Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 21/09
POSTANOWIENIE
Dnia 29 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa B. W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w Ł.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 kwietnia 2009 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 listopada 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny odrzucił wniosek
powoda o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku tego
Sądu z dnia 22 kwietnia 2008 r. oraz wniesioną od wymienionego wyroku skargę
kasacyjną, stwierdzając, że wniosek o przywrócenie terminu został złożony po
upływie tygodniowego terminu z art. 169 § 1 k.p.c. i dlatego jako spóźniony ulegał
odrzuceniu. W konsekwencji, odrzuceniu jako spóźniona ulegała również wniesiona
przez powoda skarga kasacyjna (art. 3986
§ 2 k.p.c.). Istotne okoliczności faktyczne
przytoczone w uzasadnieniu postanowienia przedstawiały się następująco.
W dniu 9 czerwca 2008 r. powodowi doręczono odpis wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2008 r. z uzasadnieniem i w dniu tym rozpoczął
bieg ustawowy termin do wniesienia skargi kasacyjnej, który upływał z dniem
9 sierpnia 2008 r. Powód w dniu 22 lipca 2008 r. złożył w administracji Zakładu
Karnego w Ł. wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego do
reprezentowania go w postępowaniu kasacyjnym. Wniosek, o którym mowa,
wpłynął do Sądu Apelacyjnego w dniu 25 lipca 2008 r. Postanowieniem z dnia 28
lipca 2008 Sąd Apelacyjny zwolnił powoda od kosztów sądowych w postępowaniu
kasacyjnym i ustanowił dla niego pełnomocnika z urzędu, którego miała wyznaczyć
Okręgowa Izba Radców Prawnych w Ł. Następnie, pismem z dnia 31 lipca 2008 r.
zwrócił się o wyznaczenie radcy prawnego, dodając, że ze względu na termin do
wniesienia skargi kasacyjnej sprawę należy potraktować jako pilną. Okręgowa Izba
Radców Prawnych wyznaczyła do reprezentowania powoda radcę prawnego R. R.,
o czym zawiadomiła go pismem z dnia 11 sierpnia 2008 r. Wyznaczony
pełnomocnik otrzymał to pismo w dniu 12 sierpnia 2008 r., a w dniu 12 września
2008 r. wniósł skargę kasacyjną od wyroku z dnia 22 kwietnia 2008 r. wraz z
wnioskiem o przywrócenie terminu do jej wniesienia. W uzasadnieniu wniosku
podniósł, że miał utrudniony kontakt z powodem, który przebywał w zakładzie
karnym, i z poprzednim pełnomocnikiem powoda, który w sierpniu korzystał z
urlopu, oraz że dopiero w dniu 8 września 2008 r. uzyskał wszystkie niezbędne
informacje, dzięki którym mógł zapoznać się z całokształtem sprawy. Zatem
3
dopiero w tym dniu ustała przeszkoda do przygotowania i złożenia skargi
kasacyjnej.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że, zgodnie z art. 169 § 1 k.p.c., wniosek
o przywrócenie terminu musi być wniesiony w ciągu tygodnia od czasu ustania
przyczyny uchybienia terminu, z tym że w razie zastępstwa strony przez
pełnomocnika termin tygodniowy liczy się od dnia, w którym pełnomocnik
dowiedział się o uchybieniu terminu i mógł dokonać danej czynności procesowej.
W niniejszej sprawie radca prawny R. R. dowiedział się o ustanowieniu go
pełnomocnikiem powoda w dniu 12 sierpnia 2008 r., kiedy wiadomo było, że termin
do wniesienia skargi kasacyjnej już upłynął. We wniosku o przywrócenie terminu
pełnomocnik powoda nie uprawdopodobnił żadnej z dwu okoliczności, na które się
powoływał, tj. okoliczności, że przed dniem 8 września 2008 r. nie mógł
skontaktować się z poprzednim pełnomocnikiem powoda ani z samym powodem.
Z braku uprawdopodobnienia tych okoliczności wniosek o przywrócenie terminu
złożony przez pełnomocnika będącego radcą prawnym ulega odrzuceniu, tym
bardziej że pełnomocnik powoda nie uprawdopodobnił wspomnianych okoliczności
nawet na żądanie przewodniczącego. W piśmie z dnia 28 października 2008 r.
twierdził wprawdzie, że w dniu 13 sierpnia 2008 r. wystosował do powoda pismo
o przedstawienie stanowiska, ewentualnych uwag i wskazówek dotyczących
sprawy, ale nie przedłożył kopii tego pisma, a na rozprawie w dniu 28 listopada
2008 r. oświadczył, że rozmawiał z powodem na ten temat przez telefon.
Pełnomocnik nie udzielił też wprost odpowiedzi na pytanie, kiedy zapoznał się
z aktami sprawy, twierdził jedynie, że niezwłocznie po powzięciu wiadomości
o wyznaczeniu go pełnomocnikiem zwrócił się do sądu o zgodę na wykonanie kopii
dokumentów z akt sprawy. W aktach znajduje się pismo pełnomocnika w tej
sprawie z dnia 13 sierpnia 2008 r., z którego wynika, że żądane kopie dokumentów
zostały mu wydane w tym samym dniu. Poza tym pełnomocnik powoda – podkreślił
Sąd Apelacyjny – nie uprawdopodobnił, że dopiero w dniu 8 września 2008 r.
uzyskał „całość potrzebnych informacji”, dzięki którym mógł należycie i w pełni
zapoznać się z aktami sprawy. Z twierdzeń pełnomocnika wynika, że skargę
kasacyjną sporządził w ciągu czterech dni, tj. między 8 a 12 września 2008 r.
Pełnomocnik nie wykazał natomiast jakie przeszkody istniały między dniem 13
4
sierpnia 2008 r., w którym zapoznał się z aktami sprawy i otrzymał kopie żądanych
dokumentów, a dniem 12 września 2008 r., w którym złożył wniosek o przywrócenie
terminu i to bez uprawdopodobnienia okoliczności wskazanych w art. 168 § 2 k.p.c.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny – przyjmując, że na sporządzenie
skargi kasacyjnej pełnomocnik powoda potrzebował dwóch tygodni – uznał,
iż wniosek o przywrócenie terminu został wniesiony po upływie tygodniowego
terminu z art. 169 § 1 k.p.c., a ponadto nie spełniał wymagań przewidzianych w art.
168 § 2 k.p.c. Skutkowało to odrzuceniem wniosku, a w konsekwencji odrzuceniem
skargi kasacyjnej.
W zażaleniu na powyższe postanowienie powód, powołując się na art. 380
k.p.c. wniósł o rozpoznanie także postanowienia o odrzuceniu wniosku
o przywrócenie terminu i zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie przepisów: art.
169 § 1 i 2 k.p.c. przez przyjęcie, że pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu
zostało wniesione po upływie tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia
terminu oraz że w piśmie tym nie uprawdopodobnił okoliczności uzasadniających
wniosek, oraz art. 328 § 2 w związku z art. 361 k.p.c. przez nieprawidłowe
wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia. W konkluzji żalący wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żalący ma rację podnosząc, że Sąd Apelacyjny błędnie wskazał podstawę
prawną obowiązku uprawdopodobnienia okoliczności uzasadniających wniosek
o przywrócenie terminu, gdyż obowiązek ten wynika z art. 169 § 2 k.p.c., a nie – jak
wskazał Sąd Apelacyjny – z art. 168 § 2 k.p.c. To trafne spostrzeżenie nie miało
jednak istotnego wpływu na treść rozstrzygnięcia, rzecz bowiem w tym czy Sąd
Apelacyjny prawidłowo ocenił, że pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu
zostało wniesione po upływie tygodniowego terminu wskazanego w art. 169 § 1
k.p.c. oraz że w piśmie tym żalący nie uprawdopodobnił okoliczności
uzasadniających wniosek.
Przewidziany w art. 169 § 1 k.p.c. tygodniowy termin do złożenia wniosku
o przywrócenie terminu biegnie od daty ustania przyczyny uchybienia terminowi.
Kwestia sposobu określenia początku biegu terminu do złożenia wniosku
5
o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej w sytuacji, w której
wiadomość o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu dotarła do niego po upływie
przepisanego terminu do wniesienia tego środka, była już przedmiotem rozważań
Sądu Najwyższego. Początkowo w orzecznictwie zarysowała się w tej kwestii
rozbieżność stanowisk (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 listopada
1998 r., II UZ 122/98, OSNAPiUS 1999, nr 22, poz. 736, z dnia 27 czerwca 2000 r.,
I CZ 62/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 7, z dnia 11 października 2001 r., IV CZ 163/01,
OSNC 2002, nr 5, poz. 70 i z dnia postanowienie z dnia 4 marca 2005 r., II UZ
72/04, OSNP 2005, nr 20, poz. 325). Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich,
rozbieżności te zostały rozstrzygnięte przez skład siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego, który w uchwale z dnia 17 lutego 2009 r., III CZP 117/08 (Biul. SN
2009, nr 2, s. 8), przyjął, że przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi
kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym
ma on możliwość jej wniesienia, nie później jednak niż z upływem dwóch miesięcy
od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem. W uzasadnieniu Sąd
Najwyższy podkreślił, że na tle określonego w art. 169 § 3 k.p.c. wymogu
równoczesnego dokonania, wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu, czynności
procesowej należy przyjąć, że ocena ustania przyczyny uchybienia terminowi
powinna pozostawać w ścisłym związku z ustaleniem w zakresie realnej możliwości
dopełnienia określonej czynności procesowej. Dopóki możliwość ta nie ma
rzeczywistego charakteru, dopóty nie można mówić o ustaniu przeszkody
uniemożliwiającej dokonanie czynności procesowej, a więc o ustaniu przyczyny
uchybienia terminowi. Trzeba przy tym uwzględnić, że skarga kasacyjna jest
środkiem charakteryzującym się wysokim stopniem sformalizowania oraz że
sporządzenie jej przez adwokata lub radcę prawnego poprzedzać musi zapoznanie
się z aktami sprawy oraz ze stanowiskiem strony co do zakresu skargi. Czynności
te powinny być wykonane bez nieuzasadnionej zwłoki, ale także z należytą
starannością i dbałością o interes reprezentowanej strony.
Mając na względzie powyższą wykładnię art. 169 § 1 k.p.c. trzeba zauważyć,
że w niniejszej sprawie radca prawny w dniu 12 sierpnia 2008 r. powziął wiadomość
o wyznaczeniu go pełnomocnikiem powoda, a w dniu 12 września 2008 r. złożył
wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej i równocześnie
6
z wnioskiem – skargę kasacyjną. Uczynił to zatem w ciągu miesiąca od dnia
zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem. Twierdził przy tym, że dopiero
w dniu 8 września 2008 r. uzyskał wszystkie niezbędne informacje i mógł przystąpić
do sporządzenia skargi kasacyjnej. W tej sytuacji trzeba zgodzić się z zarzutem
naruszenia art. 169 § 1 k.p.c., gdyż Sąd Apelacyjny nie połączył momentu ustania
przyczyny uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej z faktyczną
możliwością jej wniesienia przez pełnomocnika. Natomiast stanowisko łączące
ustanie przeszkody do wniesienia skargi kasacyjnej z powzięciem wiadomości
o wyznaczeniu danej osoby pełnomocnikiem prowadzi do rezultatów sprzecznych
z zasadą równych praw stron w postępowaniu cywilnym. Konkludując ten wątek
rozważań należy stwierdzić, że żalący nie uchybił tygodniowemu terminowi z art.
169 § 1 k.p.c.
Przechodząc do rozważenia drugiego z podniesionych zarzutów, trzeba
podkreślić, że, zgodnie z art. 169 § 2 k.p.c., w piśmie zawierającym wniosek
o przywrócenie terminu należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające
wniosek. Instytucja uprawdopodobnienia – jak zauważył Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 stycznia 2006 r., II CNP 13/05 – występuje
w wielu przepisach, np. art. 50, art. 243, art. 7301
k.p.c., jednakże w żadnym z nich
nie została określona ani co do istoty, ani charakteru. Jedynie art. 243 k.p.c.
stanowi, że zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie
jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu.
W doktrynie przyjmuje się, że uprawdopodobnienie jest niższym stopniem
pewności. Z prawdopodobieństwem mamy do czynienia wówczas, gdy istnieją
podstawy do przyjęcia pewnego stanowiska, mimo nieusuniętych wątpliwości,
z wysokim prawdopodobieństwem – gdy wszelkie istotne wątpliwości zostaną
usunięte, a z pewnością – gdy zostały usunięte wszystkie możliwe wątpliwości
(zob. OSNC 2006, nr 6, poz. 110).
W świetle powyższej wykładni, którą skład orzekający Sądu Najwyższego
w pełni podziela, należy przyjąć, że złożenie przez pełnomocnika powoda
oświadczenia, że – ze względu na trudności w nawiązaniu kontaktu z powodem
i jego poprzednim pełnomocnikiem oraz konieczność zapoznania się z aktami
sprawy – dopiero w dniu 8 września 2008 r. dysponował wiedzą umożliwiającą mu
7
sporządzenie skargi kasacyjnej, czyni zadość wymaganiu uprawdopodobnienia
okoliczności uzasadniających wniosek o przywrócenie terminu. Trafnie zatem
żalący kwestionuje stanowisko Sądu Apelacyjnego, według którego wniosek
o przywrócenie terminu nie spełniał wymagania określonego w art. 169 § 2 k.p.c.
i z tej przyczyny ulegał odrzuceniu. W tej sytuacji konieczne stało się uchylenie
zaskarżonego postanowienia w części odrzucającej skargę kasacyjną.
Rozpoznanie na podstawie art. 380 w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
niezaskarżalnego postanowienia odrzucającego wniosek o przywrócenie terminu –
wobec uwzględnienia zażalenia – pozwala na uchylenie tego postanowienia
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2006 r., I UZ 40/05,
OSNP 2007, nr 3-4, poz. 57 i z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CZ 87/07, OSNC – ZD
2008, nr C, poz. 68).
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
zdanie pierwsze w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. postanowił, jak w sentencji.
jz