Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 24/07
POSTANOWIENIE
Dnia 20 lipca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi K.S. właściciela "A." Przedsiębiorstwa
Handlowo-Marketingowego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Okręgowego w O. z dnia 29 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
wydanego
w sprawie z wniosku K.S. właściciela "A." Przedsiębiorstwa Handlowo-
Marketingowego
przy uczestnictwie "A." Spółki z o.o., J.S., J.K., M.L., J.W., "D." Spółki z o.o.,
Przedsiębiorstwa "N." Spółki Jawnej, J.G., L.K., K.N.
o sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 lipca 2007 r.,
odrzuca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 24 maja 1996 r. Sąd Rejonowy w O. przysądził na
rzecz wierzyciela egzekwującego K.S. prowadzącego Przedsiębiorstwo „A.” prawo
użytkowania wieczystego działek nr [...]2 i [...]3 o łącznej powierzchni 1,0926 ha
położonych w O. za cenę 98.924,73 złotych. Wymienione działki zostały wydzielone
geodezyjnie w toku postępowania egzekucyjnego z nieruchomości o powierzchni
2,24 05 ha objętej księgą wieczystą nr [...], w której w dziale IV wpisane były
hipoteki na rzecz J.S., M.L., J.W., J.K., Przedsiębiorstwa „A.” K.S.
i Przedsiębiorstwa „ N.” Spółka Cywilna J.G., L.K., K.N. Po uprawomocnieniu się
postanowienia o przysądzeniu prawa użytkowania wieczystego działki te
wyodrębniono do nowej księgi wieczystej nr [...] w której w dziale II wpisano jako
użytkownika wieczystego K.S., zaś w dziale IV wpisano wymienione wyżej hipoteki.
Przysądzenie prawa użytkowania wieczystego wydzielonej części nieruchomości,
z której prowadzona była egzekucja, nastąpiło w wyniku wniosku wierzyciela
egzekwującego a jednocześnie hipotecznego – K.S. po tym, jak nikt nie przystąpił
do przetargu na dwóch ogłoszonych licytacjach i po ustaleniu, że cała wierzytelność
K.S. będąca przedmiotem egzekucji wynosi 98.924,73 złotych. W wydanym
następnie w dniu 28 listopada 2003 r. postanowieniu w przedmiocie sporządzenia
planu podziału Sąd Rejonowy w O. ustalił, że: 1) suma podlegająca podziałowi
wynosi 98.924,73 złotych, 2) w grupie pierwszej należności przypadających od
dłużnika (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.) istnieje wierzytelność z tytułu kosztów
egzekucyjnych w kwocie 13.381,06 złotych, 3) w grupie drugiej należności
przypadających od dłużnika (art. 1025 § 1 pkt 2 k.p.c.) istnieją wierzytelności J.S.
w kwocie 106.003,94 złotych, M.L. w kwocie 39.551,63 złotych J.W. kwocie
24.240,43 złotych J.K. w kwocie 46.608,56 złotych, 4) w grupie szóstej należności
przypadających od dłużnika (art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c.) istnieją wierzytelności w
kwocie 22 7097,90 złotych z ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania na
rzecz Przedsiębiorstwa „A.’” – K.S., które na dzień zaspokojenia wyniosły łącznie z
w/w należnością główną kwotę 98.92473 złotych, w kwocie 137.932,71 złotych
wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania na rzecz Przedsiębiorstwa
„N.” Spółka Cywilna J.G., l.K., K..N. Ponadto, Sąd Rejonowy w pkt 5 w/w
3
postanowienia orzekł o podziale sumy 98.924,73 złotych w ten sposób, że przyznał
Komornikowi Sądowemu kwotę 13.381,06 złotych na poczet kosztów
egzekucyjnych w sprawie Km. /03 i Km. /94, która nie zostaje zaspokojona, J.S.
kwotę 41.899,29, która nie zostaje zaspokojona, J.W. kwotę 9580,89 złotych, która
nie zostaje zaspokojona, J.K. kwotę 18.426,10 złotych, która nie zostaje
zaspokojona, Przedsiębiorstwu „A.” K.S. kwotę 98.924,73 złotych, która została
zaspokojona w całości poprzez przybicie na rzecz w/w wierzyciela prawa
użytkowania wieczystego działek nr [...]/2 i [...]/3 za cenę 98.924,73 mocą
prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w O. z dnia 24 maja 1996 r.
W wyniku zarzutów niektórych uczestników postępowania egzekucyjnego
Sąd Rejonowy w O. postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r. zmienił pkt 5 planu
podziału z dnia 28 listopada 2003 r. w ten sposób, że podzielił sumę 98.924,73
złotych przez przyznanie jej w całości wierzycielowi Przedsiębiorstwu „A.” K.S.,
i stwierdzenie, że w/w kwota została zaspokojona poprzez przysądzenie na rzecz
w/w wierzyciela prawa wieczystego użytkowania działek nr [...]/2 i [...]/3, natomiast
odnośnie do pozostałych wierzytelności i kosztów egzekucyjnych wymienionych w
pkt 2, 3 i 4 postanowienia z dnia 28 listopada 2003 r. Sąd stwierdził, że nie zostają
one zaspokojone. W pozostałym zakresie zatwierdził plan podziału wynikający
z postanowienia z dnia 28 listopada 2003 r. Na skutek zażalenia uczestników J.S.,
J.K., M.L. i J.W. Sąd Okręgowy w O. postanowieniem z dnia 29 grudnia 2004 r.
sprostowanym i uzupełnionym postanowieniem z dnia 25 lutego 2005 r., zmienił
orzeczenie Sądu Rejonowego przez podział sumy uzyskanej z egzekucji przez
przyznanie jej Komornikowi w kwocie 13.381,06 złotych tytułem kosztów egzekucji,
J.S., J.K., M.L., J.W. kwot po 2.400,- zł każdemu z nich, oraz kwotę 75.943,67
złotych Przedsiębiorstwu „N.” Spółka Cywilna J.G., L.K., K.N. Ponadto, Sąd
Okręgowy zobowiązał wierzyciela Przedsiębiorstwo „A.” K.S. do wpłacenia na konto
Komornika w O. kwoty 98.924,73 złotych. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy
stwierdził, że Sąd powinien był zaspokoić wierzycieli w kolejności wynikającej z art.
1025 k.p.c. (wpisanie „art. 1025 k.c.” należy uznać za oczywistą omyłkę pisarską),
oraz, że przejęcie nieruchomości przez wierzyciela spoza kolejności wymienionej w
tym przepisie powoduje obowiązek wypłaty sumy uzyskanej z egzekucji.
4
Kasacja wierzyciela K.S. od powyższego postanowienia została
prawomocnie odrzucona ze względu na jej nieopłacenie w wymaganym terminie.
W skardze o stwierdzenia niezgodności z prawem postanowienia Sądu
Okręgowego w O. z dnia 29 grudnia 2004 r. wierzyciel K.S. zarzucił rażące
naruszenie prawa materialnego – art. 1025 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że
wartość zaliczonej własnej wierzytelności nabywcy nieruchomości na poczet ceny
nabycia może być przedmiotem planu podziału, oraz art. 5 k.c. przez
nieuwzględnienie okoliczności, że pozostali wierzyciele czynią ze swojego prawa
użytek sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa a także
z zasadami współżycia społecznego domagając się zaspokojenia z nieruchomości
skarżącego w sytuacji, gdy nie ma przeszkód do prowadzenia skutecznej egzekucji
z nieruchomości głównej. Ponadto, zarzucił rażące naruszenie przepisów
postępowania – art. 328 § 2 w zw. z art. 357 § 2, 391, 393 § 1 w zw. z art. 13 § 2,
art. 967, 968 § 1, 984 § 1 i 2, 989, 998, 999, 1000, 1037, 321 w zw. z art. 13 § 2,
art. 73 § 2 w zw. z art. 13 § 2 kodeksu postępowania cywilnego akcentując
w szczególności, że na podstawie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie
jest w stanie zorientować się dlaczego kwota wyrażająca cenę przejętej przez niego
nieruchomości została uznana za sumę uzyskaną z egzekucji, podlegającą
podziałowi, skoro, wobec zaliczenia wierzytelności będącej przedmiotem egzekucji
na poczet ceny, żadna kwota z egzekucji nie została uzyskana, oraz dlaczego
został zobowiązany do zapłaty ceny za przejętą nieruchomość, a jednocześnie –
pominięty przy podziale ceny, skoro cena nabycia wyczerpywała egzekwowaną
przez niego wierzytelność.
Jako podstawy skargi wskazał też art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Stwierdził, że
na skutek wydania zaskarżonego orzeczenia została mu wyrządzona szkoda
majątkowa w związku z zobowiązaniem go do wpłacenia na konto Komornika kwoty
98.924,73 złotych z tym, że w chwili wnoszenia skargi wysokość szkody wyraża
kwota 22.981,06 złotych obejmująca poniesione kwoty egzekucji w kwocie
13.381,06 oraz 9.600 – zł z tytułu wynagrodzenia za pracę na rzecz J.S., J.K., M.L.
i J.W., a co do pozostałej kwoty prowadzona jest egzekucja. Stwierdził też, że
wzruszenie zaskarżonego postanowienia w drodze innych środków prawnych nie
5
było i nie jest możliwe, w każdym zaś razie przyjęcie skargi do rozpoznania
uzasadnione jest naruszeniem podstawowych zasad porządku prawnego i
konstytucyjnych wolności i praw oraz wyjątkowością zaistniałej sytuacji (art. 4241
§
2 k.p.c.).
Wskazując, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z art. 1025, 328 § 2
w zw. z art. 357 § 2, 391, 393 §1 w zw. z art. 13 § 2, 967, 968 § 1, 984 § 1 i 2, 989,
998, 999, 1000, 1037 kodeksu postępowania cywilnego, art. 64 ust. 2 Konstytucji,
art. 6 EKOPCziO skarżący wnosił o stwierdzenie niezgodności z prawem tego
orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie. Rozstrzygnięcia wymagała więc
przede wszystkim kwestia, czy prawomocne postanowienie sądu drugiej instancji
w przedmiocie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości jest
orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 4241
k.p.c.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego, na użytek przepisów
o dopuszczalności kasacji (analogicznie – skargi kasacyjnej) i skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem, przyjęto odróżnianie całości sprawy od kwestii wpadkowej,
względnie fragmentu sprawy, jako poddanych pod rozstrzygnięcie
i przesądzających o zakończeniu postępowania „w sprawie” lub zakończeniu
jedynie fragmentu albo określonego etapu postępowania „w sprawie”, po którym
postępowanie co do istoty sporu mogło się dalej toczyć (por. postanowienia z dnia
14 listopada 1996 r. I CKN 7/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 31, z dnia 22 stycznia 1997
r. I CKN 48/96, OSNC 1997, nr 8, poz. 107, z dnia 8 kwietnia 1997 r. I CZ 22/97,
OSNC 1997, nr 10, poz. 147, uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia
6 października 2000 r. III CZP 31/00 – OSNC 2001, nr 2, poz. 22, i z dnia 31 maja
2000 r. III ZP 1/00 – OSNC 2001, nr 1, poz. 1).
Odnośnie do pojęcia „sprawa egzekucyjna” normatywna definicja nie istnieje.
Nauka prawa posługuje się tym pojęciem generalnie dla oznaczenia przymusowego
wykonania przez właściwe organy orzeczeń sądowych i innych aktów, w tym –
6
tytułów egzekucyjnych wydanych w postępowaniu cywilnym, w celu zaspokojenia
wierzyciela. W takim też ujęciu określenie „sprawa egzekucyjna” funkcjonuje
w praktyce.
Zakończenie postępowania egzekucyjnego ze skutkiem dla wierzyciela
pozytywnym nie wiąże się z wydaniem orzeczenia kończącego „całość” sprawy
egzekucyjnej (art. 816 k.p.c.). W związku z tym, z punktu widzenia osądzenia
„całości”, względnie nietoczenia się dalej postępowania, które to kryterium zostało
przyjęte dla postępowania rozpoznawczego, jedynie postanowienie o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego (art. 825 k.p.c.) wykazuje cechy zbieżne
z orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie. Inne postanowienia wydawane
przez sąd w postępowaniu egzekucyjnym, w szczególności – odnoszące się do
poszczególnych etapów egzekucji z nieruchomości (art. 921 – 1028 k.p.c.) nie
poddają się temu kryterium.
Jednakże, jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
5 lipca 2006 r. IV CNP 25/06 (OSNC 2007, nr 3, poz. 48), specyfika postępowania
egzekucyjnego, wyrażająca się w wydawaniu orzeczeń dotyczących samodzielnych
części tego postępowania, rozstrzygających o zasadniczych kwestiach, rzutujących
na rezultat ostateczny, powinna skutkować wnioskiem, że odpowiednie stosowanie
przepisów o procesie do postępowania egzekucyjnego (art. 13 § 2 k.p.c.) wymaga
zmodyfikowania kryterium orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie
w kierunku oceny, czy określone orzeczenie wyraźnie zamyka samodzielny,
zasadniczy etap postępowania egzekucyjnego. Tego rodzaju kryterium może
dotyczyć tylko skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia sądu, jest natomiast bezprzedmiotowe w przypadku skargi kasacyjnej,
której dopuszczalność w postępowaniu egzekucyjnym została wyłączona (art. 7674
§ 2 k.p.c.). W takim ujęciu „sprawą” w rozumieniu art. 4241
k.p.c. nie jest
przymusowe wykonanie tytułu egzekucyjnego jako takie lecz materia cząstkowa,
której rozstrzygnięcie w istotny sposób wpływa na cel postępowania egzekucyjnego
i co może być źródłem szkody wyrządzonej przez wydanie orzeczenia.
Podział sumy uzyskanej z egzekucji bez wątpienia stanowi samodzielny etap
postępowania egzekucyjnego. Wskazuje na to nie tylko różny w porównaniu
7
z zajęciem, przybiciem i przysądzeniem własności (użytkowania wieczystego art.
1004 k.p.c.) przedmiot rozstrzygnięcia, ale także systematyka kodeksu
postępowania cywilnego, zgodnie z którą problematykę podziału sumy uzyskanej
z egzekucji ujęto w wyodrębnionym dziale VIII tytułu II części trzeciej k.p.c.
Postanowienie sądu drugiej instancji co do zatwierdzenia albo zmiany planu
podziału (art. 1035 w zw. z art. 1028 § 2 i 3 k.p.c.) kończy ten etap postępowania
egzekucyjnego, w związku z czym zasługuje na zakwalifikowanie go do orzeczeń
kończących postępowanie w sprawie w świetle wykładni przyjętej przez Sąd
Najwyższy w w/w postanowieniu z dnia 5 lipca 2006 r. i aprobowanej przez skład
orzekający Sądu Najwyższego w sprawie niniejszej.
Wymaga podkreślenia, że w doktrynie na użytek rewizji nadzwyczajnej, a także
obecnie na tle art. 4241
k.p.c., charakter postanowienia w przedmiocie planu
podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości, jako kończącego
postępowanie w sprawie, nie był i nie jest kwestionowany. Ponadto, w odróżnieniu
od innych orzeczeń dotyczących kwestii cząstkowych przy egzekucji świadczeń
pieniężnych, postanowienie to przewidziane jako ostatnie w kolejności
i prowadzące bezpośrednio do zaspokojenia wierzycieli, wydaje się wyczerpywać
także wprost (tj. bez zmodyfikowania) kryterium kończącego sprawę egzekucyjną
jako całość.
Z przedstawionych względów należy uznać, że od prawomocnego
postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie zatwierdzenia lub zmiany planu
podziału sumy uzyskanej z egzekucji przysługuje skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem.
Jednakże sam charakter prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji co
do planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji jako odpowiadającego określeniu
„kończące postępowanie w sprawie” nie wyczerpuje przesłanek dopuszczalności
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem. Kolejnym niezbędnym warunkiem
jest wyrządzenie szkody przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy
(art. 4241
§ 1 k.p.c.). Warunek ten dotyczy szkody, która w chwili wniesienia skargi
już istnieje, nie zaś szkody potencjalnej, mogącej powstać w przyszłości
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r. II CNP 13/05 –
8
OSNC 2006, nr 6, poz. 110), i jednocześnie szkody, która powstała w wyniku
wydania zaskarżonego orzeczenia.
W rozpoznawanej sprawie wierzyciel K.S. powołał się na istniejącą w chwili
wnoszenia skargi szkodę w kwocie 22.981,06 złotych. Twierdził, że z kwoty
98.924,73 złotych, do uiszczenia której został zobowiązany zaskarżonym
postanowieniem, zapłacił koszty egzekucji w kwocie 13.381,06 złotych oraz 9.600,-
złotych na rzecz innych wierzycieli i załączył zaświadczenie Komornika, z którego
wynika, że wszystkie koszty egzekucyjne zostały zapłacone. Jednakże z dalszej
części treści skargi, a także z pisma procesowego w/w wierzyciela z dnia 9 marca
2004 r. (k – 208) wynika, że kwota 13.381,06 złotych została uiszczona w czasie
przed wydaniem postanowienia, którego skarga dotyczy. Poniesienie ciężaru tych
kosztów nie było więc następstwem wydania zaskarżonego orzeczenia w związku z
czym powołanie się skarżącego na zapłatę kwoty 13.381,06 złotych nie stanowiło o
spełnieniu wymogu wyrządzenia szkody przez wydanie zaskarżonego orzeczenia.
Z powodu braku w/w przesłanki, w części dotyczącej szkody w kwocie 13.381,06
złotych, skarga o stwierdzenie niezgodności nie była dopuszczalna i podlegała
odrzuceniu na podstawie art. 4288
§ 1 k.p.c. in fine. Odnośnie do kwoty 9.600,-
złotych natomiast skarżący poprzestał na gołosłownym twierdzeniu, które nie mogło
stanowić podstawy przekonania Sądu Najwyższego, że prawdopodobnie
wymienioną kwotę skarżący rzeczywiście zapłacił (por. uzasadnienie orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2006 r. IV CNP 38/05 – OSNC 2006, nr 7 –
8, poz. 141, uzasadnienie w/w postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca
2006 r. IV CNP 25/06). Ze względu na brak uprawdopodobnienia wyrządzenia
szkody w kwocie 9.600,- złotych (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.) skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem także w tej części podlegała odrzuceniu (art. 4248
§ 1
k.p.c.). W zakresie dotyczącym reszty kwoty 98,924,73 złotych skarżący ani nie
uprawdopodobnił, ani nie twierdził nawet że ją zapłacił. Samo wskazanie, że toczy
się postępowanie egzekucyjne nie zaświadczało o istnieniu ani o
prawdopodobieństwie istnienia szkody co do reszty kwoty 98.924,73 złotych. W
związku z tym także w tym zakresie do wniesionej skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem znajdował zastosowanie art. 4248
§ 1 k.p.c.
9
Bez istotnego znaczenia pozostaje ocena przedmiotowej skargi pod kątem
spełnienia pozostałych warunków przewidzianych w art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.
Wyrządzenie szkody przez wydanie orzeczenia stanowi podstawowy
warunek przysługiwania skargi z art. 4241
k.p.c., leżący u podstaw instytucji
stwierdzania niezgodności z prawem. Wynika to zarówno z treści art. 4241
§ 1
k.p.c., jak i ze służebnej roli jaką orzeczenie stwierdzające niezgodność z prawem
pełni w stosunku do art. 4171
§ 2 k.c. Brak spełnienia tego warunku przesądza
o niedopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności niezależnie od
przesłanek z art. 4241
§ 2 i wymogów z art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.
Niedopuszczalność skargi czyni bezprzedmiotową ocenę zaskarżonego
orzeczenia pod kątem wad wskazanych w ramach podstaw skargi i w rezultacie –
w aspekcie niezgodności tego orzeczenia z wymienionymi przez skarżącego
przepisami. Na marginesie więc jedynie można zauważyć, że badanie niezgodności
z prawem nie polega na ocenie zastosowania lub nie zastosowania konkretnego
przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz na ocenie zgodności z prawem
podjętego rozstrzygnięcia. W związku z tym, może się okazać, że orzeczenie
zostało wprawdzie wydane z naruszeniem określonych przepisów, ale w istocie
odpowiada prawu i przez to nie może być uznane za niezgodne z prawem
(por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006 r. IV CNP
25/05 – OSNC 2007, nr 1, poz. 17). Można też dodać, że w sprawie zakończonej
postanowieniem, którego dotyczy rozpoznawana skarga, znajdowały zastosowanie
m.in. przepisy art.1000 § 1 zdanie drugie k.p.c. i art. 76 ust. 1 w zw. z art. 75
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz.U.
nr 124 z 2001 r. poz. 1361 ze zm.) oraz, że kwota wierzytelności podlegająca
potrąceniu z ceny przejętej nieruchomości, w przypadku wielości osób
uprawnionych do uczestnictwa w podziale sumy wyrażającej cenę przejętej
nieruchomości, jest zależna od wyniku zastosowania w planie podziału przepisu art.
1025 § 1 w zw. z art. 1000 § 1 zdanie drugie k.p.c.
10