Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 43/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa "F. POLSKA" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
C.
przeciwko Odlewni Żeliwa "W." Spółce Akcyjnej w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 września 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w K.
z dnia 13 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu w […] do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka „F. P.” – spółka z o.o. wniosła o zasądzenie od pozwanej Odlewni
Żeliwa „W.” S.A. kwoty 145 817,10 zł z odsetkami i kosztami procesu za
wykonane i dostarczone wyroby żeliwne.
W sprzeciwie od wydanego przez Sąd Okręgowy w C. nakazu zapłaty w
postępowaniu upominawczym strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Nie
kwestionując dochodzonej wierzytelności zarzuciła bowiem, że wierzytelność ta
uległa umorzeniu wskutek potrącenia dokonanego przed wniesieniem pozwu.
Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Z ustaleń sądowych wynikało, że strony w dniu 8 października 2007 r.
zawarły umowę o współpracy gospodarczej, w następstwie sprzedaży
powódce przez pozwaną zakładu produkcyjnego nr 2 w C., jako zorganizowanej
części przedsiębiorstwa przystosowanej do produkcji żeliwa szarego.
Powódka miała produkować żeliwo w ustalonej wielkości gwarantującej
opłacalność produkcji, a pozwana zobowiązała się do odbioru żeliwa oraz do
pomocy w postaci wskazanego oprzyrządowania i doradztwa. Za powyższe usługi
pozwana miała otrzymać ustalone wynagrodzenie, przewidziane w § 6 umowy,
w terminie 1 miesiąca po zakończeniu kontraktu, przy czym było ono
uwarunkowane nieponoszeniem strat przez producenta (§ 7 umowy).
Po zakończeniu umowy o współpracy w dniu 8 października 2008 r.
pozwana pismem z dnia 10 listopada 2008 r. złożyła oświadczenie o potrąceniu
swojej wierzytelności z tytułu wynagrodzenia umownego z ceną dostarczonych
przez powódkę wyrobów żeliwnych w miesiącach maju, czerwcu i lipcu 2008 r.
Potrącenie te - w ocenie Sądu - było skuteczne (art. 498 § 1 i 2 k.c.), a dowody
przedstawione przez powódkę później niż w pozwie, dotyczące okoliczności z § 7
umowy, były sprekludowane (art. 47912
§ 1 k.p.c.).
Wyrokiem z dnia 13 października 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki, podzielając stanowisko przedstawione przez Sąd I instancji.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia
na rzecz pozwanej wynikał z § 6 umowy i został udokumentowany jej fakturą,
3
a fakt wykonania umowy o współpracy przez pozwaną można wywieść
z okoliczności, iż przedmiotem żądania pozwu była cena sprzedanych
pozwanej odlewów (art. 231 k.p.c.). Powódka w konsekwencji nie wykazała
okoliczności przewidzianych w § 7 umowy, zwalniających ją z zapłaty umówionego
wynagrodzenia, bowiem dowody powołane przez nią dopiero w odpowiedzi na
sprzeciw zostały sprekludowane na podstawie art. 47912
§ 1 k.p.c. Miała ona
procesowy obowiązek powołać te dowody już w pozwie, skoro wiedziała wówczas
o potrąceniu.
Powódka w kasacji wniosła o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Skarżąca powołała się na naruszenie art. 47912
§ 1 k.p.c. w związku z art.
187 § 1 k.p.c i art. 6 k.c. przez stwierdzenie obowiązku powoda zamieszczenia
w pozwie dowodów dotyczących potencjalnych zarzutów pozwanego, zgłoszonych
później w toku procesu oraz przez uznanie, że dowody przedstawione przez
powoda na odparcie zarzutów zamieszczonych w sprzeciwie są sprekludowane.
Przedstawiła również – w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) – zarzut niewłaściwego zastosowania art. 498 i 499 k.c. w związku
z art. 6 k.c. przez przyjęcie, że pozwana nie miała obowiązku wykazać
materialnoprawnych przesłanek roszczenia zgłoszonego do potrącenia oraz
że obowiązek ten obciąża powódkę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie ma umowa stron
o współpracy z dnia 8 października 2007 r., z której wynikały dla kontrahentów
różne obowiązki i uprawnienia, po wyodrębnieniu z Odlewni Żeliwa „W.” zakładu
produkcyjnego nr 2 i sprzedaży go powódce. Jest bezsporne, że powódka -
w zakresie objętym sporem - wywiązała się z obowiązku umownego
uprawniającego ją do uzyskania dochodzonej ceny za wykonane i dostarczone
produkty (art. 605 k.c.), natomiast istnieje między stronami spór co do
wykonania przez pozwaną obowiązków uprawniających ją do otrzymania
umówionego wynagrodzenia (§ 2, 6 i 7 umowy). Powyższy spór istniał jeszcze
przed wniesieniem pozwu, kiedy to powódka zakwestionowała uprawnienie
4
pozwanej do otrzymania wynagrodzenia przedstawionego do potrącenia.
W rozpoznawanej sprawie pozwana zgłosiła zarzut potrącenia w sprzeciwie
od nakazu zapłaty, a powódka przedstawiła dowody niweczące ten zarzut, które
zostały pominięte w postępowaniu sądowym, jako sprekludowane.
W skardze kasacyjnej zostały przedstawione dwa podstawowe zarzuty
dotyczące prekluzji dowodowej oraz przesłanek roszczenia zgłoszonego do
potrącenia. Oba są uzasadnione.
Powód w sprawie gospodarczej obowiązany jest podać wszystkie
twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania
ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było
możliwe albo potrzeba powołania wynikła później (art. 47912
§ 1 k.p.c.). Z ogólnych
reguł procesowych wynika, że powód ma obowiązek udowodnić istnienie swego
roszczenia (art. 187 k.p.c. oraz art. 6 k.c.), natomiast przewidzenie zarzutów
pozwanego już w pozwie i przeciwstawianie się tym potencjalnym zarzutom
w sposób dowodowy nie jest objęte tym obowiązkiem. Wykładnia przepisów
prawnych musi być racjonalna, uwzględniająca równowagę procesową stron.
Realizacja wymagania koncentracji dowodów nie może iść tak daleko, aby
nakładać na strony obowiązek przewidzenia wszystkich możliwych wariantów
przebiegu sprawy i to pod rygorem prekluzji dowodowej (zob. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 2003 r., II CK 318/02, niepubl., z dnia 29 września
2005 r., III CK 11/05, niepubl., z dnia 15 listopada 2006 r., V CSK 243/06, niepubl.,
z dnia 14 grudnia 2006 r., I CSK 322/06, niepubl., z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK
435/06, niepubl., z dnia 18 kwietnia 2008 r., II CSK 667/07, niepubl., z dnia 10 lipca
2008 r., III CSK 65/08, niepubl. oraz z dnia 20 marca 2009 r., II CSK 607/08,
niepubl.). W judykaturze została zwrócona uwaga na konieczność respektowania
zasady kontradyktoryjności, m.in. w sytuacji, w której pozwany zgłasza w procesie
zarzut potrącenia (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2006 r.,
V CSK 55/06, niepubl. oraz z dnia 12 października 2007 r., V CSK 223/07,
niepubl.). W świetle tej wykładni art. 47912
§ 1 k.p.c., uniemożliwienie powódce
przedstawienia dowodów niweczących zgłoszony po raz pierwszy w procesie przez
pozwaną zarzut potrącenia należy uznać za uchybienie procesowe, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
5
Obowiązek udowodnienia roszczenia zgłoszonego do potrącenia obciąża
zgłaszającego na ogólnych zasadach (art. 6 k.c.), zatem samo zgłoszenie w formie
zarzutu procesowego nie oznacza jeszcze, że nastąpiły materialnoprawne skutki
określone w art. 498 i 499 k.c. (szerzej: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia
14 listopada 2006 r., II CSK 192/06, niepubl.). Sąd Apelacyjny nie respektował tej
reguły dowodowej, skoro za podstawowy dowód roszczenia pozwanej
o wynagrodzenie uznał jej fakturę, którą powódka zakwestionowała. Niezrozumiały
jest również argument, że „fakt wykonania umowy przez pozwaną można w trybie
domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.) wywieść z tej okoliczności,
iż przedmiotem żądania powódki jest cena sprzedanych przez nią odlewów”.
Należy podkreślić, iż tego rodzaju „domniemanie” nie mogło mieć zastosowania
w rozpoznawanej sprawie, w której nie było konieczności sięgania do przepisu
art. 231 k.p.c. i to w tak wątpliwej postaci. Tym samym strony zostały potraktowane
w procesie w sposób nierównoprawny; wobec powódki przedstawione zostały
wymagania nadmierne przy aprobowaniu roszczenia wzajemnego opartego
na wątpliwych przesłankach (przy istniejącym stanie dowodowym).
Z przedstawionych przyczyn należało uchylić zaskarżony wyrok i sprawę
przekazać do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13