Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 119/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Stanisława J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi we W.
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r. Sąd Apelacyjny - Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony apelacją Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddziału we W. wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 21 stycznia 2009 r.. zmieniający decyzję organu rentowego z
dnia 6 czerwca 2008 r. odmawiającą ubezpieczonemu Stanisławowi J. dalszego
prawa do renty z tytuły niezdolności do pracy i przyznający mu nadal tę rentę, w ten
sposób, że oddalił odwołanie ubezpieczonego.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony pracował w zawodzie malarza,
traktorzysty, pracownika ochrony, zbrojarza-betoniarza, ale też wykonywał pracę
jako pracownik fizyczny, palacz sezonowy, ładowacz, robotnik transportowy. W
okresie od 1999 r. do 2001 r. został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy,
następnie w latach 2001-2008 za częściowo niezdolnego do pracy głównie z uwagi
na stwierdzone schorzenia niedowładu lewostronnego, a zwłaszcza utrzymujące
się objawy ubytkowe po przebytym incydencie mózgowym (udar mózgu) i od 1
grudnia 1999 r. do 30 kwietnia 2008 r. pobierał rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy. Decyzją z dnia 6 czerwca 2008 r. organ rentowy odmówił
ubezpieczonemu prawa do renty z tytuły niezdolności do pracy.
Po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego Sąd Okręgowy zmienił
zaskarżoną decyzję i przyznał mu nadal - od daty wstrzymania - prawo do renty z
tytułu trwałej częściowej niezdolności do pracy. Wprawdzie powołani w sprawie
biegli neurolog i internista uznali, że w aktualnym stanie zdrowia z przyczyn
internistycznych i neurologicznych nie może być uznany za całkowicie lub
częściowo niezdolnego do pracy, z uwagi na poprawę stanu zdrowa w tym
zakresie. Jednak biegli psychiatra Edyta S. i psycholog Leszek S. uznali, że
stwierdzone u ubezpieczonego schorzenia (zmiany naczyniowe w mózgu,
organiczne uszkodzenie OUN) czynią go nadal częściowo niezdolnym do pracy w
charakterze malarza-tapeciarza, traktorzysty czy też zbrojarza-betoniarza oraz
pracownika ochrony. Schorzenia te przejawiają się bowiem zmniejszeniem kontroli
nad sferą emocjonalną, wzmożoną pobudliwością nerwową, słabszą pamięcią,
koncentracją i spostrzegawczością oraz znacznie zmniejszoną wytrwałością i
zdolnością do przyswajania nowych umiejętności i informacji. Natomiast wobec
braku przeciwwskazań z zakresu ortopedyczno-neurologicznego, stan psychiczny
ubezpieczonego nie czyni go niezdolnym do wykonywania prostych prac fizycznych
nie wymagających szczególnej ostrożności i realizowanych pod nadzorem.
3
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego uznając, że nie występuje u
niego choćby częściowa niezdolność do pracy, nie przysługuje mu tym samym
prawo do renty z tego tytułu. Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę opinie biegłych
internisty i neurologa sporządzone przed Sądem pierwszej instancji, z których
wynika, że ubezpieczony nie może być uznany za całkowicie lub częściowo
niezdolnego do pracy. Podobnie, powołani przez Sąd Apelacyjny (wobec zarzutów
apelacji) nowi biegli psychiatra i psycholog, uwzględniając kwalifikacje zawodowe
ubezpieczonego, zdobyte przez niego doświadczenie zawodowe oraz charakter
rozpoznanych zaburzeń psychicznych stwierdzili, że brak jest podstaw do orzecze-
nia wobec niego choćby częściowej niezdolności do pracy. Sąd nie dał wiary
zawierającej odmienne wnioski opinii biegłych psychiatry Edyty S. i psychologa
Leszka S., przeprowadzonej w postępowaniu przed pierwszą instancją, którzy
uznali, że ubezpieczony jest częściowo niezdolny do pracy w charakterze malarza-
tapeciarza, traktorzysty czy też zbrojarza-betoniarza oraz pracownika ochrony, ale
przy braku przeciwwskazań z zakresu ortopedyczno-neurologicznego, jest zdolny
do wykonywania prostych prac fizycznych nie wymagających szczególnej
ostrożności i realizowanych pod nadzorem. Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczony
był co prawda zatrudniony w zawodzie malarza, traktorzysty, pracownika ochrony,
czy zbrojarza-betoniarza i posiada kwalifikacje zawodowe do wykonywania tych
pracy, ale wykonywał też pracę jako pracownik fizyczny, palacz sezonowy,
ładowacz czy robotnik transportowy. Zaś w świetle art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i
rentach z FUS) przy ocenie niezdolności do pracy należy uwzględniać rzeczywiste
kwalifikacje badanego, ponieważ pozwalają one na stwierdzenie w jakim stopniu
wiedza i umiejętności nabyte przez badanego mogą być wykorzystane przez niego
w pracy, mimo zaistniałych ograniczeń sprawności organizmu.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ art. 12 ust. 3 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że
skarżący nie jest częściowo niezdolny do pracy, gdyż nie utracił zdolności do pracy
4
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, pomimo tego, że stwierdzone u
niego schorzenia uniemożliwiają wykonywanie wyuczonego zawodu (malarz-
tapeciarz), a także podjęcia innej pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji (zbrojarz-betoniarz, traktorzysta, pracownik ochrony), 2/ art. 12 ust. 1 i 3
w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez jego
błędną wykładnię i przyjęcie, że możliwość wykonywania pracy wymagającej
kwalifikacji niższych (palacza sezonowego, pracownika fizycznego) od posiadanych
przez skarżącego pozbawia go statusu osoby częściowo niezdolnej do pracy w
rozumieniu tych przepisów, 3/ art. 13 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 12 ust. 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS przez jego niewłaściwe zastosowanie przy
dokonywaniu oceny, czy u skarżącego zachowana została możliwość
zarobkowania w zakresie posiadanych przez niego kwalifikacji i przyjęcie za
podstawę rozstrzygnięcia w tym zakresie opinii biegłych, którą oceniona została
jego zdolność do pracy wyłącznie w zakresie poziomu jego wykształcenia, a nie
posiadanych kwalifikacji, 4/ art. 57 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 12 ust. 1 i 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że skarżący
nie jest częściowo niezdolny do pracy, a zatem nie przysługuje mu prawo do renty z
tytułu częściowej niezdolności do pracy.
W skardze zarzucono również naruszenie przepisów postępowania, w
szczególności art. 286 k.p.c. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy opinie
biegłych sądowych tej samej specjalności (psychologia i psychiatria) zawierają w
swej treści odmienne ustalenia w zakresie wniosków dotyczących oceny zdolności
skarżącego do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na
jej oczywiste uzasadnienie z uwagi na rażące naruszenie prawa w szczególności:
1/ art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ponieważ zgodnie z
utrwaloną linią orzeczniczą osoba, która zachowała zdolność do wykonywania prac,
których wykonywanie wymaga kwalifikacji niższych od przez nią posiadanych, lecz
nie może podjąć - ze względów zdrowotnych — zatrudnienia na poziomie
kwalifikacji posiadanych, jest niewątpliwie osobą częściowo niezdolną do pracy w
rozumieniu tego przepisu, a nie jak przyjął Sąd w zaskarżonym wyroku, 2/ art. 13
ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ponieważ opinia, która legła u
5
podstaw wydania zaskarżonego wyroku odnosi się do możliwości wykonywania
zatrudnienia na poziomie wykształcenia skarżącego, a nie do poziomu posiadanych
przezeń kwalifikacji - co jest podstawowym wymogiem dokonania oceny zdolności
do pracy wskazanym w art. 12 ust. 3 tej ustawy, 3/ art. 286 k.p.c., za którego
oczywistym naruszeniem przemawia bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego,
zgodnie z którym w przypadku wydania w sprawie dwu rozbieżnych opinii w
istotnych kwestiach opinii lekarskich, oparcie ustaleń na jednej z nich, bez
wyjaśnienia sprzeczności, jest nieprawidłowe.
Zdaniem skarżącego, w przypadku kryterium poziomu kwalifikacji, o którym
mowa w art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chodzi o
kwalifikacje nabyte przed podjęciem zatrudnienia, a te zdobyte w jego trakcie
uwzględniane powinny być o tyle, o ile mogą mieć wpływ na polepszenie sytuacji
ubezpieczonego w zakresie możliwości wykonywania określonej pracy, a nie jej
pogorszenie. Oznacza to, że znaczenie może mieć przede wszystkim
podwyższenie kwalifikacji, a nie nabycie umiejętności czy doświadczenia w
wykonywaniu prac o mniej złożonym charakterze lub pod nadzorem. Zachowanie
zdolności do wykonywania prostych prac fizycznych, nie wymagających żadnych
kwalifikacji czy wykształcenia, nie może być utożsamiane z zachowaniem zdolności
do wykonywania zatrudnienia wymagającego posiadania odpowiednio wyższego
poziomu kwalifikacji i wykształcenia, a tylko w przypadku zachowania zdolności do
zatrudnienia o tym wyższym poziomie kwalifikacji uzasadniałoby twierdzenie, iż
osoba ubiegająca się o świadczenia rentowe jest w pełni zdolna do zatrudnienia.
Skarżący zwrócił uwagę, że opinia biegłych powołanych przez Sąd drugiej
instancji w swej konkluzji zawiera ocenę jego zdolności do pracy wyłącznie w
zakresie poziomu jego wykształcenia, podczas gdy jest to zaledwie jedno z
ustawowych kryteriów oceny niezdolności do pracy, wymienionych w art. 13 ust. 1
pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Ponadto Sąd Apelacyjny nie odniósł się w ogóle, a już z całą pewnością nie
zakwestionował ustaleń biegłych występujących przed Sądem pierwszej instancji w
zakresie dokonanej przez nich oceny możliwości wykonywania przez skarżącego
zatrudnienia w charakterze malarz-tapeciarza, zbrojarza-betoniarza, traktorzysty
6
czy pracownika ochrony, podczas gdy w razie rozbieżności w opiniach winien je
wyjaśnić w trybie art. 286 k.p.c.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej okazały się trafne. Jeżeli bowiem Sąd drugiej instancji
dopuścił dowód z opinii innych biegłych, który ujawnił istotne wątpliwości dotyczące
przeciwnych wniosków wynikających z wcześniejszej opinii uzyskanej przez Sąd
pierwszej instancji, to obowiązkiem Sądu Apelacyjnego było usunięcie tych
kategorycznych, bo przeciwstawnych kontrowersji zawartych w opiniach o stanie
zdolności do pracy oraz możliwości wykonywania innego odpowiedniego
zatrudnienia przez skarżącego, które wystąpiły pomiędzy biegłymi rozbieżnie
oceniającymi istotne przesłanki zachowania spornego prawa do renty. W
przypadkach tego typu zasadniczych rozbieżności mających istotny wpływ na wynik
sprawy judykatura wymaga przekonującego wyjaśnienia ujawnionych sprzeczności
przez co najmniej ustne uzupełnienie złożonych opinii (zażądanie opinii
uzupełniających - art. 286 k.p.c.). Należało zatem uznać, że bez takiego
koniecznego uzupełnienia materiału dowodowego, ocena dowodów dokonana
przez Sąd drugiej instancji nie była wszechstronna, a naruszenie art. 286 k.p.c.
mogło mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 23 kwietnia 1999 r., II UKN 590/98, OSNAP 2000 nr 12, poz. 484 i z
30 listopada 1999 r., II UKN 220/99, OSNAP 2001 nr 6, poz. 204). W przypadku
uzyskania w istotnych kwestiach rozbieżnych opinii lekarskich, oparcie wyroku na
jednej z nich, bez wyjaśnienia sprzeczności pomiędzy nimi, jest nieprawidłowe
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2002 r., II UKN 112/01, OSNAP 2003 nr
23, poz. 580).
W szczególności usunięcia i wyjaśnienia wymagają rozbieżności w zakresie
diametralnie różnych ocen biegłych w zakresie uznania częściowej niezdolności do
wykonywania prac wymagających „prawidłowej sprawności psychomotorycznej”,
przy zachowaniu jedynie zdolności do wykonywania „prostych prac fizycznych nie
wymagających szczególnej ostrożności i realizowanych pod nadzorem” w
7
konfrontacji do podzielonej przez Sąd drugiej instancji ogólnikowej oceny kolejnych
biegłych, że stan zdrowia psychicznego wnioskodawcy „nie uzasadnia uznania go
za niezdolnego do pracy w ramach posiadanego wykształcenia”. Weryfikacji
wymaga stanowisko tego Sądu, że w razie ustalenia, iż skarżący (dotknięty
schorzeniami natury neurologicznej) był zatrudniony „w zawodzie malarza,
traktorzysty, pracownika ochrony, czy zbrojarza-betoniarza”, które wymagają
określonych umiejętności lub predyspozycji zawodowych, należy uwzględniać
także inne „kwalifikacje rzeczywiste badanego”, który „wykonywał też pracę jako
pracownik fizyczny, palacz sezonowy, ładowacz, czy robotnik transportowy”, tj.
proste prace fizyczne na ogół niewymagające kwalifikacji zawodowych. W tym
zakresie w judykaturze dominuje pogląd, że może być uznana za częściowo
niezdolną do pracy osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do
wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, choćby zachowała zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek innej pracy wymagającej niższych albo niewymagającej
w ogóle żadnych kwalifikacji. W szczególności zachowanie przez osobę
posiadającą rzeczywiste umiejętności robotnika wykwalifikowanego zdolności do
wykonywania prostych prac fizycznych, (które może wykonywać każdy pracownik,
nawet nieposiadający żadnych kwalifikacji), nie może być traktowane jako
zachowanie zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2010 r., I UK 215/09, LEX nr 577815).
W celu wyjaśnienia powyższych kwestii Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie
art. 39815
k.p.c.