Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 86/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa E. F.
przeciwko J.S. i D. S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O. Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 20 listopada 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w O. - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w K. - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 23
września 2008 r., w sprawie IV P …/07, oddalił powództwo E. F. przeciwko J. S. i D.
S. (jako wspólnikom spółki cywilnej „C.S.") o ustalenie, że od 2 listopada 2006 r.
stroną umowy o pracę wiążącej powódkę z Konfekcyjno-Bieliźniarską Spółdzielnią
Pracy „P." stali się na podstawie art. 231
§ 1 k.p. pozwani jako wspólnicy spółki
cywilnej „C. S." oraz o ustalenie, że powódka pozostaje w stosunku pracy z
pozwanymi na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze
czasu pracy .
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w okresie od 7 sierpnia 1985 r. do 31
października 2006 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony w Konfekcyjno-Bieliźniarskiej Spółdzielni Pracy „P." w K. na
stanowisku sprzątaczki. W dniu 15 czerwca 2006 r. spółdzielnia została postawiona
w stan likwidacji. O całkowitej likwidacji spółdzielni i zamiarze zwolnienia wszystkich
pracowników spółdzielnia zawiadomiła Powiatowy Urząd Pracy, informując, że na
dzień 1 listopada 2006 r. zatrudnionych jest nadal 97 pracowników, z którymi w
terminie 30 dni zostaną rozwiązane umowy o pracę, z wyjątkiem 28 osób
przebywających na urlopach macierzyńskich i wychowawczych, którym skrócono
okresy wypowiedzenia umowy o pracę do jednego miesiąca. Pracownicy
spółdzielni zostali zwolnieni w trybie zwolnień grupowych, oprócz osób, które
rozwiązały z pracodawcą umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy.
Sąd Rejonowy ustalił, że 24 października 2006 r. pozwani zaproponowali
powódce zatrudnienie w prowadzonej przez nich spółce cywilnej „C. S." s.c. J. S.,
D. S. w pełnym wymiarze czasu pracy poczynając od 2 listopada 2006 r. na czas
określony do 31 października 2007 r. Warunkiem przyjęcia do pracy było
załączenie świadectwa pracy dokumentującego rozwiązanie stosunku pracy z
dotychczasowym pracodawcą. Taką samą propozycję pozwani przedstawili również
innym pracownikom spółdzielni. W chwili składania tych ofert pozwani nie wiedzieli
jeszcze czy nabędą majątek spółdzielni. Stosunek pracy powódki z Konfekcyjno-
Bieliźniarską Spółdzielnią Pracy „P." ustał w dniu 31 października 2006 r. a w dniu
2 listopada 2006 r. powódka zawarła z pozwanymi umowę o pracę na czas
3
określony na stanowisku sprzątaczki. Stosunek pracy powódki z pozwanymi ustał z
upływem okresu, na jaki została zawarta terminowa umowa o pracę.
Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że 31 października 2006 r. pozwani zawarli z
Konfekcyjno-Bieliźniarską Spółdzielnią Pracy „P." umowę o współpracy,
przewidując w niej, że w listopadzie 2006 r. będzie prowadzona współpraca
polegająca na tym, że spółdzielnia oddeleguje do pracy w spółce prowadzonej
przez pozwanych codziennie 10-15 pracowników celem świadczenia pracy na
rzecz spółki. W dniu 31 października 2006 r. pozwani zawarli ze Spółdzielnią „P.”
umowę dzierżawy na okres jednego miesiąca, która zaczęła obowiązywać od 1
listopada 2006 r. Zgodnie z umową spółdzielnia, działająca jako wydzierżawiający,
oddała pozwanym do używania i pobierania pożytków pomieszczenie modelarni i
krojowni oraz drugie i trzecie piętro budynku położonego w K. przy ul. B. wraz ze
sprzętem znajdującym się w tych pomieszczeniach. W dniu 30 listopada 2006 r.
została zawarta kolejna umowa o współpracy, mocą której strony tej umowy
zgodziły się na oddelegowanie w grudniu 2006 r. do pracy na rzecz spółki dwóch
osób. Tego samego dnia zawarta została kolejna umowa dzierżawy obowiązująca
od 1 grudnia 2006 r. do 14 stycznia 2007 r.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że powództwo o
ustalenie, iż z dniem 2 listopada 2006 r. powódka stała się - na podstawie art. 231
k.p. - pracownikiem pozwanych na podstawie umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony, podlega oddaleniu.
Sąd Rejonowy podniósł, że strony pozostawały w sporze co do tego, czy
powódka stała się pracownikiem pozwanych na skutek przejścia zakładu pracy na
nowego pracodawcę na podstawie art. 231
§ 1 k.p., a w związku z tym, czy strony
łączy umowa o pracę na czas nieokreślony. Sąd Rejonowy uznał, że umowa o
pracę między powódką a Spółdzielnią Pracy „P." została rozwiązana w dniu 31
października 2006 r., a następnie w dniu 2 listopada 2006 r. powódka zawarła nową
umowę o pracę z pozwanymi, którzy nabyli Spółdzielnię „P." na podstawie umowy
sprzedaży dopiero 14 grudnia 2006 r., a więc po rozwiązaniu stosunku pracy
powódki ze Spółdzielnią „P.". W ocenie Sądu brak było podstaw do stwierdzenia,
że powódka z dniem 2 listopada 2006 r. stała się pracownikiem pozwanych na
podstawie art. 231
§ 1 k.p. Przejęciu z mocy prawa przez nowego pracodawcę
4
podlegają tylko ci pracownicy, którzy są zatrudnieni w zakładzie pracy w chwili jego
przejścia na nowego pracodawcę. Skoro stosunek pracy powódki został rozwiązany
przez Spółdzielnię Pracy „P." ze skutkiem na dzień 31 października 2006 r., to
pozwani - jako nowy pracodawca - nie stali się, na skutek zawarcia z powódką
nowej umowy o pracę, stroną stosunku pracy łączącego powódkę ze Spółdzielnią
Pracy „P.", tym samym nie mogli przejąć odpowiedzialności za zobowiązania
wynikające ze stosunku pracy powstałe przed dniem przejścia na nich zakładu
pracy.
W sprawie niesporne było, że 31 października 2006 r. pozwani zawarli ze
Spółdzielnią „P." umowę dzierżawy, która regulowała jedynie kwestię
wydzierżawienia pomieszczeń i urządzeń, nie wspominała nic o pracownikach.
Nawet gdyby przyjąć, że na podstawie umowy dzierżawy pozwani przejęli w trybie
art. 231
§ 1 k.p. część Spółdzielni Pracy „P.", to umowa dzierżawy z 31
października 2006 r. zaczęła obowiązywać dopiero od 1 listopada 2006 r., a zatem
już po rozwiązaniu przez spółdzielnię umowy o pracę z powódką, a przed
podjęciem przez nią zatrudnienia u pozwanych. Sąd Rejonowy podkreślił, że
powódka chciała zawrzeć z pozwanymi umowę o pracę oraz miała świadomość, że
warunkiem nawiązania stosunku pracy z pozwanymi jest rozwiązanie stosunku
pracy ze Spółdzielnią Pracy „P.". Na te warunki powódka wyraziła zgodę, mając
świadomość skutków podjętych decyzji. Sąd Rejonowy stwierdził brak podstaw do
uznania, że rozwiązanie przez Spółdzielnię Pracy „P." umowy o pracę z powódką
ze skutkiem na dzień poprzedzający przejście zakładu pracy lub jego części na
nowego pracodawcę, a następnie zawarcie przez pozwanych z powódką umowy o
pracę z dniem 2 listopada 2006 r., stanowiły czynność mającą na celu obejście
prawa powodujące nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.). Złożenie
powódce propozycji zatrudnienia oraz jej zatrudnienie przez pozwanych (na rok) nie
stanowiło obejścia prawa ani nie było czynnością pozorną. Zdaniem Sądu
Rejonowego, to Spółdzielnia Pracy „P." rozwiązała z powódką stosunek pracy w
celu wyeliminowania w stosunku do niej skutków wynikających z konstrukcji
przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, przewidzianych w art. 231
§ 1 k.p.,
który nie zakazuje rozwiązywania stosunków pracy z pracownikami zatrudnionymi
w zakładzie pracy podlegającym przejściu na nowego pracodawcę. Sąd Rejonowy
5
podkreślił, że w dniu 31 października 2006 r. nie było jeszcze przesądzone czy
pozwani staną się nabywcami majątku Spółdzielni Pracy „P.", zaś umowa
dzierżawy - gdyby nawet przyjąć, że to na jej podstawie przeszła na pozwanych
część spółdzielni - zaczęła obowiązywać dopiero od 1 listopada 2006 r., a zatem
już po rozwiązaniu umowy o pracę, jaka łączyła powódkę z dotychczasowym
pracodawcą, i w przeddzień zawarcia umowy o pracę między stronami sporu. W
ocenie Sądu pierwszej instancji, brak było podstaw do ustalenia, że powódka
przeszła na podstawie art. 231
§ 1 k.p. z dniem 2 listopada 2006 r. do pracy u
pozwanych i to na warunkach, na jakich była zatrudniona w Spółdzielni Pracy „P.",
a więc, że powódkę łączy z pozwanymi umowa o pracę zawarta na czas
nieokreślony.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniosła powódka, zarzucając
dokonanie błędnych ustaleń faktycznych polegających na: przyjęciu, że powódka
świadomie i dobrowolnie chciała zawrzeć umowę o pracę z pozwanymi na innych
warunkach niż ze Spółdzielnią Pracy „P."; przyjęciu, że z dniem 2 listopada 2006 r.
nie nastąpiło przejęcie zakładu pracy Spółdzielni Pracy „P." przez pozwanych;
pominięciu, że pozwani wprowadzili w błąd powódkę co do warunków zawieranej
umowy o pracę; pominięciu, że pozwani wymusili na pracownikach
zainteresowanych kontynuowaniem zatrudnienia w tym samym miejscu pracy
rozwiązanie umów o pracę z dotychczasowym pracodawcą w terminie 7 dni;
przyjęciu, że w ramach umowy o współpracy z 31 października 2006 r.
oddelegowano do pracy w spółce 10-15 pracowników. Powódka zarzuciła również
naruszenie art. 231
§ 1 k.p., przez przyjęcie, że nie nastąpiło przejęcie powódki
przez pozwanych w trybie tego przepisu, oraz naruszenie art. 233 k.p.c., przez
dowolną ocenę dowodów. Powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie powództwa o ustalenie, że z dniem 2 listopada 2006 r. stroną
wiążącej powódkę ze Spółdzielnią Pracy „P." umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy stali się, na podstawie art. 231
§ 1
k.p., pozwani J. S. i D. S. jako wspólnicy „C.S." s.c. oraz ustalenie, że powódka
pozostaje w stosunku pracy z J. S. i D. S. wspólnikami „C.S." s.c. na czas
nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
6
W uzasadnieniu apelacji powódka podniosła, że znajdując się w ciężkiej
sytuacji materialnej i życiowej, została postawiona przed wyborem: czy oczekiwać
na zwolnienie grupowe w Spółdzielni Pracy „P.", czy też przyjąć propozycję
kontynuowania zatrudnienia u nowego pracodawcy, a mając nadzieję na dalszą
pracę, zaakceptowała propozycję pozwanych, mimo że warunkiem kontynuowania
pracy było przedstawienie przez nią świadectwa pracy ze Spółdzielni Pracy „P." i
nieżądanie odprawy od Spółdzielni.
Sąd Okręgowy w O. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 20
listopada 2008 r., oddalił apelację powódki.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne oraz pogląd Sądu pierwszej
instancji, że powódka stała się pracownikiem pozwanych na skutek zawarcia nowej
umowy o pracę, nie zaś na skutek przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę.
W tej sytuacji nie ma do niej zastosowania art. 231
§ 1 k.p., a tym samym brak jest
podstaw do przyjęcia, że pozwani stali się z mocy prawa stroną stosunku pracy
zawartego na czas nieokreślony między powódką a Spółdzielnią Pracy „P.".
Sąd Okręgowy stwierdził, że z dniem 31 października 2006 r. doszło do
rozwiązania umowy o pracę łączącej powódkę ze Spółdzielnią Pracy „P.", a
następnie w dniu 2 listopada 2006 r. powódka zawarła z pozwanymi umowę o
pracę na czas określony. Poza sporem pozostawało, że na podstawie umowy
sprzedaży z dnia 14 grudnia 2006 r. pozwani nabyli majątek Spółdzielni Pracy „P.",
zaś wcześniej - 31 października 2006 r. oraz 30 listopada 2006 r. - zawarli ze
spółdzielnią umowy o współpracy, na podstawie których spółdzielnia oddelegowała
swoich pracowników do pracy na rzecz spółki, a także umowy dzierżawy
pomieszczeń oraz sprzętu spółdzielni (obowiązujące od 1 listopada 2006 r.).
Zdaniem Sądu drugiej instancji, nawet przyjmując, że do przejścia zakładu pracy
doszło na podstawie umowy dzierżawy zawartej 31 października 2006 r., która
zaczęła obowiązywać w dniu 1 listopada 2006 r., to w tej dacie powódka nie była
już zatrudniona przez dotychczasowego pracodawcę, ponieważ jej stosunek pracy
ustał w dniu 31 października 2006 r. Z tej przyczyny powódki nie mogą obejmować
skutki uregulowania zawartego w art. 231
§ 1 k.p.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że dopuszczalne
jest rozwiązanie stosunku pracy przez dotychczasowego pracodawcę z
7
pracownikami zatrudnionymi w zakładzie podlegającym przejściu na innego
pracodawcę. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. Sąd drugiej
instancji powołał się na wyrok z 4 kwietnia 2000 r., I PKN 568/99 (OSNAPiUS 2001
nr 17, poz. 532), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że nie stanowi obejścia prawa
powodującego bezwzględną nieważność czynności prawnej wypowiedzenie
pracownikowi umowy o pracę ze skutkiem na dzień poprzedzający przejście
zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę. W szczególności czynność
taka nie stanowi obejścia art. 231
k.p. w celu wyeliminowania skutków wynikających
z konstrukcji przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę i
przejęcia z mocy prawa przez nowego pracodawcę pracowników zatrudnionych w
tym zakładzie pracy (jego części). Treść art. 231
k.p. nie zawiera zakazu
wypowiadania umów o pracę pracownikom zatrudnionym w zakładzie pracy
podlegającym przejściu na innego pracodawcę.
Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony zarzut apelacji sprowadzający się
do twierdzenia, że oświadczenie powódki w przedmiocie zawarcia z pozwanymi
umowy o pracę na czas określony obarczone było wadami (art. 84 i 86 k.c. w
związku z art. 300 k.p.). W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie można było
przyjąć, że powódka działała pod wpływem błędu co do treści zawieranej z
pozwanymi umowy o pracę. Pozwani, składając jej ofertę zatrudnienia,
poinformowali ją na piśmie o warunkach zatrudnienia w spółce „C.S." s.c. oraz o
rodzaju umowy o pracę proponowanej do zawarcia. Powódka miała zatem
świadomość, że warunkiem nawiązania stosunku pracy z pozwanymi jest
rozwiązanie stosunku pracy ze Spółdzielnią Pracy „P." oraz że zawierana umowa o
pracę jest umową na czas określony (jednego roku) i jednocześnie na warunki te
wyraziła zgodę. Wykluczone jest przyjęcie, że działała pod wpływem błędu albo
podstępu.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powódki jej
pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga kasacyjna została oparta na
podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 231
§ 1 k.p.,
przez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że: (i) zawarcie umowy dzierżawy części
zakładu pracy nie stanowi przejścia zakładu pracy, o którym mowa w art. 231
§ 1
k.p., (ii) zawarcie umowy dzierżawy w tym samym dniu, co rozwiązanie z powódką
8
umowy o pracę, wyklucza przejęcie pracownika - powódki - w trybie art. 231
§ 1
k.p., (iii) postawienie pracownikom zainteresowanym utrzymaniem zatrudnienia
warunku przedłożenia w terminie 7 dni świadectwa pracy od dotychczasowego
pracodawcy, co było możliwe jedynie w następstwie rozwiązania umowy o pracę z
dotychczasowym pracodawcą za porozumieniem stron, nie zmierzało do obejścia
art. 231
§ 1 k.p. oraz przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników; b) art. 84 i art. 86 k.c. w związku z art. 300 k.p.
poprzez ich niezastosowanie; 2) naruszenia prawa procesowego, a mianowicie art.
233 k.p.c. przez dowolną i wybiórczą ocenę dowodów, z pominięciem pozostałych
dowodów.
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że z dniem 31
października 2006 r. na podstawie art. 231
§ 1 k.p. stroną wiążącej powódkę
umowy o pracę z Konfekcyjno-Bieliźniarską Spółdzielnią Pracy „P.” z siedzibą w K.,
zawartej na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, stali się pozwani J.
S. i D. S. wspólnicy „C.S." s.c. oraz że powódka pozostaje w stosunku pracy z J. S.
i D. S. wspólnikami „C.S." s.c. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu
pracy, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania pełnomocnik
skarżącej uzasadnił tym, że w sprawie występują istotne zagadnienie prawne,
sprowadzające się do pytań: po pierwsze - czy datą przejęcia zakładu pracy jest
data zawarcia umowy dzierżawy, czy też data rozpoczęcia okresu dzierżawy, jeżeli
następuje ona bezpośrednio po dniu zawarcia umowy dzierżawy; po drugie - jeżeli
przejście zakładu pracy na innego pracodawcę następuje w określonym dniu, to czy
zakończenie w tym samym dniu umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą
jest jeszcze skuteczne, skoro przejęcie zakładu pracy nastąpiło, a pracodawcą z
mocy prawa stał się nowy pracodawca przejmujący zakład.
Skarżąca podniosła, że zgodnie z powołanym przez Sąd Okręgowy
wyrokiem Sądu Najwyższego, z 1 października I PKN 296/97, OSNAPiUS 1998 nr
14, poz. 422, art. 231
§ 1 i 2 k.p. nie dotyczy pracowników, z którymi umowy o
pracę zostały rozwiązane przed dniem przejścia zakładu pracy na innego
9
pracodawcę. Umowa dzierżawy części zakładu pracy została zawarta w tym
samym dniu, w którym rozwiązaniu uległa umowa o pracę powódki, z tym że: a)
umowa dzierżawy zawarta została 31 października 2006 r., przewidując, że okres
dzierżawy wynosi jeden miesiąc i rozpoczyna się 1 listopada 2006 r., b) umowa o
pracę powódki ze spółdzielnią uległa rozwiązaniu na mocy - prawdopodobnie -
porozumienia stron w dniu 31 października 2006 r. tylko i wyłącznie w związku z
propozycją złożoną 23 października 2006 r. dotyczącą dalszego zatrudniania przez
pozwanych osób zatrudnionych w tym zakładzie, obwarowaną jednak warunkiem
przedłożenia świadectwa pracy.
Zdaniem skarżącej, istotnego znaczenia nabiera odpowiedź na pytanie, czy
obejściem art. 231
§ 1 k.p. jest złożenie przez podmiot przejmujący zakład pracy
propozycji zatrudnienia pracownika pod warunkiem przedłożenia przez niego
świadectwa pracy o rozwiązaniu umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą za
porozumieniem stron, z jednoczesnym zakreśleniem pracownikowi terminu 7 dni na
podjęcie decyzji, z uwzględnieniem okoliczności faktycznych sprawy, tj. że
dotychczasowy pracodawca nie posiadał możliwości dalszego zatrudnienia
pracownika. W ocenie skarżącej, takie działanie pozwanych prowadziło do
oczywistego obejścia przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), ponieważ po upływie
okresu, na jaki została zawarta umowa z powódką i pozostałymi pracownikami,
pozwani bez jakichkolwiek konsekwencji finansowych i trudności procesowych
dokonali restrukturyzacji zatrudnienia. Z jednej strony „zmuszono" pracowników
zainteresowanych dalszym zatrudnieniem do wyzbycia się odprawy należnej od
dotychczasowego pracodawcy (w istocie konsekwencje finansowe wypłacenia
takiej odprawy poniósłby i tak nabywca spółdzielni, a więc pozwani), a z drugiej, po
rocznym zatrudnieniu przejętych pracowników, pozwani również nie byliby
zobowiązani do wypłaty odpraw.
Skarżąca powołała się również na oczywistą zasadność skargi kasacyjnej.
Zdaniem skarżącej, przeprowadzona przez pozwanych „procedura" zatrudniania
pracowników od początku była nakierowana na obejście skutków wynikających z
art. 231
§ 1 k.p. Mimo podnoszonego przez pozwanych twierdzenia jakoby nie
10
nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę w dniu 31 października
2006 r. w związku z późniejszym dopiero jego nabyciem, nie budzi wątpliwości, że
przejście zakładu pracy następuje również poprzez zawarcie umowy dzierżawy,
choćby tylko jego części (w rozpoznawanej sprawie również zawartej umowy o
współpracy).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Dotyczy to w szczególności
naruszenia art. 231
§ 1 k.p.
Zgodnie z art. 231
§ 1 k.p., w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na
innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych
stosunkach pracy, z zastrzeżeniem § 5. Wykładnia art. 231
§ 1 k.p. opiera się,
między innymi, na dwóch istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy
założeniach: pierwszym, że nie jest możliwe objęcie pracownika ochroną
wynikającą z tego przepisu, jeżeli przed przejściem zakładu pracy na innego
pracodawcę dotychczasowy stosunek pracy został skutecznie rozwiązany; drugim,
że przejście zakładu pracy na innego pracodawcę nie uzasadnia samo w sobie
pogorszenia warunków pracy przejmowanego pracownika (za takie pogorszenie
może być uznane zastąpienie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony
umową o pracę na czas określony, zwłaszcza gdy okres ten jest stosunkowo
krótki).
Obydwa te założenia muszą być przestrzegane w świetle istoty i
podstawowego celu prawnej regulacji zmiany pracodawcy wskutek przejścia
zakładu pracy, którym jest stabilizacja (utrzymanie) zatrudnienia pracownika, i
dotychczasowych warunków tego zatrudnienia, pomimo zmiany pracodawcy.
Podmiotowe zmiany stosunku pracy wskutek przejścia zakładu pracy lub jego
części na innego pracodawcę są bowiem nieodłączną cechą stosunków pracy w
gospodarce rynkowej i zmiana pracodawcy, gdy zachowana zostaje tożsamość
zakładu pracy, a w szczególności nabywca zakładu kontynuuje jego
dotychczasową działalność, nie uzasadnia rozwiązania stosunków pracy z
pracownikami ani pogorszenia ich warunków pracy.
11
Pierwsze z wymienionych założeń wynika z faktu, że nowy pracodawca
może wstąpić w stosunek pracy (wejść w miejsce dotychczasowego pracodawcy)
tylko wtedy, gdy w chwili przejęcia zakładu pracy, będącej jednocześnie chwilą
zmiany pracodawcy, dana osoba jest pracownikiem tego zakładu. Z tego względu w
orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że regulacja zawarta w art. 231
k.p. nie
likwiduje skutku rozwiązującego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przed
tym przejściem przez dotychczasowego pracodawcę (podobnie skutku
rozwiązującego umowę o pracę u dotychczasowego pracodawcy na mocy
porozumienia stron). Pogląd ten wynika chociażby z powołanego w skardze
kasacyjnej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1997 r.., I PKN 296/97,
OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 422. Jednakże, ze względu na istotę instytucji
przejścia zakładu pracy, wypowiedzenie umowy o pracę, (a także rozwiązanie
umowy o pracę za porozumieniem stron jak każda inna czynność prawna, nie
może zmierzać do obejścia art. 231
k.p., a więc do wyłączenia ustawowych skutków
przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę (art. 58 § 1 k.c. w związku z art.
300 k.p.). Dlatego podlega ono kontroli sądu pracy w postępowaniu wszczętym
odwołaniem pracownika od wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21
czerwca 2005 r., II PK 38/05, OSNP 2006, nr 3-4, poz. 44 i powołane tam
wcześniejsze orzecznictwo). Od 1 stycznia 2004 r. opisane stanowisko
orzecznictwa zostało jasno potwierdzone w art. 231
§ 6 k.p., który stanowi, że
przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę nie może stanowić
przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy.
Analogiczne stanowisko należy zająć odnośnie do skutków rozwiązania stosunku
pracy za porozumieniem stron. Jeżeli nastąpiło ono przed datą przejścia zakładu
pracy na nowego pracodawcę, to mechanizm zmiany pracodawcy, wynikający z art.
231
k.p., nie może znaleźć zastosowania, chyba że pracownik wykaże w
postępowaniu sądowym, na przykład w sprawie o ustalenie istnienia stosunku
pracy że porozumienie to jest obarczone wadami prawnymi powodującymi jego
nieważność (art. 58 k.c.). W szczególności nieważność ta może wynikać ze
sprzeczności porozumienia rozwiązującego stosunek pracy, zawartego między
dotychczasowym pracodawcą a pracownikiem, z prawem, w szczególności z art.
231
§ 1 k.p., jeżeli przyczyną jego zawarcia jest transfer zakładu na nowego
12
pracodawcę. W takim bowiem przypadku porozumienie rozwiązujące stosunek
pracy zmierza do wyłączenia automatyzmu prawnego kontynuacji stosunku pracy
pomimo przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę, co prowadzi do
sprzeczności z bezwzględnie obowiązującą normą prawną zawartą w tym
przepisie. W rezultacie, porozumienie takie jest nieważne z mocy prawa (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 7 lutego 2007 r., I PK 269/06, OSP 2009, nr 1, poz. 11).
Także drugie z powyższych założeń wykładni art. 231
k.p. wynika z istoty
instytucji przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę i jest ugruntowane w
orzecznictwie sądowym i doktrynie prawa. W szczególności w wyroku z 26
listopada 2003 r., I PK 620/02, LEX nr 113019, Sąd Najwyższy stwierdził, iż z art.
231
k.p. wynika wprost, że stosunek pracy u nowego pracodawcy - przejmującego,
zwłaszcza w zakresie rodzaju umowy o pracę oraz warunków wynagrodzenia,
kształtuje się na tych samych warunkach, co u poprzedniego pracodawcy.
Podobnie Europejski Trybunał Sprawiedliwości wyraził pogląd, że na gruncie art. 3
ust. 1 dyrektywy 77/187/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw
Członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku
przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów
(którego odpowiednikiem jest art. 231
§ 1 k.p.) zmiana treści stosunku pracy przez
nowego pracodawcę na niekorzyść pracowników jest dopuszczalna, skoro ma on
znaleźć się w sytuacji dotychczasowego pracodawcy, jednakże przejście zakładu
pracy nie może być jej wyłącznym powodem (por. wyroki ETS z 10 lutego 1988 r. w
sprawie 324/86 Foreningen af Arbejdsledere i Danmark przeciwko Daddy' s Dance
Hall, [1988] ECR 739, pkt 16 i z 12 listopada 1992 r. w sprawie C-209/91 Anne
Watson Rask i Kirsten Christensen przeciwko Iss Kantineservice A/S [1992] ECR I-
05755, pkt 28). Sąd Najwyższy udzielił już w swoim orzecznictwie odpowiedzi na
pytania dotyczące kwestii, czy taka zmiana treści umowy o pracę na niekorzyść
pracownika (lub inna niekorzystna modyfikacja, np. zmiana rodzaju umowy o pracę
- z bezterminowej na terminową) może być dokonana przez nowego pracodawcę i
pracownika w drodze porozumienia, stwierdzając, że za taką możliwością
przemawia w szczególności zasada autonomii woli stron. W tej kwestii w doktrynie
prawa pracy i orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że pracownik i
nowy pracodawca mogą wprowadzić w drodze porozumienia warunki pracy mniej
13
korzystne dla pracownika od dotychczasowych, pod warunkiem, że oświadczenie
woli pracownika jest w pełni dobrowolne, a porozumienie nie zmierza do obejścia
art. 231
§ 1 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego z 7 czerwca 1994 r., I PRN 29/94,
OSNP 1994, nr 12, poz. 189; z 29 marca 2001 r., I PKN 324/00, OSNP 2003 , nr
1, poz. 7; oraz wypowiedzi doktryny, np.: A. Tomanek: Przejście zakładu pracy na
innego pracodawcę, Wrocław 2002, s. 153 i tam powołana literatura; Ł. Pisarczyk:
Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002, s. 162-163).
Istotny sens art. 231
§ 1 k.p. Sąd Najwyższy wyraził, między innymi, w
wyroku z 6 maja 2003, I PK 237/02, OSNP 2004 nr 15, poz. 265, w którym
stwierdził, że bezwzględnie obowiązująca natura norm prawnych wynikających z
art. 231
k.p. wyłącza modyfikowanie treści stosunków pracy, chyba że co innego
wynika z wyraźnej woli obu stron stosunku pracy i nie zmierza do obejścia
standardów ochrony pracownika zawartych w art. 231
k.p. To zapatrywanie Sądu
Najwyższego odpowiada również wykładni art. 3 ust. 1 wymienionej dyrektywy
77/187/EWG, dokonanej przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości obowiązującej
w okresie objętym niniejszą sprawą. W kwestii tej szczególnie istotna jest wykładnia
wskazanego przepisu dyrektywy w wyroku ETS w sprawie 324/86 Daddy's Dance
Hall. W sprawie tej pracownik zawarł z nowym pracodawcą umowę o pracę
zmieniającą dotychczasowe warunki pracy. Oceniając skuteczność tej umowy
Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że ochrona udzielona pracownikom
przez dyrektywę 77/187/EWG należy do zakresu polityki publicznej i z tego względu
jest ona niezależna od woli stron umowy o pracę, a przepisy dyrektywy, zwłaszcza
dotyczące ochrony przed zwolnieniem z pracy z powodu transferu, mają
przymusowy charakter i nie jest dopuszczalne odstąpienie od nich w sposób
niekorzystny dla pracownika. Pracownik nie może zrzec się uprawnień
wynikających z przepisów dyrektywy, nawet gdy niekorzystne skutki takiego
zrzeczenia się są rekompensowane przez świadczenia (np. odprawy), które
powodują, że - zważywszy na całość sprawy - jego sytuacja nie ulega pogorszeniu.
Jednakże dyrektywa nie wyklucza zmiany stosunku pracy w drodze porozumienia z
nowym pracodawcą, jeżeli zmiana taka jest dopuszczalna w prawie krajowym w
przypadkach innych niż przejście zakładu pracy na innego pracodawcę. Europejski
Trybunał Sprawiedliwości dodał także, że w świetle art. 3 ust. 1 dyrektywy
14
pracodawca przejmujący zakład pracy może dokonać zmiany treści stosunku pracy
pracownika w takim zakresie, w jakim mógł to uczynić zbywca, z tym jednak
zastrzeżeniem, że przejście zakładu pracy (transfer) nigdy nie może być powodem
takiej zmiany (por. pkt 15-17 uzasadnienia wyroku w sprawie 324/86 Daddy's
Dance Hall; por. także wyroki ETS z 14 września 2000 r. w sprawie C-343/98
Renato Collino i Luisella Chiappero przeciwko Telecom Italia SpA, [2000] ECR I-
06659, część 2 tezy i pkt 53 oraz z 26 listopada 2003 r. w sprawie C-4/01 Serene
Martin i inni przeciwko South Bank University [2003] ECR I-12859, pkt 54). W
rezultacie należy uznać, że z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter art.
231
§ 1 k.p. autonomia woli stron stosunku pracy w zakresie kształtowania treści
stosunku pracy ulega ograniczeniu, a pracodawca przejmujący zakład pracy nie
może zmienić warunków pracy pracownika na jego niekorzyść z powodu samego
przejęcia zakładu, bez względu na to, czy pracownik wyraża zgodę na taką zmianę,
czy nie.
W rozpoznawanej sprawie istotne dla prawidłowego jej rozstrzygnięcia było
ustalenie czy rozwiązanie z powódką umowy pracy za porozumieniem stron z
poprzednim pracodawcą i podpisanie umowy o pracę z nowym pracodawcą
(pozwanymi) było w pełni dobrowolne i nie zmierzało do obejścia art. 231
§ 1 k.p.
W tym kontekście nasuwa się przede wszystkim pytanie o cel zawarcia
porozumienia o rozwiązaniu stosunku pracy między powódką a Spółdzielnią Pracy
„P.” (dotychczasowym pracodawcą) - w taki bowiem sposób doszło do rozwiązania
stosunku pracy z poprzednim pracodawcą - oraz zawarcia umowy o pracę między
nią a pozwanymi (jako nowym pracodawcą przejmującym zakład pracy) na innych
(gorszych dla powódki) warunkach. W podobny sposób zostały rozwiązane i
nawiązane stosunki pracy z innymi byłymi pracownikami Spółdzielni Pracy „P.”. Nie
można w takiej sytuacji wykluczyć przypuszczenia, że celem takiego działania
dotychczasowego pracodawcy oraz pozwanych było skłonienie pracowników
Spółdzielni Pracy „P.", którzy podlegaliby przejęciu w trybie art. 231
k.p. (ze
wszystkimi skutkami takiego przejęcia w odniesieniu do warunków zatrudnienia), do
akceptacji warunków pracy mniej korzystnych od dotychczasowych pod „groźbą”
niezatrudnienia w „C.S." s.c. Powódka w apelacji podniosła, że mając nadzieję na
dalszą pracę, zaakceptowała propozycje pozwanych, mimo że warunkiem
15
kontynuowania tej pracy było przedstawienie świadectwa pracy ze Spółdzielni
Pracy „P.” i nieżądanie odprawy. Powódka zwróciła uwagę, że „z uwagi na datę
złożenia propozycji zatrudnienia przez pozwanych (24 października 2006 r.) oraz
czas zakreślony do przedłożenia świadectwa pracy, oczywiste było, że rozwiązanie
umowy o pracę ze Spółdzielnią „P.” musiało nastąpić tylko i wyłącznie na mocy
porozumienia”. To z kolei może rodzić wątpliwość co do pełnej dobrowolności -
ustalonej przez Sąd Okręgowy i przyjętej jako punkt wyjściowy do oceny, że nie
doszło do transferu powódki (ponieważ w chwili przejścia zakładu pracy na innego
pracodawcę nie była ona już zatrudniona w przejmowanym zakładzie) - rozwiązania
umowy o pracę przez powódkę z poprzednim pracodawcą za porozumieniem stron.
Brak dobrowolności może mieć znaczenie dla oceny, czy zawarcie porozumienia o
rozwiązaniu stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą nie miało na celu
obejścia skutków wynikających z art. 231
k.p. albo nie naruszało zasad współżycia
społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.).
Ponadto, uznając, że zawarcie umowy o pracę z pozwanymi miało charakter
dobrowolny, Sąd Okręgowy nie rozważył, czy zawarcie takiej umowy było możliwe
w świetle zasady, że pogorszenie warunków pracy w przypadku przejścia zakładu
pracy na innego pracodawcę nie może być spowodowane samym faktem transferu.
Ewentualne stwierdzenie, że zasada ta nie została naruszona, wymaga dokonania
stosownych ustaleń i ocen. W tym miejscu należy podkreślić, że powódkę z
poprzednim pracodawcą łączyła umowa o pracę na czas nieokreślony, natomiast
umowa, jaką zawarła z pozwanymi, była umową na czas określony wynoszący
jeden rok. Należy przy tym stwierdzić – przyjmując założenie, że w wyniku zawarcia
umowy dzierżawy z 31 października 2006 r. doszło do przejścia części zakładu
pracy na nowego pracodawcę, a datą tego przejścia było objęcie przedmiotu
dzierżawy w faktyczne władztwo przez pozwanych z dniem 1 listopada 2006 r. - że
gdyby w dniu 31 października 2006 r. nie doszło do rozwiązania umowy o pracę
powódki ze Spółdzielnią Pracy „P.” (za porozumieniem stron), wówczas z
ustalonym przez Sąd Okręgowy dniem rozpoczęcia „obowiązywania umowy
dzierżawy" - czyli 1 listopada 2006 r. - powódka stałaby się pracownikiem
pozwanych, a zawarcie z nią w dniu 2 listopada 2006 r. umowy o pracę na czas
określony mogłoby ewentualnie stanowić modyfikację treści stosunku pracy
16
łączącego strony (powódkę i pozwanych) już po przejściu zakładu pracy na nowego
pracodawcę. Wtedy należałoby rozważyć, czy przyczyną zmiany warunków
zatrudnienia powódki (z umowy bezterminowej na terminową) nie było tylko i
wyłącznie przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę i transfer pracowników.
(Niekonsekwentnie przy tym w skardze kasacyjnej powódka wniosła o ustalenie,
że to z dniem 31 października 2006 r. na podstawie art. 231
§ 1 k.p. pozwani stali
się stroną umowy o pracę z powódką. . Wcześniej wnosiła o ustalenie, że stało się
to z dniem 2 listopada 2006 r. Oczywiście nie jest możliwe jakiekolwiek
przekształcenie przedmiotowe powództwa w instancji kasacyjnej.)
Powódka w skardze kasacyjnej nie podniosła zarzutu naruszenia art. 58 k.c.
(dotyczącego nieważności czynności prawnych) przez jego niezastosowanie do
oceny czynności prawnej w postaci zawarcia przez powódkę ze Spółdzielnią Pracy
„P.” porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę. Można zatem przypuszczać, że
powódka miała świadomość skutecznego rozwiązania (na podstawie porozumienia
stron) w sposób definitywny umowy o pracę łączącej ją z poprzednim pracodawcą,
czego dowodzi fakt, że w pozwie wnosiła o zasądzenie na jej rzecz odprawy
zgodnie z art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników. Domaganie się odprawy byłoby możliwe tylko przy przyjęciu, że
doszło do skutecznego rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym
pracodawcą. Powódka nie uchyliła się dotąd od skutków zawarcia tego
porozumienia pod wpływem błędu.
W skardze kasacyjnej podniesiony został problem ustalenia, czy i kiedy
nastąpiło przejście zakładu pracy bądź jego części na nowego pracodawcę.
Ustalenia stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie są w tej kwestii
dostatecznie kategoryczne, a jest to niezbędne dla oceny zgodności z prawem, a
przez to skuteczności, podjętych przez powódkę i jej pracodawców czynności
prawnych (porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę ze Spółdzielnią Pracy „P." i
umowy o pracę zawartej z pozwanymi). W ustaleniach faktycznych Sądu
Okręgowego pojawiają się różne daty, które mogłyby być rozważane w kontekście
chwili przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę: 31 października 2006 r. jako
dzień zawarcia umowy dzierżawy, 1 listopada 2006 r. uznany przez Sąd za datę
17
rozpoczęcia obowiązywania umowy dzierżawy oraz 14 grudnia 2006 r. jako dzień
sprzedaży mienia Spółdzielni Pracy „P.” pozwanym. Sąd Okręgowy ustalił, że na
podstawie umowy sprzedaży z 14 grudnia 2006 r. pozwani nabyli mienie
Spółdzielni Pracy „P.", jednak już w dniach 31 października 2006 r. oraz 30
listopada 2006 r. zawarli ze Spółdzielnią Pracy „P." dwie kolejne umowy o
współpracy, na podstawie których spółdzielnia oddelegowała swoich pracowników
do pracy na rzecz spółki, a także umowy dzierżawy określonych w nich
pomieszczeń oraz sprzętu spółdzielni. Sąd ustalił, że umowa dzierżawy
obowiązywała od 1 listopada 2006 r. Należy podkreślić, że w przypadku przejścia
zakładu pracy na podstawie art. 231
§ 1 k.p. datą przejścia jest data faktycznego
przejęcia przez nowego pracodawcę mienia, majątku i zadań, a nie data
formalnego zawarcia umowy, na podstawie której dochodzi do przejęcia zakładu
pracy. Jeżeli zatem na podstawie umowy dzierżawy zawartej 31 października 2006
r. doszło do przejęcia części zakładu pracy – określonych pomieszczeń i sprzętu
Spółdzielni Pracy „P.” - na nowego pracodawcę, stanowczego ustalenia wymagało,
w jakim dniu dokładnie doszło do faktycznego przejęcia mienia. Wówczas można
byłoby stwierdzić, czy i kiedy powódka została ewentualnie przejęta przez
pozwanych jako nowego pracodawcę w trybie art. 231
§ 1 k.p. Ponadto Sąd
Okręgowy stwierdził, że umowa dzierżawy „obowiązywała” od 1 listopada 2006 r. W
związku z tym, że 1 listopada jest co do zasady dniem wolnym od pracy, może
budzić pewne wątpliwości, czy z tym dniem doszło do faktycznego przejęcia mienia
przez pozwanych (objęcia faktycznego władztwa nad pomieszczeniami i sprzętem
opisanymi w umowie dzierżawy z 31 października 2006 r.). Nie można też
wykluczyć, że w wyniku umowy dzierżawy pozwani przejęli władztwo nad zakładem
pracy 2 listopada 2006 r. z chwilą rozpoczęcia dnia pracy, a do zawarcia umowy o
pracę z powódką doszło tego samego dnia, jednak już po przejęciu faktycznego
władztwa nad zakładem pracy.
Nie można się zgodzić z zarzutem podniesionym w skardze kasacyjnej
jakoby Sąd Okręgowy przyjął, że zawarcie umowy dzierżawy części zakładu pracy
nie stanowi podstawy do przejścia zakładu pracy, o którym mowa w art. 231
§ 1 k.p.
Sąd Okręgowy nie przedstawił takiego poglądu w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku. Sąd Okręgowy nie ustalił jednoznacznie, że do przejścia zakładu pracy lub
18
jego części w ogóle doszło. Sądy obydwu instancji nie wykluczyły, że w
rozpoznawanej sprawie mogło dojść do przejścia zakładu pracy na podstawie
umowy dzierżawy zawartej 31 października 2006 r., która zaczęła obowiązywać 1
listopada 2006 r. Sąd drugiej instancji przyjął, że umowa dzierżawy zaczęła
obowiązywać w dniu 1 listopada 2006 r. i - jak można przypuszczać - uznał tę datę
za dzień faktycznego przejęcia zakładu pracy. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia
Sądu Rejonowego, że na podstawie umowy dzierżawy z 31 października 2006 r.
zostały pozwanym wydzierżawione niektóre pomieszczenia i sprzęt Spółdzielni
Pracy „P.”. Sąd Okręgowy nie ustalił jednak stanowczo, czy wydzierżawione
pomieszczenia były miejscami, w których powódka wykonywała swoje czynności
pracownicze.
Sąd Okręgowy stwierdził, że z dniem 31 października 2006 r. doszło do
rozwiązania umowy o pracę łączącej powódkę ze Spółdzielnią Pracy „P.", a
następnie w dniu 2 listopada 2006 r. powódka zawarła z pozwanymi umowę o
pracę na czas określony. Sąd Okręgowy przyjął za Sądem pierwszej instancji, że
powódka stała się pracownicą pozwanych na skutek zawarcia nowej umowy o
pracę, nie zaś na skutek przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę, stąd art.
231
§ 1 k.p. nie miał do niej zastosowania, zatem brak było podstaw do przyjęcia,
że pozwani stali się z mocy prawa stroną stosunku pracy zawartego na czas
nieokreślony między powódką a Spółdzielnią Pracy „P.”.
W ocenie Sądów obydwu instancji umowa dzierżawy zaczęła obowiązywać
od 1 listopada 2006 r., a zatem po rozwiązaniu umowy o pracę łączącej powódkę
ze Spółdzielnią Pracy „P.” (31 października 2006 r.) a przed podjęciem zatrudnienia
u pozwanych (2 listopada 2006 r.). Sąd Okręgowy za Sądem pierwszej instancji
stwierdził, że nawet przy przyjęciu, że do przejścia zakładu pracy doszło na
podstawie umowy dzierżawy zawartej 31 października 2006 r., to ponieważ umowa
ta obowiązywała od 1 listopada 2006 r., czyli od dnia, w którym powódka nie była
już zatrudniona przez dotychczasowego pracodawcę, (ponieważ jej stosunek pracy
ustał 31 października 2006 r.), nie mogły obejmować jej skutki uregulowania
zawartego w art. 231
§ 1 k.p.
Należy zwrócić uwagę na nieścisłości w dokonanej przez Sąd ocenie
prawnej. Sąd nie wyjaśnił wystarczająco wnikliwie, dlaczego uznał, że powódka nie
19
została przejęta przez nowego pracodawcę w trybie art. 231
§ 1 k.p. Ocena taka,
jak wcześniej wskazano, nie jest w ustalonym stanie faktycznym wykluczona,
jednakże Sąd Okręgowy nie rozważył w wystarczającym stopniu tej kwestii. Do
takiej oceny mogłoby ewentualnie prowadzić np. stwierdzenie nieważności
porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę ze Spółdzielnią „P." jako sprzecznego
z założeniami art. 231
§ 1 k.p., co oczywiście zależy od ponownej oceny tej kwestii
z uwzględnieniem okoliczności faktycznych sprawy.
Zasadność zarzutu naruszenia art. 231
k.p. w powyższym ujęciu przesądziła
o uwzględnieniu skargi kasacyjnej. Przede wszystkim zarzut ten dotyczy
niejednoznacznego ustalenia faktu i daty przejścia zakładu pracy, ewentualnie jego
części, na nowego pracodawcę oraz ustalenia przez Sąd Okręgowy pełnej
dobrowolności i akceptacji przez powódkę zarówno rozwiązania umowy o pracę ze
spółdzielnią na mocy porozumienia stron, jak i warunków zatrudnienia określonych
w umowie o pracę na czas określony zawartej z nowym pracodawcą. Kwestie te -
obok okoliczności związanych z rozwiązaniem umowy o pracę z poprzednim
pracodawcą - powinny być poddane ponownej analizie. Konieczne jest zwłaszcza
rozważenie, czy przy określonym (ustalonym) następstwie zdarzeń zgodne z
prawem i prawnie skuteczne było porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę, czy
też wystąpił skutek prawny z art. 231
k.p. z wynikającymi zeń konsekwencjami dla
treści stosunku pracy, co oznacza zachowanie dotychczasowych praw
przewidzianych w indywidualnym stosunku pracy. Konstrukcja prawna zawarta w
tym przepisie zakłada, że z mocy prawa (w związku z faktem przejęcia zakładu
pracy) zmienia się jedynie podmiot zatrudniający przy zachowaniu dotychczasowej
treści stosunku pracy. Konieczne jest zatem dokonanie ocen prawnych co do
przesłanek porozumienia oraz rozważenie, czy nie naruszyło ono zasady, że
pogorszenie warunków pracy nie może być spowodowane samym faktem transferu.
Pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej są nieuzasadnione.
Odnośnie do zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 84 i 86 k.c. należy
stwierdzić, że nie został on w jakikolwiek sposób uzasadniony w skardze
kasacyjnej, nie wiadomo zatem nawet, jakiej czynności prawnej dokonanej przez
powódkę miałyby dotyczyć sugerowane wady oświadczenia woli (błąd i podstęp).
Zgodnie z art. 84 k.c., w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić
20
się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jak wynika natomiast z art. 86
k.c., jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także
wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności
prawnej. Skarżąca nie przedstawiła w skardze żadnych argumentów faktycznych
ani prawnych dotyczących naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 84 i 86 k.c.
Skarżąca nie określiła nawet, jakiej czynności prawnej miałby dotyczyć błąd, kto ten
błąd popełnił, kiedy został popełniony, oraz kiedy został wykryty. Można jedynie
przypuszczać (domyślać się), że skarżąca miała na myśli czynność prawną w
postaci porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę z poprzednim pracodawcą lub
(ewentualnie również) umowy o pracę z pozwanymi. Uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem
błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie (art.
88 k.c.). W skardze kasacyjnej brak jest nie tylko adekwatnej do tego zarzutu
argumentacji prawnej, ale także informacji dotyczącej ewentualnego uchylenia się
przez powódkę od skutków oświadczeń woli złożonych przy rozwiązaniu umowy o
pracę ze Spółdzielnią Pracy „P.” oraz przy zawarciu umowy o pracę z pozwanymi.
Jeśli chodzi o zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., to podkreślenia wymaga, że
nie może on stanowić podstawy skargi kasacyjnej. Zgodnie bowiem z art. 3983
§ 3
k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Chociaż co do zasady dopuszczalne jest oparcie skargi
kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, to jednak z
wyłączeniem zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), choćby naruszenie odpowiednich przepisów mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej
na podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty. Wyłączenie w art. 3983
§ 3
k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów dotyczących oceny dowodów pozbawia
skarżącego możliwości powoływania się na zarzut naruszenia zasady swobodnej
oceny dowodów przewidzianej w art. 233 k.p.c. (por. postanowienie SN z 23
września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76). Przepis ten reguluje
bowiem bezpośrednio kwestię oceny dowodów.
21
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/