Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 września 2007 r.
II UK 44/07
Warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 lipca 2004 r.) przez osobę niebędącą pracowni-
kiem jest nieprzerwane korzystanie, do czasu osiągnięcia wymaganego wieku,
z uzyskanego po ustaniu stosunku pracy prawa do renty lub świadczenia
przedemerytalnego.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 wrześ-
nia 2007 r. sprawy z wniosku Moniki B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G.W. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 października 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 8 czerwca 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w G.W.
odmówił przyznania wnioskodawczyni Monice B. prawa do wcześniejszej emerytury
wobec niespełnienia warunków określonych w art. 29 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) - braku wymaganego dwudziestolet-
niego okresu składkowego i nieskładkowego oraz niepodlegania pracowniczemu
ubezpieczeniu społecznemu.
W uwzględnieniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 22 paździer-
nika 2004 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do
2
emerytury od dnia 1 kwietnia 2004 r. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni (urodzona 12
września 1945 r.) w dniu 28 kwietnia 2004 r. złożyła wniosek o emeryturę. Do dnia 4
sierpnia 1987 r. pozostawała w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę. Od dnia 5
sierpnia 1987 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. W dacie zgłoszenia
wniosku była całkowicie niezdolna do pracy. W okresie pobierania renty od lutego do
listopada 1998 r. po kilkanaście dni w miesiącu wykonywała na podstawie umowy
zlecenia pracę sprzątaczki w zastępstwie nieobecnego pracownika. Uwzględniając
okresy składkowe - okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę - i okresy nie-
składkowe w wymiarze 1/3 okresów składkowych, a także udowodnione w postępo-
waniu sądowym okresy pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, Sąd uznał, że wnio-
skodawczyni spełnia warunek posiadania dwudziestoletniego stażu ubezpieczenio-
wego, który osiągnęła przed przyznaniem prawa do renty. Warunki określone w art.
29 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach zostały przez nią spełnione. Fakt, że wnio-
skodawczyni w okresie pobierania renty wykonywała pracę na podstawie umowy zle-
cenia pozostaje bez prawnego znaczenia dla jej prawa do emerytury. Nie podlegała
bowiem z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tym samym nie utra-
ciła przymiotu pracownika.
Apelacja organu rentowego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 5 paź-
dziernika 2006 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia Sądu pierwszej
instancji co do okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających. Po
uwzględnieniu tych okresów wnioskodawczyni spełniła warunki wymagane przepi-
sem art. 29 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach - ma ukończone 55 lat, jest od dnia
1 czerwca 2001 r. całkowicie niezdolna do pracy i ma dwudziestoletni staż ubezpie-
czeniowy. Ma również status pracownika, na który nie ma wpływu wykonywanie w
1998 r. umowy zlecenia. Jej prawo do renty związane było z podleganiem pracowni-
czemu ubezpieczeniu społecznemu. Mając na uwadze cel i funkcję tego świadczenia
należy uznać, że osoba pobierająca takie świadczenie jest ubezpieczonym będącym
pracownikiem w rozumienia art. 29 ustawy o emeryturach i rentach.
Od tego wyroku organ rentowy wniósł skargę kasacyjną i opierając ją na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 29 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wniósł „o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu oraz po-
przedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp” i oddalenie odwoła-
3
nia wnioskodawczyni. W uzasadnieniu skargi podniósł, iż stanowisko Sądu Apelacyj-
nego, uznające że na podstawie art. 29 powołanej ustawy w brzmieniu obowiązują-
cym w dacie wydania zaskarżonej decyzji prawo do wcześniejszej emerytury przy-
sługuje również ubezpieczonym, którzy przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie
wykonywali działalność zarobkową na innej podstawie niż stosunek pracy, jest
błędne. Z użytego w przepisie sformułowania „ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1
stycznia 1949 r., będący pracownikami” wynika, że prawo do wcześniejszej emerytu-
ry przysługuje tylko takim ubezpieczonym, którzy przed złożeniem wniosku byli objęci
ubezpieczeniem z tytułu pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy. Przepis nie
pozwala na uznanie za ubezpieczonych „będących pracownikami” także byłych pra-
cowników, którzy wprawdzie legitymują się wymaganym stażem ubezpieczeniowym i
wiekiem, ale w momencie przejścia na emeryturę pracownikami nie są. Orzecznictwo
Sądu Najwyższego w tej kwestii jest rozbieżne, jednak zdaniem skarżącego należy
przyjąć pogląd, że wymagane przepisem warunki muszą być przez ubezpieczonego
spełnione w okresie, kiedy jest on pracownikiem, albo nie utracił statusu pracownika
przez objęcie innym systemem ubezpieczenia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 29 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania
zaskarżonej decyzji stanowił, że ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949
r., będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art.
27 pkt 1, mogą przejść na emeryturę: kobieta po osiągnięciu 55 lat, jeżeli ma co naj-
mniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni
okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do
pracy. Z określenia „ubezpieczeni będący pracownikami” wynika, że z prawa do
wcześniejszej emerytury mogą skorzystać tylko osoby będące pracownikami, nato-
miast osoby ubezpieczone w innym niż pracowniczy systemie ubezpieczenia nie
mają takiego uprawnienia. W tej kwestii wypowiadał się Trybunał Konstytucyjny,
który w wyroku z dnia 12 września 2000 r., K 1/00 (OTK-A 2000 nr 6, poz.185),
orzekł, że przepisy art. 29 i art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wyroku stwierdził, że zawęże-
4
nie (w porównaniu z regulacją dotychczasową) kręgu podmiotowego w zakresie
wcześniejszego przechodzenia na emeryturę nie narusza zasad równości i sprawie-
dliwości społecznej. Ograniczenie to wynika z założeń i celów reformy systemu
świadczeń społecznych. Istotą tego systemu jest jego powszechność. W miejsce
dotychczas rozproszonych i fragmentarycznych regulacji wprowadza się jednakowe
zasady przyznawania świadczeń emerytalno-rentowych. W konsekwencji przy za-
chowaniu praw nabytych ogranicza się stopniowo dotychczasowe nierówne upraw-
nienia. Jeżeli uprawnienie określone w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach uzna
się za przywilej, to ma on ograniczenie czasowe (w stosunku do osób urodzonych
przed dniem 1 stycznia 1949 r.) i ma na celu zachowanie praw nabytych pod rządem
przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy. Warunek posiadania
statusu pracownika jest oczywisty, jednak redakcja przepisu nie daje jednoznacznej
odpowiedzi na pytanie, w jakim okresie warunek ten miał zostać spełniony. Przepis
może być rozumiany nawet w ten sposób, że dla spełnienia warunku wystarczy jaki-
kolwiek, nawet minimalny, okres pracowniczego ubezpieczenia społecznego w całym
30-letnim lub 20-letnim okresie ubezpieczenia, którego większość była objęta ubez-
pieczeniem w innym systemie. Przy takim rozumieniu wyjątkowy charakter regulacji
straciłby swój sens, gdyż prawie każdy mógłby skorzystać z uprawnienia do wcze-
śniejszej emerytury. Niedokładność ta została dostrzeżona i ustawą z dnia 20 kwiet-
nia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) dokonano
zmiany brzmienia przepisu. Omawiany warunek został określony w ten sposób, że
emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę, byli pracownikami. Określenie „ostatnio byli pracownikami” jest również
nieprecyzyjne, ale wprowadzenie w znowelizowanym przepisie dalszych warunków
nieco ułatwia interpretację. Żądanie wnioskodawczyni, zgłoszone przed wejściem w
życie ustawy zmieniającej, należy oceniać według treści przepisu art. 29 w jego po-
przednim brzmieniu.
Interpretując ten przepis Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2001 r., II
UKN 646/00 (OSNP 2003 nr 18, poz.445), przyjął pogląd, że pod rządem przepisu
art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach osoba niebędąca w momencie przejścia
na emeryturę pracownikiem nie może nabyć prawa do wcześniejszej emerytury
mimo spełnienia warunków do tego świadczenia w postaci stażu emerytalnego i
wieku. W kolejnym wyroku z dnia 4 czerwca 2003 r., II UK 311/02 (niepublikowa-
5
nym), Sąd Najwyższy stwierdził, że z uprawnienia do emerytury na zasadach okre-
ślonych w art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach może skorzystać osoba bę-
dąca pracownikiem w dacie, w której zostaje spełniony ostatni z wymaganych wa-
runków. Stanowisko to zostało powtórzone w wyroku z dnia 12 lutego 2004 r., II UK
239/03 (OSNP 2004 nr 20, poz.356). Sąd Najwyższy uznawał, że ze sformułowania
„ubezpieczeni będący pracownikami mogą przejść na emeryturę” wynika, że z prawa
tego może skorzystać osoba będąca pracownikiem w dacie, z jaką może przejść na
emeryturę, a więc w dacie, w której zostaje spełniony ostatni z wymaganych warun-
ków. Gdyby uprawnienie przysługiwało osobom, które w dacie spełnienia ostatniego
warunku nie są już pracownikami, ustawodawca użyłby określenia „przysługuje eme-
rytura”. W ostatnio wydanym, niepublikowanym jeszcze wyroku z dnia 27 marca
2007 r., II UK 167/06, Sąd Najwyższy stwierdził, że z prawa do emerytury na pod-
stawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach w brzmieniu obowiązującym przed
zmianą mogli skorzystać wyłącznie ubezpieczeni będący pracownikami po spełnieniu
ostatniego z wymaganych warunków. W innym wyroku dnia 13 stycznia 2006 r., I UK
145/05 (OSNP 2006 nr 23-24, poz. 367), Sąd Najwyższy przyjął pogląd, że także
kobieta, która w chwili osiągnięcia wieku 55 lat nie była pracownikiem może skorzy-
stać z prawa do wcześniejszej emerytury, jeżeli podjęła zatrudnienie na podstawie
umowy o pracę i chce przejść na emeryturę jako pracownik. Podobny pogląd wypo-
wiedział Sąd Najwyższy w niepublikowanym dotychczas wyroku z dnia 16 maja 2006
r., I UK 284/05. Także z tych orzeczeń wynika, że o uznaniu istnienia statusu pra-
cownika w rozumieniu art. 29 ustawy decyduje data przejścia na emeryturę, równo-
znaczna z rozwiązaniem umowy o pracę. Wprawdzie przepis ten nie warunkuje
przewidzianego w nim prawa od rozwiązania umowy o pracę, jednak praktycznie jest
ono warunkiem wypłaty świadczenia zgodnie z regulacją zawartą w art. 103 ust. 2a
ustawy. W świetle tego orzecznictwa ukształtował się pogląd, że za osobę będącą
pracownikiem uważa się osobę, która rozwiązuje lub chce rozwiązać stosunek pracy
w związku z przejściem na emeryturę. Prawo to może uzyskać kobieta, jeżeli spełnia
warunki dotyczące wieku oraz stażu ubezpieczeniowego, 30-letniego na zasadach
ogólnych lub 20-letniego w przypadku całkowitej niezdolności do pracy.
W wyroku z dnia 12 sierpnia 2004 r., III UK 77/04 (OSNP 2005 nr 6, poz.86)
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne
nie traci statusu „ubezpieczonego będącego pracownikiem” w rozumieniu art. 29
ustawy o emeryturach i rentach. W kolejnym wyroku (z dnia 24 września 2004 r., II
6
UK 471/03, OSNP 2005 nr 6, poz.88), Sąd Najwyższy uznał, że prawo do emerytury
na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach nabywa osoba, która w dniu
rozwiązania stosunku pracy posiadała wymagany tym przepisem pracowniczy staż
emerytalny oraz ustalone prawo do renty i w czasie pobierania tej renty osiągnęła
wiek emerytalny. Stanowisko przedstawione w tych orzeczeniach jest racjonalne i nie
pozostaje w sprzeczności z poprzednimi orzeczeniami. Dotyczy ono osób będących
pracownikami, których stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub
świadczenie przedemerytalne. Osiągnięcie wymaganego wieku w czasie pobierania
tych świadczeń uprawnia takie osoby do emerytury, skoro prawo do świadczeń po-
przedzających przejście na emeryturę zostało uzyskane w związku z podleganiem
pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Warunkiem nabycia prawa do emerytu-
ry przez osobę niebędącą pracownikiem jest nieprzerwane korzystanie, do czasu
osiągnięcia wymaganego wieku, z uzyskanego po ustaniu stosunku pracy prawa do
renty lub świadczenia przedemerytalnego. Osoba, która utraciła prawo do tych
świadczeń przed osiągnięciem tego wieku i nie została objęta ubezpieczeniem spo-
łecznym lub podjęła działalność rodzącą obowiązek ubezpieczenia z innego tytułu
niż zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, nie może skorzystać z uprawnienia
określonego w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach.
Odnosząc te rozważania do sytuacji wnioskodawczyni, należy przyjąć, że
spełniła ona wszystkie wymagane warunki. Prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy nabyła bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy, z prawa tego korzystała
w czasie osiągnięcia wieku 55 lat, jest całkowicie niezdolna do pracy i ma wymagany
dla osób całkowicie niezdolnych do pracy staż ubezpieczeniowy. W czasie pobiera-
nia renty nie podjęła działalności, z którą związany jest obowiązek ubezpieczenia.
Nie jest taką działalnością wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia w nie-
których miesiącach 1998 r. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 obowiązującej wówczas
ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących
pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z
1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.) ubezpieczenie nie obejmowało osób, które miały
ustalone prawo do emerytury lub renty. Przyznanie jej prawa do emerytury było
zgodne z art. 29 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, a zarzut błędnej wykładni tego
przepisu okazał się nieuzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
7
========================================