Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 98/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
SSA Jolanta Pietrzak (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. S. Przedsiębiorstwa Budowlano Usługowego "S. - Pol"
Spółki Jawnej
od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej E. K.
o zasiłek chorobowy, macierzyński i porodowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 20 kwietnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie:
Decyzją z dnia 19 września 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
realizując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z dnia 21 czerwca 2006 r.,
ustalający, że uczestniczka E. K. w okresie od 1 kwietnia 2000 r. do 30 kwietnia
2001 r. podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia -zmienił
decyzję własną z dnia 14 lutego 2003 r. i odmówił uczestniczce prawa do
uwzględnienia w postawie prawnej wymiaru zasiłku chorobowego i
macierzyńskiego premii uznaniowej.
W rezultacie organ rentowy uznał wypłacony E. T. zasiłek chorobowy w
kwocie 2.447,13 zł oraz zasiłek macierzyński co do kwoty 3.627,50 zł oraz zasiłek
porodowy w wysokości 373,96 zł, natomiast uznał, że bezpodstawnie został
wypłacony w zawyżonej wysokości i rozliczony na poczet składek na
ubezpieczenie społeczne zasiłek chorobowy w wysokości 5.241,27 zł oraz
zasiłek macierzyński w wysokości 7.219,70 zł. Stąd zobowiązano płatnika
składek do stosownej korekty dokumentacji rozliczeniowej oraz opłacenia
zaległości z tytułu składek.
Sąd Rejonowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń wyrokiem z dnia 7 lutego 2007
r. oddalił odwołanie J. S. Oddalił też żądanie wnioskodawcy w przedmiocie zwrotu
kosztów postępowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że organ rentowy zaakceptował fakt, iż
uczestniczka E. K. była zatrudniona w przedsiębiorstwie PBU „S.-Pol" s.j. na
podstawie umowy o pracę na czas określony od dnia 1 kwietnia 2000 r. do 30
kwietnia 2001 r. jako sprzedawca w pełnym wymiarze czasu pracy za
wynagrodzeniem podstawowym 700zł oraz premią uznaniową, którą
wnioskodawczyni otrzymała w wysokości 1.500zł brutto (za kwiecień 2000 r.).
W czasie tego zatrudnienia od 8 maja 2000 r. do 18 października 2000 r.
E. K. chorowała i za czas niezdolności do pracy od 8 maja 2000 r. do 18
października 2000r. wypłacono jej najpierw wynagrodzenie za czas choroby, a
następnie zasiłek chorobowy z funduszu ZUS. Od 19 października 2000 r. do
18 kwietnia 2001 r. wnioskodawczyni przebywała na urlopie macierzyńskim,
pobierając z tego tytułu zasiłek. Wypłacono jej też zasiłek porodowy. Do ustalenia
3
podstawy wymiaru tych zasiłków przyjęto wynagrodzenie za pierwszy miesiąc
pracy tj. kwiecień 2000 r. (700zł), wypłacone wraz z premią w wysokości 1.500zł,
przy czym brak zasad według, których premia ta była naliczana. Stąd Zakład
przyjął, że jej doliczenie do pensji zasadniczej spowodowało zawyżenie należnych
zasiłków.
W tym zakresie Sąd Rejonowy ustalił, że w Spółce wnioskodawcy od 30 maja
1996 r. obowiązuje regulamin wynagradzania który dwukrotnie zmieniono -
aneksem z dnia 2 stycznia 1999 r. oraz 5 kwietnia 1999 r. Dodatkowo
opracowano w dniu 2 stycznia 1999 r. „Zasady przyznawania nagród
uznaniowych". W oparciu o te przepisy pracodawca premie i nagrody
przyznawał tylko niektórym pracownikom i w różnych wysokościach. Przy
czym wysokość premii stanowiła w większości przypadków wielokrotność
pobranego przez pracownika wynagrodzenia zasadniczego, poza tym premia
była przyznawana głównie tym pracownikom, którzy korzystali ze świadczeń z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby.
Wysokość premii czy nagrody była nieadekwatna do pensji
zasadniczych pracowników, brak też jakichkolwiek zasad ich przyznawania
poszczególnym pracownikom. Dodatkowo Sąd ustalił, że roczny dochód
uczestniczki za 2000 r. wyniósł 16.217,98zł. Równocześnie Sąd ustalił, iż w
sprawie sygn. akt 56/04 zapadł prawomocny wyrok skazujący
wnioskodawcę m.in. za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 294
§ 1 k.k. w związku z art. 12 k.k.
Dokonując oceny prawnej sprawy Sąd I instancji w pierwszej kolejności
zauważył, że chybiony jest zarzut przedawnienia roszczeń. W tym zakresie Sąd
Rejonowy odwołał się do przepisu art. 84 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, zgodnie z którym, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie
pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego za okres dłuższy niż ostatnie
12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ
wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do
świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal
wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata.
Ten ostatni termin należy liczyć od daty wydania decyzji przez organ rentowy. W
4
sprawie uczestniczki E. K. pierwsza decyzja o nienależnej wypłacie świadczeń
zasiłkowych została wydana w dniu 14 lutego 2003 r., zaskarżoną decyzją z dnia
19 września 2006 r. organ rentowy jedynie skorygował żądane od wnioskodawcy
J. S. kwoty nadpłaconych świadczeń, a to wobec uznania części wypłaconych
zasiłków.
W toku postępowania sądowego dotyczącego pierwotnej decyzji z dnia 14
lutego 2003 r. okazało się, że organ rentowy w dniu 19 września 2006 r. wydał
decyzję zamienną, a to na skutek wydania prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w sprawie sygn. akt 1499/05, zmieniającego pierwotną decyzję z
dnia 1 sierpnia 2002 r. dotyczącą istnienia obowiązku ubezpieczenia
pracowniczego E. K. Kwestia prawa do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego i
porodowego oraz ich wysokości inaczej została uregulowana w decyzji z dnia 14 lutego
2003 r., a inaczej w nowej decyzji z 2006 r., którą częściowo uwzględniono roszczenia
wnioskodawcy, co do kwoty- 6.448,59 zł : (2.447,13 zł z tytułu zasiłku chorobowego),
(3.627,50 zł z tytułu zasiłku macierzyńskiego) oraz (373,96 zł - zasiłku
porodowego). Wobec zmienionej oceny stanu faktycznego i przyjęcia, że
uczestniczka podlegała ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia dopuszczalne było, w
trybie art. 180 § 1 k.p.a. w związku z art. 154 §1-2 k.p.a., skorygowanie decyzji z dnia 14
lutego 2003 r.
Następnie na podstawie przepisów art. 1 ust. 1 i art. 6 ust. 1 oraz art. 36 ust.
1 i 2, art. 41 ust. 1, art. 42, art. 45 w związku z art. 47 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) w związku z przepisami ustawy o
systemie ubezpieczeń Sąd Rejonowy uznał, że podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego (macierzyńskiego) przysługującego ubezpieczonemu będącemu
pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacane za okres
12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała
niezdolność do pracy; jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem tych
okresów, to podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne
miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Równocześnie przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie
uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów
5
zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują zmniejszania ich za
okres pobierania zasiłku.
Przepisy płacowe obowiązujące w przedsiębiorstwie wnioskodawcy, w
ocenie Sądu Rejonowego, wskazują, że nagrody i premie mają charakter
wyłącznie uznaniowy. O wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu
wypłaty nagród zawsze decyduje samodzielnie pracodawca.
Zdaniem Sądu Rejonowego premia przyznana E. K. miała wyłącznie
uznaniowy charakter i nie była stałym elementem - składnikiem
wynagrodzenia, stąd brak podstaw do wliczenia jej do podstawy wymiaru
zasiłków chorobowego oraz z tytułu urodzenia dziecka. Sąd przyjął, że premia
przyznana uczestniczce w kwietniu 2000 r. miała charakter uznaniowy i przyznana
została jedynie w celu uzyskania wyższych świadczeń zasiłkowych, a nie celem
faktycznej rekompensaty za świadczoną pracę. Fakt przyznania premii za pierwszy
miesiąc pracy w realiach gospodarczych oraz warunkach na rynku pracy w
województwie podkarpackim dały Sądowi argumenty za uznaniem, że
uzgodnienia stron stosunku pracy w zakresie premii były sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego; autonomia woli stron umowy w kształtowaniu jej
postanowień podlega bowiem ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i
realizowanych przez system prawa, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie
własnego interesu jednostkowego, ale też wzgląd na interes publiczny.
Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację J. S. PBU „S.
Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I
instancji, jak i przyjętą ocenę dowodów prowadzące do stwierdzenia, iż
zaskarżona decyzja wydana została zgodnie z prawem.
Popierając w całości stanowisko Sądu Rejonowego co do pozorności
uzgodnień stron umowy w zakresie premii, dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał, że
zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przy
ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników
wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub
6
przepisy o wynagrodzeniu nie przewidują zmniejszania ich za okres pobierania
zasiłku.
Oceniając treść przepisów płacowych, obowiązujących u wnioskodawcy od
30 maja 1996 r., w kontekście powołanego art. 41 ust. 1 należy podzielić
stanowisko Sądu I instancji, że charakter premii przyznanej E. K. wyłącza jej
wliczenie do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a następnie macierzyńskiego.
W regulaminie wynagradzania w § 5 w brzmieniu obowiązującym od 2
stycznia 1999 r. postanowiono, że: „(•••) pracodawca ma prawo do
przyznawania indywidualnych miesięcznych nagród dla poszczególnych
pracowników wg. swego uznania.(—) Decyzję o zastosowaniu określonej formy
wynagradzania podejmie pracodawca."
Z kolei w § 5 w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 1999 r. zmieniono
zapis pkt 1 i 2 przyjmując, że: „1. Pracodawca ma prawo do przyznawania
indywidualnych miesięcznych nagród dla poszczególnych pracowników według
swego uznania 2. Wypłaty nagród o których mowa w pkt 1 nin. paragrafu, ulegają
zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania przez
pracowników wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego,
świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku
macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego oraz innych okresów w których pracownik
nie świadczył pracy. O wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu
wypłaty ww. nagród decyduje samodzielnie pracodawca" Zaś w § 10 pkt 5 „d"
postanowiono, że:
„(...) w razie przyznania pieniężnej premii uznaniowej dokonuje się jej wypłaty w
terminie wypłaty wynagrodzenia za dany miesiąc."
Zatem nagrody i premie przewidziane w przepisach płacowych
wnioskodawcy mają wyłącznie charakter uznaniowy i nie mogą być
utożsamiane z premią regulaminową. Jedynie termin wypłaty przyznanej już
premii uregulowano ściśle, jak w cyt. § 10 pkt 5 „d". Zasady przyznawania
premii, ich wysokość, częstotliwość i zakres wypłaty zostały w całości
pozostawione do swobodnego uznania pracodawcy. Okoliczność, że
wprowadzono nowy zapis § 5 pkt 2 nie zmienia faktu, iż ewentualne
zmniejszanie czy całkowite zawieszenie wypłaty nagród za okres m. in.
7
pobierania zasiłku chorobowego pozostawiono także do swobodnego uznania
pracodawcy, nie określając w ogóle zasad tego zmniejszania itd. Takie
sformułowanie powoduje więc, że nie można wykluczyć wypłaty nagród choćby w
części także za okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
W rezultacie, mimo że E. K. otrzymała premię już za pierwszy miesiąc
pracy, to nie mogła być ona wliczona do podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego, a to wobec przyjęcia takiej regulacji płacowej, albowiem do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (macierzyńskiego) przyjmuje się tylko
takie premie, których warunki uzyskania określają wewnątrzzakładowe
regulacje płacowe i to pod warunkiem, że przewidują one pomniejszanie
premii za czas zwolnienia lekarskiego. Kiedy więc takie pomniejszenie lub
zawieszenie uzależniono od uznania pracodawcy, to skutkuje to przyjęciem
przy obliczania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego zasady z art. 41 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł J. S. Przedsiębiorstwo
Budowlano-Usługowe „S.” s.j. zarzucając naruszenie przepisów prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie a w
szczególności: art. 41 ust. 1., art. 36. ust. 1. ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w związku z § 5 pkt
2 regulaminu wynagradzania wraz z zasadami wynagradzania obowiązującymi od
15 kwietnia 1999 r. w spółce „S." przez przyjęcie, że przepisy o wynagradzaniu
nie przewidują zmniejszania premii i nagrody za okres pobierania świadczenia; art.
3. pkt 3. w związku z art. 36 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego przez jego niezastosowanie,
polegające na błędnym zdefiniowaniu wynagrodzenia i błędnym ustaleniu
przychodu pracownika co miało istotne znaczenie przy ustalaniu podstawy
wymiaru świadczeń z ubezpieczenia społecznego i było sprzeczne z umową
o pracę: rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia
1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( Dz. U. Nr 161, poz. 1106) przez jego
niezastosowanie, polegające na błędnym przyjęciu, że wypłacona premia
8
miesięczna, nie stanowi składnika podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe i nie jest przychodem w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych, osiąganym przez pracownika u pracodawcy z
tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i
zgodnie z § 2 tego rozporządzenia, nie można wykluczyć z podstawy
wymiaru składek premii, a podstawa wymiaru składek jest zarazem podstawą
wymiaru świadczeń z tego ubezpieczenia — przez jego pominięcie w całości;
art.38 ust.1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przez jego
niezastosowanie, polegające na błędnym ustaleniu przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia, a w konsekwencji błędnego ustalenia podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego.
Skarżący zarzucił też naruszenie przepisów postępowania które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie : art. 316 § 1 k.p.c. poprzez nie
wzięcie za podstawę rozstrzygnięcia istniejącego stanu prawnego w zakresie
wynikającym z art. art. 3 pkt 3 w związku z art. 36 ustawy z dnia 25 czerwca 1999
r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego ( Dz. U. z 2005 r. Nr
31, poz. 267.) w związku z art. 20 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
zgodnie z którymi podstawę wymiaru świadczeń z ubezpieczenia
społecznego stanowi podstawa wymiaru składek na to ubezpieczenie; art.
233 § 1 k.p.c. poprzez ustalenie niezgodnie z stanem faktycznym i wbrew
zasadom logicznego rozumowania, że wszystkim pracownikom spółki
przysługuje wyłącznie wynagrodzenie w wysokości najniższego
obowiązującego w danym okresie.
Wskazując na przytoczone zarzuty skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości i zmiany zaskarżonej decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 2006 r., przez ustalenie że
nie nastąpiła nadpłata zasiłku chorobowego E. K. w okresie od 1 kwietnia 2000 r.
do 31 maja 2001 r. względnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i
przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z
pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu.
9
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Po pierwsze podnieść należy, że zarzut dotyczący naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów uchyla się spod
rozważań Sądu Najwyższego, ponieważ w ogóle nie jest możliwe oparcie skargi
kasacyjnej na zarzucie naruszenia tego przepisu. Zgodnie bowiem z art. 3983
§ 3
k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Tymczasem art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jednoznacznie i
bezpośrednio kwestię oceny dowodów.
Odnosząc się natomiast do zarzutów dotyczących naruszenia prawa
materialnego podnieść należy, że pojęcie „wynagrodzenie,” funkcjonujące w
ustawie z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a zawarte w art. 3 pkt 3 tej ustawy,
oznacza przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek
na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. W stanie
faktycznym niniejszej sprawy miał zastosowanie art. 36 ust. 2 tej ustawy, zgodnie z
którym, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem okresu, o którym
mowa w ust. 1 (12 miesięcy kalendarzowych), podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące
kalendarzowe ubezpieczenia. Niezdolność do pracy ubezpieczonej powstała po
upływie miesiąca zatrudnienia (kwiecień 2000 r.) i w tym okresie otrzymała ona
wynagrodzenie zasadnicze (700 zł brutto) oraz nagrodę (1.500zł), a spór dotyczy
tego, czy nagroda otrzymana przez ubezpieczoną podlegała wliczeniu do podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego Wbrew zarzutom sformułowanym w podstawach
kasacyjnych w zaskarżonym wyroku nie wyłączono nagrody z podstawy wymiaru
zasiłku z tego powodu, iż nie uznano jej za przychód pracownika stanowiący
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu
potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe
oraz ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 3), ani też z tego powodu, że wypłacona
nagroda nie jest przychodem w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od
10
osób fizycznych, osiąganym przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia
w ramach stosunku pracy w rozumieniu § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Podstawą zaskarżonego
rozstrzygnięcia jest ocena postanowień regulaminu wynagradzania obowiązującego
u płatnika składek a dotyczących zasad przyznawania nagród w świetle art. 41 ust.
1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. Sąd Okręgowy za Sądem Rejonowym przyjął,
że w niniejszej sprawie ma zastosowanie powyższy przepis, gdyż regulamin
wynagradzania nie zawiera żadnych zasad dotyczących zmniejszania lub
zawieszania nagrody za czas zwolnienia lekarskiego, pozostawiając tę kwestię
swobodnemu uznaniu pracodawcy. W ten sposób zinterpretował § 5 pkt 2
regulaminu, uznając, że sformułowanie:” Wypłaty nagród (....) ulegają zmniejszeniu
lub całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania przez pracowników
wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego, świadczenia
rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego i zasiłku
opiekuńczego oraz innych okresów, w których pracownik nie świadczył pracy. O
wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu wypłaty nagród decyduje
samodzielnie pracodawca” - w powiązaniu z § 1, w myśl którego:” pracodawca ma
prawo do przyznawania indywidualnych miesięcznych nagród dla poszczególnych
pracowników według swego uznania”, oznacza, że nie zostało przewidziane
zmniejszenie świadczeń za w/w okresy. Z uwagi na fakt, iż ta właśnie interpretacja
ma znaczenie decydujące w rozstrzygnięciu sprawy, bezprzedmiotowe są zarzuty
skargi dotyczące naruszenia art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1999 r., czy
też art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 36 ustawy z dnia 19 czerwca 1999 r. w
związku z art. 20 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że do podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego nie mogą być wliczane te składniki wynagrodzenia (nagrody),
co do których przepisy układów zbiorowych lub innych aktów normatywnych
dotyczących wynagradzania nie przesądzają w sposób jednoznaczny, że pracownik
traci do nich prawo w okresie pobierania zasiłku chorobowego. A więc wlicza się
tylko te składniki, co do których z przepisów w sposób jednoznaczny i definitywny
11
zarazem wynika, iż podlegają one zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu w
okresie pobierania zasiłku chorobowego (por. wyrok z dnia 11 maja 2005 r., III UK
33/05, OSNP 2005/ 23/382 oraz wyrok z dnia 11 listopada 2005r., III UK 65/05,
niepublikowany). W wyrokach tych odniesiono się wprost do § 5 regulaminu
wynagradzania obowiązującego w spółce J. S. Przedsiębiorstwo Budowlano-
Usługowe "S. " s.j., uznając, że według tego przepisu o wysokości zmniejszenia lub
całkowitym zawieszeniu wypłaty nagród decyduje samodzielnie pracodawca, a to
oznacza, iż nie zostało przewidziane zmniejszenie świadczeń za okres pobierania
zasiłku w rozumieniu art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
Nieco inne podejście do omawianego problemu zostało przedstawione w
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 76/05
(dotychczas niepublikowany). Sąd Najwyższy wywiódł w nim, że takie rozumowanie
opiera się na budzącym zastrzeżenia założeniu, jakoby o wyłączeniu spornych
składników wynagrodzenia z podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, decydował
ich charakter prawny (że były przyznawane oraz zmniejszane według uznania
pracodawcy). Jest to trafny pogląd, a oznacza on, że nagrody wchodzą w ogólności
w skład podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a o spełnieniu co do nich
przesłanek art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., decyduje nie tylko treść
przepisów zakładowych (ich jednoznaczność), ale także inne okoliczności, takie, jak
stosowanie tych przepisów w praktyce pracodawcy oraz w stosunku do
konkretnego pracownika. W uzasadnieniu wskazanego wyroku z dnia 6 lipca 2005
r. Sąd Najwyższy dał temu wyraz, stwierdzając, że należy wyjaśnić, czy
obowiązujące w danym wypadku przepisy regulaminu wynagradzania zapewniały
(przewidywały) premię uznaniową także w okresie pobierania zasiłku chorobowego
z uwzględnieniem sytuacji faktycznej (konkretnego pracownika), a zastrzeżenie, że
o wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu wypłaty nagród decyduje
samodzielnie pracodawca powinno być ocenione w kontekście zasad regulaminu,
"ale także z uwzględnieniem zasad przyznawania nagród i premii stanowiących
integralną część regulacji regulaminowej i wreszcie powinno uwzględniać
rzeczywisty stan faktyczny - praktykę stosowania tych zapisów regulaminowych".
Omówione wyżej wyroki Sądu Najwyższego nie pozostają we wzajemnej
opozycji, z tego względu, że wyrok z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 76/05, przedstawia
12
jedynie dalsze okoliczności, które należy uwzględniać przy ocenie spełnienia
przesłanek określonych w art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. Stan
faktyczny sprawy III UK 76/05 w sposób istotny różni się od stanu faktycznego
niniejszej sprawy. W tamtej sprawie przedmiotem sporu był zasiłek chorobowy
przysługujący pracownikowi zatrudnionemu przez wiele lat, a konkretnie zasiłki w
okresie od czerwca 1999 r. do marca 2002 r., w którym pracownik w czasie
świadczenia pracy otrzymał wielokrotnie nagrody w łącznej kwocie 24.880 zł. W
kontekście wyżej wskazanych zasad oceny zastosowania art. 41 ust. 1 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. występowała więc konieczność ustaleń i ocen co do
stosowania zakładowych przepisów o wynagradzaniu (zmniejszeniu świadczeń w
okresach pobierania zasiłku chorobowego) w praktyce pracodawcy oraz w
stosunku do konkretnego pracownika. Takiej konieczności nie ma w rozpoznawanej
sprawie, gdyż jej stan faktyczny jest w tym zakresie prosty i niesporny.
Ubezpieczona została zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas określony
od 1 kwietnia 2000 r. do 30 kwietnia 2001 r. jako sprzedawca w pełnym wymiarze
czasu pracy za wynagrodzeniem zasadniczym 700 zł brutto. Świadczyła pracę
przez nieco dłużej niż miesiąc, za który pracodawca przyznał jej nagrodę w kwocie
1.500zł (wielokrotność wynagrodzenia zasadniczego). W takim stanie faktycznym,
zarówno przyznanie nagrody, jak też praktyczne stosowanie niejednoznacznych
przepisów zakładowych o wynagradzaniu, nacechowane jest całkowitą
dowolnością, a więc nie zostały spełnione przesłanki art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r., co oznacza, że wypłacona ubezpieczonej nagroda nie wchodzi w
skład podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę dostrzegł także
analogię w stanie faktycznym niniejszej sprawy oraz sprawy III UK 89/06, w której
wyrok Sądu Najwyższego zapadł w dniu 19 października 2006 r. Już w tym wyroku
wskazano, że z punktu widzenia treści stosunku pracy i roszczeń z niego
wynikających nie ma przeszkód, aby prywatny pracodawca (niekorzystający ze
środków publicznych) przyznawał pracownikowi świadczenia w dowolnie wysokich
kwotach. Dlatego też - co do zasady - złożenie oświadczenia o przyznaniu nagrody
nie podlega kontroli sądu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004
r., I PK 37/04, OSNP 2005/14/207). Jednakże wysokość wynagrodzenia za pracę
13
wpływa na wysokość świadczeń z ubezpieczeń społecznych i w tym zakresie
należy uznać obowiązywanie odmiennych zasad. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego utrwalony jest pogląd, że ustalenie rażąco wysokiego wynagrodzenia
za pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne jako
dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, polegającym na
świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń
społecznych kosztem innych uczestników tego systemu - art. 58 § 3 k.c. w związku
z art. 300 k.p. (wyrok z dnia 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006/11-12/192;
por. też wyrok z dnia 4 sierpnia 2005r., II UK 16/05, OSNP 2006/11-12/191 oraz
wyrok z dnia 18 października 2005r., II UK 43/05, OSNP 2006/15-16/251), a Zakład
Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia
stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (a więc
także w zakresie wysokości świadczeń), jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że
zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami
współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (uchwała z dnia 27
kwietnia 2005 r., II UZP 2/05, OSNP 2005/ 21/338;).
Przenosząc te poglądy na grunt niniejszej sprawy również stwierdzić należy,
że wysokość nagrody przyznanej ubezpieczonej była nieadekwatna do jej
wynagrodzenia zasadniczego, a przede wszystkim nieadekwatna do zakresu
wykonanej pracy, świadczonej jedynie przez okres wynoszący nieco ponad miesiąc
trwania zatrudnienia. Sąd Najwyższy uważa, że w tym przypadku zasadne jest
zakwestionowanie wliczenia ubezpieczonej tej nagrody do podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego ze względu na sprzeczność jej przyznania z zasadami
współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na mocy
art. 39814
k.p.c.