorii (art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 17 marca 2004 r.) wymaga wykazania
szczególnych okoliczności.
6. Postanowienie rozstrzygające skargę na przewlekłość postępowania
może zawierać orzeczenie o rozliczeniu między skarżącym a Skarbem Państwa
kosztów postępowania wywołanych wniesieniem skargi.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
2
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 stycznia
2006 r. sprawy z odwołania Janusza W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w W. z dnia 26 marca 2004 r. na skutek skargi na przewlekłość po-
stępowania Sądu Apelacyjnego w Gdańsku [...]
1. s t w i e r d z i ł przewlekłość postępowania przed Sądem Apelacyjnym w
Gdańsku,
2. przyznał skarżącemu od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
kwotę 1.000 zł (jeden tysiąc),
3. oddalił skargę w pozostałym zakresie,
4. koszty postępowania wywołane wniesieniem skargi wzajemnie między stro-
nami zniósł.
U z a s a d n i e n i e
Janusz W. złożył skargę o naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu bez nieuzasadnionej zwłoki, wnosząc o stwierdzenie przewlekłości
postępowania przed Sądem Apelacyjnym w Gdańsku [...] oraz o: 1) zalecenie podję-
cia przez Sąd rozpoznający sprawę odpowiednich czynności poprzez wyznaczenie w
terminie 21 dni rozprawy apelacyjnej; 2) zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz
skarżącego 10.000,00 zł z ustawowymi odsetkami „od dnia wytoczenia powództwa”
do dnia zapłaty oraz 3) zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz skarżącego kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu skargi wska-
zano, że w dniu 31 stycznia 2005 r. skarżący wniósł apelację od wyroku Sądu Okrę-
gowego w Toruniu z dnia 19 listopada 2004 r. [...], którym oddalono jego odwołanie
od decyzji ZUS w części dotyczącej odmowy przyznania świadczenia emerytalnego
za okres od 1 listopada 2001 r. do 30 kwietnia 2003 r. Apelacja została przekazana
Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku w marcu 2005 r. i do dnia 15 listopada 2005 r.,
pomimo upływu 8 miesięcy, Sąd Apelacyjny nie podjął żadnej czynności. Zdaniem
skarżącego, stopień faktycznej i prawnej zawiłości sprawy nie jest znaczny i nie uza-
sadnia przewlekłości postępowania przed Sądem Apelacyjnym. Istota sporu sprowa-
dza się do konsekwencji prawnych wynikłych z braku pouczenia skarżącego o treści
zmienionego art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, według którego prawo do emerytury
3
ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez eme-
ryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku
pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem na-
bycia prawa do emerytury, ustalonego w decyzji organu rentowego i pozostawania
przez niego w stosunku zatrudnienia przy jednoczesnym nabyciu prawa do świad-
czenia. Sprawa ma istotne znaczenie dla skarżącego, gdyż począwszy od 2000 r.
trwają sprawy sądowe pozostające w ścisłym powiązaniu z niniejszą sprawą. Skar-
żący wpierw domagał się sprostowania świadectwa pracy przez potwierdzenie pracy
w szczególnych warunkach, jako że ZUS kwestionował spełnienie przez niego usta-
wowych przesłanek nabycia prawa do emerytury. Po upływie 2 lat, na skutek uznania
powództwa przez byłego pracodawcę, świadectwo pracy zostało wydane. W tej sytu-
acji Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 2 grudnia 2003 r. orzekł, że skarżący
nabył prawo do emerytury z dniem 1 listopada 2001 r. W wykonaniu tego wyroku
ZUS dokonał przeliczeń świadczenia, ale odmówił wypłaty emerytury za okres od 1
listopada 2001 r. do 30 kwietnia 2003 r. Nadto, przed Sądem Rejonowym w Opolu
skarżący wytoczył powództwo przeciwko byłemu pracodawcy o odszkodowanie z
tytułu odmowy wydania świadectwa pracy potwierdzającego pracę w szczególnych
warunkach. Postępowania to zostało zawieszone do czasu zakończenia postępowa-
nia w niniejszej sprawie. Zatem łącznie skarżący od 5 lat prowadzi sprawy sądowe
dotyczące przyznania i wypłaty emerytury. Przewlekłość postępowania w Sądzie
Apelacyjnym wynosi 8 miesięcy i nie ma żadnego uzasadnienia. Rozstrzygnięcie w
tej sprawie wpłynie na zakres oraz termin zakończenia postępowania prowadzonego
przed Sądem Rejonowym w Opolu. Zachowanie skarżącego w żaden sposób nie
mogło wpłynąć na przewlekłość postępowania przed Sądem Apelacyjnym.
Prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w odpowiedzi na skargę wniósł o jej
oddalenie i wskazał, że sprawa wpłynęła do Sądu Apelacyjnego w dniu 10 marca
2005 r., a wówczas na rozpoznanie oczekiwało 3.832 apelacje w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Obecnie do rozpoznania pozostają 4.230 apelacje w ta-
kich sprawach. Są one rozpoznawane według kolejności wpływu i termin rozpozna-
nia apelacji skarżącego przewidywany jest na drugi kwartał 2006 r. Sędziowie Sądu
Apelacyjnego orzekają miesięcznie w 30 sprawach z zakresu ubezpieczeń społecz-
nych i kilku sprawach z zakresu prawa pracy, a nadto rozpoznają zażalenia. Nie są
więc w stanie rozpoznać większej liczby spraw.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W polskim systemie prawnym obowiązek zorganizowania systemu jurysdyk-
cyjnego tak, aby właściwe sądy mogły podołać rozstrzyganiu spraw sądowych w roz-
sądnych terminach wynika przede wszystkim z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, według
którego każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nie-
uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Obo-
wiązek ten wynika także z art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm., dalej Konwencja), zgodnie z którym każdy
ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym
terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o
jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego
oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Konwencja obowiązuje w
polskim systemie prawnym jako część krajowego porządku prawnego i jest stoso-
wana bezpośrednio, mając pierwszeństwo przed ustawą (art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji
RP). Dlatego też, oprócz ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843), należy uwzględniać art. 6 Konwencji, wraz z jego
interpretacją dokonywaną przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej ETPC
lub Trybunał).
Obowiązek zorganizowania warunków należytego sprawowania władzy jurys-
dykcyjnej spoczywa na państwie, a więc wszystkich jego władzach (organach). Nie
można go odnosić tylko do organów władzy sądowniczej (wymiaru sprawiedliwości).
Państwo ma więc obowiązek takiego zorganizowania warunków sprawowania władzy
jurysdykcyjnej (w tym zapewnienia optymalnej obsady kadrowej sądów odwoław-
czych orzekających w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych), aby nie do-
chodziło do przewlekłości postępowania (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8
marca 2005 r., III SPP 34/05, OSNP 2005 nr 20, poz. 327 oraz z dnia 3 czerwca
2005 r., III SPP 109/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 33). Podniesiony przez prezesa
Sądu Apelacyjnego wzrost liczby spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, który
powoduje niemożność ich rozpoznania w rozsądnym terminie w tym Sądzie (należy
uznać zasadność tych okoliczności, gdyż rzeczywiście nie jest możliwe rozpoznanie
takiej liczby spraw przez sędziów orzekających w tym Sądzie), usprawiedliwia tylko
5
ten Sąd jako jednostkę organizacyjną wymiaru sprawiedliwości i sędziów tego Sądu,
nie usprawiedliwia natomiast państwa. Władze państwowe (ustawodawcza, wyko-
nawcza) powinny podjąć bowiem przedsięwzięcia (legislacyjne, organizacyjne, finan-
sowe), które pozwoliłyby na rozpoznanie spraw bez nieuzasadnionej zwłoki. Nie
można przyjąć, aby takie działania zostały podjęte, a wzrost liczby spraw nie ma cha-
rakteru nagłego, nieprzewidywalnego i przejściowego. W orzeczeniu z dnia 13 lipca
1983 r., skarga nr 8737/79, w sprawie Zimmermann i Steiner przeciwko Szwajcarii
(A. 66 - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo,
Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 682) Trybunał
stwierdził, że Konwencja nakłada na państwa obowiązek zorganizowania systemu
prawnego w sposób umożliwiający sądom spełnienie wymagań art. 6 ust. 1 Konwen-
cji, łącznie z procesem w rozsądnym terminie. Czasowe nagromadzenie spraw nie
rodzi odpowiedzialności państwa, pod warunkiem, że podejmuje ono z wymaganą
szybkością działania pozwalające poradzić sobie z wyjątkowymi sytuacjami tego ro-
dzaju. Może to polegać na metodzie prowizorycznej, tj. doraźnym rozwiązaniu spro-
wadzającym się do rozpatrywania spraw w innym porządku niż wynikający z daty ich
wpływu, w zależności od ich pilności i znaczenia, zwłaszcza dla osób zainteresowa-
nych. Jeśli jednak taka sytuacja przedłuża się i staje się problemem strukturalnym,
metoda taka przestaje wystarczać, a państwo nie może odkładać na później przyję-
cia skutecznych środków zaradczych. Trybunał stwierdził przy tym, że nie ma obo-
wiązku określenia, który organ krajowy jest odpowiedzialny, co należy odpowiednio
odnieść także do Sądu Najwyższego rozpoznającego niniejszą skargę. W wyroku z
dnia 22 lutego 2001 r., skarga nr 31382/96, w sprawie Kurzac przeciwko Polsce, w
związku z dużą liczbą podobnych wniosków o rehabilitacje złożonych do Sądu Woje-
wódzkiego w Warszawie, Trybunał uznał, że obowiązkiem państwa polskiego było - a
z punktu widzenia art. 6 ust. 1 Konwencji nie ma znaczenia, czy była to jego władza
ustawodawcza, wykonawcza, czy też sądowa - zagwarantować, że sprawy tych osób
będą rozstrzygnięte bez zbędnej zwłoki (por. też wyrok ETPC z dnia 21 grudnia 2000
r., skarga nr 32734/96, w sprawie Wasilewski przeciwko Polsce, LEX nr 44041, doty-
czący, jak to określił Trybunał, szczególnych trudności, z którymi borykał się Sąd Wo-
jewódzki w Warszawie z powodu przeładowania sprawami oraz decyzja ETPC z dnia
30 września 2003 r., skarga nr 43978/98, w sprawie Kępa przeciwko Polsce, LEX nr
81422). Podobnie w orzeczeniu z dnia 29 maja 1986 r., skarga nr 9384/81, w sprawie
Deumeland przeciwko Niemcom (A. 100 - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał
6
Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego,
Kraków 2001, s. 686) Trybunał uznał, że okresowy nawał spraw w sądzie nie powo-
duje międzynarodowej odpowiedzialności państwa, pod warunkiem, że podejmie ono
skutecznie środki zaradcze z wymaganą szybkością. W sprawie tej nie wykazano,
aby nastąpił nagły i niespodziewany wzrost liczby spraw powodujący ich czasowe
nagromadzenie, a spór toczył się prawie jedenaście lat. Trybunał stwierdził, że nieza-
leżnie od wartości żądanych świadczeń, tak długiego okresu nie można uznać za
naturalny, zwłaszcza biorąc pod uwagę wymaganą szczególną staranność w spra-
wach z dziedziny ubezpieczeń społecznych. Okresów zwłoki nie może usprawiedli-
wiać wejście w życie reformy prawa, państwa mają bowiem obowiązek zorganizowa-
nia procesu w sposób pozwalający uniknąć przedłużenia się z tego powodu okresu
rozpatrywania spraw (orzeczenie ETPC z dnia 23 kwietnia 1998 r., skarga nr
32305/96, w sprawie Fisanotti przeciwko Włochom). Nie usprawiedliwia ich również
brak należytej infrastruktury sądowej - „odpowiednich warunków w wymiarze spra-
wiedliwości” (decyzja ETPC z dnia 15 czerwca 2000 r., skarga nr 28863/95, w spra-
wie A.K. i T.K. przeciwko Polsce, LEX nr 42033; w sprawie tej Trybunał nie uwzględnił
twierdzeń rządu, że sądy nie posiadały odpowiednich pomieszczeń, by poradzić so-
bie ze wzrostem liczby skarg wniesionych przez prywatnych przedsiębiorców i odwo-
łał się do wyroku w sprawie Duclos przeciwko Francji z dnia 17 grudnia 1996, Re-
ports 1996-VI, s. 2180; por. także orzeczenia Trybunału z dnia 1 lipca 1997 r., skarga
nr 17820/91, w sprawie Pammel przeciwko Niemcom, RJD 1997-IV - patrz: M.A. No-
wicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetel-
nego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 764; z dnia 22 października 1997 r.,
skarga nr 24628/94, w sprawie Papageorgiou przeciwko Grecji, RJD 1997-VI - patrz:
M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do
rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 603; z dnia 26 lutego 1998 r., skarga
nr 20323/92, w sprawie Pafitis i inni przeciwko Grecji, RJD 1998-I - patrz: M.A. No-
wicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetel-
nego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 797; z dnia 24 kwietnia 1998 r., skarga nr
28054/95, w sprawie Mavronichis przeciwko Cyprowi, RJD 1998-II - patrz: M.A. No-
wicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetel-
nego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 806).
Z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. wynika, że naruszenie prawa strony
do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki występuje, jeżeli postępowanie w
7
tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycz-
nych i prawnych, które są istotne dla jej rozstrzygnięcia (przewlekłość postępowania),
a dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w
szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w
celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty, uwzględniając charakter sprawy,
stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę,
rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności
strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania. Bardzo podobnie przesłanki
stwierdzenia przewlekłości postępowania określa Trybunał. W formule powtarzanej
praktycznie we wszystkich sprawach dotyczących przewlekłości postępowania
Trybunał stwierdza, że ocenia, czy przewlekłość postępowania jest nieuzasadniona,
w świetle szczególnych warunków sprawy (czego domagał się w sporze skarżący,
jaki był „ciężar gatunkowy” przedmiotu sporu, waga dla skarżącego tego co było
przedmiotem powództwa, konsekwencje, które może pociągnąć za sobą przewle-
kłość postępowania) i przy uwzględnieniu takich kryteriów, jak skomplikowanie (sto-
pień złożoności) sprawy, zachowanie stron i organów prowadzących sprawę oraz
znaczenia materii objętej skargą (wyrok ETPC z dnia 21 września 2000 r., skarga nr
33082/96, w sprawie Wojnowicz przeciwko Polsce, LEX nr 42006; orzeczenie ETPC
z dnia 23 kwietnia 1998 r., skarga nr 32305/96, w sprawie Fisanotti przeciwko Wło-
chom; wyrok ETPC z dnia 15 października 1999 r., skarga nr 26614/95, w sprawie
Humen przeciwko Polsce, LEX nr 40788; wyrok ETPC z dnia 4 kwietnia 2000 r.,
skarga nr 38670/97, w sprawie Dewicka przeciwko Polsce, LEX nr 40840; wyrok
ETPC z dnia 26 października 2000 r., skarga nr 25693/94, w sprawie Sobczyk prze-
ciwko Polsce, LEX nr 42801; wyrok ETPC z dnia 26 lipca 2001 r., skarga nr
29691/96, w sprawie Jedamski przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Eu-
ropy 2003 nr 1, s. 55; wyrok ETPC z dnia 14 stycznia 2003 r., skarga nr 39505/98, w
sprawie W.M. przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 2, s.
30; wyrok ETPC z dnia 30 stycznia 2003 r., skarga nr 37437/97, w sprawie Kubiszyn
przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 2, s. 50).
W rozpoznawanej sprawie należy stwierdzić, że nie jest ona skomplikowana
pod względem faktycznym, a jej ewentualne skomplikowanie pod względem praw-
nym w żaden sposób nie uzasadnia opóźnienia rozpoznania na etapie postępowania
apelacyjnego. Trafnie też skarżący podnosi, że w obecnym stadium postępowania w
żaden sposób jego zachowanie nie wpłynęło na opóźnienie w rozpoznaniu sprawy.
8
Wszystkie okoliczności powodujące bezczynność Sądu Apelacyjnego (niewyznacze-
nie terminu rozprawy apelacyjnej) leżą po stronie państwa.
Szczególnego rozważenia wymaga natomiast ocena „ciężaru gatunkowego”
przedmiotu sporu, wagi dla skarżącego przedmiotu sprawy i konsekwencji, które
może pociągnąć za sobą przewlekłość postępowania. W orzecznictwie Trybunału
wskazuje się na rodzaje (kategorie) spraw cywilnych, które powinny być rozpoznane
ze szczególną pilnością, a więc spraw, w których relatywnie krótszy okres bezczyn-
ności sądu jest traktowany jako przewlekłość postępowania. Należą do nich sprawy
dotyczące: odszkodowań dla ofiar wypadków drogowych (orzeczenie ETPC z dnia 23
marca 1994 r., skarga nr 14940/89, w sprawie Silva Pontes przeciwko Portugalii, A.
286-A - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo,
Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 719); odszkodo-
wań związanych z błędem lekarskim, w wyniku którego skarżący będący dzieckiem
stał się inwalidą, co pozbawiło go normalnego dzieciństwa oraz wielu możliwości
osiągnięcia sukcesu w życiu (wyrok ETPC z dnia 25 marca 2003 r., skarga nr
74816/01, w sprawie Orzeł przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy
2003 nr 2, s. 76); odszkodowań dla osób zakażonych wirusem HIV (orzeczenie
ETPC z dnia 8 lutego 1996 r., skarga nr 20826/92, w sprawie A. i inni przeciwko Da-
nii, RJD 1996-I - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecz-
nictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 732); reha-
bilitacji i odszkodowań dla ofiar represji politycznych ze strony władz totalitarnych
(wyroki ETPC z dnia 22 lutego 2001 r., skarga nr 31382/96, w sprawie Kurzac prze-
ciwko Polsce oraz z dnia 1 lipca 2003 r., skarga nr 45288/99, w sprawie Ciągadlak
przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 1, s. 85); ograni-
czeń dostępu rodziców do dziecka objętego opieką publiczną (orzeczenie ETPC z
dnia 19 lutego 1998 r., skarga nr 16817/90, w sprawie Paulsen-Medalen i Svensson
przeciwko Szwecji, RJD 1998-I - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Czło-
wieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001,
s. 794); dokonywania ustaleń odnośnie do prawa opieki nad dzieckiem (wyrok ETPC
z dnia 30 stycznia 2003 r., skarga nr 37437/97, w sprawie Kubiszyn przeciwko Pol-
sce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 2, s. 50); stanu cywilnego i zdol-
ności prawnej, np. o potwierdzenie lub zaprzeczenie ojcostwa (wyrok ETPC z dnia
23 maja 2002 r., skarga nr 40835/98, w sprawie Szarapo przeciwko Polsce, Biuletyn
Biura Informacji Rady Europy 2002 nr 4, s. 50). Dotyczy to także spraw, w których
9
skarżący był ze względu na swoją sytuację osobistą i finansową w szczególnie trud-
nym położeniu, co powodowało, że przedłużające się postępowanie spadkowe miało
wpływ na poziom jego życia i rodziny (wyrok ETPC z dnia 25 marca 2003 r., skarga
nr 77597/01, w sprawie R.O przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Eu-
ropy 2003 nr 2, s. 87) oraz spraw o znaczącej wadze dla skarżącego ze względu na
jego poważny wiek oraz trudną sytuację materialną (wyrok ETPC z dnia 14 paździer-
nika 2003 r., skarga nr 77759/01, w sprawie Porembska przeciwko Polsce, Biuletyn
Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 1, s. 127), a także inwalidztwo (wyrok ETPC z
dnia 25 lutego 2003 r., skarga nr 77746/01, w sprawie Kroenitz przeciwko Polsce,
Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 2, s. 68).
Jako sprawy wymagające szczególnej pilności w rozpoznaniu Trybunał trak-
tuje sprawy z zakresu prawa pracy. W orzeczeniu z dnia 27 czerwca 2000 r., skarga
nr 30979/96, w sprawie Frydlender przeciwko Francji (ECHR 2000-VII - patrz: M.A.
Nowicki, Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999-2004,
Kraków 2005, s. 722) Trybunał stwierdził, że pracownik, który uważa, że został bez-
podstawnie zawieszony w czynnościach lub zwolniony przez swego pracodawcę, ma
ważny osobisty interes w uzyskaniu szybko orzeczenia sądowego dotyczącego
zgodności z prawem tego środka, bo spory dotyczące zatrudnienia ze względu na
swój charakter wymagają pilnej decyzji, biorąc pod uwagę jej znaczenie dla osoby
zainteresowanej, która na skutek zwolnienia traci środki utrzymania (podobnie orze-
czenia ETPC z dnia 28 czerwca 1990 r., skarga nr 11761/85, w sprawie Obermeier
przeciwko Austrii, A. 179 - patrz: M.A. Nowicki „Europejski Trybunał Praw Człowieka -
orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego” Kraków 2001, s. 141;
z dnia 19 października 2004 r., skarga nr 17707/02, w sprawie Mejer i Jałoszyńska
przeciwko Polsce; z dnia 19 października 2004 r., skarga nr 57467/00, w sprawie Li-
powicz przeciwko Polsce). Również w wyroku z dnia 26 października 2004 r., skarga
nr 52074/99, w sprawie Wiatrzyk przeciwko Polsce, Trybunał wskazał, że sprawa
dotyczyła sporu w kwestii pracowniczej co do legalności zwolnienia skarżącego, tak
więc co najmniej do wydania ostatecznej decyzji o przywróceniu na dawne stanowi-
sko, sąd rejonowy powinien prowadzić sprawę ze szczególną starannością (Trybunał
zasadę tę odnosi też do sporów dotyczących dostępu do wolnych zawodów - wyrok z
dnia 6 kwietnia 2000 r., skarga nr 34369/97, w sprawie Thlimmenos przeciwko Grecji,
LEX nr 76874). Zauważyć jednak należy, że zasadę szczególnej pilności w rozpozna-
niu spraw pracowniczych Trybunał formułuje w sprawach dotyczących rozwiązania
10
(zawieszenia) stosunku pracy. W wyroku z dnia 30 września 2003 r., skarga nr
52468/99, w sprawie Sienkiewicz przeciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji Rady
Europy 2004 nr 3, s. 146) Trybunał stwierdził bowiem, że chociaż postępowanie doty-
czyło początkowo sporu pracowniczego w zakresie zgodności z prawem wypowie-
dzenia umowy o pracę skarżącego, to szczególna staranność nie była wymagana od
sądów krajowych z uwagi na znaczenie postępowania dla skarżącego, gdyż skar-
żący wycofał swój wniosek o przywrócenie do pracy i zastąpił go roszczeniem o od-
szkodowanie.
Szczególna pilność w rozpoznaniu dotyczy także spraw z zakresu ubezpie-
czeń społecznych (por. wyrok ETPC z dnia 30 października 1998 r., skarga nr
28616/95 w sprawie Styranowski przeciwko Polsce, RJD 1998-VIII, s. 3376 - patrz:
M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do
rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 815), zwłaszcza ze względu na cha-
rakter dochodzonych świadczeń, z reguły służących zapewnieniu środków utrzyma-
nia oraz z reguły podeszły wiek i trudną sytuację materialną ubezpieczonych. Na
szczególny obowiązek zorganizowania systemu jurysdykcyjnego tak, aby właściwe
sądy mogły podołać rozstrzyganiu spraw sądowych w rozsądnych terminach w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05 (OSNP 2005 nr 20, poz. 327).
Stwierdził w nim, że jest to zwłaszcza konieczne przy rozstrzyganiu spraw uznanych
w wewnętrznym porządku prawnym za wymagające szczególnych procedur zapew-
niających sprawność i szybkość postępowań sądowych, do których zaliczają się
sprawy z zakresu prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych, gdyż polegają one
często na osądzaniu kwestii o życiowym znaczeniu dla zapewnienia bytu material-
nego pracownikom lub ubezpieczonym. Tego typu uwarunkowania społeczne zmie-
rzające do szybkiego orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń
społecznych wymusiły na ustawodawcy wewnętrznym wprowadzenie szczególnych
reguł proceduralnych.
Sąd Najwyższy zważył, że sprawa, w której złożono rozpatrywaną skargę na-
leży wprawdzie do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie jest to jednak
sprawa o przyznanie świadczenia służącego zaspokojeniu bieżących kosztów utrzy-
mania skarżącego. Otrzymuje on bowiem emeryturę w kwocie około 2.500 zł mie-
sięcznie netto, a dochodzi wypłaty (wyrównania) świadczenia za okres od 1 listopada
2001 r. do 30 kwietnia 2003 r. (wartość przedmiotu sporu nie została wskazana w
11
odwołaniu i apelacji). Z tego punktu widzenia sprawa nie należy więc do kategorii
spraw wymagających wyjątkowej pilności w rozpoznaniu, zwłaszcza wśród innych
spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, których przeważająca część dotyczy bie-
żących świadczeń emerytalno-rentowych. We wskazanym wyżej postanowieniu z
dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05, Sąd Najwyższy trafnie uznał, że inaczej niż
sprawy o przyznanie świadczeń emerytalno-rentowych służących zaspokojeniu bie-
żących kosztów utrzymania, należy traktować sprawę, w której w istocie chodzi o
zwrot pracodawcy uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne.
W orzecznictwie ETPC wagę sprawy dla skarżącego ocenia się także przez
pryzmat wartości przedmiotu sporu. Przykładowo w orzeczeniu z dnia 23 kwietnia
1998 r., skarga nr 26256/95, w sprawie Doustaly przeciwko Francji, Trybunał stwier-
dził, że sądy powinny rozpatrzyć sprawę ze szczególną starannością, biorąc pod
uwagę, iż wysokość roszczenia miała dla skarżącego duże znaczenie i była zwią-
zana z jego zawodową działalnością. I odwrotnie, niewielka wartość przedmiotu
sprawy przemawia za uznaniem mniejszego znaczenia dla skarżącego szybkości jej
rozpoznania (por. wyrok ETPC z dnia 14 października 2003 r., skarga nr 71894/01, w
sprawie Dybo przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 1, s.
114). Wartość przedmiotu sporu nie została dotychczas w sprawie wskazana, w każ-
dym razie nie może być ona wyjątkowo wysoka. Przede wszystkim jednak należy
zważyć (z punktu widzenia skutków długości postępowania dla skarżącego), że nie
istnieje niebezpieczeństwo utraty wartości dochodzonej należności wskutek upływu
czasu. Skarżący dochodzi bowiem należności wraz z ustawowymi odsetkami, a te od
15 października 2005 r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 paź-
dziernika 2005 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz.U. Nr
201, poz. 1662) wynoszą 11,5% w stosunku rocznym (za poprzednie okresy były
jeszcze wyższe), przy poziomie inflacji w 2005 r. poniżej 6%.
Skarżący szczególną wagę przykłada do tego, że rozpoznawana sprawa jest
kolejną sprawą sądową dotyczącą jego emerytury, a nadto toczy się postępowanie
sądowe przeciwko byłemu pracodawcy, które zostało zawieszone do czasu rozstrzy-
gnięcia tej sprawy. Okoliczności te mają pewne znaczenie dla oceny, czy w sprawie
wystąpiła przewlekłość postępowania. Wprawdzie przepisy ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. stosuje się do przewlekłości postępowania istniejącej w dniu wejścia jej w
życie (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 113/04, OSNP
2005 nr 9, poz. 134 oraz z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 115/04, OSNP 2005 nr 9,
12
poz. 135), a ocena wystąpienia przewlekłości postępowania nie odnosi się do jego
wcześniejszych etapów, które zostały zakończone, lecz jedynie do etapu toczącego
się postępowania, ale możliwe jest uwzględnienie dotychczasowego przebiegu
sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 19/05,
OSNP 2005 nr 17, poz. 277). Również możliwe jest uwzględnienie, że toczyły się lub
toczą inne sprawy sądowe pozostające w związku ze sprawą, w której zostaje zło-
żona skarga, wpływa to bowiem na ocenę wagi sprawy dla skarżącego i ewentual-
nych konsekwencji wynikających dla niego z przewlekłości postępowania. Tego ro-
dzaju wykładnia prezentowana jest w orzecznictwie ETPC, zwłaszcza, gdy kolejne
sprawy stanowią etapy realizacji określonego prawa. Przykładowo w orzeczeniu z
dnia 28 czerwca 1990 r., skarga nr 11761/85, w sprawie Obermeier przeciwko Austrii
(A. 179 - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo,
Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 141) Trybunał
uznał, że kolejne postępowania należało traktować jako jedną sprawę trwającą dzie-
więć lat. Podobnie w orzeczeniu z dnia 1 lipca 1997 r., skarga nr 26433/95, w spra-
wie Torri przeciwko Włochom (RJD 1997-V - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał
Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego,
Kraków 2001, s. 768) Trybunał stwierdził, że jeśli prawo krajowe przewiduje postępo-
wanie składające się z dwóch faz - pierwszej, w której sąd orzeka o podstawach od-
szkodowania, i drugiej, w której ustala jego wysokość - uzasadnione jest twierdzenie,
iż dla celów art. 6 ust. 1 Konwencji rozstrzygnięcie o prawie cywilnym następuje do-
piero w rezultacie orzeczenia o wysokości odszkodowania (por. też wyrok ETPC z
dnia 26 października 2004 r., skarga nr 52074/99, w sprawie Wiatrzyk przeciwko Pol-
sce). Zbliżona sytuacja występuje w zakresie poprzedniej sprawy skarżącego o eme-
ryturę, w której przesądzono jej przysługiwanie oraz w rozpoznawanej sprawie, w
której chodzi o przysługiwanie świadczenia za okres wsteczny. Zależności takiej nie
można natomiast stwierdzić między rozpoznawaną sprawą, a sprawą przeciwko by-
łemu pracodawcy o odszkodowanie. Tę sprawę o odszkodowanie skarżący wytoczył,
nie czekając na rozstrzygnięcie sporu z organem rentowym, a przecież jest dość
oczywiste, że pracodawca nie będzie odpowiadał za szkodę w zakresie, w którym
świadczenie zostanie przyznane skarżącemu z ubezpieczenia społecznego. Rozu-
mie to zresztą sam skarżący, który w sprawie przeciwko pracodawcy złożył wniosek
o zawieszenie postępowania. Trybunał takich zależności między dwoma sprawami
nie uznaje za okoliczności wpływające na ocenę wystąpienia przewlekłości postępo-
13
wania. Przykładowo w decyzji Europejskiej Komisji Praw Człowieka z dnia 9 wrze-
śnia 1998 r., skarga nr 28848/95, w sprawie Kaźmierczak przeciwko Polsce (LEX nr
41076) stwierdzono, że okres bezczynności sądu ponad trzy lata i trzy miesiące, nie-
wynikający z zaniechania ze strony sądu, lecz będący nieuniknioną konsekwencją
prawną faktu, że sąd był zobowiązany, na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 polskiego Ko-
deksu postępowania cywilnego, do odłożenia rozpoznania pozwu w związku z silnym
powiązaniem postępowania karnego z cywilnym, które toczyły się równolegle, nie
uzasadnia uznania przewlekłości postępowania, zwłaszcza że skarżąca uznała, że
postanowienie sądu o zawieszeniu postępowania było uzasadnione tym bardziej, że
postanowienie to było wydane na wniosek obu stron i ani w czasie wydania tego po-
stanowienia, ani na jakimkolwiek późniejszym etapie nie kwestionowała ona jego za-
sadności (por. też wyrok ETPC z dnia 4 listopada 2003 r., skarga nr 52037/99, w
sprawie Ciborek przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 3,
s. 180). Również Sąd Najwyższy uznaje, że zgodne z prawem, obligatoryjne zawie-
szenie przez sąd z urzędu postępowania w sprawie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4
k.p.c. nie wywołuje przewlekłości postępowania i nie narusza prawa stron do rozpo-
znania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (postanowienie
z dnia 7 czerwca 2005 r., III SPP 110/05, OSNP 2005 nr 23, poz. 386).
W rozpoznawanej sprawie od wpływu apelacji skarżącego do Sądu Apelacyj-
nego w Gdańsku do złożenia skargi upłynęło 8 miesięcy. Gdyby oceniać tylko ten
okres, to należałoby uznać, że przewlekłość postępowania nie wystąpiła. Postępowa-
nia odwoławcze co do zasady są objęte gwarancją rozpoznania sprawy w rozsądnym
terminie (por. orzeczenia ETPC z dnia 15 lipca 1982 r., skarga nr 8130/78, w sprawie
Eckle przeciwko Niemcom, A. 51 - patrz: M.A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw
Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków
2001, s. 669 oraz z dnia 29 maja 1986 r., skarga nr 9384/81, w sprawie Deumeland
przeciwko Niemcom, A. 100). Należy jednak uwzględniać szczególne regulacje doty-
czące postępowania odwoławczego (por. wyrok ETPC z dnia 26 października 2000
r., skarga nr 30210/96, w sprawie Kudła przeciwko Polsce, ECHR 2000-XI; LEX nr
42804 - patrz: M.A. Nowicki: Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
za okres 1 października-31 grudnia 2000 r., Palestra 2001 nr 3-4, s.132), a przede
wszystkim to, że art. 6 Konwencji wymaga, aby procedura sądowa była szybka, pod-
kreśla jednak również bardziej ogólną zasadę właściwego wymiaru sprawiedliwości
(wyrok ETPC z dnia 25 lutego 2000 r., skarga nr 29357/95, w sprawie Gast i Popp
14
przeciwko Niemcom, LEX nr 76905 - patrz: M.A. Nowicki: Z orzecznictwa Europej-
skiego Trybunału Praw Człowieka - cz. V, Palestra 2000 nr 7-8, s. 174). „Właściwy
wymiar sprawiedliwości” to przede wszystkim rzetelny proces, który w postępowaniu
odwoławczym w wyższych instancjach sądowych, a więc w sprawach o najwyższym
ciężarze gatunkowym, musi trwać dłużej niż w sprawach o mniejszej wadze. Analizu-
jąc podobny stan faktycznych, jak w rozpoznawanej skardze, Sąd Najwyższy uznał,
że dwunastomiesięczna bezczynność sądu drugiej instancji, polegająca na niewy-
znaczeniu rozprawy apelacyjnej, uzasadnia skargę na przewlekłość postępowania
(postanowienie z dnia 12 maja 2005 r., III SPP 96/05,(OSNP 2005 nr 23, poz. 384).
Co do zasady należy zgodzić się też z poglądem wynikającym z postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 r., III SPP 21/04 (OSNP 2005 nr 5, poz. 74),
że pojęcie przewlekłości postępowania nie obejmuje zwłoki, która może wystąpić w
przyszłości. Gdyby więc analizować tylko okres do złożenia rozpoznawanej skargi, to
nie można by uznać wystąpienia przewlekłości postępowania. Sąd Najwyższy zważył
jednak, że niezwłocznie po wpływie sprawy do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w
dniu 10 marca 2005 r. przewodniczący wydziału wydał zarządzenie „przedstawić akta
po 16.03 2006 r.”. Oznacza to, że już w chwili obecnej można stwierdzić (zwłaszcza
po uwzględnieniu informacji przekazanych przez prezesa Sądu), iż rozprawa apela-
cyjna w sprawie skarżącego będzie wyznaczona najwcześniej w kwietniu 2006 r., a
więc po upływie ponad dwunastu miesięcy. Jest więc uprawdopodobnione w sposób
graniczący z pewnością, że okres oczekiwania na rozpoznanie sprawy będzie zbyt
długi (i to bez uwzględniania zwłoki, która może wystąpić w przyszłości), aby można
przyjąć, iż rozpoznanie sprawy nastąpi w rozsądnym terminie. Uwzględniając wszyst-
kie wyżej wskazane i omówione okoliczności, Sąd Najwyższy uznał, że w sprawie
wystąpiła przewlekłość postępowania przed Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, o czym
orzekł w punkcie 1 sentencji postanowienia na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. Należy jednak stwierdzić, że przewlekłość ta nie jest rażąca,
wyjątkowa, lecz stosunkowo niewielka.
Skarżący domaga się zasądzenia na jego rzecz od Skarbu Państwa kwoty
10.000 zł. Zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., uwzględniając
skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa, odpowied-
nią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 10.000 zł. Przepis ten stanowi o
„możliwości przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej”, a więc pozostawia sądowi
orzekającemu swobodę w uznaniu, czy w ogóle suma ta powinna być przyznana i w
15
jakiej wysokości. Zauważyć też należy, że nie jest to odszkodowanie za poniesione
straty i utracone korzyści (art. 361 § 2 k.c.). Nie jest to również zadośćuczynienie
pieniężne za doznaną krzywdę w rozumieniu art. 445 k.c. (art. 24 § 1 i 448 k.c.).
Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. jest w znacznym zakresie aktem o charakterze
publicznoprawnym, gdyż jej podstawową funkcją jest wymuszenie nadania sprawie
odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego (por. uzasadnienia uchwał Sądu Naj-
wyższego z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 113/04, OSNP 2005 nr 9, poz. 134 oraz
z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 115/04, OSNP 2005 nr 9, poz. 135). „Przyznanie
odpowiedniej sumy pieniężnej” pełni więc rolę sankcji dla państwa za wadliwe zorga-
nizowanie wymiaru sprawiedliwości. Powinno ono też stanowić względem skarżą-
cego rekompensatę tego, co w orzecznictwie Trybunału określane jest jako „szkoda
niepieniężna”, „szkoda niemajątkowa”, „krzywda moralna”. Zgodnie z art. 41 Kon-
wencji, jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów,
oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony po-
zwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka,
gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie. Orzecznic-
two Trybunału stosującego ten przepis może stanowić wskazówkę dla wykładni art.
12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Trybunał najczęściej nie znajduje podstaw
do wyrównania strat spowodowanych przewlekłością postępowania, a zwłaszcza
utraconych korzyści. Regułą jest natomiast przyznanie zadośćuczynienia za „szkody
niemajątkowe”, uzasadniane w krótkich wywodach przede wszystkim zasadą słusz-
ności. Można w tym zakresie wskazać przykładowo na następujące wypowiedzi Try-
bunału: powołany wyżej wyrok ETPC z dnia 26 października 2000 r., skarga nr
30210/96, w sprawie Kudła przeciwko Polsce - „skarżący nie wykazał, że szkoda pie-
niężna była spowodowana jego przebywaniem w areszcie przez określony czas; w
konsekwencji, nie istnieje uzasadnienie dla przyznania mu odszkodowania z tego
tytułu; z drugiej jednak strony, Trybunał przyznaje, że skarżący poniósł szkodę nie-
pieniężną - polegającą na poczuciu zagrożenia oraz zawodu wynikającym z prze-
dłużającego się aresztu oraz postępowania, która nie została wystarczająco zrekom-
pensowana przez stwierdzenie naruszenia Konwencji; dokonując oceny w oparciu o
zasady słuszności, Trybunał przyznaje skarżącemu, z tego tytułu, kwotę 30,000
PLN”; wyrok ETPC z dnia 30 października 1998 r., skarga nr 28616/95, w sprawie
Styranowski przeciwko Polsce (RJD 1998-VIII, s. 3376 - patrz: M.A. Nowicki: Euro-
pejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do rzetelnego procesu
16
sądowego, Kraków 2001, s. 815) - „można uznać, że skarżący doznał sfrustrowania
w związku z przewlekłym charakterem jego postępowania, które przyczyniło się do
poczucia niesprawiedliwości jakie odczuwał, w związku z wpływem nowych regulacji
dotyczących ustalania emerytury na jego sposób życia; w związku z czym Trybunał
uznaje, że w świetle okoliczności powyższej sprawy oraz kierując się zasadami
słuszności, skarżącemu powinno się zasądzić kwotę 15 000 PLN”; orzeczenie ETPC
z dnia 6 kwietnia 2000 r., skarga nr 35382/97, w sprawie Comingersoll S.A. prze-
ciwko Portugalii (ECHR 2000-IV - patrz: M.A. Nowicki: Orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka - cz. VI, Palestra 2000 nr 9-10, s. 99) - „przy ustalaniu
zadośćuczynienia Trybunał uwzględnia wysokość szkody materialnej, a więc strat, do
których rzeczywiście doszło w rezultacie naruszenia, oraz krzywdę moralną, a więc
rekompensatę za lęk, kłopoty i niepewność, a także inne straty niepieniężne; poza
tym, jeśli wysokość którejś ze szkód nie może być dokładnie obliczona lub trudno
rozgraniczyć szkody pieniężne i niepieniężne, Trybunał może ustalić je globalnie”;
wyrok ETPC z dnia 17 lipca 2001 r., skarga nr 29455/95, w sprawie Pogorzelec prze-
ciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2002 nr 2, s. 80) - „Trybunał
stwierdza, że skarżący nie wykazał w sposób przekonujący, iż na skutek długości
trwania postępowań, w stosunku do których Trybunał uznał naruszenie artykułu 6
ust. 1 Konwencji, doznał on szkód materialnych; w związku z tym nic nie uzasadnia
przyznania mu odszkodowania z tego tytułu; jednakże Trybunał uznaje, że w wyniku
trzech zaskarżonych postępowań, skarżący doznał szkody niematerialnej, której nie
da się zrekompensować przez samo orzeczenie naruszenia; dokonując oszacowania
na zasadzie słuszności, Trybunał zasądza z tego tytułu na rzecz skarżącego kwotę
50.000 złotych”; wyrok ETPC z dnia 26 lipca 2001 r., skarga nr 29691/96, w sprawie
Jedamski przeciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 1, s. 55)
- „Trybunał stwierdza, że roszczenie skarżącego dotyczące poniesionego uszczerbku
pieniężnego opiera się przede wszystkim na utraconych korzyściach handlowych,
które ze swej natury mają charakter spekulatywny; niemożliwe jest zbadanie, co by-
łoby, gdyby skarżący otrzymał ostateczne decyzje dotyczące jego spraw cywilnych w
rozsądnym terminie; Trybunał tym samym oddala skargę w tym zakresie; z drugiej
jednak strony, Trybunał uznaje, że nie ulega wątpliwości fakt poniesienia przez skar-
żącego szkody niepieniężnej, polegającej na wyrządzeniu dolegliwości, która wynikła
z przedłużających się dwóch postępowań w jego sprawach; mając na względzie do-
tychczasową linię orzeczniczą oraz dokonując oceny w oparciu o zasadę słuszności,
17
Trybunał przyznaje skarżącemu, z tego tytułu, kwotę 20.000 PLN”; wyrok ETPC z
dnia 20 grudnia 2001 r., skarga nr 34158/96, w sprawie Zawadzki przeciwko Polsce
(Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2002 nr 3, s. 117) - „Trybunał uznał, że skar-
żący doznał z powodu toczących się trzech postępowań szkody niematerialnej, której
nie da się zrekompensować przez samo orzeczenie naruszenia; dokonując oszaco-
wania na zasadzie słuszności, Trybunał zasądza z tego tytułu na rzecz skarżącego
kwotę 50.000 złotych”; wyrok ETPC z dnia 15 stycznia 2002 r., skarga nr 43779/98,
w sprawie Mączyński przeciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2002
nr 4, s. 30) - „skarżący nie udowodnił, że na jego stan zdrowia miała wpływ zwłoka w
postępowaniu; jednakże Trybunał uznaje, że skarżący doznał pewnej szkody niepie-
niężnej w związku z przewlekłą długością postępowania w jego sprawie, która nie
zostanie dostatecznie zrekompensowana poprzez uznanie naruszenia Konwencji; w
okolicznościach niniejszej sprawy oraz dokonując oceny na zasadzie słuszności Try-
bunał przyznaje skarżącemu 5.500 EUR”; wyrok ETPC z dnia 25 marca 2003 r.,
skarga nr 74816/01, w sprawie Orzeł przeciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji
Rady Europy 2003 nr 2, s. 76) - „Trybunał jest zdania, że skarżący doznał szkody
niepieniężnej, takiej jak stres i frustracja wynikające z przewlekłej długości postępo-
wania; co więcej, uczucia te zostały zintensyfikowane przez tragiczne okoliczności,
które legły u podstaw pozwu cywilnego skarżącego; tym samym, Trybunał uznaje, że
w konkretnych okolicznościach sprawy oraz dokonując oceny na zasadzie
sprawiedliwości skarżącemu należy przyznać 10.000 EUR z tytułu szkody niepienięż-
nej”; wyrok ETPC z dnia 6 maja 2003 r., skarga nr 40887/98, w sprawie Maliszewski
przeciwko Polsce (Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 1, s. 76) - „Trybu-
nał przyznaje, że skarżący doznał z pewnością szkód niematerialnych, w postaci
stresu i frustracji spowodowanych nadmiernym przedłużaniem się postępowania w
jego sprawie, które to szkody nie mogą być naprawione przez samo orzeczenie naru-
szenia artykułu 6 § 1 Konwencji; biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz dokonu-
jąc oceny na zasadzie słuszności Trybunał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę
4.000 euro”; wyrok ETPC z dnia 19 października 2004 r., skarga nr 17707/02, w spra-
wie Mejer i Jałoszyńska przeciwko Polsce - „skarżący nie wykazali, że rzekomo do-
znane przez nich szkody materialne spowodowane zostały przez nadmierną długość
rzeczonego postępowania; w konsekwencji brak jest podstawy dla przyznania jakie-
gokolwiek świadczenia z tego tytułu; skarżący z pewnością doznali szkód o charakte-
rze niematerialnym w postaci cierpienia i frustracji spowodowanych przedłużającym
18
się postępowaniem, które to nie mogą zostać zrekompensowane samym orzecze-
niem naruszenia; biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz orzekając na zasadzie
słuszności, Trybunał przyznaje z tego tytułu każdemu ze skarżących kwotę 2,500
EUR”; wyrok ETPC z dnia 19 października 2004 r., skarga nr 57467/00, w sprawie
Lipowicz przeciwko Polsce - „skarżący nie wykazał, że rzekomo doznane przez niego
szkody materialne spowodowane zostały przez nadmierną długość rzeczonego po-
stępowania; w konsekwencji brak jest usprawiedliwienia dla przyznania jakiegokol-
wiek świadczenia z tego tytułu; skarżący z pewnością doznał szkód natury niemate-
rialnej w postaci cierpienia i frustracji spowodowanych przedłużającym się postępo-
waniem, które nie mogą zostać zrekompensowane samym orzeczeniem naruszenia;
biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz orzekając na zasadzie słuszności, Trybu-
nał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę 4.000 EUR”. Podkreślenia wymaga
też, że w niektórych sprawach Trybunał nie zasądza zadośćuczynienia uznając, że
stwierdzenie naruszenia Konwencji powinno być dla skarżącego wystarczającą sa-
tysfakcją (por. orzeczenia z dnia 29 maja 1986 r., skarga nr 9384/81, w sprawie Deu-
meland przeciwko Niemcom, A. 100; z dnia 13 lipca 1983 r., skarga nr 8737/79, w
sprawie Zimmermann i Steiner przeciwko Szwajcarii, A. 66).
W wyroku z dnia 10 listopada 2004 r., skarga nr 64890/01, w sprawie Apicella
przeciwko Włochom (Przegląd Orzecznictwa Europejskiego w Sprawach Karnych
2004 nr 2, s. 18) Trybunał określił zasady, jakimi kieruje się, ustalając wysokość
„słusznego zadośćuczynienia”. Uznał, że podstawę do przeprowadzenia wyliczenia
słusznego zadośćuczynienia za szkodę niematerialną spowodowaną przewlekłością
postępowania stanowi kwota wahająca się pomiędzy 1.000 a 1.500 euro za każdy
rok trwania postępowania (a nie za rok opóźnienia). Wynik postępowania krajowego
(fakt, czy skarżący przegrał, wygrał, czy zawarł ugodę) nie ma znaczenia dla szkody
moralnej doznanej z powodu długości trwania postępowania. Ogólna kwota jest po-
większana o 2.000 euro, jeżeli przedmiot sporu ma wyjątkową wagę, szczególnie w
sprawach z zakresu prawa pracy, stanu cywilnego i zdolności do czynności praw-
nych, emerytur, szczególnie poważnych postępowań dotyczących zdrowia lub życia
osób. Kwota bazowa jest ograniczana biorąc pod uwagę: 1) liczbę instancji, które
rozstrzygały w czasie trwania postępowania, 2) zachowanie skarżącego, w szczegól-
ności liczbę miesięcy lub lat, które minęły z powodu odwołań składanych przez skar-
żącego, 3) przedmiot sporu, np. sprawa majątkowa ma mniejsze znaczenie dla skar-
żącego oraz 4) poziom życia w kraju.
19
Sąd Najwyższy uważa, że te zasady powinny być odpowiednio stosowane do
„przyznawania odpowiedniej sumy pieniężnej” na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z
dnia 17 czerwca 2004 r. Odpowiednie przeniesienie tych zasad nie może jednak
oznaczać prostego przeliczenia kwot zasądzanych przez Trybunał i przyznawania na
podstawie tej ustawy kwot odpowiadających zadośćuczynieniom zasądzanym przez
Trybunał. Jak łatwo zauważyć, w razie stwierdzenia przewlekłości postępowania,
praktycznie zawsze prowadziłoby to do przyznawania kwoty 10.000 zł. W tym zakre-
sie należy uwzględnić różnice w regulacjach prawnych. Trybunał orzeka o zadość-
uczynieniu, z reguły uwzględniając cały przebieg postępowania, a niekiedy kilku po-
stępowań. Według ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. (co wyżej wskazano) ocenia się
natomiast tylko jedną fazę postępowania. Ustawa wprowadza bowiem zasadę, że
strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić na-
prawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo
solidarnie od Skarbu Państwa i komornika (art. 15 ust. 1), a przede wszystkim, że
strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania może dochodzić - na
podstawie art. 417 k.c. - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomoc-
nym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy. Oznacza to, że przyznanie „od-
powiedniej sumy pieniężnej” następuje jedynie jako wstępna (tymczasowa) rekom-
pensata (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 16 listopada 2004 r., III SPP 42/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 71). Nadto, art. 41
Konwencji nie przewiduje górnej granicy wysokości zadośćuczynienia, a taką górną
granicę na kwotę 10.000 zł wyznacza art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
To z kolei oznacza, że „przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej” powinno następo-
wać w granicach określonych ustawą, z uwzględnieniem zasady, że kwota ta po-
winna być przyznawana w większej wysokości (w górnej granicy) przy ustaleniu rażą-
cej, niczym nieusprawiedliwionej, szczególnie dotkliwej dla skarżącego, przewlekło-
ści postępowania, a w odpowiednio (proporcjonalnie) w niższej wysokości przy usta-
leniu przewlekłości niewielkiej, częściowo usprawiedliwionej, niedotkliwej. Po rozwa-
żeniu wszystkich okoliczności sprawy (wszystkich wyżej omówionych okoliczności
dotyczących wystąpienia zwłoki), Sąd Najwyższy uznał, że skarżący w związku z
przewlekłą długością postępowania w jego sprawie doznał pewnej szkody niepienięż-
nej (niematerialnej) takiej, jak stres i frustracja, która nie może być dostatecznie zre-
kompensowana przez samo uznanie wystąpienia przewlekłości i dokonując oceny na
20
zasadzie słuszności przyznał skarżącemu kwotę 1.000 zł, oddalając skargę w pozo-
stałym zakresie co do wysokości żądanej kwoty.
Skarżący wniósł o przyznanie stosownej sumy pieniężnej z odsetkami. Nie jest
to zasadne żądanie. Jak wyżej wskazano odpowiednia suma pieniężna przyznawana
w związku z przewlekłością postępowania po części ma charakter publicznoprawny,
a w każdym razie nie jest to należność o charakterze cywilnoprawnym w ścisłym
tego słowa znaczeniu. Nie ma więc podstaw, aby stosować do niej art. 481 k.c. Zgod-
nie z art. 359 § 1 k.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika
to z czynności prawnej albo ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właści-
wego organu. Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. nie przewiduje przyznawania odpo-
wiedniej sumy pieniężnej z odsetkami. W tej części skarga podlegała oddaleniu.
Skarżący wniósł też o zalecenie podjęcia przez Sąd rozpoznający sprawę od-
powiednich czynności poprzez wyznaczenie w terminie 21 dni terminu rozprawy ape-
lacyjnej. Rozważając charakter rozpoznawanej sprawy Sąd Najwyższy doszedł do
wniosku, że nie ma podstaw do wydania takiego zalecenia. Sprawa skarżącego na-
leży wprawdzie do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, ale nie jest to sprawa
o świadczenie służące zaspokojeniu bieżących kosztów utrzymania. Gdyby podjąć w
Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku doraźne działania polegające na pogrupowaniu
spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych według szczególnej potrzeby pilności ich
rozpoznania (takie działania dopuszcza Trybunał - por. wyrok z dnia 25 lutego 2000
r., skarga nr 29357/95, w sprawie Gast i Popp przeciwko Niemcom (LEX nr 76905 -
patrz: M.A. Nowicki: Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - cz. V,
Palestra 2000 nr 7-8, s. 174), to sprawa skarżącego powinna być zakwalifikowana
jako podlegająca rozpoznaniu w dalszej kolejności. Zalecenie wyznaczenia rozprawy
apelacyjnej w sprawie skarżącego spowodowałoby jej rozpoznanie z wyprzedzeniem
innych spraw, w przeważającej części dotyczących świadczeń służących zaspokoje-
niu bieżących potrzeb życiowych (emerytur, rent), co nie może być uznane za wła-
ściwe. Sprawy powinny być rozpoznawane według kolejności ich wpływu. Zgodnie z
§ 70 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. - Re-
gulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218 ze
zm.), przy wyznaczaniu terminu posiedzenia oraz kolejności rozpoznawania spraw
należy w miarę możności uwzględniać uzasadnione wnioski stron, ich obrońców, peł-
nomocników, przedstawicieli oraz innych osób biorących udział w sprawie. W przy-
padku sprawy skarżącego nie można uznać, aby uzasadniony był jego wniosek o
21
wyznaczenie terminu rozprawy apelacyjnej z wyprzedzeniem rozpoznania innych
spraw.
W skardze zawarto wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz skar-
żącego kosztów zastępstwa procesowego. Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. w za-
kresie kosztów postępowania przewiduje jedynie zwrot opłaty stałej pobranej od
skargi (art. 17 ust. 3). W zakresie rozliczenia kosztów postępowania (kosztów zastęp-
stwa procesowego) należy więc sięgnąć do przepisów o zażaleniu (art. 8 ust. 2
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.). Zastosowanie tych przepisów wprost prowadzi-
łoby do pozostawienia rozliczenia kosztów postępowania związanych ze skargą do
rozstrzygnięcia kończącego sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.), gdyż - jak wyżej
wskazano - postępowanie w przedmiocie skargi na przewlekłość ma charakter incy-
dentalny, a postanowienie rozstrzygające o tej skardze nie kończy postępowania w
sprawie. Nie jest to jednak trafne rozwiązanie, gdyż zakłada ono rozliczanie kosztów
postępowania pomiędzy stronami sprawy. Tymczasem w zakresie skargi na przewle-
kłość postępowania stronami w istocie są skarżący i Skarb Państwa. Koszty tego
postępowania należy więc rozliczyć między tymi stronami, a to może nastąpić tylko w
postanowieniu rozpoznającym skargę. Postanowienie to powinno więc zawierać roz-
strzygnięcie o kosztach postępowania między skarżącym, a Skarbem Państwa. Od-
powiednie stosowanie przepisów procedury cywilnej do rozpoznania skargi na prze-
wlekłość postępowania w rozpoznawanej skardze prowadzi do zniesienia tych kosz-
tów między stronami, gdyż skarga została uwzględniona tylko częściowo (art. 100
k.p.c. w związku z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================