Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 20/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Z. D.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 7 października 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy zmienił decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 marca 2009 r. odmawiającej Z. D. wypłaty
ustawowych odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie renty w ten sposób, że ustalił
wnioskodawczyni prawo do wypłaty ustawowych odsetek z tytułu opóźnienia w
2
wypłacie świadczenia rentowego należnego za okres od 1 września 2004 r. do 31
stycznia 2009 r. poczynając od 21 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty i oddalił
odwołanie w pozostałym zakresie. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące
ustalenia.
Decyzją z dnia 18 listopada 1994 r. organ rentowy przyznał
wnioskodawczyni prawo do renty z tytułu inwalidztwa III grupy od dnia 27 listopada
1994 r. Świadczenie rentowe wnioskodawczyni pobierała do 31 sierpnia 2004 r. W
dniu 16 września 2004 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o ustalenie prawa do
renty na dalszy okres. Decyzją z dnia 20 października 2004 r. organ rentowy
odmówił przyznania świadczenia, gdyż lekarz orzecznik uznał wnioskodawczynię
za zdolną do pracy. Wyrokiem z dnia 23 października 2008 r. Sąd Okręgowy
zmienił powyższą decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy na okres od 1 września 2004 r. do 5 sierpnia
2013 r. Wyrok ten, doręczony organowi rentowemu 20 listopada 2008 r.,
uprawomocnił się 5 grudnia 2008 r. W postępowaniu sądowym konieczne było
przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych, w tym uzupełniających, po dodatkowym
zgromadzeniu istotnych dowodów, tj. historii choroby przedłożonej w dniu 5 lutego
2008 r. Zawarte w niej zapisy pozwoliły na skonfrontowanie argumentacji
medycznej i powiązanie wywodów biegłych z procesem leczenia. Wcześniejsze
zastrzeżenia organu rentowego do opinii biegłych były uzasadnione merytoryczną
argumentacją kwestionującą wpływ przebytego w 1992 r. leczenia onkologicznego
na aktualny stan zdrowia wnioskodawczyni oraz odmienną oceną tej kwestii z
jednej strony przez biegłych z zakresu onkologii i ginekologii, a z drugiej strony -
przez biegłego z zakresu medycyny pracy. W dniu 23 stycznia 2009 r. organ
rentowy wydał decyzję wykonującą wyrok, a świadczenie rentowe za okres od 1
września 2004 r. do 31 stycznia 2009 r. zostało wnioskodawczyni wypłacone w
lutym 2009 r. W dniu 29 lutego 2009 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o
zasądzenie odsetek.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że istotna dla
rozstrzygnięcia sprawy jest ocena czy i od kiedy organ rentowy pozostawał w
zwłoce w wypłacie wnioskodawczyni świadczenia rentowego. Odwołując się do
treści art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
3
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa systemowa), § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad
wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104) oraz art. 118 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach lub ustawa) Sąd Okręgowy
stanął na stanowisku, że organ rentowy uchybił 30-dniowemu terminowi
określonemu w art. 118 ust. 1 ostatnio wymienionej ustawy, który upłynął 20
stycznia 2009 r., natomiast żądanie zasądzenia odsetek za okres wsteczny uznał
za bezzasadne. W tym ostatnim zakresie Sąd pierwszej instancji wskazał, że w
postępowaniu przed organem rentowym oceniono zebrane dowody w sposób, w
jaki pozwalał złożony przez wnioskodawczynię materiał dowodowy. Dokonana w
postępowaniu sądowym odmienna ocena zdolności wnioskodawczyni do pracy
wynikała z uzupełnienia materiału dowodowego o historię choroby, dokumentującej
przebieg wieloletniego leczenia, co potwierdzało trafność opinii biegłych z zakresu
onkologii i ginekologii.
W apelacji wnioskodawczyni, reprezentowana przez zawodowego
pełnomocnika, zaskarżyła powyższy wyrok w całości i zarzuciła naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. oraz obrazę prawa materialnego, a
mianowicie art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy systemowej i art. 118 ust. 1a ustawy
o emeryturach i rentach.
Wyrokiem z dnia 7 października 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację,
stwierdzając, że z art. 85 ustawy systemowej wynika, iż organ rentowy mógłby
uwolnić się od obowiązku zapłaty odsetek poprzez wykazanie, że opóźnienie w
wypłacie świadczenia jest wynikiem okoliczności, za które nie ponosi
odpowiedzialności, a więc okoliczności od niego niezależnych. Niewystarczające
jest zatem wykazanie braku winy w odmowie wypłaty świadczenia, ale konieczne
jest także stwierdzenie, że po stronie organu rentowego nie występowały żadne
okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.
4
Sąd drugiej instancji, podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, uznał, że
organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie
wnioskodawczyni renty, gdyż odmawiając jej prawa do tego świadczenia
dysponował orzeczeniem lekarza orzecznika wydanym na podstawie przedłożonej
przez wnioskodawczynię dokumentacji medycznej. Dokumentacja ta nie dawała
podstaw do ustalenia, że wnioskodawczyni jest niezdolna do pracy. Na odmienną
ocenę tej kwestii pozwoliła dopiero dokumentacja z leczenia przedłożona w
postępowaniu sądowym.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła: 1)
naruszenie przepisów postępowania, a to art. 321 § 1 k.p.c., przez orzeczenie w
sprawie odsetek za opóźnienie organu rentowego w wypłacie renty z tytułu
niezdolności do pracy, w sytuacji, gdy wnioskodawczyni faktycznie domagała się
odsetek za zwłokę z powodu nieustalenia jej prawa do świadczenia rentowego; 2)
naruszenie prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 85 ust. 1 ustawy systemowej,
przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że opóźnienie w
ustaleniu prawa wnioskodawczyni do renty było następstwem okoliczności, za które
organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności, w sytuacji, gdy organ rentowy w chwili
wydania decyzji posiadał wszystkie potrzebne dane pozwalające na ustalenie
prawa wnioskodawczyni do renty z tytułu niezdolności do pracy, b) art. 118 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach, przez jego pominięcie w sytuacji, gdy - tak jak to
stwierdził Sąd Apelacyjny - organ rentowy, nie mogąc na podstawie przedłożonej
przez wnioskodawczynię dokumentacji medycznej ustalić jej prawa do renty, nie
wyznaczył dodatkowego terminu na przedłożenie niezbędnych dowodów w postaci
historii choroby z wieloletniego leczenia wnioskodawczyni.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku przez ustalenie prawa wnioskodawczyni do odsetek za zwłokę organu
rentowego w ustaleniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 11
listopada 2004 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu
Sadowi do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd drugiej instancji
orzekł w sprawie odsetek za zwłokę organu rentowego w wypłacie renty z tytułu
5
częściowej niezdolności do pracy, podczas gdy wnioskodawczyni dochodziła
odsetek za zwłokę w ustaleniu prawa do świadczenia. Skarżąca wskazała nadto, że
w opóźnieniu organu rentowego w ustaleniu jej prawa do renty nie wystąpiły żadne
okoliczności, za które organ ten nie ponosi odpowiedzialności w rozumieniu art. 85
ust. 1 ustawy systemowej. Przede wszystkim do wniosku z dnia 16 września 2004
r. wnioskodawczyni dołączyła zaświadczenia o stanie zdrowia, wystawione na
podstawie dokumentacji źródłowej, przedłożonej w dniu 5 lutego 2008 r. w
postępowaniu sądowym. W oparciu tylko o te zaświadczenia biegli sądowi onkolog i
ginekolog już w opinii z dnia 13 stycznia 2005 r. uznali ją za niezdolną do pracy, a
tym samym nie jest słuszne stanowisko, że dopiero przedłożenie dokumentacji
lekarskiej pozwoliło na przesądzenie tej kwestii. Zresztą gdyby nawet tak było, to
organ rentowy winien zobowiązać skarżącą w trybie art. 118 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach do uzupełnienia przedłożonej dokumentacji medycznej o
przedmiotową historię choroby, czego nie uczynił.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
W pierwszej kolejności niezasadny jest zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.,
zgodnie z którym sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty
żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Z przepisu tego wynika więc, że sąd ma
obowiązek orzec negatywnie lub pozytywnie o całym przedmiocie sporu (żądania),
respektując zasadę dyspozycyjności, która przejawia się w tym, że sąd jest
związany granicami żądania powództwa i nie może dysponować przedmiotem
procesu przez określenie jego granic niezależnie od zakresu żądania ochrony przez
powoda. Pojęcie żądania określa art. 187 § 1 k.p.c., stanowiąc, że pozew powinien
między innymi zawierać dokładnie określone żądanie oraz przytoczenie
okoliczności faktycznych żądanie uzasadniających. Granice żądania w rozumieniu
art. 321 § 1 k.p.c. określa więc przede wszystkim wysokość dochodzonych
roszczeń, co oznacza, że sąd nie może uwzględnić roszczenia w większej
wysokości niż żądał powód (zasądzić ponad żądanie). Przepis ten, określając
granice wyrokowania, wskazuje również, że sąd nie może wyrokować co do rzeczy,
która nie była przedmiotem żądania, czyli zasądzić coś innego niż strona żądała.
Żądanie powództwa określone jest przez jego przedmiot oraz podstawę faktyczną.
6
Oznacza to, że sąd nie może uwzględnić roszczenia w oparciu o inną podstawę
faktyczną niż wskazana w pozwie. Jeżeli natomiast przedmiot żądania i jego
podstawa faktyczna są te same, to nie dochodzi do naruszenia zakazu określonego
w art. 321 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2007 r., II
CSK 344/07, LEX nr 388844 i orzeczenia tam przytoczone).
W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe
wszczynane jest złożeniem odwołania od decyzji organu rentowego, zastępującym
pozew. W odwołaniu od decyzji z dnia 4 marca 2009 r. wnioskodawczyni żądała
zasądzenia odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie renty z tytułu niezdolności do pracy,
wywodząc, że ustalenie prawa do tego świadczenia z opóźnieniem spowodowane
było działaniem organu rentowego. Prostą konsekwencją opóźnienia w ustaleniu
prawa do świadczenia jest opóźnienie w jego wypłacie. Zatem w przypadku
żądania odsetek z tytułu opóźnienia w ustaleniu prawa do świadczenia oraz z tytułu
opóźnienia w wypłacie świadczenia ten sam jest zarówno przedmiot żądania, jak i
jego podstawa faktyczna. W obu przypadkach chodzi przecież o zapłatę odsetek od
świadczenia wypłaconego z opóźnieniem i to jest przedmiot żądania w rozumieniu
art. 321 § 1 k.p.c. Co prawda art. 85 ust. 1 ustawy systemowej rozróżnia opóźnienie
w ustaleniu prawa do świadczenia (przyznaniu świadczenia) i opóźnienie w
wypłaceniu świadczenia, jednakże ta ostatnia sytuacja dotyczy przypadku, gdy
dochodzi do wypłacenia z opóźnieniem świadczenia, do którego prawo zostało już
ustalone (świadczenie zostało już przyznane). Wynika to z art. 118 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach, w myśl którego jeżeli w wyniku wydania decyzji zostało
ustalone prawo do świadczenia oraz jego wysokość, organ rentowy dokonuje
wypłaty świadczenia w terminie określonym w ust. 1. Z mocy art. 118 ust. 4 tej
ustawy wskazana zasada znajduje zastosowanie również w razie dokonywania
wypłaty wynikającej z decyzji ponownie ustalającej prawo do świadczenia lub jego
wysokość. Zatem w obydwu sytuacjach objętych art. 85 § 1 ustawy systemowej
organ rentowy obowiązany jest do wypłaty „odsetek od tego świadczenia”, które nie
zostało wypłacone w terminie bądź dlatego, że nie ustalono do niego prawa, bądź -
pomimo ustalenia prawa do świadczenia - z innych przyczyn. W każdym z tych
przypadków chodzi więc o odsetki od świadczenia niewypłaconego w terminie.
Niezasadne są również pozostałe zarzuty kasacyjne.
7
Stosownie do art. 85 ust. 1 ustawy systemowej jeżeli Zakład - w terminach
przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania
świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych - nie ustalił prawa do
świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek
od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami
prawa cywilnego; nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub
wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi
odpowiedzialności. Przepis art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach stanowi,
że organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia
jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zgodnie z ust. 3 wymienionego
artykułu jeżeli na podstawie przedstawionych środków dowodowych nie jest
możliwe ustalenie prawa lub wysokości świadczenia, za datę wyjaśnienia ostatniej
okoliczności, o której mowa w ust. 1, uważa się datę końcową dodatkowego
terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów, wyznaczonego przez organ
rentowy, albo datę przedstawienia tych dowodów. W myśl art. 118 ust. 1a w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 kwietnia 2009 r., w razie ustalenia prawa
do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również
dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego. W uzasadnieniu
wyroku z dnia 11 września 2007 r., P 11/07 (OTK-A 2007 nr 8, poz. 97) Trybunał
Konstytucyjny stwierdził, że art. 118 ust. 1a należy odczytywać w ten sposób, iż za
dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie
świadczenia rentowego lub emerytalnego uznaje się dzień wpływu do organu
rentowego prawomocnego orzeczenia sądu ustalającego prawo do tego
świadczenia, o ile za nieustalenie tych okoliczności we wcześniejszym terminie nie
ponosi odpowiedzialności organ rentowy. Powyższą interpretację uwzględnia
dokonana z dniem 1 kwietnia 2009 r. zmiana tego przepisu. Wskazane wyżej
zasady - z mocy art. 118 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach - znajdują
odpowiednio zastosowanie przy dokonywaniu wypłaty wynikającej z decyzji
ponownie ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokości.
8
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zawarte w art. 85 ust.
1 ustawy systemowej określenie: „nie ustalił prawa do świadczenia" oznacza
zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie
decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego
uzyskania (por. wyrok z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNP 2002 nr 20,
poz. 501). W tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy
odmawiając przyznania świadczenia, naruszył przepisy prawa materialnego
określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia
społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest
stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu
zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego
świadczenia. Z kolei zawarte w zdaniu drugim ust. 1 art. 85 ustawy systemowej
określenie: „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" oznacza,
że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie
tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w
ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia
społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od Zakładu (por. wyrok z
dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147). Opóźnienie
w ustaleniu prawa do świadczenia może nastąpić albo wskutek dokonania przez
organ rentowy błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, albo z
powodu błędu w ustaleniach faktycznych, będącego następstwem naruszenia
przepisów postępowania. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z
wydaniem przez organ rentowy decyzji niezgodnej z prawem, choć na podstawie
prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu
niezbędnych okoliczności faktycznych możliwe było wydanie decyzji
odpowiadającej prawu. Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia jest wówczas
następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność,
choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu
prawa. Inaczej mówiąc, jeżeli organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub
błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty
świadczenia przyznanego wyrokiem sądu liczone od upływu terminu, w którym
organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek.
9
Takiego właśnie błędu organu rentowego dotyczą powołane w skardze kasacyjnej
wyroki z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04 (OSNP 2005 nr 19, poz. 308) i z dnia
14 września 2007 r., III UK 37/07 (OSNP 2008 nr 21-22, poz. 326).
W sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, nie
chodzi o błąd organu rentowego w wykładni bądź zastosowaniu prawa, ale o błąd w
ustaleniach faktycznych, który może być skutkiem naruszenia przepisów
postępowania. W takim przypadku wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wydania
decyzji w rozumieniu art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach musi być
rozumiane jako dokonanie czynności mającej na celu ustalenie stanu faktycznego,
czyli przeprowadzenie dowodów i ich ocenę. W sytuacji, w której przyznanie prawa
do świadczenia następuje na skutek ustaleń faktycznych sądu, dla stwierdzenia, że
organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie, konieczne jest
wykazanie, iż w przepisanym terminie nie dysponował materiałem umożliwiającym
przyznanie świadczenia. Ocena ta musi być dokonana przy uwzględnieniu
okoliczności czy organ rentowy - w ramach swoich kompetencji i nałożonych
obowiązków - poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie
okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w
postępowaniu odwoławczym była uzasadniona ustaleniami co do takich
okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na
obowiązujące w postępowaniu przed tym organem ograniczenia dowodowe, to nie
będzie podstaw do uznania, iż opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które
ponosi on odpowiedzialność (por. wyrok z dnia 21 kwietnia 2009 r., I UK 345/08,
LEX nr 551000). Należy mieć na względzie, że w postępowaniu przed organem
rentowym dowodem jest tylko to, co prawo za dowód uznaje i jako dowód
dopuszcza. Takie ograniczenia nie występują natomiast w procedurze cywilnej, w
której okoliczności sporne mogą być wykazywane wszelkimi dowodami. W
kontekście prawa do odsetek istotne jest więc stwierdzenie czy organ rentowy w
ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków w konkretnym
przypadku podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa i wyjaśnienia
związanych z tym okoliczności faktycznych (por. wyroki z dnia 21 września 1999 r.,
II UKN 109/99, OSNAPiUS 2000 nr 24, poz. 903 oraz z dnia 9 marca 2001 r., II
UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501).
10
W stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 2005 r. w postępowaniu
przed organem rentowym ustalenie w zakresie istnienia u ubezpieczonego
niezdolności do pracy mogło być dokonane wyłącznie na podstawie orzeczenia
lekarza orzecznika (art. 14 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach), działającego w
oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (§ 1 ust. 2 obowiązującego do 31
grudnia 2004 r. z mocy art. 194 wskazanej wyżej ustawy rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o
niezdolności do pracy do celów rentowych, Dz.U. Nr 99, poz. 612, powoływanego
dalej jako rozporządzenie). Orzeczenie to stanowiło podstawę do wydania przez
organ rentowy decyzji w sprawie świadczenia, do którego prawo uzależnione jest
od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej
egzystencji (art. 14 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach). Wzruszenie orzeczenia
lekarza orzecznika mogło nastąpić wyłącznie w trybie nadzoru orzeczniczego -
bądź bezpośredniego, sprawowanego przez głównego lekarza orzecznika oddziału
Zakładu, bądź zwierzchniego, sprawowanego w imieniu Prezesa Zakładu przez
naczelnego lekarza Zakładu (art. 14 ust. 4-6 ustawy o emeryturach i rentach oraz §
11-13 rozporządzenia). Stosownie do § 3 ust. 1 rozporządzenia podstawę wydania
orzeczenia przez lekarza orzecznika stanowiło bezpośrednie badanie osoby
ubiegającej się o świadczenie (z wyjątkiem sytuacji określonej w ust. 2) i posiadana
dokumentacja. Chodzi tutaj o dokumentację medyczną i rentową oraz inne
dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia określone w § 2 ust. 3 pkt 3
rozporządzenia, które - obok zaświadczenia o stanie zdrowia wydanego przez
lekarza, pod którego opieką znajdowała się osoba ubiegająca się o świadczenie
(pkt 1) i wywiadu zawodowego zawierającego charakterystykę rodzaju i miejsca
pracy (pkt 2) - podlegały dołączeniu przez właściwą komórkę (jednostkę)
organizacyjną oddziału Zakładu do wniosku o wydanie orzeczenia przez lekarza
orzecznika (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Zgodnie z art. 116 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach zasadą jest, że postępowanie w sprawach świadczeń
wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, który - stosownie do art.
116 ust. 5 ustawy - powinien dołączyć do tego wniosku dowody uzasadniające
prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez
ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Ponieważ minister ten
11
do chwili obecnej nie skorzystał z ustawowego uprawnienia określonego w art. 123
ustawy, stosownie do jej art. 194 pozostaje w mocy rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe
i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w zakresie
niesprzecznym z przepisami ustawy. Zgodnie z § 10 pkt 3 tego rozporządzenia
osoba ubiegająca się o rentę powinna przedstawić dokumenty stwierdzające
istnienie inwalidztwa (obecnie niezdolności do pracy), a w myśl § 32 - osobę taką
kieruje się na badanie po udowodnieniu przez nią wszystkich innych okoliczności
niezbędnych do ustalenia prawa do świadczenia oraz po przedstawieniu
zaświadczenia o stanie zdrowia wystawionego przez lekarza prowadzącego
leczenie. Analiza powyższych przepisów wskazuje, że ciężar dowodu w sprawach o
ustalenie prawa do świadczenia spoczywa na zainteresowanym (por. także wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2001 r., II UKN 297/00, OSNAPiUS 2002 nr
23, poz. 577), organ rentowy obowiązany był dołączyć do wniosku skierowanego
do lekarza orzecznika dokumentację medyczną znajdującą się w aktach rentowych
oraz przedłożoną przez ubiegającego się o świadczenie, a lekarz orzecznik - przy
ocenie niezdolności zainteresowanego do pracy - uwzględnić dokumentację
posiadaną w chwili wydawania orzeczenia.
W sprawie, w której wniesiona została niniejsza skarga kasacyjna, ocena
niezdolności skarżącej do pracy została powierzona lekarzowi orzecznikowi,
któremu przedłożono dokumentację medyczną dołączoną przez skarżącą do
wniosku o świadczenie (należy zauważyć, że - wbrew twierdzeniom skargi - organ
rentowy zobowiązał wnioskodawczynię do stawienia się na badanie przez lekarza
orzecznika w dniu 11 października 2004 r. z odpisami historii choroby wydanymi
przez szpital oraz oryginałami dokumentacji lekarskiej), a orzeczenie tego lekarza
stwierdzające jej zdolność do pracy zostało uznane w trybie nadzoru
bezpośredniego za nienasuwające zastrzeżeń i stanowiło podstawę odmowy prawa
do świadczenia w postępowaniu przed organem rentowym. Organ ten w ramach
swoich kompetencji poczynił więc wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił
okoliczności konieczne do wydania decyzji. Zmiana decyzji w postępowaniu
odwoławczym była uzasadniona ustaleniami faktycznymi, które nie były i nie mogły
być znane organowi rentowemu, bo zostały dokonane na podstawie dowodów mu
12
niedostępnych, tj. dowodów z opinii zespołów biegłych, w tym opinii
uzupełniających opartych o pełną dokumentację medyczną, która nie została przez
skarżącą przedłożona w postępowaniu przed organem rentowym pomimo
stosownego zobowiązania. Wbrew twierdzeniom skarżącej, kwestia oceny jej
niezdolności do pracy wyłącznie na podstawie dokumentacji medycznej dostępnej
organowi rentowemu nie była oczywista, o czym świadczy już tylko niekorzystna
opinia wydana w postępowaniu sądowym przez biegłego z zakresu medycyny
pracy, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd drugiej instancji.
W tej sytuacji nie ma podstaw do uznania, iż opóźnienie w ustaleniu prawa
do świadczenia (jego przyznaniu) było następstwem okoliczności, za które organ
rentowy ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 85 ust. 1 ustawy systemowej.
Odpowiednie dowody istnienia niezdolności skarżącej do pracy zostały bowiem
zgromadzone dopiero w postępowaniu sądowym, a organ rentowy w ramach
przysługujących mu kompetencji nie miał możliwości przyznania skarżącej prawa
do świadczenia wcześniej niż w wykonaniu prawomocnego wyroku zmieniającego
zaskarżoną decyzję.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu stosownie do art.
39814
k.p.c.