Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 238/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Wojciech Jan Katner
w sprawie ze skargi Skarbu Państwa reprezentowanego przez Komendanta
Powiatowego Policji […]
o wznowienie postępowania
w sprawie z powództwa A.A.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Komendanta Powiatowego
Policji […]
o zapłatę,
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego,
z dnia 10 marca 2005 r., sygn. akt [...],
przy udziale Prokuratora Apelacyjnego
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temuż
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 26 maja 2004 r. zasądził od Skarbu
Państwa – Komendanta Powiatowego Policji […] na rzecz powoda A.A. 545.080,75
zł odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza policji, który wydał
osobie nieupoważnionej zdeponowane w komendzie policji procesory komputerowe
Intel Pentium II w ilości 775 sztuk, stanowiące własność wspólników spółki cywilnej
H. A.A. i H.K.
Apelacja pozwanego od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 10 marca 2005 r.
W dniu 23 maja 2005 r. pozwany Skarb Państwa wniósł skargę
o wznowienie postępowania w tej sprawie, wskazując wykrycie nowych
okoliczności, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona pozwana
nie mogła skorzystać w zakończonym postępowaniu. Okoliczności te miały
wykazać fikcyjny charakter faktur VAT przedstawionych przez powoda A., którymi
potwierdził, że był właścicielem zaginionych procesorów komputerowych.
Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił skargę i obciążył
pozwanego kosztami zastępstwa prawnego. Sąd ten spośród zawnioskowanych
przez stronę dowodów przeprowadził jedynie dowód z przesłuchania w
charakterze świadków H.K. i A.M. W ocenie Sądu zeznania pierwszego świadka
poddają wprawdzie w wątpliwość legalność posługiwania się przez powoda
fakturami na nabywane towary, ale nie dają podstaw do stwierdzenia, że faktury na
konkretne zaginione procesory, za które zostało zasądzone na rzecz powoda
odszkodowanie, zostały zdobyte przez niego w sposób nielegalny. Z kolei do
obciążających powoda zeznań świadka M. Sąd podszedł krytycznie przede
wszystkim ze względu na ostry konflikt istniejący pomiędzy nim a powodem, a
także na niedostateczne sprecyzowanie towaru na który powód miał wystawione
nielegalne faktury, w związku z czym, w ocenie Sądu, nie ma podstaw do przyjęcia
3
domniemania, że powód uzyskał niezgodnie z prawem, zaginione na komendzie
policji procesory. Pozostałych wniosków dowodowych Sąd nie uwzględnił, uznając,
że są one spóźnione, niedopuszczalne z tej przyczyny, że ich przeprowadzenie
godziłoby w sposób niedopuszczalny w zasadę bezpośredniości obowiązującą przy
ocenianiu wiarygodności i mocy dowodów, albo pozwany nie sprecyzował należycie
okoliczności, na które miałyby być dopuszczone.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył pozwany, zastąpiony przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Zarzucił naruszenie art. 235 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c., art. 235 k.p.c., art. 232 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art.
293 § 2 pkt 3 Ordynacji podatkowej oraz art. 403 § 2 k.p.c. w zw. z art. 165 § 5
k.p.k. i wnosił o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można odmówić racji przynajmniej trzem grupom zarzutów skargi
kasacyjnej.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, podstawą wznowienia postępowania na
mocy art., 403 § 2 k.p.c. może być tylko obiektywna niemożność powołania
w poprzednim postępowaniu określonych dowodów, które w tamtym czasie
wprawdzie istniały, ale z przyczyn niezależnych od strony nie mogły być wtedy
przez nią ujawnione (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego
2004 r., V CZ 158/03. z dnia 6 kwietnia 2005 r., III CK 348/04, z dnia 24 czerwca
2009 r., I CZ 32/09, czy z dnia z dnia 10 lipca 2009 r., II CZ 30/09). Wychodząc
z tych założeń Sąd Apelacyjny uznał, że skoro w sprawie niniejszej pozwanym jest
Skarb Państwa, a postępowanie karne o posługiwanie się przez powoda
fałszywymi fakturami prowadzone jest również przez agendy państwowe, to
pozwany miał możliwość wcześniejszego zgłoszenia dowodów świadczących
o tym, że powód w rzeczywistości nie był właścicielem zaginionych na komendzie
policji procesorów. Rozumowanie to traci jednak z pola widzenia zasadniczą
okoliczność, iż, tak jak w sensie prawno – formalnym jest jeden Skarb Państwa, to
jego działania podejmowane są przez wielką ilość stationes fisciones. Jak trafnie
zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 października 2007 r., III CZ
39/07 (OSNC – ZD 2008, nr 2, poz. 50) Skarb Państwa jako taki nie może znać
4
wszystkich faktów i dokumentów, znanych poszczególnym jego jednostkom.
Dlatego ocena możliwości skorzystania ze środków dowodowych przez Skarb
Państwa żądającego wznowienia postępowania odnosi się do jednostek
organizacyjnych, które podejmowały czynności w sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem.
Jest rzeczą oczywistą, że obowiązkiem pozwanego Skarbu Państwa jest
zorganizowanie sprawnego przepływu informacji pomiędzy poszczególnymi
jednostkami, umożliwiającego podejmowanie właściwych działań i decyzji. Dlatego
też Sąd Apelacyjny powinien ocenić czy w sposób realny i obiektywny, przy
prawidłowej organizacji pracy i przepływu informacji, możliwe było dowiedzenie się
przez bezpośrednio zainteresowaną wynikiem niniejszej sprawy jednostkę policji
lub jej jednostkę nadrzędną o prowadzonym postępowaniu przeciwko powodowi w
sprawie posługiwania się fałszywymi fakturami i zapoznanie się z zebranymi tam
dowodami. Dopiero dokonanie takiej oceny staranności działania umożliwi
przesądzenie, czy zgłoszenie w niniejszej sprawie części dowodów jest spóźnione
w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c., czy też nie.
Nietrafne jest stanowisko Sądu odmawiające dopuszczenia dowodów
z protokołów zeznań świadków złożonych w innych sprawach, zwłaszcza, kiedy
chodzi o świadków, których przesłuchanie jest obecnie niemożliwe bądź dlatego, że
nie żyją (św. R.), bądź, że nie da się ustalić ich miejsca pobytu (św. B.). W takiej
sytuacji dopuszczenie dowodu z protokołu ich zeznań jest jedynym rozsądnym
wyjściem procesowym i nie prowadzi do obejścia zasady bezpośredniości
przeprowadzania dowodu. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
15 kwietnia 2005 r., I CK 653/04, niedopuszczalne jest oparcie się wyłącznie na
zeznaniach świadków złożonych w aktach dochodzenia, gdyż wówczas
prowadziłoby to do naruszenia wspomnianej zasady. Taka sytuacja w niniejszej
sprawie jednak nie zachodzi, co czyni w tym zakresie uzasadnionym zarzut
uchybienia art. 235 k.p.c.
Wreszcie nie można odmówić racji skarżącemu, który podważa decyzję
Sądu o oddaleniu wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z dokumentów
objętych tajemnicą skarbową, z uwagi na nieprecyzyjne określenie tezy dowodowej.
5
Jeżeli przedmiot tych dokumentów objęty jest tajemnicą, to wymaganie ścisłego
określenia okoliczności, które mają być udowodnione prowadziłoby rzeczywiście do
niedopuszczalnego naruszenia tej tajemnicy. Sąd zaś ma możliwość zażądania
odpowiednich informacji od organów podatkowych na podstawie art. 298 § 1 pkt 5
Ordynacji podatkowej.
Rzecz jasna, na ogół nie można ocenić środka dowodowego przed jego
przeprowadzeniem. Tym samym nie można też wykluczyć, iż przynajmniej część
z dowodów, które powołano w niniejszej sprawie - stosownie do wymogów art.
403 § 2 k.p.c. - mogłaby mieć wpływ na wynik sprawy. Z tej przyczyn skargę
kasacyjną należało uwzględnić (art. 3933
§ 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 39815
k.p.c.).
Postanowienie o kosztach uzasadnia art. 108 § 2 k.p.c.