Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 306/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa H.U., P.K., F.K. i D.D.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Infrastruktury
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 stycznia 2008 r., sygn. akt [...]
oddala skargę kasacyjną, zasądza od powodów na rzecz
pozwanego 2.400 (dwa tysiące czterysta) zł kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powodowie dochodzili zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – Ministra
Budownictwa (obecnie Infrastruktury) łącznie 1.196.000 odszkodowania za
przejęcie przez pozwanego z mocy decyzji z dnia 2 lipca 1970 r. własności działki
położonej w G. przy ul. H., oznaczonej nr 216, należącej w 3/8 części do powódki
H.U., a pozostałej części do spadkodawców rodziny K. oraz 599.733 zł
odszkodowania za utracone przez nich korzyści, których nie uzyskali, na skutek
niemożności władania działką w okresie od dnia 17 października 1997 r. do marca
2006 r. Decyzją z dnia 30 października 2003 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i
Rozwoju Miast stwierdził, że decyzja z dnia 2 lipca 1970 r. o przejęciu własności
nieruchomości została wydana z naruszeniem prawa. Na rozprawie w dniu 13
grudnia 2006 r. powodowie rozszerzyli powództwo, domagając się zasądzenia na
rzecz powódki H.U. kwoty 935.985 zł oraz na rzecz każdego z pozostałych
powodów po 233.996 zł. Rozszerzenie powództwa dotyczyło żądania za utracone
korzyści za dodatkowy okres od marca do listopada 2006 r.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 21 grudnia 2006 r. zasądził od
pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powodów następujące kwoty:
- na rzecz powódki H.U. 598.000 zł z odsetkami od 16 kwietnia 2004 r.,
- na rzecz P.K. , F.K. i D.D. po 149.500 zł na rzecz każdego z nich z odsetkami
od 16 kwietnia 2004 r.,
- na rzecz K.K. 149.500zł z odsetkami od 13 stycznia 2004 r.,
oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekł o kosztach procesu.
Uwzględnienie powództwa nastąpiło na podstawie art. 160 k. p. a., mającego
zastosowanie do rozpoznawanych roszczeń na mocy art. 5 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) i dotyczyło wartości działki utraconej przez H.U.
oraz przez spadkodawców powodów. Wartość działki została oszacowana przez
biegłą na kwotę 1.196 zł i przyjęta przez Sąd za podstawę orzekania. Jednocześnie
Sąd oddalił w całości roszenie o powetowanie utraconych korzyści, uznając, że
3
brak jest podstawy do jego zasądzenia, gdyż odpowiedzialność Skarbu Państwa za
szkodę wyrządzoną na skutek wydania bezprawnej decyzji ograniczała się według
art. 160 § 1 k.p.a. do szkody rzeczywistej, a zatem nie obejmowała
odpowiedzialności za utracone korzyści. Zdaniem Sądu Okręgowego, decydujące
znaczenie ma tu źródło szkody, którym była bezprawna decyzja z dnia 2 lipca 1970
r., a nie jej trwanie w czasie – także już po wejściu w życie Konstytucji, według
której wymogów – jak to orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 23
września 2003 r., K 20/02 (OTK – A 2003, nr 7, poz. 76) – art. 160 § 1 k.p.a. w
części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie władzy
publicznej do rzeczywistej szkody jest niezgodny z art. 77 Konstytucji. Niezależnie
od braku podstawy do przyznania odszkodowania za utracone korzyści, w ocenie
Sądu roszczenie to było nieuzasadnione z przyczyn merytorycznych. Zgodnie
bowiem z opinią biegłej, aby móc uzyskiwać korzyści z nieruchomości przez
pobieranie opłat za parkowanie na niej pojazdów, trzeba byłoby poczynić na nią
nakłady. Według wyliczeń biegłej, koszt tych, koniecznych z tego punktu widzenia,
nakładów przewyższa nieco korzyści, które powodowie mogliby uzyskać z
nieruchomości w okresie od 17 października 1997 r. do 2006 r. Z tej przyczyny
zatem roszczenie to jest również bezpodstawne.
Apelacja powodów, kwestionująca oddalenie ich roszczenia o utracone
korzyści, została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 24 stycznia 2008 r.
Sąd ten podzielił ocenę prawną Sądu I-ej Instancji, przychylając się do poglądu, że
o zakresie naprawienia szkody decyduje moment jej powstania, a więc data
pojawienia się pierwszego uszczerbku w dobrach poszkodowanego. Oceniając
zatem skutki prawne zdarzenia będącego źródłem obowiązku odszkodowawczego,
które nastąpiło przed wejściem w życie Konstytucji, Sąd nie może rozpatrywać
przesłanek odpowiedzialności władzy publicznej w świetle przepisów ustawy
zasadniczej, które weszły w życie później i obowiązywały w dacie orzekania, gdyż
naruszałoby to zakaz niedziałania prawa wstecz. Przesądzając negatywnie zasadę
prawną odpowiedzialności pozwanego za utracone korzyści przez powodów, Sąd
Apelacyjny uznał za bezprzedmiotowe bliższe rozważania, które dotyczyłyby
możliwości uzyskania tych korzyści bez konieczności poczynienia przez powodów
nakładów na nieruchomość. Podkreślił jednak, że zarzuty apelacji kwestionujące
4
prawidłowość ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy są nietrafne, gdyż Sąd
ten prawidłowo zebrał i ocenił w granicach przysługujących mu uprawnień materiał
dowodowy, a zajęte stanowisko uzasadnił zgodnie z wymogami art. 328 § 2 k.p.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zakwestionowali powodowie skargą kasacyjną.
Zarzucili naruszenie art. 160 § 1 i 2 k.p.a. w brzmieniu wynikającym z orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r., K 20/02 w zw. z art. 5
ustawy zmieniającej k.c. i w zw. z art. 361 § 1 i 2 k.c. Na tej podstawie wnieśli
o uchylenie skarżonego orzeczenia i zasądzenie dodatkowo od pozwanego na
rzecz powódki H.U. kwoty 337.985 zł z odsetkami od 13 stycznia 2004 r. oraz na
rzecz pozostałych powodów po 84.496 zł na rzecz każdego z nich z odsetkami od
16 kwietnia 2004 r., ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trybunał Konstytucyjny, uznając w wyroku z dnia 23 września 2003 r.
K 20/02, że art. 160 § 1 k.p.a., w części ograniczającej odszkodowanie za
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej do rzeczywistej szkody,
jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji, zastrzegł jednocześnie, iż to jego
rozstrzygnięcie znajduje zastosowanie do szkód powstałych od dnia 17 września
1997 r., to jest od daty wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zastrzeżenie to wywołało rozbieżności co do jego rozumienia. W szczególności
dotyczyły one sytuacji, w których zdarzenie wywołujące szkodę zaszło przed datą
wejścia w życie Konstytucji, zaś skutki tego zdarzenia w postaci trwania
i powiększania się rozmiarów szkody rozciągały się w czasie po tej dacie.
Początkowo w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano stanowisko, że
stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności art. 160 § 1 k.p.a. w części
ograniczającej odszkodowanie do rzeczywistej straty nie dotyczy dochodzenia
odszkodowania za szkody powstałe przed wejściem w życie Konstytucji, ponieważ
przy orzekaniu odszkodowania powinno się stosować stan prawny obowiązujący
w dacie zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę (por. wyroki: z dnia 25 stycznia
2006 r., I CK 273/05, z dnia 12 września 2007 r., I CSK 220/07, czy z dnia
5 grudnia 2007r., I CSK 301/07 – niepubl.). W tym nurcie orzeczniczym utrzymują
się również rozstrzygnięcia Sądów obu Instancji zapadłe w rozpoznawanej sprawie.
5
Stopniowo jednak Sąd Najwyższy odchodził od tego poglądu, przyjmującego
zasadę jedności szkody na rzecz stanowiska odmiennego, zgodnie z którym na
podstawie art. 160 § 1 k.p.a. możliwe jest dochodzenie odszkodowania za okres po
dniu 17 października 1997 r., obejmującego utracone korzyści w wypadku, gdy
wadliwa decyzja administracyjna, stanowiąca źródło szkody, została wydana przed
tą datą (por. wyroki: z dnia 9 października 2003 r., I CK 150/02, OSNC 2004, nr 7 –
8, poz. 132, z dnia 22 stycznia 2008 r. II CSK 376/07, niepubl, z dnia 8 lutego
2008 r., I CSK 477/07, niepubl., z dnia 12 marca 2008 r., I CSK 435/07, niepubl.,
z dnia 4 kwietnia 2008 r., I CSK 464/07, niepubl., z dnia 26 czerwca 2008 r., II CSK
79/08, niepubl. oraz uchwałę z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 123/08, BIUL.SN
2008, nr 12, poz. 5). Stanowisko to uwzględnia i akcentuje zróżnicowaną strukturę
szkody oraz jej potencjalnie dynamiczny charakter, który może powodować jej
zmienność w czasie zarówno pod względem jakości, jak i ilości. Dlatego też dla
ostatecznej oceny zobowiązania odszkodowawczego znaczenie ma nie tylko, kiedy
nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, ale także, kiedy ona się pojawiła
(powstała). W związku z tym, w powołanej uchwale Sąd Najwyższy, rozważając
kwestię powstania i wymagalności utraconej korzyści w postaci pozbawienia
właściciela możliwości pobierania czynszu za najem uznał, że szkoda z tego tytułu,
będąca następstwem wydania decyzji administracyjnej, której nieważność
następnie stwierdzono, powstaje nie tylko w chwili utraty możliwości korzystania
z rzeczy, lecz także w każdej chwili niemożności uzyskania czynszu w terminie
płatności. Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko zajęte w tej uchwale w wyroku
z dnia 9 stycznia 2009 r., I CSK 272/08, niepubl.
Kierując się tym dominującym, a w ostatnim okresie w zasadzie jednolitym
stanowiskiem Sądu Najwyższego, trzeba stwierdzić, że w razie wyrządzenia szkody
na skutek decyzji administracyjnej wydanej przed dniem 17 października 1997 r.,
której niezgodność z prawem stwierdzono po tej dacie, powodowi przysługuje od
dnia 17 października 1997 r. na podstawie art. 160 § 1 k.p.a. odszkodowanie nie
tylko za poniesioną rzeczywistą szkodę, ale także za utracone od tej daty korzyści.
Jest tak zwłaszcza w sytuacji, z którą mamy do czynienie w rozpoznawanej
sprawie, kiedy to szkoda z tytułu utraconych korzyści trwa w czasie i narasta.
Dlatego nie można podzielić w tej kwestii odmiennego poglądu prezentowanego
6
przez Sąd w zaskarżonym wyroku. Skuteczne zakwestionowanie tego poglądu nie
powoduje jednak uwzględnienia skargi kasacyjnej. Z ustaleń Sądu Okręgowego,
opartych na opinii biegłej, wynika, że wartość realnie spodziewanych, a nie
uzyskanych korzyści z nieruchomości powodów, użytkowanej na cele przemysłowo
– składowe, wyniosłaby za okres objęty sporem około 600.000 zł, zaś koszt
nakładów, niezbędnych do uzyskania tych korzyści – 609.000 zł. Sąd Apelacyjny
nie rozważał wprawdzie tej kwestii szczegółowo, konsekwentnie uznając, iż – ze
względu na prezentowany pogląd prawny – jest to niepotrzebne, jednakże
ostatecznie stwierdził w sposób jednoznaczny, że podziela prawidłowość ustaleń i
oceny dowodów, dokonanych przez Sąd I-ej Instancji. Stwarza to wystarczającą
podstawę do przyjęcia konstatacji, że w ogólnym bilansie powodowie nie ponieśli w
tym zakresie szkody, gdyż wartość nakładów, które musieli by poczynić, jest równa,
a nawet nieco przewyższa, utracone korzyści. Prowadzi to do wniosku, że
zaskarżony wyrok, mimo nietrafnej argumentacji prawnej, ostatecznie odpowiada
prawu, co uzasadnia oddalenie skargi kasacyjnej.
Dlatego na podstawie art. 39814
w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji.

I CSK 306/08

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia