Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 333/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa W. K., M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 21 czerwca 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, decyzją z dnia 16 lutego 2004 r.
stwierdził, że M. K. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie
od stycznia 1999 r. do października 2003 r. z tytułu prowadzonej pozarolniczej
działalności gospodarczej oraz że jego żona W. K. odpowiada majątkiem wspólnym
2
za nieopłacone składki na ubezpieczenie społeczne męża, tak więc zobowiązał
oboje małżonków do zapłaty nieuiszczonych składek ubezpieczeniowych.
W odwołaniu M. i W. K. podnieśli, że w spornym okresie M. K. faktycznie nie
prowadził działalności gospodarczej.
Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3
października 2005 r. oddalił odwołanie w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu
społecznemu oraz zmienił zaskarżoną decyzję w części dotyczącej opłacenia
składek na ubezpieczenie społeczne, stwierdzając brak obowiązku ich opłacania w
okresie od dnia 11 stycznia 2002 r. do dnia 31 października 2003 r. Uznał, że
podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wynika z formalnego, a nie
faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej, a więc obowiązek ten po
stronie skarżącego istniał w okresie od dnia 1 lutego 1998 r. do dnia 27
października 2003 r., do wykreślenia wpisu z rejestru. Przyjął jednak, że
udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w prowadzeniu działalności
gospodarczej, spowodowana po dniu 11 stycznia 2002 r. niezdolnością do pracy po
przebytym zawale serca, uzasadnia zwolnienie z obowiązku regulowania składek.
Sąd pierwszej instancji uznał za niewiarygodny dowód z zeznań świadków o
nieprowadzeniu przez ubezpieczonego działalności gospodarczej w pozostałym
okresie jako sprzeczny z wynikami kontroli przeprowadzonej przez organ rentowy.
Ich prawdziwość osłabiała także więź pokrewieństwa lub zażyła znajomość oraz
uprzednie kontakty zawodowe z ubezpieczonym, wobec czego nie mogły one
stanowić podstawy ustaleń w sprawie.
Obie strony wniosły apelacje od powyższego wyroku.
Wnioskodawcy zaskarżyli wyrok w części dotyczącej podlegania
ubezpieczeniu społecznemu i odprowadzania składek w okresie od dnia 1 stycznia
1999 r. do dnia 11 stycznia 2002 r., zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń sądu
z treścią zebranego materiału dowodowego oraz dowolną ocenę zeznań świadków.
Organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z
art. 36, 37 i 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) przez uchylenie obowiązku opłacania
składek w trakcie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej.
3
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2006 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go
decyzję z dnia 16 lutego 2004 r. i ustalił, że M. K. w okresie od dnia 11 stycznia
2002 r. do dnia 31 października 2003 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a w pozostałej części
odwołanie i obie apelacje sąd oddalił. Przyjął, że wpis do ewidencji działalności
gospodarczej legalizuje jej wykonywanie i wyznacza czasowe granice bycia
przedsiębiorcą, co przekłada się także na obowiązek ubezpieczenia społecznego.
Możliwe jest jednak – w sytuacjach wyjątkowych, np. choroby, długotrwałej
nieobecności w kraju czy też zdarzeń losowych – zaprzestanie rzeczywistego
wykonywania działalności gospodarczej, mimo niewykreślenia jej z ewidencji
działalności gospodarczej, a takie okoliczności zaistniały w okresie od dnia 11
stycznia 2002 r. do dnia 31 października 2003 r., kiedy ze względu na stan zdrowia
wnioskodawca rzeczywiście nie mógł wykonywać działalności gospodarczej. Co do
wcześniejszego okresu do prowadzenia przez niego działalności gospodarczej nie
było przeciwwskazań medycznych, jak też nie wykazał on faktu, na który się
powoływał, gdyż zeznania świadków okazały się niewiarygodne.
Skarga kasacyjna wnioskodawców obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji
w części oddalającej odwołanie i ich apelację została oparta na podstawie
naruszenia przepisów prawa materialnego – art. 13 pkt 4 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez
ich błędną wykładnię w związku z art. 2 oraz art. 5 ustawy z dnia 19 listopada 1999
r. – Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. nr 101, poz. 887 ze zm.) oraz art. 2 i 6
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173,
poz. 1807 ze zm.) przez przyjęcie, że wnioskodawca wykonywał działalność
gospodarczą ze względu na brak wykreślenia wpisu z ewidencji gospodarczej,
pomimo że wpis do ewidencji działalności gospodarczej ma jedynie charakter
deklaratywny. Skarżący zarzucili ponadto naruszenie przepisów postępowania,
które miało wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 227, art. 233 § 1 w zw. z
art. 378 w zw. 391 k.p.c. polegające na braku wszechstronnej oceny i rozważenia
materiału dowodowego wynikającej z pominięcia dowodów z zeznań świadków, a
także pominięcia opinii biegłego, z której wynika, że schorzenia stwierdzone u
4
wnioskodawcy czyniły go niezdolnym do podjęcia świadomej decyzji w przedmiocie
podpisania deklaracji rozliczeniowych w czasie kontroli przeprowadzanej przez
ZUS.
Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez ustalenie, że M. K. w
okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 10 stycznia 2002 r. nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący wskazał, że Sąd Najwyższy
wypowiadał się wielokrotnie w sprawie charakteru prawnego wpisu do ewidencji
działalności gospodarczej, stwierdzając, że ma on wyłącznie charakter
deklaratoryjny (np. wyrok SN z dnia 24 maja 2000 r., II UKN 568/99, OSNP z 2001
r. nr 22, poz. 678). Tak więc prawidłowa wykładnia art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych powinna oznaczać
faktyczne i rzeczywiste podejmowanie działań w celu zarobkowym, gdyby bowiem
zamiarem ustawodawcy było wprowadzenie obowiązku ubezpieczenia od
dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, to wyraziłby to
bezpośrednio w ustawie. Sąd Apelacyjny zajął natomiast stanowisko przeciwne,
oparte na założeniu, że sam fakt pozostawania w ewidencji działalności
gospodarczej jest wystarczającym dla stwierdzenia istnienia obowiązku
ubezpieczenia, a nie ma znaczenia fakt rzeczywistego niewykonywania działań
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym obowiązkowo, a zgodnie z art. 13 pkt 4 tej ustawy,
obowiązek ubezpieczeń istnieje od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej
działalności do dnia zakończenia jej wykonywania. Charakter tego ubezpieczenia
uzależnia jego powstanie i ustanie z mocy prawa, niezależnie od woli jego
podmiotów, jak też brak dowolności w opłacaniu składek na ubezpieczenie (por. np.
5
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1990 r., III UZP 21/90, OSP 1991 nr
7-8, poz. 172).
Okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu wyznaczone zostały przez
formalne, a nie faktyczne określenie prowadzenia działalności pozarolniczej,
stanowiącej tytuł ubezpieczenia, toteż zarówno przepisy ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, jak i ustawy z 14 listopada 1999 r. - Prawo o działalności
gospodarczej nie przewidują możliwości „zawieszenia działalności”, lecz jedynie
„zaprzestanie” jej wykonywania (por. wyrok Sąd Najwyższy z dnia 30 listopada
2005 r., I UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311). Przerwy w wykonywaniu
działalności również – co do zasady – nie powodują wyłączenia z ubezpieczenia
społecznego ani nie uchylają obowiązku zapłaty składek, jednakże podleganie
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej
uzależnione od zaistnienia określonego zdarzenia – prowadzenia tej działalności,
może polegać na okresowym zaprzestaniu działalności spowodowanej przerwą w
jej wykonywaniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN
392/97, OSNAPUS 1998 nr 19, poz. 584, z dnia 15 kwietnia 1998 r., II UKN 583/98,
OSNAPUS 1999 nr 7, poz. 247, z dnia 31 marca 2000 r., II UKN 457/99,
OSNAPUS 2001 nr 18, poz. 564, z dnia 3 sierpnia 2000 r. II UKN 659/99,
niepublikowany, z dnia 21 czerwca 2001 r., II UKN 428/00, OSNP 2003 nr 6, poz.
158 oraz z dnia 16 maja 2006 r., I UK 289/05, niepublikowany). Tym samym za
trafny uznać należy pogląd skarżących, że przymus ubezpieczenia obowiązuje w
czasie prowadzenia działalności.
Stosownie jednak do art. 88d ustawy – Prawo o działalności gospodarczej (w
brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2004 r.), na przedsiębiorcy ciąży
obowiązek zgłaszania organowi ewidencyjnemu zmian stanu faktycznego i
prawnego odnoszącego się do niego samego i wykonywanej przez niego
działalności powstałych po dniu dokonania wpisu do ewidencji, co oznacza, że
okresowe zaprzestanie prowadzenia działalności z takich przyczyn, jak np.
choroba, czy wyjazd, powinno być do ewidencji zgłoszone i wpisane. Zaprzestanie
prowadzenia działalności gospodarczej skutkuje zaś wykreśleniem wpisu do
ewidencji (art. 88e ust. 1 pkt 1 ustawy). Prowadzi to do wniosku, że wykreślenie
wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie w tej
6
ewidencji przerwy w jej prowadzeniu powoduje – na stałe lub okresowo – ustanie
obowiązku ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11
stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198). Niewykreślenie
działalności gospodarczej z ewidencji stwarza domniemanie, że działalność jest
prowadzona, a to powoduje obowiązek zapłaty składek na obowiązkowe ubezpie-
czenia społeczne.
Bezsporne jest, że M. K. nie dążył do wyrejestrowania działalności z
ewidencji prowadzonej przez organy gminy, jednakże domniemany fakt jej
wykonywania mógł w postępowaniu sądowym obalić wszelkimi dowodami i taką
próbę podjął, oferując dowód z zeznań świadków i własnych oświadczeń co do
faktu i przyczyn zaprzestania świadczenia usług objętych wpisem, jednakże
dowodom tym Sądy obydwu instancji odmówiły wiary. Oparcie skargi kasacyjnej na
podstawie zarzutu dotyczącego tej oceny, w świetle art. 3983
§ 3 k.p.c., było
niedopuszczalne, zatem Sąd Najwyższy dla oceny trafności zarzutu naruszenia
prawa materialnego uznał za decydujący stan faktyczny będący podstawą
zaskarżonego orzeczenia. Miał także przy tym na względzie całkowitą
bezzasadność zarzutów naruszenia art. 227 k.p.c. oraz art. 378 w związku z art.
391 k.p.c.
Z tych względów oraz zważywszy, że zarzut naruszenia art. 2 i 5 ustawy -
Prawo o działalności gospodarczej „przez przyjęcie, że skarżący wykonywał
działalność” skierowany był przeciw ustaleniom faktycznym, Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).