Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 lutego 2010 r.
II PK 221/09
Porozumienie o zawieszeniu stosowania w części zakładowego układu
zbiorowego pracy (art. 24127
§ 1 k.p.) obowiązującego w spółdzielni pracy nie
może powodować obniżenia wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na
podstawie spółdzielczej umowy o pracę bez zastosowania art. 185 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr
188, poz. 1848 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 lutego
2010 r. sprawy z powództwa Ryszarda M. przeciwko Spółdzielni Inwalidów W. w
G.W. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w
Poznaniu z dnia 27 marca 2009 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie 1 w części odnoszącej się do żą-
dania zapłaty kwoty 5.376 zł oraz w punktach 2 i 3 w całości i w tym zakresie przeka-
zał sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Po-
znaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego,
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Ryszard M. w pozwie przeciwko Spółdzielni Inwalidów „W.” w G.W. domagał
się zasądzenia na swoją rzecz kwoty 5.376 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za
pracę za okres od dnia 1 stycznia 2006 r. do dnia 31 października 2007 r. (wraz z
odsetkami od dnia 31 października 2007 r. do dnia zapłaty) oraz kwoty 6.500 zł tytu-
łem wynagrodzenia za pełnienie obowiązków kierownika działu metalowego w okre-
sie od grudnia 2005 r. do dnia 31 października 2007 r. (również z odsetkami od dnia
2
31 października 2007 r. do dnia zapłaty). Ponadto powód żądał zapłaty kwoty 750 zł
tytułem nagrody jubileuszowej za 25 lat pracy (wraz z odsetkami od dnia 4 marca
2007 r. do dnia zapłaty) oraz kwoty 59,78 zł tytułem zwrotu kosztów zakupu przez
niego telefonu komórkowego (z odsetkami od dnia 25 października 2007 r. do dnia
zapłaty).
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2009 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Grodzi-
sku Wielkopolskim uwzględnił powództwo jedynie w zakresie roszczenia o zwrot ko-
sztów zakupu telefonu komórkowego. W pozostałym zakresie oddalił powództwo, nie
obciążając powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego strony
pozwanej.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód od 4 marca 1982 r. do 31 października 2007 r.
był zatrudniony przez pozwaną Spółdzielnię na podstawie spółdzielczej umowy o
pracę, przy czym od dnia 4 sierpnia 1998 r. zajmował stanowisko kierownika narzę-
dziowni. W strukturze organizacyjnej pozwanej nie przewidziano - w okresie zatrud-
nienia powoda - działu metalowego jako osobnej jednostki organizacyjnej. Prace
związane z obróbką metali wykonywali pracownicy z działu narzędziowni, w tym po-
wód, który w okresie zwiększonej ilości pracy nadzorował tę produkcję. W okresie
skierowania powoda przez pracodawcę do wykonywania prac związanych z obróbką
metali jego zakres obowiązków kierowniczych w dziale narzędziowni ulegał propor-
cjonalnemu zmniejszeniu. Dodatkowe obciążenie powoda pracą związaną z obróbką
metali nie wymagało od niego zwiększonego nakładu pracy. W pozwanej Spółdzielni
obowiązywał układ zbiorowy pracy. Z uwagi na trudną sytuację ekonomiczną Spół-
dzielni jej zarząd w dniu 29 grudnia 2005 r. zawarł z zakładowymi organizacjami
związkowymi porozumienie o częściowym zawieszeniu stosowania postanowień
układowych. Na mocy tego porozumienia wynagrodzenia pracowników miały ulec
ograniczeniu o 30% i miało nastąpić wstrzymanie wypłat nagród jubileuszowych.
Ograniczenia przewidziane tym porozumieniem powinny obowiązywać do dnia 30
czerwca 2007 r. W roku kalendarzowym 2006 - kiedy to stosowanie postanowień
układu zbiorowego pracy w części dotyczącej przyznawania nagród jubileuszowych
uległo zawieszeniu - powód spełnił przesłanki nagrody jubileuszowej za 25 lat pracy
w pozwanej Spółdzielni. Po upływie okresu czasowego zawieszenia obowiązywania
postanowień układowych pozwana odmówiła powodowi wypłaty tej nagrody jubile-
uszowej.
3
Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwana Spółdzielnia mogła z powołaniem
się na art. 24127
§ 1 k.p. w drodze porozumienia zawartego z zakładowymi organiza-
cjami związkowymi zawiesić obowiązywanie przepisów zakładowego układu zbioro-
wego przez obniżenie wynagrodzeń pracowniczych oraz zawieszenie wypłaty nagród
jubileuszowych. Zdaniem Sądu Rejonowego, skoro ustawa z dnia 16 września 1982
r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) w
żaden sposób nie reguluje materii związanej z obowiązywaniem, zawieszaniem, czy
też wypowiadaniem zakładowych układów zbiorowych, to przepisów tego Prawa nie
można uznać za lex specialis wobec Kodeksu pracy. Reguła kolizyjna lex specialis
derogat legi generali aktualizuje się tylko wówczas, gdy dwa różne akty prawne regu-
lują w odmienny sposób ten sam zakres spraw. Z tej przyczyny do sytuacji prawnej
powoda na podstawie art. 199 Prawa spółdzielczego miały zastosowanie przepisy
działu jedenastego Kodeksu pracy. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że pozwa-
na prawidłowo zastosowała przepisy Kodeksu pracy dotyczące czasowego zawie-
szenia mocy obowiązującej zakładowych układów zbiorowych i dlatego zawieszenie
stosowania układu spowodowało obniżenie wynagrodzenia powoda, początkowo o
30%, a później o 20%. Dlatego roszczenie o zasądzenie wyrównania wynagrodzenia
należało oddalić.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, na uwzględnienie nie zasługiwało również
roszczenie dotyczące wynagrodzenia za pełnienie przez powoda obowiązków kie-
rownika działu metalowego. Według Sądu, skoro w strukturze organizacyjnej pozwa-
nej Spółdzielni formalnie nie istniał dział metalowy, to powód nie mógł „oficjalnie” peł-
nić funkcji jego kierownika. Jednocześnie powód w okresie wykonywania czynności
nadzorczych przy produkcji metalowej miał zmniejszony zakres obowiązków w dziale
narzędziowni. W ten sposób zakres obowiązków powoda nie uległ zwiększeniu w
stopniu, który uprawniałby do przyjęcia, że powód pracował „na dwóch etatach”. Zda-
niem Sądu Rejonowego, pracownik zatrudniony na stanowisku kierowniczym nie
może domagać się dodatkowego wynagrodzenia, jeżeli wykonywana przez niego
praca - poza zwykle wykonywanymi przez niego obowiązkami - mieści się w ogól-
nych ramach rodzaju pracy uzgodnionej przez strony i nie łączy się z koniecznością
pełnienia jej w godzinach nadliczbowych. Powołując się na tezę uchwały Sądu Naj-
wyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PZP 6/08 (OSNP 2008 nr 21-22, poz. 308),
Sąd pierwszej instancji oddalił również roszczenie o zapłatę nagrody jubileuszowej,
4
bowiem - zdaniem Sądu - powód spełnił warunki do wypłaty spornej nagrody w okre-
sie zawieszenia stosowania postanowień układu zbiorowego pracy.
Wyrokiem z dnia 27 marca 2009 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu: 1) oddalił apelację powoda od wyroku Sądu pierwszej
instancji w części oddalającej powództwo, 2) w częściowym uwzględnieniu zażalenia
pozwanej w zakresie kosztów postępowania zmienił punkt 6 wyroku Sądu Rejonowe-
go w ten sposób, że zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.800 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i oddalił zażalenie w pozostałym zakresie,
3) obciążył powoda kosztami postępowania odwoławczego i zasądził od niego na
rzecz pozwanej kwotę 1.050 zł.
Sąd Okręgowy - podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji - wy-
wiódł, że nie ma żadnych racjonalnych podstaw do tego, by wykluczyć możliwość
zastosowania w przedmiotowej sprawie art. 24127
§ 1 k.p., skoro problematyka doty-
cząca zakładowych układów pracy (ich obowiązywania, zawieszania stosowania oraz
wypowiadania) została wyczerpująco uregulowana w Kodeksie pracy, a jednocześnie
została pominięta w Prawie spółdzielczym. Jeśli więc prawa i obowiązki pracowników
zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę mogą być regulowane
przez zakładowy układ zbiorowy pracy, to logiczną konsekwencją tego musi być
stwierdzenie, że do spraw związanych z obowiązywaniem tego układu należy stoso-
wać wszystkie regulacje Kodeksowe związane z tą materią, a więc również możli-
wość zawieszenia stosowania układu. Bezzasadne w tym kontekście jest twierdzenie
powoda, że zawieszenie obowiązywania zakładowego układu pracy doprowadziło do
naruszenia art. 9 § 2 k.p. Możliwość zastosowania art. 24127
§ 1 k.p. jest konsekwen-
cją przyjęcia, że nie ma podstaw, aby ten przepis musiał ustąpić pierwszeństwa art.
185 Prawa spółdzielczego, skoro art. 24127
§ 1 k.p. reguluje możliwość zawieszenia
obowiązywania układu, zaś art. 185 Prawa spółdzielczego dotyczy „zupełnie innej
sytuacji związanej z możliwością skracania przez walne zgromadzenie spółdzielni,
czasu pracy pracowników, przy jednoczesnym, proporcjonalnym obniżeniu ich wyna-
grodzenia”. W sprawie w ogóle nie doszło więc do naruszenia „zasady pierwszeń-
stwa aktów rangi ustawowej nad postanowieniami układów zbiorowych pracy”.
W odniesieniu do roszczenia o wynagrodzenie za pełnienie obowiązków kie-
rownika działu metalowego Sąd odwoławczy wskazał, że w okresach, kiedy powód
faktycznie nadzorował produkcję metalową, jego obowiązki jako kierownika działu
narzędziowni spadły do minimum. Nie doszło zatem do zwiększenia „ogólnej ilości”
5
obowiązków pracowniczych powoda. Słuszne było więc zakwalifikowanie przez Sąd
pierwszej instancji czynności powoda związanych z nadzorowaniem przez niego pro-
dukcji metalowej jako pracy ściśle powiązanej z ogólnymi ramami rodzaju pracy
uzgodnionego przez strony. Skoro zaś ta praca nie wymagała świadczenia jej w go-
dzinach nadliczbowych, to pozwana nie była zobowiązana do dodatkowego wynagra-
dzania powoda. Sąd Okręgowy uzupełniająco dodał, że obowiązująca powoda Karta
Służby Pracownika przewidywała w zakresie obowiązków pracowniczych wykonywa-
nie przez niego innych poleceń służbowych. Nie sposób przyjąć, że dotyczyło to wy-
łącznie obowiązków w zakresie kierowania przez powoda działem narzędziowni. Jed-
nocześnie powód nie został na stałe oddelegowany do nadzorowania produkcji meta-
lowej, a jedynie pracodawca powierzył mu obowiązki będące uzupełnieniem jego
podstawowych obowiązków pracowniczych w związku ze znacznym zmniejszeniem
ilości pracy wykonywanej przez niego w dziale narzędziowni.
Od wyroku Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację powoda od wy-
roku Sądu pierwszej instancji w zakresie roszczeń o wyrównanie wynagrodzenia za
pracę oraz o wynagrodzenie za pełnienie obowiązków kierownika działu metalowego
powód wniósł skargę kasacyjną, w której zarzucił naruszenie: 1) art. 185 Prawa spół-
dzielczego oraz art. 24127
k.p., przez przyjęcie, że między tymi przepisami „nie za-
chodzi relacja o charakterze lex specialis określona w art. 77 § 2 k.p. i art. 199 Prawa
spółdzielczego” oraz że te przepisy stanowią „dwie niezależne od siebie podstawy
zawieszenia stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających
prawa i obowiązki pracowników, których wiąże z pracodawcą spółdzielcza umowa o
pracę, a także, że wyłącznie od wyboru pracodawcy zależy, który z powołanych prze-
pisów zastosuje”; 2) art. 9 § 2 k.p., przez przyjęcie, że zawieszenie zakładowego
układu zbiorowego pracy może prowadzić do sytuacji pracowników mniej korzystnej
niż gwarantują to przepisy Prawa spółdzielczego w zakresie, w jakim reguluje ono
prawa pracowników zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę (mię-
dzy innymi art. 185); 3) art. 42 i 78 k.p., przez przyjęcie, że pracodawca może dowol-
nie, jedynie na podstawie klauzuli o wykonywaniu innych poleceń służbowych, powie-
rzać pracownikowi dodatkowe obowiązki na innym stanowisku pracy niż wskazane w
treści umowy o pracę, bez uprzedniej zmiany tej umowy w części dotyczącej wyna-
grodzenia za pracę.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych powód wywiódł w szczególności, że
prawna możliwość obniżenia wynagrodzenia pracownikom zatrudnionym na podsta-
6
wie spółdzielczej umowy o pracę wynika z art. 185 Prawa spółdzielczego, który jed-
nocześnie wymaga skrócenia tym pracownikom równomiernie czasu pracy. Obniże-
nie wynagrodzenia musi być uzasadnione gospodarczą koniecznością oraz potrzebą
zapewnienia pracy wszystkim członkom spółdzielni pracy. Tylko w tym trybie można
obniżyć wynagrodzenie pracowników zatrudnionych na podstawie spółdzielczej
umowy o pracę. Skoro pozwana uzasadniała zawieszenie stosowania zakładowego
układu zbiorowego pracy „sytuacją finansową będącą skutkiem braku zamówień”
oraz „uniknięciem zwolnień pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy”, to
ta przyczyna odpowiada dyspozycji art. 185 Prawa spółdzielczego. Według skarżą-
cego, „mniejsza dolegliwość”, jaką powoduje obniżenie wynagrodzenia wraz z jedno-
czesnym odpowiednim skróceniem czasu pracy, wymaga uchwały walnego zgroma-
dzenia spółdzielni, przy czym uchwała może zostać zaskarżona przez jej członka.
Natomiast „większa dolegliwość” w postaci obniżenia wynagrodzenia bez skracania
czasu pracy może zostać skutecznie wprowadzona decyzją zarządu, w podjęciu któ-
rej członek spółdzielni nie uczestniczy. Dlatego w sprawie nie bez znaczenia pozo-
staje zatrudnianie przez pozwaną na podstawie spółdzielczego stosunku pracy tylko
części załogi, która w pozostałej części jest zatrudniona na podstawie „normalnej”
umowy o pracę. Zdaniem powoda, przepisy Prawa spółdzielczego nie przewidują
zmniejszenia wynagrodzenia pracownikowi-spółdzielcy w innym trybie niż wskazany
w art. 184 lub 185 tego Prawa. Zawieszenie postanowień układowych nie może zaś
pogorszyć sytuacji pracownika w taki sposób, by jego uprawnienia były mniej korzyst-
ne niż przewidują to przepisy ustawowe. Ponadto - zdaniem powoda - nieuprawnione
było przyjęcie przez Sądy obu instancji, że pracodawca może dowolnie powierzać
pracownikowi obowiązki (także na innym stanowisku pracy), niezależnie od obowiąz-
ków wykonywanych na podstawie umowy o pracę i bez konieczności wprowadzenia
w odpowiednim trybie zmian do umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia. Pozwana
nie miała prawa wydać powodowi polecenia służbowego wykonywania obowiązków
kierownika działu metalowego (czyli na innym stanowisku pracy) na podstawie „Karty
Służby Pracownika” przewidującej wykonywanie innych poleceń przełożonych. Naka-
zanie powodowi wykonywania pracy na innym stanowisku pracy, niezależnie od obo-
wiązków kierownika narzędziowni, powodowało, że skarżący kierował dwoma dzia-
łami (działem narzędziowni i metalowym). Dopiero w toku procesu pozwana zaprze-
czyła, jakoby kiedykolwiek planowała utworzenie stanowiska kierownika działu meta-
lowego. Aprobując tego rodzaju działania pracodawcy Sądy obu instancji zezwalają
7
na zlecanie pracownikom każdych czynności, co stoi w sprzeczności z art. 8 k.p.
Działanie pozwanej naruszało przepisy prawa pracy, bowiem powierzyła powodowi w
grudniu 2005 r. dodatkowe obowiązki i odpowiedzialność w zakresie funkcjonowania
produkcji metalowej, obiecywała utworzenie wyodrębnionego działu i powierzenie
funkcji kierownika skarżącemu, a po upływie przeszło roku odstąpiła od tego zamiaru
bez jakichkolwiek konsekwencji. Zdaniem powoda, nie do przyjęcia jest twierdzenie
Sądów obu instancji, że jeśli zakres czynności danego pracownika zostaje poszerzo-
ny o obowiązek podporządkowania się dodatkowym poleceniom, to mogą one pole-
gać na wyznaczaniu mu jakiejkolwiek (wszelkiej) pracy. Skoro art. 78 § 1 k.p. wyma-
ga, by wynagrodzenie za pracę było tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności
rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a
także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy, to za niedopuszczalne powinno
być uznane obchodzenie tego przepisu przez zaniechanie wprowadzenia odpowied-
nich postanowień do umowy o pracę lub do „innych dokumentów regulujących za-
sady pracy i płacy pracownika”.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części
oraz o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w punktach 1 i 2 i o
zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 5.376 zł tytułem wyrównania wyna-
grodzenia za pracę za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r. oraz kwoty 6.500 zł
tytułem wynagrodzenia za pełnienie obowiązków kierownika działu metalowego,
ewentualnie wniósł o uchylenie w powyższym zakresie obydwu wydanych w tej spra-
wie wyroków i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpo-
znania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona częściowo w zakresie dotyczącym rosz-
czenia o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od dnia 1 stycznia 2006 r. do
dnia 31 października 2007 r. Trafne w tym przedmiocie są zarzuty naruszenia art.
185 Prawa spółdzielczego oraz art. 9 § 2 i art. 24127
k.p. W myśl art. 77 k.p., stosu-
nek pracy między spółdzielnią pracy a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą
umowę o pracę (§ 1), przy czym nawiązany w ten sposób stosunek pracy regulują
8
przepisy Prawa spółdzielczego, a dopiero w zakresie nieuregulowanym odmiennie tą
ustawą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy (§ 2). Z kolei art. 199 Prawa
spółdzielczego stanowi, że w sprawach nieuregulowanych przepisami art. 182-198
tego Prawa, do spółdzielczej umowy o pracę stosuje się odpowiednio przepisy prawa
pracy, z wyjątkiem przepisów Kodeksu pracy o zawieraniu umów o pracę na okres
próbny. Zestawienie tych regulacji prowadzi do jednoznacznego wniosku, że do spół-
dzielczej umowy o pracę należy w pierwszym rzędzie stosować przepisy Prawa spół-
dzielczego, a dopiero w drugiej kolejności - w razie, gdy dana kwestia nie została
uregulowana w Prawie spółdzielczym - przepisy prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1
k.p. Jeśli więc w przepisach Prawa spółdzielczego brakuje regulacji wzajemnych re-
lacji pomiędzy podmiotami spółdzielczego stosunku pracy (spółdzielnią pracy i jej
członkiem), to normatywnymi źródłami kształtującymi sytuację prawną stron tego sto-
sunku są przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych,
a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie poro-
zumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron
stosunku pracy. Nie powinna zatem budzić wątpliwości możliwość objęcia pracowni-
ków zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę postanowieniami ukła-
dów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. Niemniej jednak postanowienia
układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie
mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych
ustaw i aktów wykonawczych, a postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być
mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i po-
rozumień zbiorowych (art. 9 § 2 i 3 k.p.).
Przepis art. 91
k.p. (wprowadzony do Kodeksu pracy z dniem 29 listopada
2002 r. przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 135, poz. 1146 ze zm.)
umożliwia zawieszenie stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy,
określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, o ile takie zawieszenie jest
uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy. Jednakże takie porozumienie nie może
dotyczyć zawieszenia stosowania powszechnie obowiązujących przepisów prawa
pracy. Porozumienie, na mocy którego pracodawca oraz reprezentująca pracowni-
ków organizacja związkowa (przedstawicielstwo pracowników) postanawiają zawiesić
stosowanie przepisów prawa pracy na okres nie dłuższy niż 3 lata, nie może zatem
dotyczyć (zawieszać) norm Prawa spółdzielczego (art. 182-198). Analogiczną możli-
9
wość - jaka została wprowadzona w art. 91
k.p. - ustawodawca przewidział w art.
24127
k.p. w odniesieniu do układów zbiorowych pracy. Również ten przepis nie daje
podstaw do okresowego zawieszenia stosowania przepisów prawa powszechnie
obowiązującego. Możliwość zawieszenia stosowania postanowień układowych po-
dyktowana jest głównie potrzebą uzdrowienia sytuacji finansowej pracodawcy, w celu
ratowania miejsc pracy zagrożonych trudnościami finansowymi (por. uzasadnienie
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2006 r., SK 41/05, OTK-A
2006 nr 9, poz. 126). Wskutek zawarcia takiego porozumienia od daty w nim określo-
nej z mocy prawa (bez potrzeby dokonywania wypowiedzeń zmieniających) dochodzi
do zmiany warunków zatrudnienia wynikających z układu (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 27 października 2004 r., I PK 627/03, OSNP 2005 nr 12, poz. 168; por.
też wyrok z dnia 6 grudnia 2005 r., III PK 91/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 316; OSP
2007 nr 11, poz. 132, z glosą B. Cudowskiego). Okresowe zawieszenie stosowania
postanowień układu zbiorowego pracy sprowadza się zatem do zastąpienia na ten
czas „układowej” treści stosunków pracy treścią „ustawową” (uzasadnienie wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2005 r., I PK 191/04, OSNP 2005 nr 21, poz.
335). Skoro w myśl art. 24127
§ 3 k.p., w zakresie i przez czas określony w porozu-
mieniu zawieszającym stosowanie układu, nie stosuje się z mocy prawa (w całości
lub części) tylko tych warunków zatrudnienia, które wynikają z układu zbiorowego, to
- pomimo wejścia w życie takiego porozumienia - w dalszym ciągu wobec pracownika
pozostającego w spółdzielczym stosunku pracy należy stosować powszechnie obo-
wiązujące regulacje zawarte w Prawie spółdzielczym. Nie ulega zatem wątpliwości,
że porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy nie może zwal-
niać pracodawcy z obowiązku przestrzegania zasady wyrażonej w art. 182 Prawa
spółdzielczego, zgodnie z którą spółdzielnia pracy i jej członek mają obowiązek
pozostawania ze sobą w spółdzielczym stosunku pracy, zaś członek spółdzielni ma
prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych
oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni.
Zawieszenie stosowania układu zbiorowego pracy nie może prowadzić do nie-
stosowania art. 184 i 185 Prawa spółdzielczego, a przepisy te stanowią wyłączną
podstawę zmiany warunków zatrudnienia pracownika-członka spółdzielni pracy (por.
H. Cioch: Zarys prawa spółdzielczego, Warszawa 2007, s. 104). W myśl art. 184 § 1
Prawa spółdzielczego, wypowiedzenie członkowi spółdzielni warunków pracy lub
płacy jest dopuszczalne, gdy jest uzasadnione potrzebami gospodarczymi lub organi-
10
zacyjnymi spółdzielni, a w szczególności wprowadzeniem nowych zasad wynagra-
dzania, likwidacją działu pracy, w którym członek jest zatrudniony, likwidacją zajmo-
wanego przez niego stanowiska pracy albo koniecznością zatrudnienia na danym
stanowisku osoby o wyższych lub specjalnych kwalifikacjach; albo w razie utraty
przez członka zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orze-
czeniem lekarskim albo niezawinionej przez niego utraty uprawnień koniecznych do
jej wykonywania. Zaproponowane członkowi nowe warunki pracy lub płacy powinny
odpowiadać jego kwalifikacjom i możliwościom gospodarczym spółdzielni (art. 184 §
2).
W rozpoznawanej sprawie kluczowe znaczenie ma art. 185 Prawa spółdziel-
czego, zgodnie z którym w razie gospodarczej konieczności walne zgromadzenie
spółdzielni, w celu zapewnienia pracy wszystkim członkom, może skrócić równomier-
nie czas pracy i zmniejszyć odpowiednio wynagrodzenie członków bez wypowiedze-
nia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków. Uchwała walnego zgromadzenia
powinna dotyczyć co najmniej jednego działu pracy lub wszystkich członków wykonu-
jących pracę tego samego rodzaju. Przepis ten zawiera specyficzną konstrukcję
funkcjonującą w spółdzielczych stosunkach pracy, chroniącą ich trwałość. Stwarza
ona dla spółdzielni możliwość zmiany treści spółdzielczego stosunku pracy w drodze
jednostronnej czynności prawnej, dokonanej bez zgody jej członka (A. Nowak: Prawo
spółdzielcze [w:] Prawo pracy, Warszawa 1997-2005), przy czym może się to odbyć
bez wypowiadania warunków pracy i płacy (A. Stefaniak: Prawo spółdzielcze oraz
ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa
2009, s. 163). Ustawowymi przesłankami dozwolonych zachowań spółdzielni prowa-
dzących do jednostronnej zmiany treści spółdzielczego stosunku pracy są warunki
gospodarcze (gospodarcza konieczność), w jakich spółdzielnia się znajduje w chwili
dokonania tej czynności oraz cel polegający na zapewnieniu pracy wszystkim człon-
kom. Przedmiotowa regulacja jest między innymi konsekwencją tego, że spółdzielnia
pracy jest osobą prawną o charakterze korporacyjnym, w której walne zgromadzenie
członków - jako organ tej osoby prawnej - zrzesza wszystkich zainteresowanych
spółdzielców-pracowników. Konstrukcja ta daje zatem możliwość zmiany warunków
pracy z pominięciem bezpośrednio zainteresowanych jako pracowników (M. Gers-
dorf: Próba umiejscowienia nowych porozumień o zawieszeniu postanowień umów o
pracę w polskim porządku prawnym, PiZS 2003 nr 1, s. 11). Jednak pogorszenie wa-
runków zatrudnienia pracowników-członków spółdzielni przez zmniejszenie im wyna-
11
grodzenia może odbyć się tylko z jednoczesnym obniżeniem wymiaru ich czasu
pracy. Oznacza to, że - w przeciwieństwie do sytuacji prawnej opisanej w art. 91
oraz
24127
§ 3 k.p. - niemożliwe jest w razie wystąpienia przesłanek wskazanych w art.
185 Prawa spółdzielczego obniżenie wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na
podstawie spółdzielczej umowy o pracę, przy zachowaniu ich dotychczasowego wy-
miaru czasu pracy. Takie rozwiązanie wynika ze szczególnego charakteru zatrudnie-
nia w ramach spółdzielczego stosunku pracy, w którym osoba zatrudniona występuje
niejako w podwójnej roli: z jednej strony jako pracownik, a z drugiej jako spółdzielca
– „właściciel” spółdzielni i członek organu kolegialnego podejmującego najważniejsze
decyzje gospodarcze w spółdzielni.
Porównanie treści art. 185 Prawa spółdzielczego oraz art. 24127
k.p. prowadzi
do wniosku, że zakresy regulacji (hipotezy) tych przepisów wzajemnie na siebie za-
chodzą (krzyżują się). Oba przepisy dotyczą (trudnej) sytuacji finansowej (gospodar-
czej konieczności) pracodawcy oraz mają na celu ratowanie miejsc pracy zagrożo-
nych trudnościami finansowymi pracodawcy (zapewnienie pracy wszystkim członkom
spółdzielni). Jeżeli więc w spółdzielni pracy obowiązuje zakładowy układ zbiorowy
pracy, a jego zawieszenie na podstawie art. 24127
k.p. polega na obniżeniu wynagro-
dzenia pracowników, to równocześnie spełnione są też przesłanki stosowania art.
185 Prawa spółdzielczego, który ma pierwszeństwo (art. 77 § 2 k.p. i art. 199 Prawa
spółdzielczego) i którego stosowania nie może wyłączyć porozumienie o zawieszeniu
układu. Inaczej mówiąc, porozumienie o zawieszeniu postanowień zakładowego
układu zbiorowego obowiązującego w spółdzielni pracy (art. 24127
k.p.) nie może
powodować obniżenia wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie
spółdzielczej umowy o pracę, bez zastosowania art. 185 Prawa spółdzielczego. Z tej
przyczyny zachodzi więc konieczność uchylenia zaskarżonego w wyroku w części, w
której dotyczy on żądania zapłaty kwoty 5.376 zł i przekazania w tym zakresie
sprawy do ponownego rozpoznania.
W pozostałym zakresie (w części odnoszącej się do roszczenia o zapłatę
kwoty 6.500 tytułem wynagrodzenia za pełnienie przez powoda dodatkowych czyn-
ności) skarga kasacyjna podlega oddaleniu, gdyż zarzut obrazy art. 42 i art. 78 k.p.
jest bezzasadny. W judykaturze Sądu Najwyższego prezentowany jest konsekwent-
nie pogląd, zgodnie z którym jeśli wykonywane przez pracownika dodatkowe czynno-
ści mieszczą się w ogólnych ramach rodzaju pracy objętego treścią stosunku pracy,
to pracownikowi (zwłaszcza zatrudnionemu na stanowisku kierowniczym) nie przysłu-
12
guje z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie (wyrok z dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN
461/97, OSNAPiUS 1998 nr 22, poz. 657), zaś polecenie wykonywania takich czyn-
ności - jeśli nie narusza istotnych elementów treści stosunku pracy wynikających w
szczególności z umowy o pracę - nie wymaga dokonania wypowiedzenia zmieniają-
cego (wyrok z dnia 7 listopada 1974 r., I PR 332/74, OSNCP 1975 nr 6, poz. 103;
OSPiKA 1975 nr 9, poz. 206, z glosa L. Florka; wyrok z dnia 7 września 2005 r., II PK
292/04, OSNP 2006 nr 7-8, poz. 114; wyrok z dnia 5 marca 2007 r., I PK 228/06,
OSNP 2008 nr 7-8, poz. 100 oraz wyrok z dnia 2 października 2008 r., I PK 73/08,
LEX nr 509025). Jeżeli zatem rodzaj pracy i miejsce jej świadczenia zostały w umo-
wie o pracę określone w sposób ogólny, to utrzymanie się w granicach wyznaczo-
nych takim określeniem oznacza, że nie zachodzi istotna zmiana warunków pracy, a
jedynie ich konkretyzacja w ramach pracy podporządkowanej kierownictwu praco-
dawcy.
Z ustaleń faktycznych sprawy (którymi Sąd Najwyższy pozostaje związany w
myśl art. 39813
§ 2 k.p.c.) wynika, że powód wykonywał obowiązki pracownicze jako
kierownik narzędziowni (jednostki ujętej formalnie w strukturze organizacyjnej pozwa-
nej). W strukturze organizacyjnej spółdzielni nie przewidziano - w spornym okresie -
działu metalowego jako odrębnej jednostki organizacyjnej, zaś prace związane z ob-
róbką metali wykonywali pracownicy z działu narzędziowni, w tym powód. Mając na
uwadze kierownicze kwalifikacje powoda, pozwany pracodawca był uprawniony do
polecenia powodowi - w ramach rodzaju prac wynikającego z łączącego strony sto-
sunku pracy - wykonywania zadań związanych z nadzorowaniem prac przy obróbce
metalu. Te okoliczności świadczą o tym, że do wykonywania wskazanych prac powód
był zobowiązany bez konieczności zmiany jego warunków zatrudnienia. Za wykony-
waną w ten sposób pracę, której powód nie świadczył w godzinach nadliczbowych
(bo w trakcie wykonywania prac przy obróbce metali zakres obowiązków powoda w
dziale narzędziowni był proporcjonalnie zmniejszany), pozwana nie miała obowiązku
dodatkowo wynagradzać pracownika, tym bardziej że dodatkowe obciążenie powoda
pracą przy obróbce metali nie wymagało od powoda zwiększonego nakładu pracy.
Z powołanych wyżej przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 i art.
108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej zawartego w jego punk-
cie pierwszym rozstrzygnięcia o żądaniu zapłaty wyrównania wynagrodzenia, a - w
konsekwencji - także co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu (zawartego w punk-
tach 2 i 3 zaskarżonego wyroku) i przekazał sprawę Sądowi odwoławczemu do po-
13
nownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Nato-
miast w pozostałej części Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art.
39814
k.p.c.
========================================