Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2007 r.
II PK 278/06
1. Wypowiedzenie asystentowi mianowanemu na czas nieokreślony sto-
sunku pracy z powodu spełnienia się przesłanki określonej w art. 94 ust. 2 w
związku z art. 89 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) nie wymaga uzyskania zgody przewidzianej
w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
2. Okres pozostawania bez pracy asystenta mianowanego na czas nie-
określony, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, nie jest okre-
sem zatrudnienia na stanowisku asystenta w rozumieniu art. 89 ust. 3 ustawy o
szkolnictwie wyższym, upływ którego stanowi przesłankę rozwiązania sto-
sunku pracy na podstawie art. 94 ust. 2 tej ustawy.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 maja
2007 r. sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. z udziałem
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w Warszawie o przywróce-
nie do pracy i wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
z dnia 28 lutego 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu zasądził od Politechniki W. w W. na rzecz Jacka B. kwotę
5.018,29 zł tytułem odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy z naruszeniem
2
przepisów o wypowiadaniu umów i oddalił powództwo o przywrócenie do pracy. Pod-
stawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Powód w dniu 1 października 1995 r. został zatrudniony w pozwanej Politech-
nice na podstawie mianowania na stanowisku asystenta naukowo-dydaktycznego.
Na skutek orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej drugiej instancji przy Radzie Głównej
Szkolnictwa Wyższego w przedmiocie wydalenia powoda z zawodu nauczycielskiego
połączonego z zakazem przyjmowania do pracy w tym zawodzie jego stosunek pracy
wygasł z mocy prawa z dniem 27 kwietnia 2000 r. Postanowieniem z dnia 9 lutego
2001 r., III SZ 3/00 Sąd Najwyższy uchylił wskazane orzeczenie, natomiast na mocy
wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 5 września 2002 r., oddalającego
apelację pracodawcy od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we
Wrocławiu z dnia 19 kwietnia 2002 r., powód został przywrócony do pracy na dotych-
czas zajmowane stanowisko asystenta naukowo-dydaktycznego z dniem 1 września
2002 r. W okresie zatrudnienia u strony pozwanej powód nie poczynił żadnych starań
związanych z otwarciem przewodu doktorskiego. W dniu 27 marca 2003 r. praco-
dawca wypowiedział mu umowę o pracę ze skutkiem na dzień 30 września 2003 r.
wskazując jako przyczynę nieuzyskanie stopnia naukowego doktora w terminie
przewidzianym w art. 94 ust. 2 w związku z art. 89 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym. Przepis § 55.4 obowiązującego w pozwanej Politechnice statutu w brzmieniu
nadanym z dniem 25 września 2003 r. przewiduje na stanowisku asystenta wymóg
posiadania stopnia naukowego doktora lub zaawansowaną rozprawę doktorską. W
okresie od 24 września 1999 r. do 30 grudnia 2002 r. powód pełnił funkcję przewod-
niczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność 80”. Z dniem 7 grudnia 2002 r.
został odwołany z funkcji zastępcy przewodniczącego Zarządu Regionu oraz członka
prezydium NSZZ „Solidarność 80”. Działająca u strony pozwanej Komisja Zakładowa
nie została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego wobec niezłożenia stosow-
nego wniosku przez Komisję Krajową. Od dnia 15 maja 2002 r. powód pełni funkcję
prezesa Krajowego Zarządu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
w Warszawie, który w dniu 27 grudnia 2002 r. powołał zakładową organizację związ-
kową przy Politechnice W.
Sąd Rejonowy przyjął, że nieuzyskanie przez powoda stopnia doktora oraz
niepodjęcie kroków do jego uzyskania stanowiło przyczynę uzasadniającą wypowie-
dzenie mu umowy o pracę na podstawie art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym. Przy dokonywaniu wypowiedzenia pracodawca naruszył jednak art. 32 ustawy
3
o związkach zawodowych. W myśl powołanego przepisu powód był pracownikiem
podlegającym szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę do dnia
30 grudnia 2003 r., tj. w okresie roku od wygaśnięcia mandatu związanego z pełnie-
niem funkcji przewodniczącego zakładowej organizacji związkowej oraz jako osoba
pełniąca z wyboru funkcję przewodniczącego Krajowego Zarządu Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego w Warszawie. Dokonując wypowiedzenia po-
wodowi stosunku pracy strona pozwana nie uzyskała w tym zakresie zgody właści-
wego organu związku zawodowego.
Wyrokiem z dnia 28 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił powództwo o odszkodowanie oraz
oddalił apelację powoda. Podzielając ustalenia poczynione w sprawie przez Sąd
pierwszej instancji, Sąd Okręgowy uznał, że wobec mianowanego nauczyciela aka-
demickiego - asystenta nie ma zastosowania tryb konsultacji związkowej określony w
art. 38 k.p., a tym samym wypowiedzenie stosunku pracy powodowi jako mianowa-
nemu nauczycielowi akademickiemu nie było uzależnione od zgody bądź opinii
związku zawodowego, do którego ten nauczyciel należy, ale od uzyskania bądź nie-
uzyskania w wyznaczonym okresie stopnia naukowego. W sprawie nie znajdował
zatem zastosowania przepis art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z
art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Po upływie okresu zatrudnienia, o któ-
rym mowa w art. 89 ust. 3 powołanej wyżej ustawy, strona pozwana była uprawniona
do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z uwagi na nieuzyskanie stopnia nau-
kowego doktora.
W ocenie Sądu drugiej instancji, z dotychczasowego przebiegu zatrudnienia
powoda, zapewnienia mu możliwości rozwoju naukowego i ukończenia doktoratu w
terminie, jego dorobku naukowego i stopnia zaawansowania przewodu doktorskiego
nie wynika uzasadnione przypuszczenie, że rozprawa doktorska zakończona zosta-
nie co prawda z opóźnieniem, ale w dającym się przewidzieć terminie. W tych oko-
licznościach na pracę naukową powoda nie miała również wpływu przerwa w zatrud-
nieniu wynikająca z toczącego się w stosunku do niego postępowania dyscyplinar-
nego. Powód po przywróceniu do pracy na dotychczasowe stanowisko asystenta
naukowo-dydaktycznego nie podjął działań związanych z otwarciem przewodu dok-
torskiego i nie wykazał w tym zakresie żadnej aktywności zawodowej pomimo posia-
dania właściwych warunków pracy jako pracownik uczelni.
4
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, art. 89 ust. 3 w związku z
art. 90, art. 94 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym i art.
45 § 1 k.p. oraz 2) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na
wynik sprawy, a to art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. Wskazując na powyższe zarzuty skar-
żący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz uchylenie poprzedzają-
cego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd Okręgowy, nie rozpoznając za-
wartego w apelacji powoda zarzutu błędnej wykładni art. 89 ust. 3 w związku z art. 90
ustawy o szkolnictwie wyższym polegającej na przyjęciu, że okres od wygaśnięcia
stosunku pracy do przywrócenia do pracy (maj 2000 r. - wrzesień 2002 r.) wlicza się
do okresu zatrudnienia, o którym mowa w art. 89 ust. 3 ustawy, dopuścił się naru-
szenia art. 378 § 1 k.p.c. W konsekwencji, mając - wynikający z art. 382 k.p.c. - obo-
wiązek orzekania w oparciu o całość zebranego w sprawie materiału, Sąd drugiej
instancji nie odniósł się rzeczowo do zarzutu nieprawdziwości (nieistnienia) przy-
czyny określonej w art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, mającej uzasadniać
dokonane przez stronę pozwaną wypowiedzenie (art. 45 § 1 k.p.).
Skarżący wskazał, że wykluczenie stosowania art. 32 ust. 1 ustawy o związ-
kach zawodowych w okolicznościach wskazanych w art. 94 ust. 2 ustawy o szkol-
nictwie wyższym jest sprzeczne z wykładnią gramatyczną obu powołanych przepi-
sów, a ponadto brzmienie pierwszego z nich wskazuje, że przewidziany w nim tryb
abstrahuje od przyczyn wypowiedzenia bądź rozwiązania stosunku pracy i w tym
względzie przepis ten nie zawiera żadnego zastrzeżenia (wyłączenia), co jest zgodne
z jego celem, którym jest gwarancja szczególnej ochrony funkcyjnego działacza
związkowego. Nie powinien być zatem mylony z trybem konsultacji związkowej, o
której mowa w art. 38 k.p., mającego zastosowanie do umowy zawartej na czas nie-
określony. W tym zakresie skarżący powołał się na pogląd wyrażony w wyrokach
Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1995 r., I PRN 7/95 oraz z dnia 29 stycznia
2001 r., I PKN 31/00. W ocenie skarżącego, nieprawidłowa jest również dokonana
przez Sądy obu instancji wykładnia art. 94 ust. 2 w związku z art. 89 ust. 3 i w
związku z art. 90 ustawy o szkolnictwie wyższym, poprzez przyjęcie, że do „łącznego
okresu zatrudnienia na stanowisku asystenta" wlicza się okres orzeczonej przez or-
5
gany dyscyplinarne kary dyscyplinarnej wydalenia z zawodu, następnie uchylonej
przez Sąd Najwyższy w trybie odwołania. Nie budzi bowiem wątpliwości, że osoba
„wydalona”, której stosunek pracy wygasa z mocy prawa pozostaje poza zatrudnie-
niem, a stosunek pracy nie istnieje przynajmniej do czasu uchylenia orzeczenia wy-
danego w postępowaniu dyscyplinarnym. Natomiast przypadki wyszczególnione w
art. 90 ustawy o szkolnictwie wyższym dotyczą sytuacji, gdy stosunek pracy istnieje i
nie ulega rozwiązaniu ani wygaśnięciu. W konsekwencji „zatrudnienie” na stanowisku
asystenta w rozumieniu art. 89 ust. 3 ustawy należy ściśle wiązać z istnieniem sto-
sunku pracy („pozostawaniem w stosunku pracy”).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty naruszenia wskazanych w skardze
kasacyjnej przepisów postępowania. Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instan-
cji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z
urzędu pod uwagę nieważność postępowania, natomiast w myśl art. 382 k.p.c. sąd
drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierw-
szej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Skarżący upatruje naruszenia przez
Sąd Okręgowy wskazanych przepisów w nierozważeniu podniesionego w apelacji
zarzutu odnoszącego się do zagadnienia wliczania do okresu zatrudnienia, o którym
mowa w art. 89 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), okresu niepozostawania w stosunku pracy od mo-
mentu jego wygaśnięcia do daty podjęcia zatrudnienia wskutek przywrócenia do
pracy, a w konsekwencji - pominięciu kwestii istnienia wskazanej przez pracodawcę
przyczyny wypowiedzenia określonej w art. 94 ust. 2 ustawy. Tymczasem z wywo-
dów zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wynika, że zagadnienie to było
przedmiotem rozważań Sądu drugiej instancji. Sąd ten uznał bowiem, że przerwa w
zatrudnieniu skarżącego na stanowisku asystenta naukowo-dydaktycznego, spowo-
dowana toczącym się w stosunku do niego postępowaniem dyscyplinarnym, po
pierwsze - podlegała wliczeniu do okresu zatrudnienia, o którym mowa w art. 89 ust.
3 ustawy o szkolnictwie wyższym i po upływie tego okresu „strona pozwana była
uprawniona do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z przyczyn nieuzyskania
stopnia naukowego doktora”, a po drugie - z uwagi na brak jakichkolwiek działań po-
woda zmierzających do otwarcia przewodu doktorskiego przerwa ta nie miała wpływu
6
na jego pracę naukową, a w rezultacie dokonane przez pracodawcę wypowiedzenie
stosunku pracy było uzasadnione. W istocie skarżący podnosi więc zarzut błędu w
dokonanej przez Sąd Okręgowy ocenie prawnej, który jednakże nie uzasadnia naru-
szenia przepisów postępowania, a może być przytaczany jedynie w ramach pierw-
szej z podstaw kasacyjnych, to jest naruszenia prawa materialnego.
W ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. skar-
żący zarzucił naruszenie art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), które upatruje
w przyjęciu, że przepis ten nie znajduje zastosowania w razie rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem akademickim mianowanym na czas nieokreślony z przyczyn
wskazanych w art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Tak sformułowany za-
rzut jest nieusprawiedliwiony, aczkolwiek należy uznać za trafny zaprezentowany
przez skarżącego pogląd, że „tryb przewidziany w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych nie powinien być w żadnym razie mylony (tak jak to czyni Sąd drugiej
instancji) z trybem konsultacji związkowej określonym przepisem art. 38 k.p., który
ma zastosowanie do umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony”.
Stosownie do art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 lipca 2003 r. pracodawca nie mógł bez zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z
pracownikiem będącym członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w
czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. W przepisie tym
ustanowione zostało - ze względu na szczególną pozycję pracownika będącego
członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej - ograniczenie swobody pra-
codawcy w rozwiązaniu łączącego go z pracownikiem stosunku prawnego. Inaczej
mówiąc - pracodawcy zakazano tego, co mieści się w standardowym zakresie jego
uprawnień (kompetencji), do których należy możliwość wypowiedzenia pracownikowi
stosunku pracy. Związanie zakazu adresowanego do pracodawcy z faktem pełnienia
przez pracownika funkcji związkowej wynika z istoty regulacji, która ma zapewnić
ochronę pracownika będącego działaczem związkowym przed utratą zatrudnienia -
ze względu na wykonywanie przez niego funkcji związkowych - w sytuacji, gdy usta-
nie stosunku pracy uzależnione jest wyłącznie od woli pracodawcy, a uprawnienie do
rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy nie jest połączone z nakazem jego reali-
zacji. Nie budzi więc wątpliwości, że art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
nie znajduje zastosowania w przypadku ustania stosunku pracy z mocy prawa (por.
7
między innymi wyrok Sadu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2004 r., I PK 208/03,
OSNP 2004 nr 23, poz. 401 i orzecznictwo tam powołane). Podobnie dzieje się, gdy
ustawodawca przewiduje obligatoryjne rozwiązanie stosunku pracy przez pracodaw-
cę wskutek spełnienia się przesłanki, której zaistnienie - w odróżnieniu od okoliczno-
ści powodujących wygaśnięcie stosunku pracy - samo w sobie nie prowadzi do usta-
nia stosunku pracy, jednakże aktualizuje nakaz jego rozwiązania przez pracodawcę.
W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 22 października 1996 r., I PZP 18/96
(OSNAPiUS 1997 nr 10, poz. 162), Sąd Najwyższy stwierdził, że w przepisach prag-
matyk pracowniczych, normujących stosunki pracy na podstawie mianowania, usta-
wodawca często przewiduje nie tylko fakultatywne, ale również obligatoryjne rozwią-
zanie stosunku pracy, które niekiedy oddziela od instytucji wygaśnięcia stosunku
pracy. Aczkolwiek kwalifikowanie zdarzeń do tych dwu kategorii powodujących usta-
nie stosunku pracy nie opiera się na jakimś ogólnym kryterium porządkującym, to
zawsze jednak chodzi o zdarzenia, w świetle których kontynuowanie stosunku pracy
jest niemożliwe lub niecelowe, a ponadto zdarzenia powodujące skutek w postaci
wygaśnięcia stosunku pracy lub nakazu jego rozwiązania przez pracodawcę całkowi-
cie oderwane są od działalności związkowej. Bez względu na ewentualnie pełnioną
funkcję związkową powinny więc powodować jednakowy skutek wobec ogółu zatrud-
nionych, chyba że ustawodawca wyraźnie stanowi, iż obowiązek (powinność) roz-
wiązania stosunku pracy nie może naruszać szczególnej ochrony pracownika w za-
kresie wypowiedzenia i rozwiązania stosunku pracy. Ustawa o szkolnictwie wyższym
nie zawierała takiego zastrzeżenia w odróżnieniu od innych pragmatyk pracowni-
czych (np. art. 16 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pań-
stwowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm. oraz art. 61 ust. 4
obowiązującej w spornym okresie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywil-
nej, Dz.U. Nr 49, poz. 483 ze zm., obecnie art. 41 ust. 5 ustawy z dnia 24 sierpnia
2006 r. o służbie cywilnej, Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.). Brak wskazanego za-
strzeżenia ustawowego powoduje, że wynikający z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych zakaz nie obejmuje sytuacji, w których zachodzi obowiązek rozwiązania
stosunku pracy przez pracodawcę (za wypowiedzeniem lub bez zachowania okresu
wypowiedzenia).
Ustawa o szkolnictwie wyższym określała przyczyny ustania stosunku pracy z
mianowanym nauczycielem akademickim w art. 93-95. Przepis art. 93 odnosił się do
zdarzeń wynikających z woli nauczyciela akademickiego (ust. 1) oraz przyczyn fa-
8
kultatywnego rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim przez uczel-
nię (ust. 2), art. 94 wskazywał przyczyny obligatoryjnego rozwiązania stosunku pracy
z takim nauczycielem, art. 95 określał przyczyny wygaśnięcia stosunku pracy nau-
czyciela akademickiego. Zgodnie z art. 94 ust. 2 powołanej ustawy rozwiązanie sto-
sunku pracy z adiunktem lub asystentem mianowanym na czas nieokreślony nastę-
puje na mocy decyzji właściwego organu z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia z końcem roku akademickiego, w którym upłynął okres zatrudnienia,
o którym mowa w art. 88 ust. 2 i art. 89 ust. 3. W myśl art. 88 ust. 2 okres zatrudnie-
nia na stanowisku adiunkta osoby niemającej stopnia naukowego doktora habilito-
wanego nie powinien przekroczyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni określi dłuż-
szy okres, natomiast zgodnie z art. 89 ust. 3 łączny okres zatrudnienia na stanowisku
asystenta osoby niemającej stopnia naukowego doktora nie powinien przekroczyć
ośmiu lat. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 12 lutego 1998 r., III ZP 51/97
(OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 387), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że z art. 94 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym wynika dla właściwego organu szkoły powinność
(obowiązek) wypowiedzenia stosunku pracy adiunktowi, niemającemu stopnia nau-
kowego doktora habilitowanego, jeżeli upłynął czas określony w art. 88 ust. 2 tejże
ustawy lub dłuższy wyznaczony statutem uczelni, chyba że sprzeciwiają się temu
szczególne, prawnie doniosłe okoliczności. W uzasadnieniu wskazanej uchwały
stwierdzono, że upływ okresu zatrudnienia, o którym mowa w powołanym przepisie,
jest samodzielną przyczyną rozwiązania stosunku pracy, przy czym nie stwarza - jak
przyczyny określone w art. 93 ust. 3 (również ust. 2) ustawy o szkolnictwie wyższym -
możliwości rozwiązania stosunku pracy przez wypowiedzenie, lecz sprawia, że roz-
wiązanie stosunku pracy następuje wskutek wypowiedzenia dokonanego przez wła-
ściwy organ. Użycie w art. 94 ust. 2 ustawy stanowczej formuły „rozwiązanie nastę-
puje” należy rozumieć jako zobowiązanie właściwego organu do wypowiedzenia sto-
sunku pracy, a jedynie w indywidualnym przypadku, gdy adiunkt nie uzyska stopnia
naukowego doktora habilitowanego wskutek okoliczności od niego niezależnych, a
dotychczasowy dorobek naukowy i stopień zaawansowania rozprawy habilitacyjnej
uzasadniają przypuszczenie, iż zakończenie przewodu habilitacyjnego nastąpi
wprawdzie z opóźnieniem, ale w dającym się przewidzieć terminie, wypowiedzenie to
może być ocenione jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.).
W konsekwencji granice wykonania prawnego obowiązku wypowiedzenia stosunku
pracy w przypadku zaistnienia przyczyny określonej w art. 94 ust. 2 ustawy o szkol-
9
nictwie wyższym wyznaczane są jedynie przez normy prawa pracy o zasadniczym
charakterze oraz klauzule generalne. Również w wyroku z dnia 4 grudnia 2003 r., I
PK 114/03 (OSNP 2004 nr 21, poz. 369), Sąd Najwyższy stwierdził, że ze specyfiki
stosunków pracy mianowanych nauczycieli akademickich wynika, iż istotne w nich są
przede wszystkim oceny dokonywane z punktu widzenia zadań realizowanych przez
nauczycieli akademickich w zakresie pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej. Z
tego względu przepis art. 93 ust. 3 ustawy, umożliwiający rozwiązanie stosunku
pracy z nauczycielem akademickim mianowanym na czas nieokreślony „również z
innych ważnych przyczyn z końcem roku akademickiego” odwołuje się do zgody wła-
ściwego organu kolegialnego uczelni zamiast do organu związku zawodowego.
Pogląd, zaprezentowany w przytoczonej uchwale z dnia 12 lutego 1998 r., III
ZP 51/97, znajduje także zastosowanie do wypowiedzenia stosunku pracy asysten-
towi mianowanemu na czas nieokreślony z uwagi na upływ okresu, o którym mowa w
art. 89 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym i nieuzyskanie przez asystenta stopnia
naukowego doktora. Spełnienie się tej przesłanki rodziło po stronie pracodawcy - z
mocy art. 94 ust. 2 ustawy - powinność (rozumianą jako obowiązek) rozwiązania sto-
sunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia z końcem roku
akademickiego, w którym upłynął ośmioletni okres zatrudnienia asystenta na tym
stanowisku. Wykonanie prawnego obowiązku przez pracodawcę nie mogło być uza-
leżnione od uzyskania zgody przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach za-
wodowych w sytuacji, gdy obowiązek ten aktualizował się wskutek zaistnienia zda-
rzenia, które po pierwsze - stanowiło samoistną i ustawową przyczynę rozwiązania
stosunku pracy, po drugie - nie pozostawało i nie mogło pozostawać w związku z
zasadą ochrony pracownika będącego działaczem związkowym, a po trzecie - usta-
wodawca nie ustanowił zastrzeżenia odnoszącego się do szczególnej ochrony pra-
cownika przed rozwiązaniem stosunku pracy ze wskazanej przyczyny. W rezultacie
wypowiedzenie asystentowi mianowanemu na czas nieokreślony stosunku pracy z
powodu spełnienia się przesłanki określonej w art. 94 ust. 2 w związku z art. 89 ust. 3
ustawy o szkolnictwie wyższym nie wymagało uzyskania zgody, o której mowa w art.
32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Nie podważa to oczywiście tezy, że
podleganie szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy zależy od
ogólnego statusu danego pracownika, a nie od tego, czy w konkretnym przypadku
niezbędne było spełnienie szczególnych wymagań ochronnych (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 7 listopada 1996 r., I PZP 20/96, OSNAPiUS 1997 nr 11, poz.
10
188 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1999 r., I PKN 446/99,
OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 335 i z dnia 16 czerwca 2005 r., I PK 257/04, OSNP
2006 nr 3-4, poz. 43).
Sąd Okręgowy przyjął, że „wypowiedzenie stosunku pracy powodowi jako mia-
nowanemu nauczycielowi akademickiemu nie było uzależnione od zgody bądź opinii
związku zawodowego (...), ale od uzyskania bądź nieuzyskania w wyznaczonym
okresie stopnia naukowego; w takim przypadku nie miał więc zastosowania art. 32
ustawy o związkach zawodowych” oraz że „po upływie okresu zatrudnienia, o którym
mówi przepis art. 89 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym strona pozwana była
uprawniona do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z przyczyn nieuzyskania
stopnia naukowego doktora”. Stanowisko to byłoby słuszne, gdyby istotnie doszło do
upływu określonego w art. 89 ust. 3 ustawy okresu zatrudnienia skarżącego na sta-
nowisku asystenta. Tak jednak nie jest.
Stosownie do art. 85 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym stosunek pracy z
nauczycielem akademickim nawiązuje się na podstawie mianowania, chyba że prze-
pisy ustawy stanowią inaczej. W myśl art. 89 ustawy na stanowisko asystenta mia-
nuje się na czas nieokreślony (ust. 1); osobę, która nie odbyła stażu asystenckiego w
trybie art. 151, mianuje się po raz pierwszy na stanowisko asystenta na okres jedne-
go roku (ust. 2); łączny okres zatrudnienia osoby niemającej stopnia naukowego
doktora nie powinien przekroczyć ośmiu lat (ust. 3). Oznacza to, że w łącznym okre-
sie zatrudnienia określonym w ust. 3 uwzględnia się okres zatrudnienia, o którym
mowa w ust. 2 powołanego przepisu. W myśl art. 90 ustawy bieg terminu, o którym
mowa w art. 89 ust. 3, ulega zawieszeniu na czas trwania urlopu macierzyńskiego i
wychowawczego, urlopu dla poratowania zdrowia i urlopu uzyskanego w związku z
zatrudnieniem poza uczelnią w celu nabycia umiejętności praktycznych przydatnych
do wykonywania obowiązków pracowników naukowo-dydaktycznych oraz na czas
trwania służby wojskowej. Sytuacje te obejmują więc okresy niewykonywania zatrud-
nienia na stanowisku asystenta przypadające w trakcie istniejącego (trwającego) sto-
sunku pracy.
Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że powód był zatrudniony na pod-
stawie mianowania na stanowisku asystenta od 1 października 1995 r. Jego stosu-
nek pracy wygasł z dniem 27 kwietnia 2000 r. wskutek prawomocnego ukarania karą
dyscyplinarną wydalenia z zawodu nauczycielskiego (art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy o
szkolnictwie wyższym). Uchylenie przez Sąd Najwyższy orzeczenia komisji dyscypli-
11
narnej w tym przedmiocie stanowiło przesłankę wyroku przywracającego powoda do
pracy na poprzednich warunkach z dniem 1 września 2002 r. (art. 56 k.p. w związku
z art. 97 ust. 2 ustawy). Sąd drugiej instancji przyjął, że okres przerwy w zatrudnieniu
powoda podlegał wliczeniu do łącznego okresu zatrudnienia, o którym mowa w art.
89 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym. Tymczasem uchylenie przez Sąd Najwyż-
szy orzeczenia komisji dyscyplinarnej nie prowadzi ex tunc do automatycznej resty-
tucji stosunku pracy i nie rodzi skutku w postaci nieprzerwanego jego trwania. Reali-
zacja roszczeń przysługujących uprawnionemu w związku z zakończeniem postępo-
wania dyscyplinarnego następuje bowiem dopiero w postępowaniu wszczętym na
podstawie art. 97 ust. 2 ustawy w związku z art. 56 - 61 k.p. W myśl pierwszego z
powołanych przepisów w zakresie roszczeń mianowanego nauczyciela akademic-
kiego z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez uczelnię stosunku pracy bez
wypowiedzenia lub stwierdzenia jego wygaśnięcia stosuje się odpowiednio przepisy
działu drugiego, rozdziału II, oddziału 6 Kodeksu pracy, co oznacza, że „w razie
stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy mianowanemu nauczycielowi akademic-
kiemu przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie”.
Zgodnie z art. 57 § 4 w związku z art. 48 § 1 k.p. orzeczenie o przywróceniu do pracy
wywołuje skutek materialnoprawny dopiero od daty zgłoszenia przez pracownika
gotowości niezwłocznego podjęcia pracy (tak w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia
22 września 2004 r., I PK 613/02, OSNP 2005 nr 7, poz. 92 i z dnia 29 stycznia 2007
r., II PK 181/06, niepublikowany). Zagadnienie skuteczności działania wstecz orze-
czenia przywracającego do pracy reguluje art. 51 § 1 k.p. (stosowany w związku z
art. 57 § 4 k.p.), zgodnie z którym pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przy-
wrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy,
za który przyznano wynagrodzenie; okresu pozostawania bez pracy, za który nie
przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w zatrudnieniu, pociągającą za
sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia. Oczywiste
jest zatem, że okres pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia,
nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia a jedynie nie jest traktowany jako prze-
rwa pozbawiająca pracownika uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrud-
nienia (pozostawania w stosunku pracy). Wątpliwości może natomiast budzić cha-
rakter okresu pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Sąd Naj-
wyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę przychyla się do poglądu, że
okres pozostawania bez pracy w rozumieniu art. 51 § 1 k.p. nie jest okresem zatrud-
12
nienia, ani też okresem uważanym za okres zatrudnienia, a jedynie okresem podle-
gającym wliczeniu do okresu zatrudnienia w rozmiarze, za jaki wypłacono wynagro-
dzenie za czas pozostawania bez pracy. W rezultacie „okres pozostawania bez
pracy”, za który przyznano wynagrodzenie, jest okresem niepozostawania w stosun-
ku pracy (niepozostawania w zatrudnieniu) z pracodawcą, z którym stosunek ten wy-
gasł lub który dokonał jego rozwiązania niezgodnie z prawem. Podlega on jedynie
wliczeniu do okresu, od którego uzależnione jest nabycie uprawnień wiążących się z
istniejącym stosunkiem pracy (pozostawaniem w stosunku pracy) u tego samego lub
innego pracodawcy (por. między innymi uchwałę z dnia 28 września 1990 r., III PZP
15/90, OSNCP 1991 nr 4, poz. 45, wyrok z dnia 14 marca 2006 r., I PK 144/05,
OSNP 2007 nr 5-6, poz. 68 oraz powołany wyżej wyrok z dnia 29 stycznia 2007, II
PK 181/06). Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że okres pozostawania
bez pracy asystenta mianowanego na czas nieokreślony, który podjął pracę w wyni-
ku przywrócenia do pracy, nie jest okresem zatrudnienia na stanowisku asystenta i
nie podlega wliczeniu do łącznego okresu zatrudnienia, o którym mowa w art. 89 ust.
3 ustawy o szkolnictwie wyższym, upływ którego stanowi przesłankę rozwiązania sto-
sunku pracy na podstawie art. 94 ust. 2 tej ustawy.
Z powyższych względów na zasadzie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================