Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 22/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. K
przeciwko Klubowi Sportowemu […]
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych w dniu 4 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P.
z dnia 30 września 2005 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2005 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P. zasądził od Klubu Sportowego […] na rzecz K. K. kwotę 12.150
złotych z ustawowymi odsetkami od 16 kwietnia 2003 r. tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Podstawę
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Powódka była zatrudniona u strony pozwanej na stanowisku dyrektora Klubu.
W czasie trwania stosunku pracy zawierała umowy zlecenia ze swoim konkubentem
R. P. Umowy te, w realizacji których powódka pomagała, w szczególności dotyczyły
przygotowywania planów i rozliczeń finansowych poszczególnych sekcji Klubu. Na
podstawie tych umów pozwany Klub wypłacił R. P. łącznie kwotę 52.525,20 złotych.
R. P. świadczył również na rzecz Klubu usługi przewozu taksówką, z którego to tytułu
otrzymał łączną kwotę 15.789,00 złotych. Ponadto powódka dokonała zaniedbań
polegających na prowadzeniu nieprawidłowej dokumentacji rachunkowej związanej z
wydatkowaniem przychodów z tytułu wynajmu hangarów przez Klub. Mocą uchwały
Zarządu Klubu z dnia 2 grudnia 2002 r. stosunek pracy z powódką został rozwiązany
bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika. W piśmie z dnia 3
grudnia 2002 r. jako podstawę rozwiązania umowy o pracę we wskazanym trybie
strona pozwana podała prowadzenie błędnej polityki finansowej, co naraziło Klub na
straty, a w szczególności: prowadzenie błędnej polityki zawierania umów zlecenia,
niezgodnej z obowiązującymi przepisami, co naraziło Klub na straty finansowe, brak
rzetelnego rozliczenia środków finansowych będących w dyspozycji dyrektora Klubu,
samowolne dysponowanie środkami finansowymi poszczególnych sekcji sportowych,
nieprzedstawienie rozliczenia finansowego za Akademickie Mistrzostwa Świata w
2000 r., samowolne dysponowanie środkami przeznaczonymi na koszty pośrednie i
utrudnianie dostępu do dokumentów finansowych poszczególnym członkom Klubu.
W dniu 6 stycznia 2003 r. pracodawca wystawił powódce świadectwo pracy, w
którym jako podstawę rozwiązania umowy o pracę wskazał art. 52 § 1 pkt 1 k.p. W
wydanym w dacie 16 stycznia 2003 r. nowym świadectwie pracy jako podstawę
rozwiązania umowy wskazano art. 52 § 1 pkt 2 k.p. W dacie 7 kwietnia 2003 r. strona
pozwana złożyła w Prokuraturze Rejonowej zawiadomienie o popełnieniu przez
powódkę przestępstwa polegającego na wyłudzeniu pieniędzy oraz
niegospodarności. Postanowieniem z dnia 21 maja 2004 r. prowadzone przeciwko
3
powódce postępowanie przygotowawcze zostało umorzone z uwagi na stwierdzenie
braku ustawowych znamion czynu zabronionego.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że strona pozwana
nie wykazała, aby powódka dopuściła się w sposób zawiniony ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.), chociaż w
świadectwie pracy z dnia 6 stycznia 2003 r. właśnie ta okoliczność została wskazana
jako podstawa rozwiązania umowy o pracę. Zawieranie przez powódkę umów
zlecenia oraz umów o przewozy taksówką nie może być zakwalifikowane jako ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, gdyż zawieranie takich
umów należało do jej kompetencji, a nadto brak jest podstaw do przyjęcia, że umowy
te nie zostały przez zleceniobiorcę wykonane. Pozwany Klub nie udowodnił zatem,
że z faktem zawarcia umów zlecenia łączy się powstanie po jego stronie
jakiejkolwiek szkody. Jednocześnie strona pozwana nie przedstawiła dowodów
pozwalających na stwierdzenie, czy w ogóle i ewentualnie w jakiej wysokości
poniosła szkodę w związku z wynajmem hangarów przez powódkę oraz że powódka
odpowiada za powstałe nieprawidłowości wskazane w piśmie rozwiązującym umowę
o pracę. Ponadto toczące się przeciwko powódce postępowanie przygotowawcze
zostało umorzone, a strona pozwana nie wykazała, aby fakt popełnienia przez
powódkę przestępstwa był oczywisty (art. 52 § 1 pkt 2 k.p.).
Na skutek apelacji strony pozwanej Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych wyrokiem z dnia 30 września 2005 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalił powództwo. Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia
faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Rejonowy (art. 382 k.p.c. w związku z art.
13 § 2 k.p.c.), jednakże nie podzielił dokonanej przez niego oceny prawnej
ustalonego stanu faktycznego. W ocenie Sądu Okręgowego ze zgromadzonego w
sprawie materiału dowodowego wynikało jednoznacznie, że powódka dopuściła się
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, gdyż uszczupliła
majątek pozwanego Klubu o kwotę 53.525,20 złotych, co wynika z ustaleń
poczynionych w toczącym się przeciwko niej postępowaniu przygotowawczym. O ile
zatem nie można mówić o zaistnieniu przesłanki z art. 52 § 1 pkt 2 k.p., do takich
wątpliwości nie ma w przypadku art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Zgodnie z tym przepisem
pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika
w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków
pracowniczych. W katalogu podstawowych obowiązków pracownika (art. 100 k.p.) są
4
takie przesłanki jak sumienność, staranność, dbanie o dobro zakładu pracy i ochrona
jego mienia. Sąd Okręgowy przyjął, że powódka, z własnej winy i celowo narażając
pracodawcę na wysoką, choć nie „znaczną" w rozumieniu kodeksu karnego, szkodę
majątkową, naruszyła w sposób ciężki swoje podstawowe obowiązki. Nadto za
nielojalne i nieuczciwe wobec pracodawcy uznał Sąd drugiej instancji wykorzystanie
przez powódkę swoich uprawnień w celu uszczuplenia majątku Klubu i jednocześnie
wzbogacenia konkubenta R. P. Powódka zlecała mu czynności, które po pierwsze –
należały do jej obowiązków, czyli strona pozwana niejako podwójnie za nie płaciła,
raz powódce, a raz jej konkubentowi, a po drugie – zlecała je osobie nie posiadającej
żadnych uprawnień formalnych do wykonywania tego typu prac i dlatego powódka,
jak sama przyznała, pomagała swojemu konkubentowi prace te wykonać. Oznacza
to, że powódka na niekorzyść Klubu samowolnie rozdysponowała jego mieniem nie
tylko dając zlecenia, które były fikcyjne, ale też obciążając pracodawcę opłatą za
przejazdy taksówką swojego konkubenta, gdy tymczasem pobierała ryczałt za
przejazdy swoim własnym samochodem. Okoliczności te – w świetle wyników
postępowania karnego – zostały przez pracodawcę udowodnione. W złożonej od
powyższego wyroku skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 52 § 1 pkt 1 i 2 k.p. w związku z art. 52 § 2
k.p. polegającą na pominięciu przesłanki rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika wymienionej w art. 52 § 2 k.p. oraz niewłaściwe
zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p. polegające na
przyjęciu, że umowa o pracę została rozwiązana z przyczyn wymienionych w
pierwszym z powołanych przepisów, mimo że w oświadczeniu pracodawcy o
rozwiązaniu umowy o pracę jako przyczyna podana jest przesłanka z art. 52 § 1 pkt
2 k.p. Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie o oddaleniu apelacji strony pozwanej.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd Okręgowy, dokonując
wykładni przepisów dotyczących rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika, nie
wziął pod uwagę treści art. 52 § 2 k.p, pomijając w konsekwencji jedną z
obligatoryjnych przesłanek rozwiązania umowy o pracę w tym trybie, chociaż z
protokołu posiedzenia Zarządu Klubu z dnia 2 grudnia 2002 r. jasno wynika, że
pracodawca o rzekomych nieprawidłowościach w pracy powódki wiedział na długo
przed rozwiązaniem z nią umowy o pracę. Wydaje się zatem, że Sąd drugiej instancji
przyjął, iż ciężar udowodnienia niedochowania przesłanek rozwiązania umowy o
5
pracę ciąży na pracowniku, konsekwencją czego było niewłaściwe zastosowanie do
zaistniałego stanu faktycznego norm regulujących rozwiązanie stosunku pracy na
podstawie art. 52 k.p. W sytuacji bowiem, która miała – zdaniem skarżącej – miejsce
w rozpatrywanej sprawie, kiedy od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o
okolicznościach uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika do złożenia oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku pracy w taki
sposób, że pracownik mógł się z nim zapoznać, mija okres dłuższy niż jeden
miesiąc, przedmiotowa instytucja nie znajduje zastosowania. Tymczasem ani
pracodawca nie podjął próby udowodnienia zachowania terminu określonego w art.
52 § 2 k.p., ani Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w żaden
sposób nie odniósł się do tej przesłanki. Skarżąca wskazała również, że Sąd
Okręgowy błędnie przyjął, wbrew oświadczeniu złożonemu przez pracodawcę, że
podstawą rozwiązania umowy o pracę nie było, na co wskazuje uchwała zarządu,
popełnienie przestępstwa, lecz ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych.
Tymczasem wskazanie w pisemnym oświadczeniu pracodawcy przyczyny
uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 k.p. przesądza
o tym, że spór przed organami orzekającymi toczy się tylko w granicach zarzutu
skonkretyzowanego w tym pisemnym oświadczeniu, a pracodawca pozbawiony jest
możliwości powoływania się w toku postępowania na inne przyczyny, które również
mogłyby uzasadniać tryb zwolnienia przewidziany w art. 52 k.p. Z ustaleń Sądu
Okręgowego wynika, że oświadczeniem strony pozwanej o rozwiązaniu z powódką
umowy o pracę była uchwała Zarządu Klubu z dnia 2 grudnia 2002 r. Tymczasem
uchwała ta została powódce doręczona dopiero w dniu 7 stycznia 2003 r. i
wskazywała na rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 52 § 1 pkt
2 k.p. Zdaniem skarżącej, w przypadku, gdy okaże się, że zachowania pracownika
nie można zakwalifikować jako popełnienia przez niego przestępstwa, to nie można
następnie przyjąć, iż podstawę rozwiązania umowy o pracę stanowi art. 52 § 1 pkt 1
k.p. Zresztą z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że zachowanie powódki nie
stanowiło ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Skarżąca zaprezentowała pogląd, że pismo strony pozwanej z dnia 3 grudnia 2002 r.
nie może być uznane za oświadczenie w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę,
gdyż nie zawiera jednej z enumeratywnie wymienionych w art. 52 § 1 pkt 1-3 k.p. w
związku z art. 30 § 4 k.p. przyczyn uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy.
Opisane w tym piśmie zachowanie powódki nie odnosi się również do popełnienia
6
przestępstwa, mającego – zgodnie z uchwałą Zarządu z dnia 2 grudnia 2002 r. –
stanowić uzasadnienie rozwiązania umowy o pracę. Wskazuje na to również
sprostowanie przez pracodawcę świadectwa pracy powódki przez wskazanie w nim
jako przyczyny rozwiązania umowy art. 52 § 1 pkt 2 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie. Przede wszystkim należy
wskazać, że została ona oparta wyłącznie na określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
podstawie naruszenia prawa materialnego, aczkolwiek nawiązuje do uchybień
dotyczących ustalenia stanu faktycznego. Co do zasady zarzut kasacyjny dotyczący
naruszenia prawa materialnego może wchodzić w rachubę wówczas, gdy stan
faktyczny będący podstawą zaskarżonego wyroku nie jest kwestionowany, jeżeli
natomiast skarżący w skardze kasacyjnej podważa ustalenia faktyczne
zaskarżonego wyroku, to może to uczynić skutecznie wyłącznie poprzez powołanie
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. i przez wskazanie, że naruszone zostały i jakie
przepisy postępowania mające zastosowanie przy dokonywaniu ustaleń faktycznych
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., I CKN 18/97, OSNC z 1997 r.
nr 8, poz. 112). Jednakże Sąd Najwyższy dopuścił wyjątkowo możliwość powołania
się w skardze kasacyjnej na naruszenie prawa materialnego w nawiązaniu do
uchybień dotyczących ustalenia stanu faktycznego wówczas, gdy w zaskarżonym
orzeczeniu brak jest jednoznacznych ustaleń faktycznych, co w ogólne uniemożliwia
kontrolę co do materialno-prawnej podstawy orzeczenia (por. wyrok z dnia 7 sierpnia
1997 r., I CKN 261/97, niepublikowany). Przesłanki wskazane w normie prawa
materialnego mają charakter hipotetyczny i dopiero porównanie ich ze stanem
przyjętym przez sąd orzekający można uznać za stosowanie tego prawa. Brak
ustalonego stanu faktycznego lub jego niejednoznaczność powoduje, że prawo
materialne nie może być zastosowane. Naruszenie prawa materialnego przez jego
niewłaściwe zastosowanie w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. następuje również
w takim przypadku, gdy wyrok sądu apelacyjnego nie zawiera ustaleń faktycznych
odnoszących się do przesłanek normy prawa materialnego (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 26 czerwca 2001 r., III CKN 400/00 i z dnia 7 maja 2003 r., IV
CKN 101/01, niepublikowane).
Zgodnie z art. 52 § 2 k.p. rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez
pracodawcę wiadomości o okolicznościach uzasadniających rozwiązanie umowy.
7
Błąd Sądu drugiej instancji polega na tym, że zmieniając wyrok Sądu Rejonowego
zastosował wskazany przepis (uznał, że strona pozwana zachowała określony w nim
termin) bez poczynienia jakichkolwiek ustaleń faktycznych co do momentu, w którym
pracodawca dowiedział się o zachowaniu skarżącej i bez dokonania prawnej oceny
ustalonych faktów w sferze przesłanek określonych w art. 52 § 2 k.p. pomimo, że
powódka już w pozwie podnosiła niezachowanie przez stronę pozwaną terminu
określonego we wskazanym przepisie, a następnie zarzut ten podtrzymywała w toku
postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Sąd Rejonowy nie poczynił w tym
zakresie niezbędnych ustaleń, gdyż ocenił, że zachowania skarżącej nie można było
zakwalifikować ani jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych, ani jako popełnienia oczywistego przestępstwa. Sąd Okręgowy nie
uzupełnił ustaleń faktycznych i nie dokonał ich oceny we wskazanym przedmiocie,
chociaż dokonał odmiennej od Sądu Rejonowego oceny prawnej faktów ustalonych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a odnoszących się do działania powódki. W
wyroku z dnia 7 sierpnia 2001 r., I PKN 592/00, OSNAPiUS z 2003 r. nr 13, poz. 309)
Sąd Najwyższy stwierdził, że ocena prawna zachowania przez pracodawcę terminu z
art. 52 § 2 k.p. musi być poprzedzona ustaleniem daty dowiedzenia się przez niego o
działaniu pracownika stanowiącym przyczynę rozwiązania umowy o pracę. Nie budzi
wątpliwości, że dla oceny zachowania przez pracodawcę tego terminu muszą być
również poczynione jednoznaczne ustalenia co do daty złożenia pracownikowi
oświadczenia woli pracodawcy o rozwiązaniu z nim umowy o pracę. Takich
jednoznacznych ustaleń w sprawie brak. Sąd Rejonowy ustalił, a Sąd drugiej
instancji ustalenia te podzielił, że łączący strony stosunek pracy został rozwiązany
bez wypowiedzenia z winy pracownika mocą uchwały Zarządu Klubu z dnia 2
grudnia 2002 r. Sądy nie ustaliły jednakże, kiedy pracodawca złożył powódce
oświadczenie woli w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę w taki sposób, że
mogła zapoznać się z jego treścią, czy w dacie 2 grudnia 2002 r., czy też w terminie
późniejszym. Na uwagę zasługuje przy tym okoliczność, że w aktach sprawy
znajduje się skierowane do powódki pismo Zarządu Klubu z dnia 3 grudnia 2002 r.
odwołujące powódkę z tym samym dniem z funkcji dyrektora Klubu Sportowego
„równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym w
myśl art. 52 § 1 k.p.” Z dołączonego do tego pisma potwierdzenia odbioru wynika, że
zostało ono ekspediowane drogą pocztową, przesyłkę awizowano w dacie 17
grudnia 2002 r., a powódka odmówiła jej przyjęcia. Przedmiotowe pismo zostało
8
odebrane przez powódkę osobiście w dniu 7 stycznia 2003 r. W tej sytuacji zarzut
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 52 § 1 k.p. w związku z art. 52 § 2 k.p.
uznać należy za uzasadniony.
Zaskarżony wyrok nie zawiera również jednoznacznych ustaleń w zakresie
wskazanej przez pracodawcę przyczyny (przyczyn) rozwiązania z powódką umowy o
pracę bez wypowiedzenia, a mianowicie, czy była to przyczyna określona w art. 52 §
1 pkt 1 k.p., czy w art. 52 § 1 pkt 2 k.p., czy wreszcie w obu tych przepisach. Sądy
obu instancji rozważały zasadność przyczyn odnosząc się do ich wskazania w
świadectwach pracy wydanych skarżącej w dniach 6 i 16 stycznia 2003 r.
Tymczasem ocenie co do zasadności podlega przyczyna wskazana w oświadczeniu
pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę (art. 30 § 4 k.p.), a nie w wydanym
pracownikowi świadectwie pracy. Sąd, rozpoznający roszczenie wynikające z
wadliwego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, związany jest
przyczynami uzasadniającymi to rozwiązanie, podanymi w adresowanym do
pracownika oświadczeniu pracodawcy. Wskazanie takiej przyczyny przesądza o tym,
że spór toczy się tylko w granicach zarzutu skonkretyzowanego w oświadczeniu
pracodawcy, a więc w granicach przytoczonych w tym oświadczeniu zdarzeń.
Pracodawca pozbawiony jest możliwości późniejszego powoływania się w toku
postępowania na inne przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia oraz uzupełnienia braku skonkretyzowania przyczyny rozwiązania
umowy o pracę na przykład poprzez wyjaśnienie, na czym polega „oczywistość”
popełnienia przez pracownika przestępstwa lub dlaczego tak sformułowany zarzut
jest równocześnie zarzutem ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1980 r., I PRN
86/80, niepublikowany, z dnia 7 maja 1998 r., I PKN 69/98, OSNAPiUS z 1999 r. nr
9, poz. 302, z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 423/98, OSNAPiUS z 1999 r. nr 24,
poz. 789 i z dnia 19 sierpnia 1999 r., I PKN 223/99, OSNAPiUS z 2000 r. nr 23, poz.
857).
Brak jednoznacznych ustaleń w zakresie wskazanych przez pracodawcę
przyczyn rozwiązania z powódką umowy o pracę bez wypowiedzenia czyni
zasadnym zarzut naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p. Trafnie
bowiem skarżąca podnosi, że uchwała Zarządu Klubu z dnia 2 grudnia 2002 r., mocą
której – jak ustaliły to Sądy obu instancji – został rozwiązany z powódką stosunek
pracy bez wypowiedzenia, dotyczyła rozwiązania umowy na podstawie art. 52 § 1 pkt
9
2 k.p. Należy jednak również zauważyć, że w adresowanym do skarżącej piśmie z
dnia 3 grudnia 2002 r. pracodawca takiej przyczyny nie formułuje. Z ustaleń Sądów
pierwszej i drugiej instancji nie wynika przy tym, czy pismo z dnia 3 grudnia 2002 r.
było oświadczeniem woli pracodawcy rozwiązującym umowę o pracę, czy też jedynie
jego uzupełnieniem w zakresie skonkretyzowania przyczyn rozwiązanie to
uzasadniających. Brak jednoznacznych ustaleń odnoszących się do zagadnienia,
które oświadczenie woli pracodawcy było oświadczeniem rozwiązującym z powódką
umowę o pracę bez wypowiedzenia powoduje niemożność kasacyjnej kontroli
materialno-prawnej podstawy orzeczenia.
Z powyższych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczono, jak w sentencji wyroku.