Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZP 2/10
POSTANOWIENIE
Dnia 18 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa Wojewódzkiego Inspektoratu Transportu Drogowego w G.
przeciwko Bogdanowi C.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 marca 2010 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 20 listopada 2009 r.,
"Czy przepis art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 roku o
służbie cywilnej (Dz. U. 2006, Nr 170, poz. 1218 ze zm.) dopuszczał
możliwość zawarcia z kandydatem na inspektora Inspekcji Transportu
Drogowego, o którym mowa w par. 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 5 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych
warunków odbywania praktyki, sposobu organizacji kursów
specjalistycznych i przeprowadzania egzaminów kwalifikacyjnych dla
kandydatów na inspektorów Inspekcji Transportu Drogowego (Dz. U.
2002 r., Nr 5, poz. 50 ze zm.) zatrudnionym na stanowisku urzędniczym
w służbie cywilnej umowy określającej prawa i obowiązki stron
związane z uczestnictwem kandydata w kursie specjalistycznym (tzw.
umowy o szkolenie), w której strony ustanawiają obowiązek
pracownika zwrotu kosztów szkolenia na wypadek rozwiązania przez
2
pracownika umowy o pracę przed upływem oznaczonego w umowie
okresu pracy ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Okoliczności faktyczne sprawy, w której wyłoniło się rozpoznawane
zagadnienie prawne przedstawiają się następująco. 26 września 2007 r. pozwany
Bogdan C. i powód Wojewódzki Inspektorat Transportu Drogowego w G. zawarli
umowę o pracę na czas określony od 30 września 2007 r. do 15 kwietnia 2008 r.
Pozwany został zatrudniony na stanowisku referenta na terenie województwa X. w
pełnym wymiarze czasu pracy. Było to stanowisko wspomagające w służbie
cywilnej. W umowie wskazano, że w sprawach w niej nieuregulowanych
zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej
(Dz. U. Nr 170, poz. 1218, z późn. zm.) oraz ustawy kodeks pracy. Tego samego
dnia strony podpisały umowę o szkolenie, na podstawie której pracodawca
skierował pozwanego na szkolenie przewidziane w art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 6
września 2001 r. o transporcie drogowym (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 125,
poz. 874 ze zm.) i zobowiązał się pokryć koszty zakwaterowania i wyżywienia
według okresowych rozliczeń przedstawianych przez organizatora szkolenia, a
także koszty przejazdu na rozpoczęcie i zakończenie szkolenia, na praktyki
zawodowe odbywane w Wojewódzkim Inspektoracie, na codwutygodniowe powroty
z miejsca delegowania do miejsca zamieszkania. W umowie wskazano, że koszty
organizacyjne szkolenia, obejmujące koszty poniesione na wynajem sal
wykładowych oraz wynagrodzenia wykładowców pokryje Główny Inspektorat
Transportu Drogowego. Pracownik zobowiązał się do ukończenia szkolenia i
złożenia egzaminu kwalifikacyjnego z wynikiem pozytywnym, przepracowania w
zakładzie pracy 3 lat, począwszy od dnia złożenia egzaminu kwalifikacyjnego.
Ponadto pracownik (pozwany) zobowiązał się w przypadku przerwania szkolenia
lub niezaliczenia egzaminu kwalifikacyjnego do zwrotu w całości wszystkich
kosztów wymienionych w § 1 ust. 1 i 2 umowy, w przypadku wcześniejszego niż
3
przed upływem okresu 3 lat rozwiązania umowy o pracę zobowiązał się zwrócić
pracodawcy koszty, o których mowa w § 1 ust. 1 i Głównemu Inspektoratowi
Transportu Drogowego koszty, o których mowa w § 1 ust. 2. Koszty podlegające
zwrotowi podlegają proporcjonalnemu zmniejszeniu w stosunku do okresu
przepracowanego po złożeniu egzaminu kwalifikacyjnego według określonego w
umowie wzoru. W treści umowy wskazano, że obowiązuje ona od 1 października
2007 r. do dnia zakończenia szkolenia, zaś w zakresie nieuregulowanym w umowie
zastosowanie mają przepisy ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym,
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia
kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, kodeksu cywilnego
(Dz.U. z 1993 r. Nr 103, poz. 472 ze zm.). Pozwany ukończył szkolenie z wynikiem
pozytywnym. Dlatego też 29 marca 2008 r. strony zawarły umowę o pracę na czas
określony od 29 marca 2008 r. do 28 marca 2011 r. Pozwany został zatrudniony na
stanowisku młodszego inspektora transportu drogowego w C. w pełnym wymiarze
czasu pracy. Stanowisko to zostało zaliczone do grupy stanowisk specjalistycznych
w służbie cywilnej. W dniu 24 września 2008 r. pozwany złożył oświadczenie o
wypowiedzeniu umowy o pracę. Wobec tego powód wniósł do Sądu Rejonowego
pozew o zasądzenie od pozwanego Bogdana C. 4 886,95 zł z tytułu zwrotu
kosztów szkolenia na podstawie umowy o szkolenie z 26 września 2007 r. W
odpowiedzi na pozew Bogdan C. wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 30 czerwca 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo.
Rozpoznając apelację powoda od tego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że
zgodnie z art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej członek
korpusu służby cywilnej nie ponosi opłat z tytułu uczestnictwa w szkoleniach
przewidzianych dla służby cywilnej. W ocenie Sądu możliwe są dwie interpretacje
tego przepisu. Po pierwsze, jego literalna wykładnia prowadzić może do wniosku, iż
członek korpusu służby cywilnej jedynie tak długo nie ponosi kosztów szkoleń
przewidzianych dla członków korpusu służby cywilnej, jak długo piastuje stanowisko
w służbie cywilnej. Możliwy jest zatem wniosek, że hipoteza tego przepisu obejmuje
wyłącznie okres od rozpoczęcia pracy na stanowisku należącym do korpusu służby
cywilnej do zakończenia piastowania takiego stanowiska. W tym okresie nie można
4
żądać od pracownika - członka korpusu służby cywilnej - zwrotu kosztów szkoleń, w
których brał on udział. W konsekwencji, skoro rozważany przepis nie reguluje
(pozytywnie ani negatywnie) sytuacji po ustaniu stosunku pracy, to strony mogą
zawrzeć umowę określającą ich prawa i obowiązki (umowę o szkolenie), w której
ustanawiają obowiązek pracownika zwrotu kosztów szkolenia na wypadek
rozwiązania przez niego umowy o pracę przed upływem oznaczonego w umowie
okresu pracy. Miałaby wówczas zastosowanie zasada, iż pracownik ma obowiązek
zwrócić koszty szkolenia, gdy wynika to z uzgodnienia stron stosunku pracy (wyrok
Sądu Najwyższego z 14 maja 1998 r., I PKN 110/98, OSNP 1999 nr 10, poz. 338).
Po drugie, możliwe jest interpretacja, według której art. 76 ust. 2 statuuje dla
pracowników będących członkami korpusu służby cywilnej zasadę nieodpłatności
szkoleń. Z ustępu pierwszego tego artykułu wynika, iż uczestnictwo członka
korpusu służby cywilnej w szkoleniach przewidzianych dla służby cywilnej jest
traktowane na równi z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych. Po
stronie pracodawcy powstaje więc obowiązek poniesienia opłat z tytułu
uczestnictwa pracownika w szkoleniach przewidzianych dla służby cywilnej (w tym
szkoleniach specjalistycznych). W takiej sytuacji ten obowiązek pracodawcy - i
odpowiadające mu uprawnienie pracownika - stają się obligatoryjnym składnikiem
umowy o pracę, którego treść nie może być przez strony uregulowana mniej
korzystnie niż przewidują to odpowiednie przepisy, a to ze względu na zasadę
wyrażoną w art. 18 § 1 k.p. Skoro więc ustawodawca nie przewidział możliwości
żądania od pracownika zwrotu kosztów odbytych szkoleń w przypadku rozwiązania
stosunku pracy przed upływem określonego okresu zatrudnienia, to brak jest
podstaw do zmiany tej zasady przez zawarcie umowy, na podstawie której w
przypadku rozwiązania umowy o pracę przez upływem określonego czasu,
pracownik zobowiązany będzie do zwrotu kosztów szkoleń. Wobec tego obciążanie
pracownika zatrudnionego na stanowisku urzędniczym w służbie cywilnej takimi
kosztami stałoby w sprzeczności z ustawą o służbie cywilnej. W rezultacie, można
by przyjąć, że zawarta przez strony umowa w zakresie obowiązku zwrotu kosztów
szkolenia - jako sprzeczna z ustawą — jest dotknięta nieważnością (art. 58 k.c.).
Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawione rozważania wskazują na to, że w
sprawie powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które
5
powinno być przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. W
przekonaniu Sądu wątpliwości te dotyczą wykładni art. 76 ust. 2 ustawy z 24
sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej, mającego zastosowanie w ustalonym stanie
faktycznym sprawy, a rozstrzygnięcie zagadnienia ma istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, bowiem przedstawione wykładnie tego przepisu mogą
doprowadzić do przeciwstawnych rozstrzygnięć.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego może być jedynie kwestia budząca poważne wątpliwości
prawne, na którą odpowiedź jest niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Konieczne
jest zatem istnienie związku przyczynowego między przedstawionym zagadnieniem
prawnym (i ewentualną uchwałą Sądu Najwyższego) a podjęciem przez sąd
odwoławczy decyzji jurysdykcyjnej co do istoty sprawy. Z tej przyczyny sąd drugiej
instancji, przedstawiając Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne, jest obowiązany wykazać, dlaczego rozstrzygnięcie tego zagadnienia jest
niezbędne do rozpoznania środka odwoławczego (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, LEX nr 529760 i tam powołane
wcześniejsze orzecznictwo). Dlatego Sąd Najwyższy odmówił udzielania
odpowiedzi na rozpatrywane pytanie prawne, uznając że Sąd Okręgowy nie
wykazał, że odpowiedź ta jest konieczna w takim rozumieniu.
Przed uzasadnieniem powyższego stwierdzenia z odwołaniem się do
postanowienia Sądu Okręgowego, konieczne jest przypomnienie, że postępowanie
określone w art. 390 § 1 k.p.c. jest w zakresie, w jakim toczy się przed Sądem
drugiej instancji elementem postępowania apelacyjnego. W szczególności oznacza
to, że zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji „rozpoznaje sprawę w
granicach apelacji”, co z jednej strony oznacza przysługiwanie temu sądowi pełnej
swobody jurysdykcyjnej, ograniczonej jedynie granicami zaskarżenia, z drugiej zaś
obowiązek rozważenia wszystkich zarzutów i wniosków podniesionych w apelacji
oraz zgłoszonych w pismach procesowych składanych w toku postępowania
apelacyjnego. Obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza
6
zarówno bezwzględny zakaz wykraczania przez Sąd drugiej instancji poza te
granice, jak też nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w
apelacji zarzutów i wniosków (postanowienie Sądu Najwyższego z 21 sierpnia 2003
r., III CKN 392/01, OSNC 2004, nr 10, poz. 161, wyroki Sądu Najwyższego z: 6
czerwca 2007 r., II PK 318/06, 5 grudnia 2007 r., II PK 122/07, niepubl., 2 lipca
2008 r., II PK 7/08, niepubl.). Zamiar wystąpienia do Sądu Najwyższego z pytaniem
prawnym w trybie art. 390 k.p.c. nie zwalnia sądu drugiej instancji od wynikającego
z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązku uprzedniego rozważenia podniesionych w
postępowaniu apelacyjnym zarzutów i wniosków. Przeciwnie, decyzja o wystąpieniu
z pytaniem powinna być rezultatem takiego rozważenia. Dopiero wtedy sąd może
bowiem uzyskać pewność, że przedstawienie zagadnienia prawnego do
rozważenia Sądowi Najwyższemu jest konieczne do rozstrzygnięcia sprawy.
Pytanie Sądu dotyczy art. 76 ust. 2 ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służbie
cywilnej, według którego członek korpusu służby cywilnej nie ponosi opłat z tytułu
uczestnictwa w szkoleniach przewidzianych dla służby cywilnej. Formułując to
pytanie Sąd nie rozważył w uzasadnieniu postanowienia zarzutów apelacyjnych
(nie przedstawił w ogóle apelacji powoda), których uwzględnienie mogłoby
prowadzić do wniosku o bezprzedmiotowości rozpatrywanego zagadnienia
prawnego. Dotyczy to zwłaszcza zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 76 ust. 2
ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej, przez uznanie, że w pojęciu szkoleń
przewidzianych dla służby cywilnej mieści się kurs specjalistyczny na inspektora
Inspekcji Transportu Drogowego, o którym stanowi art. 76 ust. 2 ustawy z 6
września 2001 r. o transporcie drogowym i który był przedmiotem umowy o
szkolenie leżącej u podłoża rozpatrywanego sporu. Zdaniem powoda szkolenie,
które odbywa kandydat na inspektora ruchu drogowego nie jest szkoleniem
przewidzianym dla służby cywilnej. Gdyby tak było, to rozstrzyganie przez Sąd
Najwyższy zagadnienie prawnego będącego przedmiotem niniejszego
postępowania byłoby z oczywistych powodów zbędne. Jak wyżej wskazano,
rozważenie tego rodzaju zarzutów apelacyjnych w celu wykazania, że pomimo ich
sformułowania w apelacji rozstrzygnięcie przedstawionego przez Sąd zagadnienia
jest konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy, jest obowiązkiem sądu
przedstawiającego zagadnienie prawne. Jeśli Sąd pytający tego nie robi, to Sąd
7
Najwyższy, aby odpowiedzieć na pytanie musiałby sam rozważać trafność
zarzutów apelacji mających wstępne znaczenie dla oceny celowości pytania
prawnego. Oczywiście nie mieści się to w roli Sądu Najwyższego określonej w art.
390 k.p.c.
Sąd Okręgowy zaniechał również wyjaśnienia (choćby w formie ustosunkowania
się do ustaleń Sądu pierwszej instancji) okoliczności faktycznych, których
jednoznaczne ustalenie ma decydujące znaczenie dla stwierdzenia, czy udzielenie
odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne ma znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy. Na przykład, Sąd nie wyjaśnił podnoszonej przez pozwanego kwestii
okresu obowiązywania umowy o szkolenie, a szczególnie, jak należy rozumieć jej §
4, według którego „umowa obowiązuje od dnia 01 października 2007 r. do dnia
zakończenia szkolenia.” Zdaniem pozwanego oznacza to, że także postanowienie
umowy nakładające na niego obowiązek zwrotu kosztów w przypadku
wcześniejszego rozwiązania umowy obowiązywało w tym zamkniętym okresie.
Gdyby tak było, to rozstrzyganie sformułowanego przez Sąd Okręgowy zagadnienia
prawnego mijałby się z celem.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia
23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.)
postanowił jak w sentencji.