Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 20 listopada 2008 r.
III UO 3/08
Przyjęcie, że skarga o wznowienie postępowania oparta jest na ustawo-
wej podstawie, o której mowa w art. 4011
k.p.c. w związku z art. 410 § 1 k.p.c.,
wymaga powołania się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, w którym
stwierdzono niezgodność z Konstytucją RP, umową międzynarodową lub
ustawą przepisu stanowiącego rzeczywistą podstawę rozstrzygnięcia objętego
zaskarżonym wyrokiem.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka, SA
Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 listopa-
da 2008 r. sprawy z odwołania Józefa S. Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowego
„S.-P.” spółki jawnej w S. i Stanisławy C. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w R. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi od-
wołującego się Józefa S. Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowego „S.-P.” spółki
jawnej w S. o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Najwyższe-
go z dnia 18 maja 2006 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
o d r z u c i ć skargę o wznowienie postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Krośnie-Ośrodek Zamiejscowy w Przemyślu wyrokiem z dnia
17 maja 2005 r. oddalił odwołania Stanisławy C. i Józefa S. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 5 lipca 2002 r. stwierdzającej, że
Stanisława C. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia w ra-
mach stosunku pracy łączącego ją z Józefem S. prowadzącym PBU „S.-P.” spółkę
jawną w S. w okresie od 10 sierpnia 2000 r. do 31 października 2001 r.
2
Sąd ten ustalił, że sporna umowa o pracę była trzecią zawartą pomiędzy Sta-
nisławą C. a Józefem S. Według jej treści, wnioskodawczyni miała być zatrudniona
jako sprzedawczyni w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem podstawo-
wym oraz premią za dojazdy. Jako miejsce jej pracy wskazano miejscowości: D., P. i
S. W istocie swoje czynności wykonywała jedynie w sklepie w D., który był czynny w
godzinach od 800
do 2100
od poniedziałku do soboty oraz w niektóre niedziele. Sklep
mieścił się w domu Mariana T., a klucze do niego były w posiadaniu wnioskodaw-
czyni. W ciągu dnia odwołująca się opuszczała sklep, udając się do swego domu
znajdującego się w pobliżu. W tym czasie sprzedażą towaru i jego przyjmowaniem
zajmował się Marian T., któremu wnioskodawczyni udostępniała wówczas klucze do
sklepu. Ta sama osoba zastępowała Stanisławę C. w okresie korzystania przez nią z
zasiłków. Marian T. nie otrzymywał wynagrodzenia w zamian za swoją pracę, a jedy-
nie wnioskodawczyni i jej mąż pomagali mu w pracach domowych oraz gospodar-
skich. Sąd Okręgowy ustalił także, że wnioskodawczyni pracowała w sklepie również
wówczas, gdy formalnie korzystała z zasiłku chorobowego, bądź pobierała zasiłek
dla bezrobotnych, czemu pracodawca się nie sprzeciwiał. Listy obecności wniosko-
dawczyni podpisywała w biurze spółki dwa razy w miesiącu, dokonując wpisów
wstecznych. Według ustaleń Sądu pierwszej instancji, sporna umowa o pracę była
zawarta pierwotnie do 9 sierpnia 2001 r. Jej przedłużenia dokonał samodzielnie pra-
codawca, bowiem strony nie podpisały w tym zakresie żadnego aneksu.
Oceniając w świetle tak ustalonego stanu faktycznego zasadność odwołań od
decyzji ZUS, Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawcy już w dacie zawarcia spornej
umowy zmierzali do stworzenia Stanisławie C. warunków pozwalających na objęcie
ubezpieczeniem społecznym i w konsekwencji umożliwiających skorzystanie z wyso-
kich świadczeń z tego ubezpieczenia, czego wyrazem jest przyznanie jej wysokiej
premii w pierwszym okresie pracy, pomimo braku podstaw i spadku obrotów w mie-
siącu wrześniu 2000 r. Sąd pierwszej instancji wskazał także na to, że stosunek
prawny istniejący pomiędzy wnioskodawcami nie spełniał wymogów charakterystycz-
nych dla stosunków pracy, w szczególności zaś warunków świadczenia pracy osobi-
ście przez pracownika. Tym samym za trafną uznał ocenę organu rentowego, iż ta
czynność prawna była nieważna w świetle art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 16 listopada 2005 r. oddalił apelacje wnioskodawczyni i płatnika składek
od orzeczenia Sądu pierwszej instancji. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd Apela-
3
cyjny zauważył, że dla uznania nieważności czynności prawnej jako efektu działań
podjętych przez strony tej czynności, mających na celu w rzeczywistości pozorowa-
nie zawarcia umowy o pracę i w konsekwencji obejścia przepisów prawa, wystar-
czające jest już zachowanie i jego motywy jednej ze stron, a więc tym bardziej
wspólne działanie obydwu stron. Dokonane w sprawie ustalenia pozwalają na stwier-
dzenie nieważności czynności prawnej dokonanej przez wnioskodawców w postaci
zawarcia umowy o pracę. Takiego stosunku prawnego strony bowiem w istocie nie
nawiązały wobec braku spełnienia podstawowych warunków wymienionych w art. 22
§ 1 k.p. W ocenie Sądu drugiej instancji, nieważność czynności prawnej dokonanej
przez wnioskodawców jest przesądzona ustaleniami faktycznymi dokonanymi przez
Sąd Okręgowy wskazującymi na pozorne zawarcie umowy o pracę w sytuacji powo-
łania w rzeczywistości innego stosunku zobowiązaniowego. Także i zamiar obejścia
przepisów prawa, w tym wypadku z zakresu ubezpieczeń społecznych, jest jedno-
znaczny i potwierdzony istotnymi faktami ustalonymi przez Sąd pierwszej instancji.
Dokonując tej oceny, Sąd Okręgowy zachował zasady logicznego rozumowania i
doświadczenia życiowego, a zatem zaprezentowane przez ten Sąd wnioski końcowe
są w pełni uzasadnione. Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji zostało oparte na
przepisie art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p., gdyż tę normę prawną przyjął w osta-
tecznym rozrachunku jako podstawową dla oceny działań stron. Sąd ten wskazał
jednak i na fakty zaprzeczające nawiązaniu stosunku pracy w ustalonym w sprawie
stanie faktycznym, wobec czego uzasadnienia jego wyroku nie można uznać za cał-
kowicie błędne.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 18 maja 2006 r. oddalił skargę kasacyjną
płatnika składek od orzeczenia Sądu drugiej instancji. Nie podzielając zarzutu naru-
szenia przez Sąd Apelacyjny przepisów postępowania, Sąd Najwyższy dokonał
oceny zarzutu naruszenia prawa materialnego przez pryzmat stanu faktycznego
ustalonego przez Sąd drugiej instancji. Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika
zaś, że poczynając od roku 1996 skarżący zawierał ze Stanisławą C. kilkakrotnie
umowy o pracę, na podstawie których świadczyła pracę sprzedawcy w sklepie w D.
Umowy o pracę były zawierane na czas określony, a w okresach przypadających
pomiędzy rozwiązaniem, a nawiązaniem kolejnej umowy, wnioskodawczyni pobierała
zasiłki dla bezrobotnych. Stanisława C. prowadziła sklep zarówno wtedy, gdy łączyła
ją ze skarżącym umowa o pracę, jak i wówczas, gdy pobierała zasiłki dla bezrobot-
nych. Sklep był czynny przez kilkanaście godzin w każdym dniu od poniedziałku do
4
soboty, a czasami także w niedziele. Skarżący nie interesował się godzinami otwar-
cia tej placówki handlowej ani wymiarem czasu pracy Stanisławy C., nie ingerował
także w sposób organizowania wykonywania obowiązków przez wnioskodawczynię,
choć było mu wiadomo, że w ciągu dnia opuszczała sklep udając się do domu, a w
tym czasie zastępował ją Marian T., który nie tylko sprzedawał, ale i przyjmował
towar do sklepu, nie będąc w nim zatrudnionym. Tego rodzaju zastępstwa były
praktykowane w zasadzie stale. Z ustaleń poczynionych przez Sąd wynikało także,
że i w okresie swojej choroby wnioskodawczyni świadczyła pracę w sklepie, o ile
stan zdrowia jej na to pozwalał.
Zdaniem Sądu Najwyższego problemem występującym w tej sprawie było nie
to, że Stanisława C. w ogóle nie świadczyła pracy, ale że wykonywała ją na podsta-
wie innej umowy niż umowa o pracę. W orzecznictwie dominuje pogląd, że wady
oświadczeń woli dotykające umowy o pracę, nawet powodujące ich nieważność, nie
wywołują następstw w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W
tego rodzaju sytuacjach prawnie istotny jest jedynie zamiar obejścia prawa przez fik-
cyjne (pozorne) zawarcie umowy o pracę, czyli takie, które nie wiąże się ze świad-
czeniem pracy w tym sensie, że zatrudnienie w ogóle nie jest wykonywane, bądź jest
wykonywane na innej podstawie niż umowa o pracę. Zgłoszenie do ubezpieczenia
pracowniczego następuje bowiem wówczas jedynie pod pozorem zatrudnienia, a
zatem dotyczy osoby, która nie może być uznana za podmiot tego rodzaju ubezpie-
czenia, ponieważ nie świadczy pracy w ramach stosunku pracy i przez to nie można
jej przypisać cech pracownika.
Przepisy art. 6 ust. 1 pkt 1, a także art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz.
887 ze zm.) dotyczą obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, cho-
robowego oraz wypadkowego pracowników, czyli osób rzeczywiście zatrudnionych
na podstawie umowy o pracę, a nie tych, które tylko zawarły umowę o pracę. Do ob-
jęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może zatem dojść wówczas,
gdy zgłoszenie do tego ubezpieczenia dotyczy osoby, która nie jest pracownikiem,
przez co rozumieć należy tak sytuacje, w których praca w ogóle nie jest świadczona,
jak i gdy jest wykonywana, ale w ramach innego stosunku prawnego niż stosunek
pracy. W obu tych przypadkach zgłoszenie do pracowniczego ubezpieczenia spo-
łecznego następuje bowiem jedynie pod pozorem zatrudnienia.
5
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny niewadliwie przypisał wnioskodaw-
com zamiar nawiązania pracowniczego stosunku ubezpieczenia społecznego bez
rzeczywistego wykonywania umowy o pracę. Z dokonanych ustaleń w sposób nie-
wątpliwy wynika bowiem, że strony umowy nazwanej umową o pracę w rzeczywisto-
ści nawiązały i realizowały inny stosunek cywilnoprawny. Nie ma zatem podstaw do
stwierdzenia, że Sąd drugiej instancji naruszył prawo materialne w postaci powyżej
przytoczonych przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych, skoro trafne uznał, że Stanisława C. nie podlegała pracowni-
czemu ubezpieczeniu społecznemu. Prawidłowy jest również pogląd tego Sądu, że
obejściem prawa w takiej sytuacji był zamiar wnioskodawców nawiązania stosunku
pracowniczego ubezpieczenia społecznego bez rzeczywistego wykonywania umowy
o pracę, a tym samym zarzuty skarżącego w tym zakresie są nieuprawnione.
W skardze o wznowienie postępowania pełnomocnik płatnika składek zaskar-
żył w całości wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2006 r. oraz poprzedzające
go wyroki Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
z daty 16 listopada 2005 r. oraz Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Przemyślu z daty 17 maja 2005 r., wnosząc o wznowienie postępowania i
zmianę wyroku Sądu Najwyższego przez uchylenie wyroków Sądów drugiej i pierw-
szej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowe-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu oraz zasądzenie od
strony przeciwnej kosztów postępowania. Jako podstawę wznowienia wskazał art.
4011
k.p.c. w związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu skargi podano, iż w dniu 24 czerwca 2008 r. zapadł wyrok
przed Trybunałem Konstytucyjnym, SK 16/06, w którym Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że przepis art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.) rozumiany w taki sposób, że w pod-
stawie wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się wypłaconych pracownikowi
- w okresie przyjętym do jego ustalenia - składników wynagradzania, od których pra-
cownik ten uiścił składkę na ubezpieczenie chorobowe, jest niezgodny z art. 67 ust. 1
w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W motywach zapa-
dłego wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż skutkiem niniejszego orzeczenia
jest wynikająca z art. 190 ust. 4 Konstytucji możliwość wznowienia postępowania w
sprawie, w których Sąd orzekł opierając się na niekonstytucyjnym rozumieniu art. 41
6
ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zdaniem wnioskodawcy, wyrok Sądu Najwyższego oraz
poprzedzające go wyroki Sądów pierwszej i drugiej instancji w niniejszej sprawie w
znacznej mierze oparte zostały na rozumieniu art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej za-
kwestionowanym przez Trybunał Konstytucyjny, skoro zdaniem Sądów wliczenie do
podstawy wymiaru zasiłku z ubezpieczenia społecznego premii uznaniowej spowo-
dowało zawyżenie świadczenia z tego ubezpieczenia, a to przesądziło o uznaniu
umowy o pracę za zawartą dla pozoru lub w celu obejścia prawa.
W wyniku wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny został jasno
ukształtowany stan prawny dotyczący podstawy wymiaru zasiłku z ubezpieczenia
społecznego, a w związku z tym dysponent Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i
Sądy, rozstrzygające w przedmiocie należnego pracownikowi wynagrodzenia choro-
bowego i zasiłku, winny ustalać, które składniki jego wynagrodzenia były faktycznie
wypłacane w okresie przyjętym do obliczenia przeciętnego wynagrodzenia, które
składniki zostały faktycznie obciążone składką na ubezpieczenie chorobowe i do któ-
rych składników pracownik zachował prawo w okresie pobierania zasiłku chorobo-
wego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o wznowienie postępowania podlega odrzuceniu. Inicjując rozważania
w przedmiotowej sprawie warto podkreślić, że instytucja wznowienia opiera się na
przysługującej poza tokiem instancji skardze o reasumpcję wadliwego procesu i za-
stąpienie zapadłego orzeczenia orzeczeniem nowym. Charakter prawny skargi o
wznowienie postępowania jest sporny zarówno w piśmiennictwie jak i w orzecznic-
twie Sądu Najwyższego. Obok wypowiedzi mających swe źródło w założeniu, iż
wznowienie postępowania nie oznacza powrotu do sytuacji procesowej i faktyczno-
prawnej istniejącej przed wydaniem orzeczenia objętego skargą, a sama skarga -
podobnie jak pozew lub wniosek w postępowaniu nieprocesowym - rozpoczyna nowe
postępowanie sądowe, które nie stanowi kontynuacji postępowania zakończonego
uprzednio prawomocnym orzeczeniem (por. uzasadnienie postanowień Sądu Naj-
wyższego z dnia 22 kwietnia 1992 r., II CRN 1/92, niepublikowanego i z dnia 7 kwiet-
nia 1994 r., III CZP 41/94, niepublikowanego), można spotkać wypowiedzi będące
odzwierciedleniem poglądu, w myśl którego na skutek wznowienia sprawa wraca do
stanu sprzed uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia i kontynuowana jest
7
rozprawa zamknięta przed wydaniem tegoż orzeczenia (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PZ 62/02, Prokurator i Prawo 2003 nr 4, s.
43). Nie budzi jednak wątpliwości sam zakres postępowania zapoczątkowanego
skargą o wznowienie. Wytycza go norma art. 412 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd roz-
poznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Z
brzmienia tego przepisu jednoznacznie wynika, że przedmiotem postępowania jest
udowodnienie istnienia podstawy, na której oparto skargę w konkretnej sprawie. W
konsekwencji zakres ponownego rozpoznania sprawy uwarunkowany jest przyczyną
wznowienia wskazaną przez skarżącego i nie jest dopuszczalne wyjście poza tę
przyczynę. W świetle art. 409 k.p.c. istotnym elementem skargi o wznowienie postę-
powania jest zatem podanie podstawy tegoż wznowienia oraz jej uzasadnienie i to
zarówno z punktu widzenia wstępnej analizy skargi w trybie art. 410 § 1 k.p.c. przed
ewentualnym skierowaniem sprawy na rozprawę, jak i z uwagi na przepis art. 412 § 1
k.p.c. ograniczający kognicję sądu do tak zakreślonych granic.
Nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowanego przeciwko pra-
womocnemu orzeczeniu powoduje, że wznowienie postępowania może nastąpić
wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Katalog podstaw wznowienia
został zawarty w art. 401-404 k.p.c. i jest on wyczerpujący. Wszelkie inne okoliczno-
ści, wykraczające poza sytuacje taksatywnie wymienione w powołanych przepisach,
nie mogą stanowić oparcia dla omawianej skargi. W doktrynie funkcjonuje przy tym
podział podstaw wznowienia na przyczyny nieważności (art. 401 k.p.c.), które stano-
wią bezwzględny powód wznowienia w tym znaczeniu, że ich stwierdzenie w każdym
przypadku prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia oraz tzw. podstawy re-
stytucyjne (art. 403 i art. 404 k.p.c.), których istnienie uzasadnia uchylenie orzecze-
nia tylko w przypadku wystąpienia związku przyczynowego zachodzącego między
nimi a treścią rozstrzygnięcia, jak i wreszcie tę podstawę, jaką jest wydanie wyroku w
oparciu o akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą (art. 4011
k.p.c.).
W rozpoznawanym przypadku autor skargi wskazał tę ostatnią podstawę
wznowienia, przytaczając wyrok Trybunału Konstytucyjnego z daty 24 czerwca 2008
r., SK 16/06, stwierdzający niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art.
41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r.
Nr 31, poz. 267 ze zm.), w oparciu o który - zdaniem skarżącego - zapadło nieko-
8
rzystne dla strony orzeczenie. W myśl art. 405 k.p.c. takie oznaczenie podstawy
wznowienia - przy zaskarżeniu wyroków sądów różnych instancji - implikuje właści-
wości Sądu Najwyższego do rozpoznania skargi, skoro ten Sąd orzekał w ostatniej
instancji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CO 17/06,
LEX nr 421409). Z kolei art. 407 § 2 k.p.c. nakazuje w zaistniałej sytuacji łączyć po-
czątek biegu trzymiesięcznego terminu do dokonania tejże czynności procesowej z
datą wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a więc - w świetle art. 190
ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierp-
nia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643 ze zm.),
wobec niewskazania przez Trybunał innego momentu - z chwilą ogłoszenia orzecze-
nia w Dzienniku Ustaw w dniu 7 sierpnia 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 119, poz. 771),
przy zachowaniu maksymalnego, pięcioletniego terminu z art. 408 k.p.c. liczonego od
dnia prawomocności objętego skargą wyroku.
Nie ulega wątpliwości, że przedmiotowa skarga o wznowienie postępowania
została wniesiona bez uchybienia powyższym terminom. Mimo to podlega ona od-
rzuceniu jako pozbawiona ustawowej podstawy. Warunkiem możliwości rozpatrzenia
skargi o wznowienie postępowania jest bowiem spełnienie obu wymagań wskaza-
nych w art. 410 § 1 k.p.c. Stwierdzenie braku choćby jednego z nich powodować
musi odrzucenie skargi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września
2003 r., II CO 10/03, Lex nr 377064). W judykaturze podkreśla się, iż zawarte w art.
410 § 1 k.p.c. w jego obecnym brzmieniu uregulowanie wykracza poza normy postę-
powania wstępnego ze skargi o wznowienie postępowania. Zastosowanie tego prze-
pisu oznacza, że przedmiotem badania sądu jest zachowanie terminu do wniesienia
skargi oraz oparcie jej na jednej z ustawowych podstaw wznowienia, a w konse-
kwencji - także dopuszczalność skargi z mocy ustawy i legitymację do dokonania tej
czynności procesowej. Stwierdzenie, na posiedzeniu niejawnym, dopuszczalności
wznowienia nie ogranicza się do analizy, czy wskazane przez skarżącego okoliczno-
ści dają się podciągnąć pod przewidzianą w ustawie podstawę wznowienia, lecz
obejmuje badanie i ustalenie, czy podstawa wznowienia rzeczywiście istnieje.
Wskutek uchylenia art. 411 k.p.c. nastąpiła bowiem eliminacja dwustopniowego po-
stępowania zainicjowanego wniesieniem omawianego środka zaskarżenia. Skarga o
wznowienie podlega odrzuceniu w trybie art. 410 § 1 k.p.c., jeżeli w okolicznościach
konkretnej sprawy podnoszona podstawa wznowienia nie zostanie przez sąd stwier-
dzona (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05,
9
Biuletyn Sądu Najwyższego 2005 nr 9, poz. 14). Dla przyjęcia, że skarga opiera się
na ustawowej podstawie wznowienia, nie wystarcza zatem samo sformułowanie
przez skarżącego zarzutów w sposób odpowiadający ustawowo określonym podsta-
wom wznowienia, jeżeli z uzasadnienia skargi wynika, iż podnoszona podstawa nie
zachodzi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1968 r., I CZ
122/67, OSNCP 1968 nr 8-9, poz. 154; z dnia 28 października 1981 r., I CO 5/81,
OSNCP 1982 nr 5-6, poz. 77; z dnia 30 maja 1996 r., I CRN 101/95, OSNC 1996 nr
10, poz. 138; z dnia 26 marca 1999 r., III AO 5/99, OSNAPiUS 2000 nr 14, poz. 564;
z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 133 i z
dnia 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, LEX nr 334985).
Aby odpowiedzieć na pytanie, czy w rozpoznawanej sprawie wniesiona przez
stronę skarga o wznowienie postępowania opiera się na ustawowej podstawie, na-
leży zastanowić się nad istotą regulacji art. 4011
k.p.c. W tej materii godzi się przy-
pomnieć, że zgodnie z konstytucyjną regułą wyrażoną w art. 190 ust. 4 Konstytucji
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową mię-
dzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wy-
dane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub roz-
strzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania,
uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w
przepisach właściwych dla danego postępowania. Przepis ten wskazuje na wyraźną
wolę ustrojodawcy, aby sprawa prawomocnie (ostatecznie) rozstrzygnięta w oparciu
o akt normatywny niezgodny z Konstytucją, była ponownie rozpoznana i rozstrzy-
gnięta w zgodzie z wartościami i zasadami konstytucyjnymi. W nowym stanie praw-
nym, ukształtowanym w następstwie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, rozpa-
trzenie sprawy jest nie tylko dopuszczalne, ale możliwość taka jest ujęta jako pod-
miotowe, konstytucyjne prawo strony. Prawo do wznowienia postępowania w przy-
padku orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o niekonstytucyjności prawnej pod-
stawy prawomocnego wyroku sądowego jest bowiem jednym z aspektów konstytu-
cyjnego prawa do sądu (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 marca 2004
r., SK 53/03, OTK-A 2004 nr 3, poz. 16 oraz z dnia 9 czerwca 2003 r., SK 5/03, OTK-
A 2003 nr 6, poz. 50). Realizację reguły określonej w art. 190 ust. 4 Konstytucji sta-
nowi na gruncie postępowania cywilnego art. 4011
k.p.c., nakazujący wznowienie
postępowania sądowego w razie orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgod-
ności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na
10
podstawie którego zostało wydane zaskarżone rozstrzygnięcie. W wyniku wznowie-
nia postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c. sąd stwierdzając, że orzeczenie zo-
stało wydane w oparciu o obowiązujący w tym czasie akt prawny, ma możliwość in-
nego rozstrzygnięcia sprawy wobec uznania, że choć wspomniany akt obowiązywał
w chwili ferowania wyroku, to jednak nie powinien być zastosowany w sprawie, co
okazało się po zapadnięciu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowie-
nia Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 nr 10,
poz. 331).
Aby jednak powyższy cel instytucji wznowienia postępowania na podstawie
art. 4011
k.p.c. mógł być osiągnięty, powołany w skardze wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego powinien - zgodnie z ustawowym brzmieniem przepisu - dotyczyć aktu nor-
matywnego stanowiącego oparcie dla zaskarżonego w tym trybie orzeczenia. Tylko
bowiem w takiej sytuacji sąd, w wyniku wznowienia postępowania, ma możliwość
innego niż uprzednio rozstrzygnięcia sprawy.
W niniejszym przypadku skarżący upatrywał podstawy wznowienia postępo-
wania w fakcie wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z daty 24 czerwca
2008 r., SK 16/06 (OTK-A 2008 nr 5, poz. 85), w którym stwierdzono, że art. 41 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, rozumiany w taki sposób, iż w pod-
stawie wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się wypłaconych pracownikowi
- w okresie przyjętym do jej ustalenia - składników wynagrodzenia, od których pra-
cownik ten uiścił składkę na ubezpieczenie chorobowe, a które nie są mu wypłacane
w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby
albo zasiłku chorobowego, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tymczasem zakwestionowany przez Trybunał
Konstytucyjny przepis nie miał zastosowania w rozstrzygnięciu sprawy zakończonej
zaskarżonym wyrokiem Sądu Najwyższego. Przedmiotem sporu nie była bowiem
kwestia sposobu ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ale podleganie
Stanisławy C. ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę zawartej z Józe-
fem S. Przedsiębiorstwem Budowlano Usługowym „S.-P.” spółką jawną w S. Warto
zauważyć, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych charakter sprawy i
zakres kognicji sądów orzekających wyznaczony jest przez przedmiot decyzji organu
rentowego, od której wniesiono odwołanie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601; z dnia 17 stycz-
11
nia 2001 r., II UZ 140/00, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2002 nr 7-8, s. 90; z
dnia 25 kwietnia 2002 r., II UZ 11/02, niepublikowane i z dnia 18 stycznia 2006 r., II
UZ 82/05, niepublikowane, jak również wyroki z dnia 6 września 2000 r., II UKN
685/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 121 i z dnia 21 lutego 2001 r., II UKN 235/00,
OSNAPiUS 2002 nr 19, poz. 470).
W rozpoznawanej sprawie zaskarżoną decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w P. stwierdzono niepodleganie Stanisławy C. obowiązkowym ubez-
pieczeniom społecznym: emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu i chorobo-
wemu z racji zatrudnienia w ramach wspomnianej umowy o pracę z Józefem S.
Przedsiębiorstwem Budowlano-Usługowym „S.-P.” spółką jawną w S. z uwagi na po-
zorny charakter tejże umowy i próbę obejścia prawa polegającą na zamierzone uzy-
skanie przez wnioskodawczynię ochrony ubezpieczeniowej, mimo niespełnienia
ustawowej przesłanki w postaci prowadzenia działalności stanowiącej tytuł do tego.
Materialnoprawną podstawą decyzji organu rentowego - a w konsekwencji również
wyroków Sądów pierwszej i drugiej instancji oraz Sądu Najwyższego - były zatem
przepisy art. 6 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a nadto art. 22 § 1 k.p. oraz art. 83 § 1 i art.
58 § 1 k.c. Żaden z Sądów nie orzekał natomiast w oparciu o przepis art. 41 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, którego konstytucyjność została za-
negowana przez Trybunał Konstytucyjny w powołanym w skardze wyroku. Dla przy-
jęcia, że skarga o wznowienie postępowania oparta jest na ustawowej podstawie, o
jakiej mowa w art. 4011
k.p.c., nie wystarcza wskazanie jakiegokolwiek orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego ale powołanie takiego orzeczenia, w którym Trybunał
Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej,
umową międzynarodową lub ustawą przepisów, które stanowiły rzeczywistą podsta-
wę prawną rozstrzygnięć objętych zaskarżonymi w tym trybie wyrokami sądowymi.
Uznając, że przedmiotowa skarga o wznowienie postępowania nie ma ustawo-
wej podstawy, Sąd Najwyższy na mocy art. 410 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji po-
stanowienia.
========================================