Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 stycznia 2009 r.
II UK 146/08
1. Wspólnik spółki cywilnej prowadzący działalność gospodarczą ma in-
dywidualny tytuł do ubezpieczenia społecznego.
2. Udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w prowadzeniu działal-
ności gospodarczej uzasadnia zwolnienie przedsiębiorcy z obowiązku opłaca-
nia składek za okresy tych przerw oraz z podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SN Beata
Gudowska, SA Maciej Pacuda.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 stycznia
2009 r. sprawy z wniosku Ewy G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w G. z udziałem zainteresowanego Mariusza G. o ustalenie okresu pro-
wadzenia działalności podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, na
skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdań-
sku z dnia 8 stycznia 2008 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację organu rentowego,
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz wnioskodawczyni kwotę 120 zł (sto
dwadzieścia ) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 8 stycznia 2008 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmie-
nił, na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
Wojewódzkiego w G., wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych
w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 6 marca 2006 r. i oddalił odwołanie wnio-
skodawczyni Ewy G. od decyzji ZUS z dnia 14 października 2005 r. w sprawie o
ustalenie okresu prowadzenia działalności podlegającej obowiązkowemu ubez-
pieczeniu społecznemu, przy udziale zainteresowanego Mariusza G.
2
W sprawie ustalono, że w dniu 8 marca 2000 r. Ewa G. i Mariusz G. zawarli
umowę spółki cywilnej, w ramach której zobowiązali się do prowadzenia pozarolni-
czej działalności gospodarczej - biura rachunkowego. W dniu 1 kwietnia 2001 r.
wspólnicy uzyskali odrębne wpisy do ewidencji działalności gospodarczej. Wniosko-
dawczyni była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w okresach: od 16 sierpnia
1998 r. do 30 września 2000 r. w E. spółce z o.o. oraz od 23 marca 2001 r. do 31
marca 2004 r. w P. TF spółce z o.o. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej
została zgłoszona przez spółkę w okresie od 1 października 2000 r. do 22 marca
2001 r. do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, a w okresie od 9
marca 2000 r. do 30 września 2000 r. i od 23 marca 2000 r. do 31 marca 2004 r. do
ubezpieczenia zdrowotnego. W okresie od 22 marca 2004 r. do daty ustania zatrud-
nienia w P. TF spółce z o.o. przebywała na zwolnieniu lekarskim. Pomiędzy 1 kwiet-
nia 2004 r. a 15 października 2004 r. korzystała nadał ze zwolnienia lekarskiego i
pobierała zasiłek chorobowy. Organ rentowy dwukrotnie kontrolował prawidłowość
zwolnienia lekarskiego wnioskodawczyni, a kontrole wykazały zasadność zwolnień.
W dniu 16 października 2004 r. Ewa G. została ponownie zgłoszona przez spółkę do
ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia poza-
rolniczej działalności gospodarzącej. W grudniu 2004 r. ZUS przeprowadził kontrolę
w spółce „R.” i decyzją z dnia 14 października 2005 r., stwierdził że wnioskodawczyni
podlega ubezpieczeniom społecznym - emerytalnym, rentowym i wypadkowemu z
tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jako wspólnik w spółce cywilnej - od
dnia 1 kwietnia 2004 r. do 15 października 2004 r. Organ rentowy przyjął, że osoby
prowadzące taką działalność w ramach spółki cywilnej podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym także wówczas, gdy osobiście nie wykonują działalno-
ści, lecz jest ona wykonywana przez pozostałych wspólników lub pracowników, stąd
wnioskodawczyni, pomimo choroby, zachowała status przedsiębiorcy prowadzącego
działalność gospodarczą w spółce cywilnej.
W odwołaniu wnioskodawczyni wskazała, że w spornym okresie nie mogła
wykonywać działalności gospodarczej z powodu długotrwałej i ciężkiej choroby, a z
racji wykonywania przez nią wolnego zawodu, czynności objęte zakresem działalno-
ści gospodarczej musiały być realizowane przez nią osobiście.
Wyrokiem z dnia 6 marca 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecz-
nych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni zmienił zaskarżoną decyzję, orzekając, iż brak
jest podstaw do objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem społecznym w okresie
3
pomiędzy 1 kwietnia 2004 r. a 15 października 2004 r., ponieważ w tym okresie nie
prowadziła ona działalności gospodarczej i nie podlegała z tego tytułu ubezpiecze-
niom społecznym. Sąd pierwszej instancji wskazał, że o ubezpieczeniu przesądza
faktyczne - rzeczywiste podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej, natomiast
sam wpis nie stanowi o tym czy przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą. W
ocenie Sądu udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w prowadzeniu działalno-
ści gospodarczej uzasadniała zwolnienie wspólnika spółki cywilnej z obowiązku opła-
cania składek za okresy tych przerw oraz z podlegania ubezpieczeniu społecznemu,
a wnioskodawczyni wskazała chorobę (w okresie od 22 marca do 15 października
2004 r.) jako zasadną przyczynę przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej,
powodującą okresowe ustanie obowiązku ubezpieczenia.
Stanowiska tego nie podzielił Sąd drugiej instancji. W jego ocenie, dla objęcia
wspólnika spółki cywilnej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, nie jest ko-
nieczne realizowanie przez niego osobiście postanowień umowy spółki, a tym sa-
mym w okresie pomiędzy 1 kwietnia 2004 r. a 15 października 2004 r. wnioskodaw-
czyni nie utraciła statusu osoby prowadzącej działalność gospodarczą w rozumieniu
art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), co w konsekwencji powoduje,
iż z mocy samego prawa podlegała ona w tym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawczyni i zarzucając naruszenie prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię -
art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, w zakresie uznania, że „pojęcie -prowadzenie działalności gospodar-
czej - oznacza wyłącznie formalne figurowanie w Ewidencji Działalności Gospodar-
czej prowadzonej w oparciu o ustawę z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) jako osoba fizyczna prowadząca
działalność gospodarczą”, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie
apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wraz z orzeczeniem o kosztach postę-
powania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu
naruszenia przepisów postępowania (jak w rozpatrywanej sprawie), bądź jeżeli taki
zarzut okaże się niezasadny. Wstępnie należy zwrócić uwagę że na podstawie art.
13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
zwanej dalej ustawą systemową (w brzmieniu sprzed zmiany, ustawą z dnia 10 lipca
2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie nie-
których innych ustaw, Dz.U. Nr 141, poz. 888 ze zm.), obowiązkowo ubezpieczeniu
emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby prowa-
dzące działalność pozarolniczą - w okresie od dnia rozpoczęcia do dnia zaprzestania
jej wykonywania. Przepis art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej definiuje prowadzą-
cego działalność gospodarczą jako osobę zajmującą się tą działalnością na podsta-
wie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych.
Ubezpieczeniu społecznemu nie podlega samo uczestnictwo w spółce cywilnej lecz
prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie przepisów o działalności go-
spodarczej. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej
(Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) za przedsiębiorców uznała („także”) wspólników
spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 2
ust. 3). Tym samym w zakresie powadzonej działalności gospodarczej spółka cywil-
na nie ma podmiotowości prawnej i nie prowadzi działalności gospodarczej, gdyż nie
jest przedsiębiorcą, przedsiębiorcami mogą być tylko jej wspólnicy. Wspólnik spółki
cywilnej prowadzący działalność gospodarczą ma więc indywidualny tytuł do ubez-
pieczenia społecznego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 marca 2008
r., I UK 251/07 (OSNP 2009 nr 13-14, poz. 179), ubezpieczenie społeczne wspólnika
spółki cywilnej zależy od osobistego prowadzenia w tej spółce pozarolniczej działal-
ności gospodarczej. W treści uzasadnienia Sąd Najwyższy wskazał także, iż spółka
cywilna jest tylko wewnętrznym stosunkiem zobowiązaniowym wspólników. Działal-
ność gospodarczą mogą prowadzić tylko jej wspólnicy i z tego tytułu podlegają ubez-
pieczeniu. Wspólnik spółki cywilnej staje się przedsiębiorcą gdy podejmuje i wyko-
nuje działalność gospodarczą, a nie dlatego, że przystępuje do spółki cywilnej.
Ubezpieczeniom społecznym wspólnik podlega nie z racji uczestnictwa w spółce lecz
samodzielnie skutkiem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na
podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Tak więc wspólnik spółki cywilnej,
5
który nie wykonuje działalności gospodarczej nie jest przedsiębiorcą i nie ma pod-
stawy do ubezpieczenia społecznego z braku takiej działalności (art. 8 ust. 6 pkt 1
ustawy systemowej w związku z art. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej). Po-
dzielenie stanowiska Sądu Apelacyjnego, że podstawa ubezpieczenia wynika z sa-
mego uczestnictwa w spółce cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą, nie jest
trafne i stoi w sprzeczności nie tylko z Prawem działalności gospodarczej (podobnie
w obecnej ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - art. 4 ),
lecz również z systemem ubezpieczeń społecznych, w którym ubezpieczeniom pod-
lega osoba fizyczna (wspólnik) i prowadzona przez nią działalność (art. 4 pkt 1
ustawy systemowej). W systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik spółki cywilnej
traktowany jest tak jak osoba prowadząca działalność gospodarczą i jego ubezpie-
czenie zależy stąd od osobistego prowadzenia takiej działalności. Czym innym jest
natomiast cel działalności gospodarczej spółki (art. 860 § 1 k.c.). Realizacja tego
celu, mimo okresowego nieprowadzenia działalności gospodarczej przez jednego
wspólnika, nie oznacza, że ten wspólnik, który ani nie występuje ze spółki ani nie
dokonuje wyrejestrowania z ewidencji swojej działalności ma inną podstawę ubez-
pieczenia społecznego niż określona w art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt
1 ustawy systemowej oraz w związku z art. 2 uprzedniej ustawy Prawo działalności
gospodarczej i art. 4 obecnej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Osią-
ganie lub realizacja wspólnego celu gospodarczego spółki nie stanowią warunku
ubezpieczenia społecznego wspólnika, gdyż jest to cel wynikający z wewnętrznego
zobowiązania wspólników. Ubezpieczenie społeczne stanowi pochodną prowadzenia
działalności gospodarczej w rozumieniu wskazanych ustaw, natomiast ustawa o
systemie ubezpieczeń społecznych nie wkracza w zakres prawa zobowiązań doty-
czącego spółki cywilnej, wyznaczonego kodeksem cywilnym i umową spółki. Ubez-
pieczenie społeczne wspólnika spółki cywilnej zależy więc od osobistego prowadze-
nia w tej spółce działalności gospodarczej. W rozpoznawanej sprawie faktyczny
okres niewykonywania działalności gospodarczej nie jest bez znaczenia dla istnienia
podstawy ubezpieczenia. Granice czasowe podlegania ubezpieczeniom społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą określa art. 13 pkt 4 ustawy systemo-
wej, co nie oznacza, że dla jej stwierdzenia (przyjęcia) decydujące znaczenie ma
sam wpis w ewidencji podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Wpis uza-
sadnia domniemanie prawne oraz faktyczne prowadzenia działalności gospodarczej
(art. 234 k.p.c., art. 231 k.p.c.), w której może jednak zachodzić rzeczywista przerwa
6
w jej prowadzeniu, związana z okresowym (trwałym) zaprzestaniem prowadzenia
działalności, którego przyczyną może być choroba. Faktem niespornym jest, iż w
okresie od 1 kwietnia 2004 r. do 15 października 2004 r., wnioskodawczyni nie po-
dejmowała osobiście czynności określonych w § 2 i 8 umowy spółki. Tymczasem, w
świetle wyżej przedstawionych uwag, ubezpieczenie społeczne osób prowadzących
działalność gospodarczą jest pochodną tej działalności i w tym znaczeniu zachodzi z
mocy ustawy. Zaprzestanie działalności gospodarczej może być okresowo spowo-
dowane przerwą w jej wykonywaniu. Orzecznictwo akceptuje, że ubezpieczenie
społeczne nie zachodzi w okresach nieprowadzenia działalności (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z 10 grudnia 1997 r., II UKN 392/97, OSNAPiUS 1998 nr 19, poz. 584;
z 14 kwietnia 1999 r., II UKN 570/98, OSNAPiUS 2000 nr 13, poz. 518; z 12 stycznia
2000 r., II UKN 302/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 326; z 31 marca 2000 r., II UKN
457/99, OSNAPiUS 2001 nr 18, poz. 564; z 3 kwietnia 2003 r., II UK 221/02, OSNP
2004 nr 9, poz. 161; z 12 maja 2005 r., I UK 275/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 59).
Udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w prowadzeniu działalności gospodar-
czej uzasadnia zwolnienie przedsiębiorcy z obowiązku opłacania składek za okresy
tych przerw oraz z podlegania ubezpieczeniu społecznemu.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy
art. 39816
k.p.c. O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c., biorąc pod uwagę ta-
ryfowe wynagrodzenie pełnomocnika wnioskodawczyni - § 11 ust.2 w związku z § 12
ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych (...), Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.
========================================