I PZ 20/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Postanowienie z dnia 12 października 2007 r.
I PZ 20/07
Nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. nienależycie
opłacone zażalenie wniesione przez adwokata wraz z wnioskiem o zwolnienie
od opłaty sądowej nawet, jeżeli wniosek ten został zwrócony na podstawie art.
102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z powództwa Mariana M. przeciwko Międzynarodowemu
Portowi Lotniczemu [...] Spółce z o.o. w B. o przywrócenie do pracy i zapłatę, na
skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 7 maja 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 września 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie [...] przywrócił powoda Mariana M.
do pracy w pozwanym Międzynarodowym Porcie Lotniczym [...] Spółce z o.o. w B. na
dotychczasowych warunkach, zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powoda kwotę
14.180,07 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, oddalił po-
wództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę
1.350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Powyższy wyrok obydwie
strony zaskarżyły apelacjami, przy czym apelacja powoda (złożona osobiście) zo-
stała opłacona kwotą 30 zł. Przewodniczący w Sądzie Okręgowym-Sądzie Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie zarządzeniem z dnia 21 lutego 2007 r. [...]
2
zobowiązał powoda do uiszczenia brakującej części opłaty sądowej od apelacji w
wysokości 2.098 zł w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia apelacji.
W dniu 2 marca 2007 r. powód złożył zażalenie na to zarządzenie, przy czym
nie zostało ono podpisane. W związku z tym, przewodniczący kolejnym zarządze-
niem z dnia 2 marca 2007 r. wezwał powoda do usunięcia braku formalnego zażale-
nia przez jego podpisanie w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia. W dniu
14 marca 2007 r. pełnomocnik powoda będący adwokatem przedłożył dwa odpisy
zażalenia podpisane własnoręcznie przez powoda, a „z uwagi na to, że jego podpis
przez pomyłkę został umieszczony nie na końcu pisma (na drugiej stronie), lecz na
pierwszej stronie” pełnomocnik przedłożył dodatkowo dwa egzemplarze zażalenia
podpisane w imieniu powoda przez pełnomocnika.
Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2007 r., Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie
powoda na zarządzenie przewodniczącego z dnia 21 lutego 2007 r. oraz odrzucił
apelację powoda. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że za-
skarżone przez powoda zarządzenie przewodniczącego nie mieści się we wskaza-
nym w art. 3941
i 3981
k.p.c. katalogu „orzeczeń od jakich strony mogą wnosić środki
odwoławcze w formie zażalenia”, natomiast nieuiszczenie przez powoda w zakreślo-
nym terminie opłaty od apelacji prowadziło do jej odrzucenia.
W dniu 17 kwietnia 2007 r. pełnomocnik powoda wniósł zażalenie na postano-
wienie Sądu Okręgowego z dnia 2 kwietnia 2007 r., składając jednocześnie wniosek
o zwolnienie powoda od uiszczenia opłaty sądowej od tego zażalenia. Tego samego
dnia powód osobiście złożył wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o
zwolnienie go z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od apelacji. Wraz z tymi pi-
smami procesowymi w biurze podawczym Sądu Okręgowego złożono w jednym eg-
zemplarzu oświadczenie powoda o jego stanie rodzinnym i majątkowym sporzą-
dzone na urzędowym formularzu. Pismo procesowe obejmujące zażalenie
pełnomocnika powoda wymieniało jako załącznik to oświadczenie.
Postanowieniem z dnia 7 maja 2007 r. Sąd Okręgowy odrzucił jako niedopusz-
czalny wniosek powoda o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o zwolnienie go
od opłaty sądowej od apelacji oraz oddalił wniosek o zwolnienie powoda od opłaty od
apelacji, stwierdziwszy, że w aktualnej sytuacji procesowej powód nie ma już obo-
wiązku uiszczenia tej opłaty, skoro termin wyznaczony do jej uiszczenia bezskutecz-
nie upłynął.
3
Z kolei, zarządzeniem z dnia 7 maja 2007 r. wydanym na podstawie art. 102
ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach cywilnych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), przewodniczący zwrócił wniesiony w dniu 17
kwietnia 2007 r. wniosek pełnomocnika powoda o zwolnienie od opłaty od zażalenia,
powołując się na niezałączenie do wniosku wymaganego ustawą oświadczenia o
stanie majątkowym i rodzinnym powoda. Postanowieniem z tej samej daty (7 maja
2007 r.) Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie pełnomocnika powoda na postanowienie
Sądu Okręgowego z dnia 2 kwietnia 2007 r. wniesione w dniu 17 kwietnia 2007 r. z
uwagi na to, że od przedmiotowego zażalenia nie uiszczono w terminie wymaganej
opłaty sądowej w wysokości stałej w sytuacji, gdy powód był reprezentowany przez
zawodowego pełnomocnika procesowego, a wniosek o zwolnienie od tej opłaty zo-
stał zwrócony bez wywołania skutków prawnych.
Postanowienie to powód (działający przez pełnomocnika) zaskarżył zażale-
niem do Sądu Najwyższego. Skarżący wniósł o uchylenie postanowienia z dnia 7
maja 2007 r., twierdząc, że w dniu 17 kwietnia 2007 r. w biurze podawczym Sądu
Okręgowego zostały złożone dwa pisma procesowe: 1) zażalenie pełnomocnika po-
woda wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłaty sądowej od tego zażalenia oraz 2)
wniosek powoda o zwolnienie od opłaty od apelacji. Do obu tych pism dołączono
jedno oświadczenie powoda o jego stanie rodzinnym i majątkowym sporządzone na
urzędowym formularzu, które na prezentacie zostało odnotowane jedynie jako za-
łącznik do pisma powoda. Zdaniem skarżącego, stanowisko Sądu Okręgowego, że
oświadczenie zostało złożone tylko do wniosku powoda jest „zbyt formalistyczne” i
dlatego narusza art. 1302
§ 3, art. 130 § 2 i art. 1302
§ 2 k.p.c. w związku z art. 394 §
2, art. 3941
§ 3, art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 102 ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych, a ponadto zamyka „drogę do postępowania zażalenio-
wego”. Według skarżącego, skoro oświadczenie powoda o stanie rodzinnym i mająt-
kowym znajduje się w aktach sprawy, to „Sąd Okręgowy nie powinien zarządzić
zwrotu wniosku o zwolnienie od opłaty na zażalenie”, a następnie odrzucić zażalenia
na postanowienie odrzucające apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy jest dopuszczalne zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego jako Sądu drugiej instancji, odrzucające zażalenie
4
powoda na zarządzenie przewodniczącego z dnia 21 lutego 2007 r. oraz odrzucające
apelację powoda. Niewątpliwie, zaskarżone postanowienie w części dotyczącej od-
rzucenia apelacji kończy postępowanie w sprawie, w której ze względu na wartość
przedmiotu zaskarżenia przysługuje skarga kasacyjna, bowiem odrzucenie zażalenia
od postanowienia z 7 maja 2007 r. prowadzi do uprawomocnienia się postanowienia
Sądu Okręgowego z 2 kwietnia 2007 r. odrzucającego apelację powoda. Z tego
względu przedmiotowe zażalenie jest dopuszczalne w tym zakresie na podstawie art.
3941
§ 2 k.p.c.
Skarżący jednak w rzeczywistości kwestionuje odrzucenie zażalenia ze
względu na - jego zdaniem - nieprawidłowe zarządzenie przewodniczącego z dnia 7
maja 2007 r. o zwrocie wniosku w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych od
zażalenia wniesionego w dniu 17 kwietnia 2007 r. Zarządzenie to nie jest jednak za-
skarżalne w drodze odrębnego zażalenia, a tylko ze względu na to, że miało niewąt-
pliwy wpływ na rozstrzygnięcie zapadłe w zaskarżonym postanowieniu, może podle-
gać ocenie Sądu Najwyższego na podstawie art. 380 k.p.c. (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 15 stycznia 2001 r., I PZ 85/00, OSNAPiUS 2002 nr 19, poz.
464; z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 165/01, OSNC 2002 nr 7-8, poz. 102). W roz-
poznawanym zażaleniu skarżący jednak - wbrew wyraźnemu wymaganiu zawartemu
w art. 380 k.p.c. - nie sformułował wniosku o rozpoznanie przez Sąd Najwyższy za-
sadności zarządzenia przewodniczącego z dnia 7 maja 2007 r., co uniemożliwia do-
konanie ocen w tym zakresie. W odniesieniu do środków zaskarżenia wnoszonych
przez profesjonalnych pełnomocników wniosek o rozpoznanie na podstawie art. 380
k.p.c. niezaskarżalnego postanowienia (zarządzenia) powinien być bowiem sformuło-
wany jednoznacznie (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 3 marca 2005 r.,
II CZ 197/04, LEX nr 177247 oraz z dnia 23 września 2004 r., III CZ 71/04, LEX nr
137559).
Zażalenie podlega jednak uwzględnieniu z innych przyczyn niż powołane
przez skarżącego. Zgodnie z art. 102 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez ad-
wokata złożony bez dołączenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, docho-
dach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów, sporzą-
dzonego według ustalonego wzoru, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupeł-
nienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, a w myśl art.
130 § 2 zdanie drugie k.p.c. pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie
5
ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu. Pismo wniesione przez
adwokata, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwa-
nia o uiszczenie opłaty, jeżeli podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej
obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu, natomiast sąd od-
rzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata (radcę
prawnego lub rzecznika patentowego) obejmujące środki odwoławcze lub środki za-
skarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodno-
ści z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od
nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu zaskarżenia (art. 1302
§ 1 i 3 k.p.c.).
Z powyższych regulacji wynika zatem, spoczywający na profesjonalnych peł-
nomocnikach procesowych reprezentujących strony postępowania cywilnego, obo-
wiązek samoobliczania opłat sądowych i uiszczania ich bez uprzedniego wzywania
ze strony sądu. Obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu pisma nie ogranicza
jednak możliwości złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że złożenie przez stronę wniosku o zwol-
nienie od kosztów sądowych w terminie otwartym do uiszczenia opłaty od środka
odwoławczego, przerywa bieg tego terminu. Uwzględnienie wniosku uchyla usta-
wowy obowiązek uiszczenia opłaty sądowej od środka odwoławczego i z tego po-
wodu bezprzedmiotowe staje się wezwanie do uiszczenia opłaty sądowej. Natomiast
w sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów został oddalony, obowiązkiem sądu
jest wezwanie strony do uiszczenia wymaganej opłaty w wyznaczonym terminie pod
rygorem odrzucenia środka odwoławczego (por. postanowienia z dnia 9 czerwca
2006 r., IV CZ 45/06, LEX nr 187060 oraz z dnia 4 października 2006 r., I CZ 81/06,
OSNC 2007 nr 2, poz. 36). Niedopuszczalne jest zatem odrzucenie przez sąd nie-
opłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika,
jeżeli domagał się on jednocześnie zwolnienia od kosztów sądowych, choćby w za-
kresie obejmującym ten środek (postanowienie z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ 91/06,
LEX nr 276374), a prawomocne oddalenie wniosku strony, reprezentowanej przez
profesjonalnego pełnomocnika, o zwolnienie jej od kosztów sądowych powoduje obo-
wiązek wezwania pełnomocnika procesowego do uiszczenia należnej opłaty
(uchwała z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, OSNC 2007 nr 9, poz. 131 oraz
postanowienie z dnia 21 lutego 2007 r., I CZ 1/07, LEX nr 274235).
6
Jednakże, w rozpoznawanej sprawie wniosek o zwolnienie powoda (reprezen-
towanego przez zawodowego pełnomocnika procesowego) od uiszczenia należnej
opłaty od zażalenia nie został merytorycznie rozpoznany (oddalony), gdyż przewod-
niczący prawomocnym zarządzeniem zwrócił ten wniosek ze względu na niedołącze-
nie do niego oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym powoda. Powstaje więc
problem, czy do takiej sytuacji należy stosować te same (wskazane wyżej) zasady co
do oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W tym zakresie w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego występuje rozbieżność. W szczególności z uzasadnienia
postanowienia z dnia 25 stycznia 2007 r., V CZ 114/06 (LEX nr 277277) wynika po-
gląd, że jeżeli do zamieszczonego w apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów sądo-
wych nie zostało dołączone oświadczenie o sytuacji materialnej i rodzinnej, przewi-
dziane w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, to wnio-
sek podlega zwrotowi i nie wywołuje skutków prawnych (art. 130 § 2 k.p.c.), a w kon-
sekwencji opłata zostaje uiszczona po terminie i apelacja podlega odrzuceniu (takie
rozumowanie przedstawił Sąd drugiej instancji). Jednakże odmienną wykładnię
przedstawił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06
(LEX nr 276398), stwierdzając, że nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3
k.p.c. nienależycie opłacona skarga kasacyjna podlegająca opłacie stałej, wniesiona
przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączono wniosek o zwolnienie od
opłaty sądowej, nawet jeżeli wniosek ten zwrócono ze względu na niedołączenie do
niego oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy z 2005 r. o kosztach
sądowych. Tę wykładnię podziela Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przed-
miotowe zażalenie. Następstwem zniweczenia skutków złożenia wniosku o zwolnie-
nie od kosztów sądowych (art. 130 § 2 zdanie drugie k.p.c.) jest zaktualizowanie się
obowiązku należytego opłacenia pisma procesowego. Z art. 130 § 2 zdanie drugie
k.p.c., wynika, że zwrócone pismo (w tym przypadku wniosek o zwolnienie od kosz-
tów sądowych) nie wywołuje skutków procesowych, jakie ustawa wiąże z jego wnie-
sieniem. Wobec tego - skoro zniweczeniu uległy skutki procesowe wywołane złoże-
niem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych - to należy uznać, że sąd powinien
wezwać stronę (także reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika) do uisz-
czenia brakującej opłaty, a środek zaskarżenia może odrzucić dopiero, gdy to we-
zwanie nie zostanie wykonane. Pogląd przeciwny oznaczałby faktyczne ograniczenie
prawa strony do rozpoznania jej sprawy, bez wyraźnej podstawy ustawowej, gdyż
prawomocny zwrot jej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych połączonego z
7
wniesieniem środka zaskarżenia, zawsze prowadziłby do odrzucenia tego środka
zaskarżenia w myśl art. 1302
§ 3 k.p.c. Różnicowałoby to taką sytuację względem
podobnego w istotnych elementach, merytorycznego oddalenia wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych. Należy więc uznać, że nie podlega odrzuceniu na podstawie
art. 1302
§ 3 k.p.c. nienależycie opłacone zażalenie wniesione przez profesjonalnego
pełnomocnika, do którego dołączono wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej nawet,
jeżeli wniosek ten podlegał zwrotowi ze względu na niedołączenie do niego oświad-
czenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych. Przepis art.
1302
§ 3 k.p.c. obejmuje więc tylko przypadek wniesienia przez profesjonalnego peł-
nomocnika procesowego nienależycie opłaconego środka zaskarżenia, gdy w chwili
jego wniesienia istnieje obowiązek uiszczenia opłaty (miarodajny jest więc moment
wniesienia pisma podlegającego opłacie). Skoro złożenie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych (niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia), wyłącza obowiązek
uiszczenia opłaty od pisma objętego wnioskiem, to w momencie złożenia środka za-
skarżenia nie istnieje obowiązek uiszczenia opłaty. Nie ma więc podstaw do odrzuce-
nia środka zaskarżenia, jeżeli później powstanie obowiązek uiszczenia opłaty,
choćby na skutek zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów. Stanowiłoby to bowiem w
istocie rozszerzenie zakresu stosowania art. 1302
§ 3 k.p.c., co jest niedopuszczalne
ze względu na wyjątkowy i bezwzględny charakter tej regulacji.
W konsekwencji, odrzucenie przez Sąd Okręgowy zażalenia pełnomocnika
powoda, z powołaniem się na uprzedni, prawomocny zwrot wniosku o zwolnienie od
uiszczenia brakującej opłaty od zażalenia, było - bez wezwania do opłaty - przed-
wczesne, co na podstawie art. 39816
w związku z 3941
§ 3 k.p.c. prowadzi do orze-
czenia jak w sentencji.
========================================
I PZ 20/07
Nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. nienależycie
opłacone zażalenie wniesione przez adwokata wraz z wnioskiem o zwolnienie
od opłaty sądowej nawet, jeżeli wniosek ten został zwrócony na podstawie art.
102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z powództwa Mariana M. przeciwko Międzynarodowemu
Portowi Lotniczemu [...] Spółce z o.o. w B. o przywrócenie do pracy i zapłatę, na
skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 7 maja 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 września 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie [...] przywrócił powoda Mariana M.
do pracy w pozwanym Międzynarodowym Porcie Lotniczym [...] Spółce z o.o. w B. na
dotychczasowych warunkach, zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powoda kwotę
14.180,07 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, oddalił po-
wództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę
1.350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Powyższy wyrok obydwie
strony zaskarżyły apelacjami, przy czym apelacja powoda (złożona osobiście) zo-
stała opłacona kwotą 30 zł. Przewodniczący w Sądzie Okręgowym-Sądzie Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie zarządzeniem z dnia 21 lutego 2007 r. [...]
2
zobowiązał powoda do uiszczenia brakującej części opłaty sądowej od apelacji w
wysokości 2.098 zł w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia apelacji.
W dniu 2 marca 2007 r. powód złożył zażalenie na to zarządzenie, przy czym
nie zostało ono podpisane. W związku z tym, przewodniczący kolejnym zarządze-
niem z dnia 2 marca 2007 r. wezwał powoda do usunięcia braku formalnego zażale-
nia przez jego podpisanie w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia. W dniu
14 marca 2007 r. pełnomocnik powoda będący adwokatem przedłożył dwa odpisy
zażalenia podpisane własnoręcznie przez powoda, a „z uwagi na to, że jego podpis
przez pomyłkę został umieszczony nie na końcu pisma (na drugiej stronie), lecz na
pierwszej stronie” pełnomocnik przedłożył dodatkowo dwa egzemplarze zażalenia
podpisane w imieniu powoda przez pełnomocnika.
Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2007 r., Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie
powoda na zarządzenie przewodniczącego z dnia 21 lutego 2007 r. oraz odrzucił
apelację powoda. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że za-
skarżone przez powoda zarządzenie przewodniczącego nie mieści się we wskaza-
nym w art. 3941
i 3981
k.p.c. katalogu „orzeczeń od jakich strony mogą wnosić środki
odwoławcze w formie zażalenia”, natomiast nieuiszczenie przez powoda w zakreślo-
nym terminie opłaty od apelacji prowadziło do jej odrzucenia.
W dniu 17 kwietnia 2007 r. pełnomocnik powoda wniósł zażalenie na postano-
wienie Sądu Okręgowego z dnia 2 kwietnia 2007 r., składając jednocześnie wniosek
o zwolnienie powoda od uiszczenia opłaty sądowej od tego zażalenia. Tego samego
dnia powód osobiście złożył wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o
zwolnienie go z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od apelacji. Wraz z tymi pi-
smami procesowymi w biurze podawczym Sądu Okręgowego złożono w jednym eg-
zemplarzu oświadczenie powoda o jego stanie rodzinnym i majątkowym sporzą-
dzone na urzędowym formularzu. Pismo procesowe obejmujące zażalenie
pełnomocnika powoda wymieniało jako załącznik to oświadczenie.
Postanowieniem z dnia 7 maja 2007 r. Sąd Okręgowy odrzucił jako niedopusz-
czalny wniosek powoda o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o zwolnienie go
od opłaty sądowej od apelacji oraz oddalił wniosek o zwolnienie powoda od opłaty od
apelacji, stwierdziwszy, że w aktualnej sytuacji procesowej powód nie ma już obo-
wiązku uiszczenia tej opłaty, skoro termin wyznaczony do jej uiszczenia bezskutecz-
nie upłynął.
3
Z kolei, zarządzeniem z dnia 7 maja 2007 r. wydanym na podstawie art. 102
ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach cywilnych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), przewodniczący zwrócił wniesiony w dniu 17
kwietnia 2007 r. wniosek pełnomocnika powoda o zwolnienie od opłaty od zażalenia,
powołując się na niezałączenie do wniosku wymaganego ustawą oświadczenia o
stanie majątkowym i rodzinnym powoda. Postanowieniem z tej samej daty (7 maja
2007 r.) Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie pełnomocnika powoda na postanowienie
Sądu Okręgowego z dnia 2 kwietnia 2007 r. wniesione w dniu 17 kwietnia 2007 r. z
uwagi na to, że od przedmiotowego zażalenia nie uiszczono w terminie wymaganej
opłaty sądowej w wysokości stałej w sytuacji, gdy powód był reprezentowany przez
zawodowego pełnomocnika procesowego, a wniosek o zwolnienie od tej opłaty zo-
stał zwrócony bez wywołania skutków prawnych.
Postanowienie to powód (działający przez pełnomocnika) zaskarżył zażale-
niem do Sądu Najwyższego. Skarżący wniósł o uchylenie postanowienia z dnia 7
maja 2007 r., twierdząc, że w dniu 17 kwietnia 2007 r. w biurze podawczym Sądu
Okręgowego zostały złożone dwa pisma procesowe: 1) zażalenie pełnomocnika po-
woda wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłaty sądowej od tego zażalenia oraz 2)
wniosek powoda o zwolnienie od opłaty od apelacji. Do obu tych pism dołączono
jedno oświadczenie powoda o jego stanie rodzinnym i majątkowym sporządzone na
urzędowym formularzu, które na prezentacie zostało odnotowane jedynie jako za-
łącznik do pisma powoda. Zdaniem skarżącego, stanowisko Sądu Okręgowego, że
oświadczenie zostało złożone tylko do wniosku powoda jest „zbyt formalistyczne” i
dlatego narusza art. 1302
§ 3, art. 130 § 2 i art. 1302
§ 2 k.p.c. w związku z art. 394 §
2, art. 3941
§ 3, art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 102 ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych, a ponadto zamyka „drogę do postępowania zażalenio-
wego”. Według skarżącego, skoro oświadczenie powoda o stanie rodzinnym i mająt-
kowym znajduje się w aktach sprawy, to „Sąd Okręgowy nie powinien zarządzić
zwrotu wniosku o zwolnienie od opłaty na zażalenie”, a następnie odrzucić zażalenia
na postanowienie odrzucające apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy jest dopuszczalne zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego jako Sądu drugiej instancji, odrzucające zażalenie
4
powoda na zarządzenie przewodniczącego z dnia 21 lutego 2007 r. oraz odrzucające
apelację powoda. Niewątpliwie, zaskarżone postanowienie w części dotyczącej od-
rzucenia apelacji kończy postępowanie w sprawie, w której ze względu na wartość
przedmiotu zaskarżenia przysługuje skarga kasacyjna, bowiem odrzucenie zażalenia
od postanowienia z 7 maja 2007 r. prowadzi do uprawomocnienia się postanowienia
Sądu Okręgowego z 2 kwietnia 2007 r. odrzucającego apelację powoda. Z tego
względu przedmiotowe zażalenie jest dopuszczalne w tym zakresie na podstawie art.
3941
§ 2 k.p.c.
Skarżący jednak w rzeczywistości kwestionuje odrzucenie zażalenia ze
względu na - jego zdaniem - nieprawidłowe zarządzenie przewodniczącego z dnia 7
maja 2007 r. o zwrocie wniosku w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych od
zażalenia wniesionego w dniu 17 kwietnia 2007 r. Zarządzenie to nie jest jednak za-
skarżalne w drodze odrębnego zażalenia, a tylko ze względu na to, że miało niewąt-
pliwy wpływ na rozstrzygnięcie zapadłe w zaskarżonym postanowieniu, może podle-
gać ocenie Sądu Najwyższego na podstawie art. 380 k.p.c. (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 15 stycznia 2001 r., I PZ 85/00, OSNAPiUS 2002 nr 19, poz.
464; z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 165/01, OSNC 2002 nr 7-8, poz. 102). W roz-
poznawanym zażaleniu skarżący jednak - wbrew wyraźnemu wymaganiu zawartemu
w art. 380 k.p.c. - nie sformułował wniosku o rozpoznanie przez Sąd Najwyższy za-
sadności zarządzenia przewodniczącego z dnia 7 maja 2007 r., co uniemożliwia do-
konanie ocen w tym zakresie. W odniesieniu do środków zaskarżenia wnoszonych
przez profesjonalnych pełnomocników wniosek o rozpoznanie na podstawie art. 380
k.p.c. niezaskarżalnego postanowienia (zarządzenia) powinien być bowiem sformuło-
wany jednoznacznie (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 3 marca 2005 r.,
II CZ 197/04, LEX nr 177247 oraz z dnia 23 września 2004 r., III CZ 71/04, LEX nr
137559).
Zażalenie podlega jednak uwzględnieniu z innych przyczyn niż powołane
przez skarżącego. Zgodnie z art. 102 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez ad-
wokata złożony bez dołączenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, docho-
dach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów, sporzą-
dzonego według ustalonego wzoru, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupeł-
nienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, a w myśl art.
130 § 2 zdanie drugie k.p.c. pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie
5
ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu. Pismo wniesione przez
adwokata, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwa-
nia o uiszczenie opłaty, jeżeli podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej
obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu, natomiast sąd od-
rzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata (radcę
prawnego lub rzecznika patentowego) obejmujące środki odwoławcze lub środki za-
skarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodno-
ści z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od
nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu zaskarżenia (art. 1302
§ 1 i 3 k.p.c.).
Z powyższych regulacji wynika zatem, spoczywający na profesjonalnych peł-
nomocnikach procesowych reprezentujących strony postępowania cywilnego, obo-
wiązek samoobliczania opłat sądowych i uiszczania ich bez uprzedniego wzywania
ze strony sądu. Obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu pisma nie ogranicza
jednak możliwości złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że złożenie przez stronę wniosku o zwol-
nienie od kosztów sądowych w terminie otwartym do uiszczenia opłaty od środka
odwoławczego, przerywa bieg tego terminu. Uwzględnienie wniosku uchyla usta-
wowy obowiązek uiszczenia opłaty sądowej od środka odwoławczego i z tego po-
wodu bezprzedmiotowe staje się wezwanie do uiszczenia opłaty sądowej. Natomiast
w sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów został oddalony, obowiązkiem sądu
jest wezwanie strony do uiszczenia wymaganej opłaty w wyznaczonym terminie pod
rygorem odrzucenia środka odwoławczego (por. postanowienia z dnia 9 czerwca
2006 r., IV CZ 45/06, LEX nr 187060 oraz z dnia 4 października 2006 r., I CZ 81/06,
OSNC 2007 nr 2, poz. 36). Niedopuszczalne jest zatem odrzucenie przez sąd nie-
opłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika,
jeżeli domagał się on jednocześnie zwolnienia od kosztów sądowych, choćby w za-
kresie obejmującym ten środek (postanowienie z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ 91/06,
LEX nr 276374), a prawomocne oddalenie wniosku strony, reprezentowanej przez
profesjonalnego pełnomocnika, o zwolnienie jej od kosztów sądowych powoduje obo-
wiązek wezwania pełnomocnika procesowego do uiszczenia należnej opłaty
(uchwała z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, OSNC 2007 nr 9, poz. 131 oraz
postanowienie z dnia 21 lutego 2007 r., I CZ 1/07, LEX nr 274235).
6
Jednakże, w rozpoznawanej sprawie wniosek o zwolnienie powoda (reprezen-
towanego przez zawodowego pełnomocnika procesowego) od uiszczenia należnej
opłaty od zażalenia nie został merytorycznie rozpoznany (oddalony), gdyż przewod-
niczący prawomocnym zarządzeniem zwrócił ten wniosek ze względu na niedołącze-
nie do niego oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym powoda. Powstaje więc
problem, czy do takiej sytuacji należy stosować te same (wskazane wyżej) zasady co
do oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W tym zakresie w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego występuje rozbieżność. W szczególności z uzasadnienia
postanowienia z dnia 25 stycznia 2007 r., V CZ 114/06 (LEX nr 277277) wynika po-
gląd, że jeżeli do zamieszczonego w apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów sądo-
wych nie zostało dołączone oświadczenie o sytuacji materialnej i rodzinnej, przewi-
dziane w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, to wnio-
sek podlega zwrotowi i nie wywołuje skutków prawnych (art. 130 § 2 k.p.c.), a w kon-
sekwencji opłata zostaje uiszczona po terminie i apelacja podlega odrzuceniu (takie
rozumowanie przedstawił Sąd drugiej instancji). Jednakże odmienną wykładnię
przedstawił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06
(LEX nr 276398), stwierdzając, że nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3
k.p.c. nienależycie opłacona skarga kasacyjna podlegająca opłacie stałej, wniesiona
przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączono wniosek o zwolnienie od
opłaty sądowej, nawet jeżeli wniosek ten zwrócono ze względu na niedołączenie do
niego oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy z 2005 r. o kosztach
sądowych. Tę wykładnię podziela Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przed-
miotowe zażalenie. Następstwem zniweczenia skutków złożenia wniosku o zwolnie-
nie od kosztów sądowych (art. 130 § 2 zdanie drugie k.p.c.) jest zaktualizowanie się
obowiązku należytego opłacenia pisma procesowego. Z art. 130 § 2 zdanie drugie
k.p.c., wynika, że zwrócone pismo (w tym przypadku wniosek o zwolnienie od kosz-
tów sądowych) nie wywołuje skutków procesowych, jakie ustawa wiąże z jego wnie-
sieniem. Wobec tego - skoro zniweczeniu uległy skutki procesowe wywołane złoże-
niem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych - to należy uznać, że sąd powinien
wezwać stronę (także reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika) do uisz-
czenia brakującej opłaty, a środek zaskarżenia może odrzucić dopiero, gdy to we-
zwanie nie zostanie wykonane. Pogląd przeciwny oznaczałby faktyczne ograniczenie
prawa strony do rozpoznania jej sprawy, bez wyraźnej podstawy ustawowej, gdyż
prawomocny zwrot jej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych połączonego z
7
wniesieniem środka zaskarżenia, zawsze prowadziłby do odrzucenia tego środka
zaskarżenia w myśl art. 1302
§ 3 k.p.c. Różnicowałoby to taką sytuację względem
podobnego w istotnych elementach, merytorycznego oddalenia wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych. Należy więc uznać, że nie podlega odrzuceniu na podstawie
art. 1302
§ 3 k.p.c. nienależycie opłacone zażalenie wniesione przez profesjonalnego
pełnomocnika, do którego dołączono wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej nawet,
jeżeli wniosek ten podlegał zwrotowi ze względu na niedołączenie do niego oświad-
czenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych. Przepis art.
1302
§ 3 k.p.c. obejmuje więc tylko przypadek wniesienia przez profesjonalnego peł-
nomocnika procesowego nienależycie opłaconego środka zaskarżenia, gdy w chwili
jego wniesienia istnieje obowiązek uiszczenia opłaty (miarodajny jest więc moment
wniesienia pisma podlegającego opłacie). Skoro złożenie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych (niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia), wyłącza obowiązek
uiszczenia opłaty od pisma objętego wnioskiem, to w momencie złożenia środka za-
skarżenia nie istnieje obowiązek uiszczenia opłaty. Nie ma więc podstaw do odrzuce-
nia środka zaskarżenia, jeżeli później powstanie obowiązek uiszczenia opłaty,
choćby na skutek zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów. Stanowiłoby to bowiem w
istocie rozszerzenie zakresu stosowania art. 1302
§ 3 k.p.c., co jest niedopuszczalne
ze względu na wyjątkowy i bezwzględny charakter tej regulacji.
W konsekwencji, odrzucenie przez Sąd Okręgowy zażalenia pełnomocnika
powoda, z powołaniem się na uprzedni, prawomocny zwrot wniosku o zwolnienie od
uiszczenia brakującej opłaty od zażalenia, było - bez wezwania do opłaty - przed-
wczesne, co na podstawie art. 39816
w związku z 3941
§ 3 k.p.c. prowadzi do orze-
czenia jak w sentencji.
========================================