Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2008 r.
II PK 155/08
1. Postanowienia statutu uczelni stanowią źródło prawa pracy w rozumie-
niu art. 9 § 1 k.p. i nie mogą być mniej korzystne dla pracowników od stosowa-
nych uzupełniająco przepisów Kodeksu pracy (art. 9 § 2 k.p.).
2. Okoliczności uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy z mianowania
określone w pragmatykach służbowych, mogą stanowić podstawę zmiany tre-
ści stosunku pracy przez zastosowanie w drodze analogii wypowiedzenia zmie-
niającego (art. 42 k.p.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Romualda Spyt (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2008 r. sprawy
z powództwa Mariana G. przeciwko Akademii Medycznej [...] w W. o odszkodowanie,
na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 14 lutego 2008 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację, zasądzając od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego,
2. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 150 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 19 listopada 2007 r. zasądził od pozwanej Aka-
demii Medycznej [...] w W. na rzecz powoda Mariana G. kwotę 15.540 zł tytułem od-
szkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 6 listopada 2006 r. i orzekł o
kosztach procesu. Rozstrzygnięcie to zapadło w następujących okolicznościach fak-
tycznych.
2
Powód zatrudniony był w pozwanej Akademii Medycznej jako nauczyciel aka-
demicki na podstawie kilku kolejnych aktów mianowania. Z dniem 1 kwietnia 2002 r.
rektor pozwanej Akademii mianował powoda na czas określony do dnia 31 marca
2007 r. na stanowisko profesora nadzwyczajnego II Katedry i Kliniki Ginekologii i
Położnictwa Wydziału Lekarskiego. Jednocześnie, od 1 kwietnia 2000 r., powód wy-
konywał obowiązki kierownika tej Katedry na podstawie kilkakrotnego powołania na
tę funkcję przez rektora pozwanej. Ostatnie powołanie z dnia 30 czerwca 2006 r.
obejmowało okres od 1 października 2006 r. do 30 września 2012 r. Powód był także
zatrudniony od 1 października 2001 r. w Akademickim Szpitalu Klinicznym [...] w W.
na stanowisku ordynatora na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Umowa ta została wypowiedziana przez pracodawcę ze skutkiem na dzień 2 lutego
2007 r. Pracodawca zwolnił powoda z obowiązku świadczenia pracy w okresie wy-
powiedzenia. Jako przyczyny uzasadniające wypowiedzenie wskazano: nieprze-
strzeganie zarządzenia dyrektora szpitala w sprawie pełnienia dyżurów w Klinice Gi-
nekologii, Klinice Zaburzeń Rozwojowych Płodu i Klinice Rozrodczości i Położnictwa
oraz wspólne odbywanie odpraw lekarskich po dyżurach, co powodowało wadliwą
organizację pracy oddziału i klinik wyrażającą się w szczególności niewystarczają-
cym przekazywaniem informacji o chorych i o funkcjonowaniu oddziału, co utrudniało
koordynację pracy klinik, a także nieumiejętność pracy w zespole i utratę zaufania
pracodawcy. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2007 r. zasądził od Szpitala
na rzecz powoda odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę za
wypowiedzeniem. Apelacja Szpitala od powyższego wyroku oddalona została wyro-
kiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 30 października 2007 r. Decyzją rekto-
ra Akademii Medycznej z dnia 20 listopada 2006 r., po ustnej konsultacji z dzieka-
nem Wydziału Lekarskiego, powód został przeniesiony do I Katedry i Kliniki Gineko-
logii i Położnictwa na stanowisko profesora nadzwyczajnego na okres 3 lat. W decy-
zji powołano się na § 149a pkt 1 i 3 statutu pozwanej, zgodnie z którym rektor - w
porozumieniu z kierownikami jednostek organizacyjnych - może przenieść nauczy-
ciela akademickiego zatrudnionego na podstawie mianowania do innej jednostki
organizacyjnej bez zgody tego nauczyciela na okres nie dłuższy niż 3 lata w sytuacji,
gdy zachodzą szczególnie uzasadnione potrzeby uczelni oraz w razie konieczności
zapewnienia realizacji pensum dydaktycznego w innej jednostce organizacyjnej,
jeżeli przeniesienie to nie spowoduje obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifi-
3
kacjom nauczyciela akademickiego oraz na art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005
r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Powyższą de-
cyzję uzasadniono tym, że dalsze zajmowanie przez powoda dotychczasowego
stanowiska jest niemożliwe i znacznie utrudnia prawidłowe funkcjonowanie Akademii
Medycznej. Wskazano także, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę przez
Akademicki Szpital Kliniczny [...] spowodowało, że powód przestał udzielać świad-
czeń zdrowotnych, a nowe stanowisko umożliwi mu wykonywanie obowiązków nau-
czyciela akademickiego w powiązaniu z udzielaniem tych świadczeń. W tej sytuacji
niezbędne jest powierzenie obowiązków kierownika II Katedry i Kliniki Ginekologii i
Położnictwa innej osobie do czasu rozstrzygnięcia konkursu na to stanowisko. Sąd
stwierdził, że przeniesienie powoda spowodowane było przede wszystkim konfliktem
w Klinice, a wypowiedzenie powodowi umowy o pracę przez Szpital umożliwiło to
przeniesienie.
Mając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał, że powyższe przenie-
sienie było bezzasadne, bowiem nie zostały spełnione przesłanki wskazane w po-
woływanym w decyzji § 149a pkt 1 i 3 statutu pozwanej. Zdaniem Sądu pierwszej
instancji, nie zasługuje na aprobatę argument pozwanej, że przyczyną przeniesienia
powoda na inne stanowisko jest wymaganie wynikające z przepisu art. 112 ustawy -
Prawo o szkolnictwie wyższym, a mianowicie konieczność świadczenia usług me-
dycznych, co miałoby być niemożliwe wobec wypowiedzenia umowy o pracę przez
Szpital. Pismo pozwanej z dnia 20 listopada 2007 r. oceniane winno być na podsta-
wie art. 42 k.p. w związku z art. 136 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, a skoro
nie odpowiadało ono warunkom przewidzianym dla wypowiedzenia zmieniającego,
powodowi przysługuje odszkodowanie w oparciu o przepis art. 50 k.p.
Apelacja pozwanej podniosła zarzut naruszenia art. 42 i art. 136 ustawy -
Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez zastosowane art. 42 k.p. w niniejszej spra-
wie oraz zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie
materiału dowodowego. W jej wyniku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 14 lutego 2008 r. zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił powództwo, rozstrzygając także o kosztach procesu. Nie zmieniając ustaleń
faktycznych Sądu pierwszej instancji, Sąd drugiej instancji dokonał ich odmiennej
oceny prawnej. Przede wszystkim stwierdził, iż do stosunku pracy mianowanego na-
uczyciela akademickiego nie ma zastosowania przepis art. 42 k.p., bowiem pracow-
nikowi mianowanemu nie można wypowiadać warunków pracy i płacy na podstawie
4
tego przepisu. Stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego jest regu-
lowany przepisami szczególnymi - Prawem o szkolnictwie wyższym oraz postano-
wieniami statutu uczelni, rozszerzającymi zakres regulacji dotyczących obowiązków
stron tego stosunku prawnego. Sąd wskazał na przepis art. 112 Prawa o szkolnictwie
wyższym i wywiódł, że wynika z niego obowiązek Akademii Medycznej zapewnienia
swoim nauczycielom akademickim możliwości wykonywania świadczeń zdrowotnych,
aby mogli oni realizować swój ustawowy obowiązek - pełnienia obowiązków dydak-
tycznych. Po rozwiązaniu umowy o pracę łączącej powoda ze Szpitalem powstał
problem wykonania przez pozwaną obowiązku umożliwienia powodowi udzielania
świadczeń zdrowotnych i obowiązek ten został zrealizowany poprzez przeniesienie
powoda na stanowisko profesora nadzwyczajnego w I Katedrze i Klinice Ginekologii i
Położnictwa. Tym samym, oceniając to przeniesienie w kontekście § 149a statutu
pozwanej, Sąd stwierdził, że nie doszło do naruszenia prawa. Zdaniem Sądu statut
jest aktem wewnętrznym w sferze administracyjno - prawnej i jednocześnie źródłem
prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. i stąd może bezpośrednio kształtować prawa i
obowiązki pracowników. Wolą stron zawierających statut była możliwość przeniesie-
nia nauczyciela akademickiego na określony czas do innej jednostki organizacyjnej,
gdy uzasadniają to zaistniałe potrzeby.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód wniósł o uchylenie za-
skarżonego wyroku i oddalenie apelacji pozwanego oraz orzeczenie o kosztach po-
stępowania apelacyjnego i kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z
uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego. W skardze powołano się na
naruszenie następujących przepisów prawa materialnego: 1) art. 56 i art. 17 w
związku z art. 4 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez ich błędną wy-
kładnię polegającą na dopuszczeniu możliwości zastosowania w statucie uczelni in-
stytucji ”przeniesienia”, która nie jest przewidziana ani w ustawie Prawo o szkolnic-
twie wyższym, ani w Kodeksie pracy, a także art. 9 § 2 k.p., również poprzez jego
niezastosowanie, a zastosowanie mniej korzystnego przepisu § 149a statutu. W uza-
sadnieniu tych zarzutów skarżący podkreślił, że autonomia szkoły wyższej dotyczy jej
pozycji w państwie oraz prawa do samodzielnego określenia zasad jej funkcjonowa-
nia. Jednakże zasady te muszą respektować obowiązujące przepisy prawa i mieścić
się w zakreślonych tym prawem ramach. Prawo o szkolnictwie wyższym nie daje
możliwości kształtowania praw i obowiązków pracowniczych w oparciu o statut
5
uczelni i tym samym instytucja „przeniesienia” wynikająca z przepisu § 149 statutu
pozwanej nie stanowi skonkretyzowania tych praw i obowiązków, lecz stanowi do-
wolne ich kształtowanie. Statut uczelni jest aktem prawa wewnętrznego a nie
umową, której stroną jest nauczyciel akademicki, zatem nieuzasadnione są wywody
Sądu Okręgowego odwołujące się do „woli stron zawierających statut”. Ponadto, w
myśl zasady wynikającej z art. 9 § 2 k.p. postanowienia statutów nie mogą być mniej
korzystne niż przepisy Kodeksu pracy i przepisy innych ustaw, a § 149a statutu po-
zwanej wprowadza dyspozycyjność nieznaną ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym
ani Kodeksowi pracy. Co więcej, regulacja ta jest mniej korzystna niż przepisy doty-
czące innych pracowników mianowanych, choćby Najwyższej Izby Kontroli. Przenie-
sienie na okres lat 3 nauczyciela akademickiego nie może być uznane za przejaw
dyspozycyjności lecz za szykanę, 2) art. 42 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 136 ustawy
Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez jego niezastosowanie, a także naruszenie §
151 statutu, również poprzez jego niezastosowanie. W tej kwestii skarżący nie zgo-
dził się z poglądem wyrażonym przez Sąd Okręgowy i stanął na stanowisku, że wo-
bec braku unormowań w powyższej ustawie dotyczących zmiany stosunku pracy na
podstawie mianowania istnieje możliwość posiłkowania się przepisami Kodeksu
pracy dotyczącymi wypowiedzenia zmieniającego (wprost albo przez analogię). W
taki sposób może być realizowana zupełność regulacji dotyczącej stosunku pracy
mianowanego nauczyciela akademickiego bądź też realizuje się ona poprzez uzna-
nie, że zmiana takiego stosunku nie jest w ogóle możliwa, poza przyczynami wska-
zanymi w tej ustawie, a odnoszącymi się do przesłanek rozwiązania z nauczycielem
akademickim stosunku pracy. Ponadto skarżący powołał się na to, że § 151 statutu
określa tryb i przyczyny odwołania ze stanowiska kierownika jednostki organizacyjnej
pozwanej uczelni. Może to nastąpić w przypadku naruszenia obowiązków przez tego
kierownika oraz wymaga uzyskania opinii senatu, co w niniejszej sprawie nie miało
miejsca. Sąd drugiej instancji pominął okoliczność, że stosunek pracy powoda przed
przeniesieniem obejmował także obowiązki kierownika w II Katedrze Ginekologii i
Położnictwa. Skarżący podkreślił także, iż odpadła przyczyna przeniesienia powoda,
skoro prawomocnym wyrokiem sądu uznano za nieuzasadnione wypowiedzenie po-
wodowi umowy o pracę przez Akademicki Szpital Kliniczny. Nadto dokonane po
przeniesieniu podwoda zmiany organizacyjne uczelni uniemożliwiły przywrócenie
powoda na poprzednie stanowisko, co spowodowało zmianę roszczenia na odszko-
dowawcze.
6
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący wskazał
na występowanie w niniejszej sprawie istotnego zagadnienia prawnego sprowadza-
jącego się do pytania, czy do stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademic-
kiego ma zastosowanie art. 42 k.p. w związku z art. 136 ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym, a jeśli nie, to czy przepis art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 k.p. i art. 136
powyższej ustawy może być podstawą roszczeń (w tym odszkodowawczych) nau-
czyciela akademickiego, któremu zmieniono warunki pracy, przenosząc go na pod-
stawie postanowień statutu uczelni, bez jego zgody, do innej jednostki organizacyjnej
z równoczesnym pozbawieniem funkcji kierowniczych oraz bez zastosowania trybu
właściwego do odwołania, a następnie zmieniono strukturę organizacyjną uczelni,
uniemożliwiając przywrócenie go na poprzednie stanowisko. W uzasadnieniu tego
wniosku podniesiono, że orzecznictwo i doktryna w sposób różnorodny wypowiadała
się co do kwestii związanych z możliwością dokonania wypowiedzenia zmieniające-
go pracownikowi mianowanemu. Przeciwnicy poglądu o dopuszczalności stosowania
przepisu art. 42 k.p. do stosunku pracy na podstawie mianowania podkreślają zupeł-
ność regulacji zmian tego stosunku w pragmatykach służbowych (tak w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1987 r., III PZP 47/87, oraz w wyroku z dnia 19
stycznia 1998 r., I PKN 480/97). Ponadto podnoszone są argumenty stwierdzające,
że wypowiedzenie zmieniające podważa sens przepisów stabilizujących zatrudnienie
na podstawie mianowania, a jednocześnie ta stabilizacja zatrudnienia wiąże się z
dyspozycyjnością pracownika, to znaczy szerokim zakresem jego podporządkowania
władzy służbowej, rozumianego przede wszystkim jako obowiązek pracownika mia-
nowanego poddania się jednostronnym decyzjom pracodawcy dotyczącym miejsca
pracy, czasowego wykonywania innej pracy, delegowania (uchwała Sądu Najwyż-
szego z dnia 4 marca 1999 r., II ZP 2/99). Odmienne poglądy zostały wyrażone w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1997 r., I PKN 151/97, gdzie stwier-
dzono, że treść stosunku pracy mianowanego urzędnika państwowego może ulegać
zmianom w wypadkach określonych ustawą z dnia 16 września 1982 r. o pracowni-
kach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.), a także w wyniku poro-
zumienia stron stosunku pracy. Również w wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN
635/98, wskazano, że jeżeli zmiany organizacyjne powodują istotne pogorszenie wa-
runków pracy, to dla przekształcenia treści stosunku pracy konieczne jest porozu-
mienie stron lub wypowiedzenie zmieniające. W przeciwnym razie pracownik może
żądać dopuszczenia do pracy na poprzednich warunkach. W tym wyroku Sąd Naj-
7
wyższy podał w wątpliwość możliwość zastosowania art. 42 k.p. do stosunków pracy
z mianowania, jednak w sposób stanowczy tego nie wykluczył. Natomiast jedno-
znacznie za taką możliwością opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20
maja 1998 r., I PKN 134/98. Skarżący wskazał, że część pragmatyk służbowych do-
puszcza zmiany stosunku pracy z mianowania, a część nie przewiduje takiego roz-
wiązania, w tym między innymi dla pracowników Polskiej Akademii Nauk, szkół wyż-
szych i jednostek badawczo rozwojowych. Odwołał się do poglądów wyrażonych w
monografii „Charakter prawny stosunku z mianowania” J.Steliny, Gdańsk 2005, s.
145, z których wynika, że w przypadku pragmatyk, które nie przewidują dyspozycyj-
ności pracownika, uprawnione jest stosowanie wypowiedzenia zmieniającego, nato-
miast w pozostałych przypadkach istnieje otwarta droga do stosowania art. 42 k.p. w
drodze analogii. Dyspozycyjność pracownika dotyczy uprawnienia pracodawcy dys-
ponowania osobą pracownika w zakresie rodzaju, miejsca i czasu pracy. Wobec tych
elementów wypowiedzenie zmieniające nie ma uzasadnienia. Przy braku dyspozy-
cyjności nie ma ku temu przeszkód. W przypadku uznania, że art. 42 k.p. nie ma za-
stosowania do stosunków pracy z mianowania pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia
roszczeń pracowniczych pracownika mianowanego. Wyłączenie stosowania powyż-
szego przepisu pozbawiałoby ochrony takiego pracownika przed bezprawną i bez-
podstawną zmianą warunków pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Uzasadniony jest przede
wszystkim zarzut naruszenia art. 17 w związku z art. 4 ust. 1 ustawy Prawo o szkol-
nictwie wyższym z uwagi na przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że postanowienia
statutu uczelni wyższej mogą w niczym nieskrępowany sposób ingerować w stosu-
nek pracy z mianowania nauczyciela akademickiego. Zgodnie z art. 4 ust.1 tej
ustawy uczelnia jest autonomiczna we wszystkich obszarach swojego działania na
zasadach określonych w ustawie. Oznacza to, iż korzystanie przez uczelnię z upraw-
nienia do samostanowienia nie może naruszać przepisów ustawy. Jednym z auto-
nomicznych uprawnień uczelni jest prawo do uchwalenia statutu uczelni w trybie
określonym przepisem art. 56 ustawy. Jednocześnie przepis art. 17 ustawy określa
materię poddawaną postanowieniom statutu. Stanowią ją sprawy związane z funk-
cjonowaniem uczelni, nieuregulowane w ustawie. Ogólnie zatem, jeśli w ustawie
8
znajduje się uregulowanie zupełne dotyczące określonej kwestii, nie ma możliwości
„uzupełniania” materii ustawowej postanowieniami statutu, szczególnie w takim kie-
runku, aby podważały one rozwiązania ustawowe. Autonomii uczelni podlegają za-
tem sprawy nieobjęte przepisami ustawy. Natomiast w stosunkach pracy założenie,
że regulacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym nie jest zupełna (nie przesądza-
jąc na razie tej kwestii w stosunku do mianowanych nauczycieli akademickich), pro-
wadziłoby do wniosku, iż na mocy art. 136 ust. 1 tej ustawy oraz art. 5 k.p. w spra-
wach nieuregulowanych mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Stąd też, cho-
ciaż postanowienia statutu uczelni stanowią źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 §
1 k.p., to w myśl § 2 tego przepisu, określającego hierarchię źródeł prawa pracy, nie
mogą być one mniej korzystne dla pracowników od stosowanych uzupełniająco prze-
pisów Kodeksu pracy. W umownych stosunkach pracy (uregulowanych kodeksowo),
zasadą jest, że zmiana warunków pracy wymaga wypowiedzenia zmieniającego (art.
42 § 1 k.p.). Wyjątek od tej zasady stanowi powierzenie pracownikowi, w przypad-
kach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o
pracę na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie po-
woduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika (art. 42 §
4 k.p.). Oceniając w kontekście tych przepisów § 149a statutu pozwanej, który po-
zwala na przeniesienie pracownika (mianowanego nauczyciela akademickiego) - bez
jego zgody - do innej jednostki organizacyjnej na okres nie dłuższy niż trzy lata, z
zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia oraz przy uwzględnieniu
kwalifikacji pracownika (z prawem powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko),
nie sposób nie uznać go za mniej korzystny, a tym samym za niezgodny z przepi-
sami Kodeksu pracy określającymi na jakich warunkach pracodawca może jedno-
stronnie zmienić treść stosunku pracy. Postanowienie statutu wprawdzie formalnie
konstruuje instytucję przeniesienia (oddelegowania) pracownika, jednakże - biorąc
pod uwagę okres tego przeniesienia - instytucja ta staje się bliższa wypowiedzeniu
zmieniającemu. Taka hybrydowa konstrukcja nie odpowiada standardom kodekso-
wym. Zatem przyjąwszy nawet możliwość jednostronnej modyfikacji (przez praco-
dawcę) treści stosunku pracy z mianowania, nie mogłaby się ona dokonać w trybie
wynikającym z § 149a statutu pozwanej.
Niezależnie od powyższego Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniej-
szą sprawę prezentuje pogląd, że w świetle przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym dopuszczalna jest jednostronna ingerencja pracodawcy w treść stosunku
9
pracy z mianowania, oczywiście pod pewnymi warunkami. Stosunki pracy pracowni-
ków uczelni wyższych - w tym stosunki pracy z mianowania - unormowane zostały w
rozdziale 2 działu III ustawy. Przepisy te, traktowane jako lex specialis w stosunku do
Kodeksu pracy, nie przewidują jakiejkolwiek jednostronnej (przez pracodawcę) mo-
dyfikacji nawiązanego stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego.
Wyjątkowym uregulowaniem dopuszczającym zmianę ex lege takiego stosunku
pracy jest przepis art. 127 ust. 4, który przewiduje, że stosunek pracy mianowanego
nauczyciela akademickiego pełniącego funkcję rektora, z końcem roku akademickie-
go, w którym ukończył on 70 rok życia, przekształca się - na czas pozostały do za-
kończenia pełnienia tej funkcji - w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę.
W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że istotną cechą wyróżniającą sto-
sunek pracy z mianowania jest stabilizacja zatrudnienia (wzmożona trwałość stosun-
ku pracy). Jest to cecha wspólna wszystkich pragmatyk służbowych, która wyraża się
przede wszystkim ograniczoną możliwością rozwiązania stosunku pracy. Rozwiąza-
nie to może nastąpić z przyczyn określonych w pragmatyce. W przypadku mianowa-
nego nauczyciela akademickiego sytuacje, w których pracodawca może rozwiązać
stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim za wypowiedzeniem
określają przepisy art. 124 - 125. W poglądach literatury przyjmowane jest stanowi-
sko, iż do stosunków pracy z mianowania nie ma zastosowania art. 42 k.p. Przede
wszystkim podkreśla się, że alternatywnym skutkiem wypowiedzenia zmieniającego
jest rozwiązanie stosunku pracy (art. 42 § 3 k.p.), zatem dopuszczenie możliwości
jego zastosowania przekreślałoby sens przepisów stabilizujących zatrudnienie (por.
A. Dubowik: Zmiany treści stosunku pracy z mianowania - wybrane zagadnienia,
PiZS 1998 nr 7 - 8. s 14- 15; A. Dubowik, H. Szewczyk: Glosy do wyroku Sądu Naj-
wyższego z dnia 20 maja 1998 r., I PKN 134/98, OSP 1999 nr 12 poz. 210; A. Du-
bowik: Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1999 r., III ZP 2/99,
OSP 2000 nr 6, poz. 99). Odmienne stanowisko w tej kwestii zajął J.Stelina w mono-
grafii „Charakter prawny stosunku pracy z mianowania”, Gdańsk 2005, wywodząc, że
w przypadku pragmatyk służbowych nieprzewidujących dyspozycyjności pracownika
mianowanego nie ma przeszkód, aby stosować wypowiedzenie zmieniające wprost,
natomiast w pozostałych przypadkach jest to możliwe w drodze analogii. Ponadto,
nawet w przypadku pracownika dyspozycyjnego możliwość dysponowania odnosi się
do rodzaju, miejsca i czasu pracy i w takim zakresie wypowiedzenie zmieniające nie
ma uzasadnienia, w pozostałym przypadkach natomiast nie ma już takich przeszkód.
10
Stanowisko, że do stosunku pracy z mianowania nie ma zastosowania art. 42
k.p. przedstawione zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1998 r., I
PKN 480/97 (OSNAPiUS 1999 nr 1, poz.5), a także w przywołanej uchwale III ZP
2/99 (OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 213), a argumentacja, która legła u jego podstaw,
odwołuje się właśnie do wzmożonej trwałości tego stosunku pracy. W wyroku z dnia
24 marca 1999 r., I PKN 635/98 (OSNAPiUS 2000 nr 10, poz. 384), Sąd Najwyższy
również podał w wątpliwość tezę o możliwości stosowania art. 42 k.p. do stosunku
pracy mianowanego nauczyciela akademickiego. Odmienne stanowisko wyrażone
zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., I PKN 134/98
(OSNAPiUS 1999 nr 12, poz. 387), dopuszczając wprawdzie możliwość wypowie-
dzenia zmieniającego w stosunku do mianowanego pracownika samorządowego, ale
wyłącznie z przyczyn uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy, wskazanych w
art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych,
Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.). W opozycji do tego wyroku pozostaje wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 maja 2006 r., II PK 306/06 (OSNP 2008 nr 13-14, poz.191),
zgodnie z tezą którego zmiana treści stosunku pracy mianowanego pracownika sa-
morządowego nie jest możliwa na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Natomiast
co do wyroku z dnia 16 maja 1997 r., I PKN 151/97 (OSNAPiUS 1998 nr 8, poz.
235), to nie można jednoznacznie przesądzić, że dopuszcza on wypowiedzenie
zmieniające w stosunkach pracy z mianowania. Na pewno natomiast można twier-
dzić, że opowiada się za porozumieniem zmieniającym, co do którego doktryna wy-
powiada się już ostrożniej (A. Dubowik; j.w.).
Jak wynika z przedstawionych stanowisk, istnieją w literaturze i orzecznictwie
dwa kierunki motywacji dopuszczającej wypowiedzenie zmieniające w stosunkach
pracy z mianowania. Pierwszy nie dopuszcza wypowiedzenia zmieniającego jedynie
w takim zakresie, w jakim pragmatyka służbowa zobowiązuje pracownika do podda-
nia się jednostronnym decyzjom pracodawcy ingerującym w treść stosunku pracy z
mianownania. Zatem ten zakres, który zamyka się w dyspozycyjności pracownika,
nie podlega modyfikacjom kodeksowym i odwrotnie wszystkie elementy stosunku
pracy, które są poza tym zakresem, mogą takiej modyfikacji podlegać. Skoro miano-
wany nauczyciel akademicki nie jest pracownikiem dyspozycyjnym, treść jego sto-
sunku pracy może być zmieniana w drodze wypowiedzenia zmieniającego. Drugi
kierunek, zaprezentowany w wyroku w sprawie I PKN 134/98, zdaje się odwoływać
do zasady a maiori ad minus, wychodząc z założenia, że skoro z określonych przy-
11
czyn ustawodawca dopuścił możliwość definitywnego wypowiedzenia stosunku pracy
z mianowania (większe), możliwe jest także w takim przypadku wypowiedzenie
zmieniające (mniejsze).
Co do pierwszego kierunku argumentacji, to istotnie, obok stabilizacji zatrud-
nienia w stosunku pracy z mianowania występuje także z reguły dyspozycyjność pra-
cownika, polegająca na konieczności poddania się jednostronnym decyzjom praco-
dawcy dotyczącym zmiany w treści stosunku pracy o charakterze istotnym. Możliwo-
ści modyfikacji tego stosunku pracy nie są ukształtowane jednolicie. Stosunki pracy z
mianowania mogą bowiem podlegać z woli pracodawcy - w oparciu o obowiązujący
przepis prawa - jednostronnym trwałym zmianom, czego przykładem jest przeniesie-
nie urzędnika służby cywilnej na inne stanowisko, w tym samym urzędzie lub jego
przeniesienie do innego urzędu w tej samej miejscowości (art. 31 i 32 ustawy z dnia
24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej, Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.), bądź zmia-
nom czasowym polegającym na okresowym przeniesieniu pracownika mianowanego
(np. art. 10 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwo-
wych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm., zgodnie z którym jeżeli
wymagają tego potrzeby urzędu, urzędnikowi państwowemu można zlecić, na okres
do trzech miesięcy w roku kalendarzowym, wykonywanie innej pracy niż określona w
akcie mianowania, zgodnej z jego kwalifikacjami). Istnieją także pragmatyki, które
takich zmian nie przewidują, czego przykładem jest ustawa Prawo o szkolnictwie
wyższym. Za stabilizacją zatrudnienia idzie zatem z reguły dyspozycyjność pracow-
nika, a jej brak jest raczej wyjątkowy. Jeśli stosunek pracy z mianowania - na mocy
przepisów szczególnych (pragmatyk służbowych) - podlega jednostronnym modyfi-
kacjom w określonym zakresie (zwykle co do rodzaju, miejsca i czasu pracy), którym
pracownik jest obowiązany się poddać, to w istocie trudno uznać, że ten sam zakres
może być przedmiotem wypowiedzenia zmieniającego. Natomiast przyjęcie, że brak
możliwości zmiany treści stosunku pracy z mianowania (brak dyspozycyjności) w
pragmatykach służbowych oznacza konieczność - bez względu na okoliczności - po-
zostawienia status quo aż do ustania stosunku pracy, byłby rozwiązaniem mało ela-
stycznym, a przede wszystkim wymuszającym definitywne rozwiązanie stosunku
pracy. Nie tracąc zatem z pola widzenia wzmożonej trwałości stosunku pracy z mia-
nowania, można by przyjąć, że te okoliczności, które uzasadniają rozwiązanie sto-
sunku pracy z mianowania i które są ściśle określone w pragmatykach służbowych,
mogą stanowić również podstawę do zmiany treści stosunku pracy, a więc do zasto-
12
sowania w drodze analogii rozwiązania wskazanego w art. 42 k.p. (o ile oczywiście
zaproponowane w wypowiedzeniu stanowisko nie jest objęte specjalną procedurą
naboru). Takie stanowisko uwzględnia w jednakowy sposób interes pracodawcy, za-
interesowanego dalszym zatrudnianiem pracownika stosownie do swoich potrzeb
oraz interes pracownika, który mimo zaistnienia podstaw uzasadniających zakończe-
nie zatrudnienia ma możliwość pozostania w tym zatrudnieniu nadal. Pod tym warun-
kiem - tożsamości przyczyn wypowiedzenia definitywnego i zmieniającego - dopusz-
czenie możliwości zastosowania wypowiedzenia zmieniającego nie przekreślałoby
sensu przepisów stabilizujących zatrudnienie. Jednocześnie z punktu widzenia ro-
zumowania jurydycznego rozwiązanie takie znajdowałoby oparcie w zasadzie wnio-
skowania z większego na mniejsze. Wprawdzie alternatywnym skutkiem wypowie-
dzenia zmieniającego jest rozwiązanie stosunku pracy (art. 42 § 3 k.p.), jednakże
nieprzyjęcie nowych warunków pracy przez pracownika mianowanego stanowiłoby
jedynie formalną przyczynę rozwiązania stosunku pracy, ponieważ merytorycznie
byłaby nią nadal niemożność zatrudniania tego pracownika na ustalonych w akcie
mianowania warunkach z przyczyn, które pozwalają na rozwiązanie stosunku pracy.
Odnosząc powyższe uwagi do stanu faktycznego niniejszej sprawy, to przy-
czyna przeniesienia wskazana w § 149a statutu - szczególnie uzasadnione potrzeby
uczelni oraz konieczność zapewnienia nauczycielowi realizacji pensum dydaktyczne-
go w innej jednostce organizacyjnej - odpowiadałaby w zasadzie dyspozycji art. 125
ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w myśl którego stosunek pracy z mianowa-
nym nauczycielem akademickim może być rozwiązany również z innych ważnych
przyczyn, po uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego, dotyczące wprawdzie art. 93 ust. 3 uprzednio
obowiązującej ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr
65, poz. 385, ze zm.), który pozwalał na rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem akademickim z innych ważnych przyczyn, jednakże zachowujące ak-
tualność w zakresie definiowania pojęcia „inne ważne przyczyny”, wskazywało, że tą
„inną ważną przyczyną” może być znaczny niedobór zajęć dydaktycznych (por. wy-
roki Sądu Najwyższego: z dnia 7 marca 1997 r., I PKN 32/97, OSNAPiUS 1997 nr
24, poz. 490, z dnia 6 czerwca 1995 r., I PRN 25/95, OSNAPiUS 1996 nr 4, poz. 60).
Zatem inne ważne przyczyny (wobec wiążących ustaleń faktycznych - szczególnie
uzasadnione potrzeby uczelni oraz konieczność zapewnienia pracownikowi możliwo-
ści realizacji obowiązków dydaktycznych nauczyciela akademickiego w powiązaniu
13
ze świadczeniem usług zdrowotnych w innej jednostce organizacyjnej), mogły stać
się podstawą modyfikacji stosunku pracy, jeżeli jednocześnie wynikała z nich nie-
możność zatrudniania powoda na dotychczasowym stanowisku, prowadząca do defi-
nitywnego rozwiązania stosunku pracy. Modyfikacja ta była wszakże dopuszczalna
na warunkach wynikających z art. 42 k.p., natomiast nie mogła jej zastąpić statutowa
instytucja przeniesienia na okres nieprzekraczający 3 lat, jako mniej korzystna (o
czym mowa wyżej).
W niniejszej sprawie nie zostało ustalone, w jaki sposób zmiana jednostki or-
ganizacyjnej wpłynęła na treść stosunku pracy powoda objętego aktem mianowania.
Wprawdzie stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego nawiązuje się
z uczelnią, a nie jednostką organizacyjną, a mianowanie dotyczy określonego stano-
wiska, w tym wypadku stanowiska profesora nadzwyczajnego, lecz aktem mianowa-
nia objęte jest także miejsce wykonywania pracy (art. 119 ust. 1 pkt 2). Zmiana jed-
nostki organizacyjnej jest zarazem zmianą miejsca wyznaczonego w akcie mianowa-
nia, która może, ale nie musi mieć istotnego znaczenia. Trzeba bowiem zważyć na
to, że zwykle z określoną jednostką organizacyjną uczelni może być związany okre-
ślony rodzaj i kierunek pracy naukowej, a także w różnych jednostkach organizacyj-
nych osoby zatrudnione na tych samych stanowiskach mogą mieć różny zakres
obowiązków. Z jednej strony nauczyciel akademicki w myśl art. 111 ust. 1 pkt 2
ustawy ma obowiązek prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijać
twórczość naukową albo artystyczną, z drugiej zaś strony uczelnia ma umożliwiać
mu wykonywania tego obowiązku, bowiem w ten sposób realizuje się jedno z pod-
stawowych zadań uczelni (art. 13 ust. 1 pkt 3). Jeśli zatem zmiana stanowiska ozna-
czać będzie niemożność kontynuowania dotychczasowej pracy naukowej lub jej
znaczne utrudnienie, albo też w sposób istotny wpłynie na zmianę zakresu dotych-
czasowych obowiązków, nie sposób przyjąć, że jest ona obojętna z punktu widzenia
nawiązanego stosunku pracy i określonych w akcie mianowania warunków i dowo-
dzić, że w istocie zmiana ta nie jest tak doniosła, aby można ją określić jako modyfi-
kację stosunku pracy. Również w zbliżonym do niniejszej sprawy stanie faktycznym
wynikającym z wyroku I PKN 635/98 (OSNAPiUS 2000 nr 10, poz. 384), Sąd Naj-
wyższy zwrócił uwagę, że o modyfikacji stosunku pracy mianowanego nauczyciela
akademickiego można mówić jedynie wtedy, gdy przeniesienie go na to samo sta-
nowisko w innej jednostce organizacyjnej uczelni wiąże się ze zmianą zakresu jego
obowiązków bądź ogranicza kontynuowanie działalności naukowej. Jednakże w ni-
14
niejszej sprawie jedna okoliczność nie budzi wątpliwości. Przeniesienie powoda do
innej jednostki organizacyjnej automatycznie pozbawiło go funkcji kierowniczej. Kwe-
stie związane z pełnieniem funkcji kierownika katedry nie mieszczą się w stosunku
pracy z mianowania. Funkcja ta jest powierzana nauczycielowi akademickiemu w
ramach dodatkowych obowiązków na mocy postanowień statutu uczelni (to jest wła-
śnie ta materia nieuregulowana ustawą - Prawo o szkolnictwie wyższym, pozosta-
wiona autonomii uczelni). Odwołanie z niej nie jest jednocześnie odwołaniem ze sta-
nowiska nauczyciela akademickiego, a więc nie narusza stosunku pracy z mianowa-
nia. Jednakże nie można negować tego, że wypełnianie obowiązków kierownika ka-
tedry było jednym z elementów treści stosunku pracy łączącego powoda z pozwaną,
które można określić jako „powierzone obowiązki” ściśle związane z określoną jed-
nostką organizacyjną, w której, zgodnie z aktem mianowania, powód miał wyznaczo-
ne miejsce wykonywania pracy. Z uzasadnienia decyzji z dnia 20 listopada 2006 r. o
przeniesieniu wynika także odwołanie powoda z funkcji kierownika II Katedry i Kliniki
Ginekologii i Położnictwa, jednakże przyczyna tego odwołania nie wypełnia dyspozy-
cji § 151 statutu uczelni co do trybu odwołania, ani też się do niego nie odwołuje.
Odwołanie to jest następstwem przeniesienia powoda do innej jednostki organizacyj-
nej, uzasadnionym oczywistą przecież niemożnością kontynuowania dotychczaso-
wych obowiązków związanych z funkcją kierowniczą. Potwierdza to ścisły związek tej
funkcji ze stosunkiem pracy w kształcie wynikającym z aktu mianowania. Zatem po-
zbawienie powoda funkcji kierowniczych pozostaje w bezpośrednim związku z doko-
nanym przeniesieniem. Gdyby nie przeniesienie, treść stosunku pracy powoda wy-
pełniałyby także pełnione funkcje kierownicze. W takim przypadku teza o istotnej
modyfikacji stosunku pracy jest uzasadniona.
W konsekwencji przyjętej oceny prawnej zmiana warunków pracy powoda do-
konana została z naruszeniem przepisów określających tryb i sposób wprowadzenia
takiej zmiany (art. 42 k.p.), co uzasadnia roszczenie powoda domagającego się
trzymiesięcznego odszkodowania na podstawie art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 136
ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39816
k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok i oddalił apelację pozwanego, rozstrzygając o kosztach postępo-
wania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt. 5 w związku z §
11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz po-
15
noszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) oraz orzekł o
kosztach postępowania kasacyjnego stosownie do art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt
5 w związku z § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12 ust. 4 pkt 1 powyższego rozporzą-
dzenia.
========================================