Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 stycznia 2011 r.
II PK 169/10
1. Nagroda (art. 105 k.p.) jest wynagrodzeniem w rozumieniu art. 183a
k.p., co oznacza, że także do nagrody jako świadczenia przyznawanego pra-
cownikowi na podstawie uznania pracodawcy mają zastosowanie reguły jedna-
kowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości
(art. 183c
§ 1 k.p.).
2. Pracownik, któremu nagrody nie przyznano, może jej skutecznie do-
chodzić, jeżeli wykaże naruszenie przez pracodawcę zasad równego traktowa-
nia w zatrudnieniu, czyli naruszenie przez pracodawcę art. 94 pkt 9, art. 112
i
art. 113
oraz art. 183a
-183c
k.p.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 stycznia
2011 r. sprawy z powództwa Andrzeja W. przeciwko S.G. SA Oddziałowi w Polsce o
wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 22 grudnia 2009 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.200 (jeden tysiąc
dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z 20 listopada 2008 r. [...] oddalił powództwo Andrzeja W. przeciwko S.G. SA Od-
działowi w Polsce o wynagrodzenie.
Powód wniósł o zasądzenie od pozwanej kwoty 150.000 zł tytułem niewypła-
conej premii rocznej (tzw. bonusu) za 2006 r. Zdaniem powoda, zostały spełnione
wszystkie kryteria wymagane do przyznania bonusu - powód pracował przez cały rok
2
2006, osiągnął bardzo dobre wyniki i zrealizował zaplanowane zadania, a rok ten
przyniósł zyski dla pozwanej. Umowa o pracę łącząca strony została rozwiązana na
mocy porozumienia stron z dniem 28 lutego 2007 r., co było wynikiem odmowy
udzielenia powodowi przez pozwaną urlopu bezpłatnego na odbycie studiów pody-
plomowych we Francji. Powód podniósł, że wszyscy inni pracownicy zatrudnieni na
równorzędnych stanowiskach, spełniający przewidziane kryteria, otrzymali przed-
miotową premię, a więc niewypłacenie bonusu jemu narusza art. 183c
k.p.
Pozwana w odpowiedzi na pozew podniosła, że praca powoda w 2006 r. była
mało efektywna, powód myślał już o zmianie pracy i rozpoczęciu studiów podyplo-
mowych. Bonus był uznaniową nagrodą roczną, a nie premią. Nie był on uregulowa-
ny ani w aktach wewnętrznych pracodawcy, ani w indywidualnej umowie między po-
zwaną i powodem. Nagrodę taką pracownik nabywał dopiero w momencie przyzna-
nia mu jej przez pracodawcę. Pozwana nie przyznała takiej nagrody powodowi za
2006 r. Nieprzyznanie powodowi nagrody nie naruszało zasady równouprawnienia
pracowników, gdyż pracownicy, którzy nagrodę otrzymali, zostali ocenieni jako bar-
dziej przydatni dla pozwanej oraz wykazali większe zaangażowanie w pracy.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanej od 1 października
2000 r. do 28 lutego 2007 r., ostatnio - od 1 września 2006 r. do 28 lutego 2007 r. -
na stanowisku dealera rynku pieniężnego instrumentów dłużnych. W 2006 r. wyna-
grodzenie powoda wynosiło 14.000 zł brutto miesięcznie. Powód w latach 2002-2006
otrzymywał roczną premię uznaniową zwaną „bonusem", płatną w marcu następnego
roku. Procedura oceny pracy powoda za 2006 r. nie została dokończona. Został spo-
rządzony tylko niedokończony pisemny projekt oceny. Sporządzanie oceny pracow-
nika odbywało się w systemie komputerowym. Powód znał dobrze aplikację interne-
tową służącą do oceny pracowników i umiał się nią posługiwać. Sąd Okręgowy
stwierdził, że ocena pracy powoda za 2006 r. nie została przeprowadzona prawidło-
wo, gdyż powód zakończył procedurę oceniania za wcześnie, prawdopodobnie w
wyniku błędu. Ocena powoda była niepełna, nie zawierała właściwego komentarza
jego przełożonego Włodzimierza B. ani nie została przesłana do dyrektora departa-
mentu. Powód zwrócił się do drugiego przełożonego Krzysztofa D. o ocenę, która
została wystawiona w formie pisemnej, a nie w systemie komputerowym, co nie było
w banku praktykowane od 2004 r. Ocena w części wypełnionej przez Włodzimierza
B. była pozytywna, ale z jego zeznań w charakterze świadka wynikało, że wystawił ją
na prośbę powoda, bo gdyby wystawił rzetelną ocenę jego pracy, to byłaby ona prze-
3
ciętna i powód nie mógłby się starać o dofinansowanie studiów. Ocena drugiego
przełożonego Krzysztofa D., u którego powód pracował w 2006 r. tylko trzy miesiące,
była pozytywna. Została jednak sporządzona na piśmie, a nie w systemie kompute-
rowym, a więc wbrew procedurom obowiązującym w banku. Żadna z ocen przełożo-
nych nie trafiła do dyrektora departamentu. Dyrektorowi znane były tylko ustne oceny
Włodzimierza B. dotyczące powoda i były one negatywne, co stało się jedną z przy-
czyn przeniesienia powoda na inne stanowisko pracy. Pozytywnie ocenili powoda
jego współpracownicy z obu działów, ale podkreślili, że powód w 2006 r. znalazł się
w nowym dziale i dopiero się uczył nowych zadań, gdyż w nowym dziale były wyma-
gane inne predyspozycje.
Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że pismem z 2 maja 2007 r. powód wezwał po-
zwaną do wypłaty należnej mu premii. Pozwana w piśmie z 28 maja 2007 r. poinfor-
mowała powoda, że bonus mu się nie należy, gdyż nie jest zobowiązana do wypłaty
powodowi jakichkolwiek świadczeń po ustaniu stosunku pracy. Pozwana podkreśliła,
że chociaż powód nie jest już jej pracownikiem, pokryła część kosztów studiów po-
woda w wysokości 38.140 zł. W całym okresie zatrudnienia powoda koszty jego
szkolenia pokryte przez pozwaną wyniosły 77.689 zł. W 2006 r. powód był przyucza-
ny do nowych zadań, był to rok dużych inwestycji w osobę powoda. Dodatkowo dofi-
nansowanie do studiów powoda było bardzo wysokie. Bonus był rodzajem premii
motywacyjnej na następny rok, a zatem nie było podstaw do wypłacenia bonusu po-
wodowi w 2007 r. jako byłemu pracownikowi.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy stwierdził, że roczna premia uznaniowa,
zwana bonusem, nie była uregulowana ani w regulaminie pracy, ani w umowach o
pracę zawartych przez pozwaną z powodem. Premia była zależna od wyników finan-
sowych banku i zespołu, aktywności pracownika, jego osiągnięć oraz jego indywi-
dualnej oceny dokonanej przez przełożonego. W praktyce, jeżeli bank miał dobre
wyniki finansowe, premia była przyznawana wszystkim pracownikom, którzy otrzy-
mali ocenę pozytywną. Przyznawanie bonusu nie było nigdzie uregulowane, była to
decyzja uznaniowa pracodawcy oparta na ocenie rocznej pracownika. Ocena roczna
powoda nie została zakończona w systemie komputerowym, a więc zgodnie z proce-
durą obowiązującą w banku nie została prawidłowo wystawiona. Brakowało w niej
właściwego komentarza przełożonego i akceptacji przez dyrektora departamentu,
które to osoby miały ostatecznie największy wpływ na to czy premia zostanie przy-
znana i w jakiej wysokości. Premia roczna, oprócz charakteru nagrody uznaniowej,
4
miała także funkcję motywacyjną na kolejny rok, a powód na początku 2007 r. zde-
cydował się odejść z banku pozwanej. Pozwana dofinansowała powodowi studia na
zagranicznej uczelni, chociaż takie dofinansowanie dla byłych pracowników nie było
zwykłą praktyką banku. Premia miała charakter świadczenia uznaniowego, a nie
świadczenia gwarantowanego.
Sąd Okręgowy podkreślił, że gwarantowanym świadczeniem u pozwanej było
miesięczne wynagrodzenie za pracę (w przypadku powoda - 14.000 zł). Premia nie
była przewidziana ani w regulaminie pracy obowiązującym u pozwanego pracodaw-
cy, ani w indywidualnych umowach o pracę. Wypłacanie premii zależało od uznania
pracodawcy. Premia jest świadczeniem, którego wypłata jest uzależniona od speł-
nienia konkretnego i podlegającego weryfikacji warunku, dlatego przesłanki (warunki)
jej otrzymania powinny zostać określone w regulaminie wynagradzania w sposób
zrozumiały i czytelny dla pracowników albo w indywidualnej umowie o pracę. Wtedy
spełnienie przez pracownika skonkretyzowanych i zobiektywizowanych przesłanek
premiowych powoduje powstanie po jego stronie prawa podmiotowego (roszczenia)
do wypłacenia mu premii. U pozwanego pracodawcy premia roczna nie była składni-
kiem wynagrodzenia określonym w regulaminie pracy albo w indywidualnych umo-
wach o pracę, a więc jako taka nie może być badana pod względem naruszenia art.
183c
k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie miało miejsca nierówne traktowanie powo-
da w związku z niewypłaceniem mu nagrody. Sąd pierwszej instancji nie dopatrzył
się dyskryminacji powoda także na innych polach, takich jak dostęp do szkoleń czy
awans.
Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że pracodawca musi uwzględnić byłych
pracowników przy podziale premii, jeśli świadczenie to było składnikiem wynagro-
dzenia za pracę w okresie, w którym byli oni zatrudnieni. Pominięcie pracownika w
takich okolicznościach narusza zasady wynagradzania za pracę wykonaną, wyna-
gradzania według ilości i jakości pracy i równego traktowania pracowników. Istnieje
podział na świadczenia zagwarantowane w regulaminie lub umowie o pracę, a więc
te stanowiące składnik wynagrodzenia, do którego wypłaty pracodawca jest zobo-
wiązany, i świadczenia nieprzewidziane ani w regulaminie, ani w umowie o pracę, a
więc niebędące dodatkowym składnikiem wynagrodzenia i tym samym nieobjęte ob-
owiązkiem wypłaty. Bonus był drugim z wymienionych świadczeń. Był uznaniową
premią roczną (nagrodą), wypłacaną na podstawie każdorazowej decyzji pozwanej, a
nie przyjętego na siebie przez pozwaną obowiązku. Dla odróżnienia premii gwaran-
5
towanej od premii uznaniowej tę drugą można określić jako nagrodę przyznawaną
pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie
inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się szcze-
gólnie do wykonywania zadań zakładu pracy (art. 105 k.p.). Bonus miał ponadto cha-
rakter nagrody motywacyjnej, zachęcającej pracownika do pracy w kolejnym roku.
Nagroda nie ma charakteru roszczeniowego i nie stanowi składnika wynagrodzenia
za pracę. Jej uznaniowy charakter polega na tym, że zarówno przyznanie jej pracow-
nikowi, jak i określenie jej wysokości, należy do zakresu swobodnego uznania praco-
dawcy, a odpowiednie postanowienie w regulaminie wynagradzania nie jest ko-
nieczne. Skoro bonus miał charakter nagrody, wypłacanej pracownikom według
uznania przełożonych, to pozwana nie miała obowiązku jej wypłacenia powodowi,
któremu nie służy roszczenie o jej wypłatę.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód, zarzucając: 1) narusze-
nie art. 217 § 2 k.p.c., przez oddalenie wniosku powoda o przeprowadzenie dowodu
z listy wynagrodzeń i bonusów wypłaconych pracownikom departamentów, w których
pracował powód, od 2001 r. do 2007 r., co miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy i pozbawiło powoda możliwości dowodzenia swoich twierdzeń; 2) naruszenie
art. 78 § 2 k.p. w związku z art. 105 k.p., przez ich błędne zastosowanie, polegające
na przyjęciu, że bonus przyznawany corocznie przez pozwaną miał charakter nagro-
dy uznaniowej a nie premii, oraz art. 183a
- art. 183d
k.p., w tym art. 183a
k.p. w
związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 183c
k.p. w związku z art. 183d
k.p.,
poprzez ich niezastosowanie w przedmiotowej sprawie, pomimo istnienia przesłanek
uzasadniających ich zastosowanie.
Powód podniósł, że u pozwanej funkcjonuje stały system wypłaty bonusów,
których wysokość jest uzależniona od wynagrodzenia zasadniczego pracowników.
Bonus w rzeczywistości miał charakter premii, a nie nagrody. Istniały obiektywne
przesłanki, od których uzależniona była wypłata bonusu. Były to wyniki finansowe
banku i zespołu, aktywność danego pracownika oraz ocena jego przełożonego, a
wypłata bonusu była uzależniona od oceny rocznej pracownika. Jeśli bank miał dobre
wyniki, bonus był przyznawany wszystkim pracownikom. W banku obowiązywały
skonkretyzowane i zobiektywizowane przesłanki przyznania i wypłaty bonusu. W
ocenie powoda, nawet przy przyjęciu, że bonus miał charakter nagrody, w dalszym
ciągu uzasadnione jest zastosowanie art. 183c
k.p., jeżeli istniała możliwość wykaza-
nia, że nieprzyznanie bonusu powodowi, który wypełnił wszystkie warunki niezbędne
6
do jego otrzymania, stanowiło naruszenie równego traktowania w zatrudnieniu w za-
kresie wynagrodzenia.
Pozwana wniosła o oddalenie apelacji powoda. Podniosła, że należy odróżnić
przesłanki nabycia prawa do określonego świadczenia ze stosunku pracy od moty-
wów, jakimi kieruje się pracodawca, rozważając przyznanie prawa do dodatkowego,
fakultatywnego świadczenia. Pracownik nabywa prawo do premii regulaminowej w
przypadku spełnienia przesłanek określonych w regulaminie wynagradzania lub
umowie o pracę. W przypadku nagrody uznaniowej brak jest normatywnych przesła-
nek (warunków) jej przyznania, zatem nie jest możliwe badanie, czy zostały one
spełnione i występowanie z roszczeniem o jej przyznanie i wypłatę. O przyznaniu
nagrody według swego uznania decyduje pracodawca. Zdaniem pozwanej, nietrafny
jest zarzut, że pominięcie w regulaminie wynagradzania bonusu jako premii regula-
minowej stanowiło ze strony pracodawcy niedozwoloną próbę obejścia prawa. Po-
wód bezpodstawnie twierdzi, że pracodawca ma obowiązek uregulowania zasad wy-
płaty dodatkowego świadczenia, niewymaganego powszechnie obowiązującymi
przepisami prawa, oraz że dodatkowe świadczenie musi mieć charakter obligatoryjny
a nie uznaniowy.
Pozwana podniosła także, że dyskryminacja stanowi kwalifikowaną postać
nierównego traktowania. Przepisy Kodeksu pracy, odnoszące się do dyskryminacji,
nie mają zastosowania w przypadkach nierównego traktowania niespowodowanego
przyczyną uznaną za podstawę dyskryminacji. Powód nie spełnił przesłanek określo-
nych w art. 183b
§ 1 w związku z art. 183a
§ 1 k.p., ponieważ nie wykazał przyczyny
dyskryminacji ani okoliczności dowodzących nierównego traktowania z tej przyczyny.
Nie ma również zastosowania art. 183c
k.p., który dotyczy wyłącznie świadczeń o
charakterze roszczeniowym, a przedmiotem sporu jest nagroda (świadczenie uzna-
niowe). Pozwana zwróciła uwagę, że art. 772
k.p. odsyła do regulaminu wynagradza-
nia, a w regulaminie wynagradzania obowiązującym u pozwanej nie ma postanowień
dotyczących zasad nabycia prawa do nagrody. Również umowa o pracę powoda nie
wspomina o możliwości nabycia prawa do nagrody.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z 22 grudnia 2009 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny przyjął, na podstawie
analizy treści pozwu i kolejnych pism procesowych powoda oraz jego oświadczeń
składanych w toku postępowania, że powód, obok roszczenia głównego w postaci
żądania premii rocznej za 2006 r. (tzw. bonusu), zgłaszał - na wypadek, gdyby Sąd
7
Okręgowy uznał, że to pierwsze roszczenie jest niezasadne i podlega oddaleniu -
także drugie roszczenie o odszkodowanie w związku ze szkodą, jaką poniósł wsku-
tek nieprzyznania mu premii uznaniowej-nagrody (bonusu) wyłącznie z przyczyn sta-
nowiących przejaw nierównego traktowania w zatrudnieniu. Drugie z opisanych rosz-
czeń stanowiło roszczenie ewentualne - nie było to w żadnym razie roszczenie alter-
natywne (art. 365 k.c.) - a zatem w sytuacji uznania przez Sąd Okręgowy, że pierw-
sze roszczenie jest nieuzasadnione i podlega oddaleniu, Sąd ten powinien był od-
rębnie rozpoznać i rozstrzygnąć drugie - ewentualne roszczenie o odszkodowanie.
Tymczasem Sąd Okręgowy nie rozstrzygnął w wyroku o drugim roszczeniu (ewentu-
alnym). W apelacji powód nie zarzucił naruszenia przepisów postępowania dotyczą-
cych nieobjęcia rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego wszystkich zgłoszonych przez
niego roszczeń. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny rozpoznał apelację jedynie w zakresie
istniejącego rozstrzygnięcia, którego przedmiotem było zasądzenie premii za 2006 r.
Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe zgodnie z wnioskami powoda.
Ponadto dopuścił dowody uzupełniające z urzędu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zarzuty naruszenia art. 78 k.p. i art. 80 k.p.
okazały się nieuzasadnione. Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że dochodzony w ni-
niejszej sprawie bonus stanowi premię uznaniową (nagrodę), wypłacaną na podsta-
wie każdorazowej swobodnej decyzji pracodawcy. Uprawnienie pracownika do
przedmiotowego bonusu nie wynika z żadnego źródła prawa (art. 9 § 1 k.p.) - nie
zostało przewidziane w ustawach i przepisach wykonawczych, aktach wewnętrznych
pozwanego pracodawcy określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy albo
w umowie o pracę łączącej strony. Powyższe wynika z materiału dowodowego ze-
branego w sprawie. Ustalenia Sądu Okręgowego w tym zakresie są prawidłowe. O
tym, że przedmiotowy bonus ma charakter premii uznaniowej (nagrody), świadczą
także uzupełniające zeznania świadka Sławomira K. złożone w postępowaniu apela-
cyjnym. Zarząd spółki francuskiej, której pozwana jest oddziałem w Polsce, podej-
muje indywidualne decyzje o przyznaniu przedmiotowych bonusów pracownikom
pozwanej oraz o ich wysokości. Po zakończeniu etapu dyskusji na temat osób
uprawnionych do bonusów i ich wysokości listę wypłat akceptuje Dyrektor Departa-
mentu Skarbu S.G. w Paryżu, a następnie - ostatecznie - Zarząd S.G. w Paryżu. Po
podjęciu ostatecznej decyzji w tym zakresie, wypłaty bonusów na rzecz poszczegól-
nych pracowników są dokonywane zwyczajowo do końca marca następnego roku ze
środków pracodawcy. Z zeznań świadka Sławomira K. wynika, że bonus za 2006 r.
8
nie został przyznany powodowi. Świadek stwierdził ponadto, że nie dysponuje wie-
dzą co do istnienia w centrali S.G. w Paryżu jakichkolwiek regulaminów czy też ukła-
dów zbiorowych, które regulowałyby wypłatę przedmiotowych bonusów pracowni-
kom. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, aby zakwestionować wiarygodność ze-
znań świadka Sławomira K.
Po dokonaniu ponownej oceny całego materiału dowodowego (art. 382 k.p.c.)
Sąd Apelacyjny uznał, że dochodzony przez powoda bonus nie jest premią o cha-
rakterze roszczeniowym, lecz w rzeczywistości nagrodą uznaniową uzależnioną od
swobodnej woli pracodawcy. Tego przekonania nie zmieniają również zebrane infor-
macje dotyczące corocznych wypłat bonusów na rzecz pracowników (dealerów) De-
partamentu Rynków Kapitałowych oraz planów budżetowych i stopnia ich realizacji
dla tego Departamentu i poszczególnych zespołów wchodzących w jego skład, gdyż
wobec ustalenia uznaniowego charakteru bonusu, nie mają one znaczenia dla wyni-
ku sprawy.
Nie ma racji powód, iż o regulaminowym charakterze bonusu przesądza oko-
liczność, że jego wypłata była zależna od wyników finansowych banku i zespołu, ak-
tywności pracownika, jego osiągnięć indywidualnych oraz oceny jego pracy przez
przełożonego, oraz to że w praktyce - jeżeli bank miał dobre wyniki finansowe - pre-
mia była przyznawana wszystkim pracownikom, którzy otrzymali ocenę pozytywną.
Decydujące znaczenie w sprawie miało ustalenie, że przedmiotowe świadczenie nie
miało charakteru składnika wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi
na mocy aktu prawnego stanowiącego źródło prawa pracy lub umowy o pracę. Naby-
cie prawa do bonusu zależało wyłącznie od swobodnej decyzji (uznania) pracodaw-
cy. Przyznanie nagrody jest oświadczeniem woli pracodawcy warunkującym powsta-
nie do niej prawa. Wcześniej przedmiotowe prawo nie istnieje. Jeżeli zatem pozwany
pracodawca nie złożył oświadczenia o przyznaniu powodowi świadczenia, to powód
nie nabył do niego prawa, a więc nie ma podstaw, aby dochodzić go przed sądem.
Wobec braku roszczeniowego charakteru bonusu, nie ma również podstaw,
aby oceniać zasadność powództwa w zakresie jego przyznania według zasad rów-
nego traktowania w rozumieniu art. 183c
k.p. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w oko-
licznościach podnoszonych przez powoda, może on ewentualnie wystąpić jedynie z
roszczeniem o odszkodowanie przewidziane w art. 183d
k.p. w związku z ewentualną
szkodą, jaką poniósł w wyniku nieprzyznania mu uznaniowego świadczenia w wa-
runkach stanowiących przejaw dyskryminacji. Roszczenie odszkodowawcze nie sta-
9
nowiło jednak przedmiotu rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji w tej
sprawie. Sąd drugiej instancji nie może natomiast wypowiadać się co do nieistnieją-
cego orzeczenia.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu powoda
jego pełnomocnik. Skarga kasacyjna została oparta na podstawach: I) naruszenia
przepisów postępowania, a mianowicie: 1) art. 382 k.p.c. w związku z art. 231 k.p.c. i
art. 391 § 1 k.p.c. z powodu błędnego uznania za ustalony faktu całkowicie uznanio-
wego charakteru premii, określanej w zaskarżonym wyroku nagrodą, chociaż wnio-
sek taki nie daje się wyprowadzić z innych ustalonych faktów; 2) art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez nieustalenie prawidłowej podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia; 3) art. 382 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez niedokona-
nie oceny materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed Sądem
Apelacyjnym; 4) art. 378 § 1 k.p.c., poprzez nierozważanie wszystkich zgłoszonych w
apelacji zarzutów i wniosków, tj. nierozpoznanie sprawy w zakresie oddalenia przez
Sąd pierwszej instancji powództwa także w stosunku do roszczenia ewentualnego
powoda o odszkodowanie z tytułu dyskryminacji; II) naruszenia prawa materialnego,
a mianowicie: 1) art. 112
k.p., poprzez jego niezastosowanie w celu ochrony powoda
przed nierównym traktowaniem; 2) art. 13 k.p., art. 78 § 1 k.p. oraz art. 80 k.p., po-
przez niezastosowanie powyższych przepisów, a w konsekwencji brak prawidłowego
ustalenia zasad przyznawania wynagrodzenia za pracę; 3) art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p.
oraz art. 183c
k.p. w związku z art. 183a
k.p. oraz 183d
k.p., poprzez ich niezastosowa-
nie w przedmiotowej sprawie, pomimo istnienia przesłanek uzasadniających ich za-
stosowanie; 4) art. 105 k.p., poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu,
że premia (bonus) przyznawana corocznie przez pozwanego na podstawie spara-
metryzowanych i weryfikowalnych warunków była nagrodą.
Zdaniem skarżącego zaskarżony wyrok pozostaje w „jawnej rozbieżności” z
dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego. Problem prawidłowego stoso-
wania przepisów dotyczących zasad wynagradzania pracowników, ze szczególnym
uwzględnieniem wynagrodzenia premiowego na tle praktyki orzeczniczej sądów po-
wszechnych, nadal stanowi problem wymagający wykładni Sądu Najwyższego. W
rozpoznawanej sprawie występuje konieczność rozstrzygnięcia następujących za-
gadnień prawnych: „1) charakteru prawnego premii wypłacanej przez pracodawcę
regularnie raz w roku pracownikom, za pracę wykonaną, po dokonaniu oceny wyni-
ków finansowych pracodawcy, oceny zespołu pracowników oraz indywidualnej oceny
10
pracownika, w sytuacji, gdy brak jest regulacji wewnętrznych określających zasady
przyznawania i wypłaty tego wynagrodzenia, 2) wpływu braku regulacji w rozumieniu
art. 9 k.p. określającej zasady przyznawania wynagrodzenia premiowego, w sytuacji
gdy u danego pracodawcy wypłacana jest regularnie premia, po dokonaniu oceny
stopnia zrealizowania wcześniej sparametryzowanych zadań i warunków, na możli-
wość pozbawienia tego wynagrodzenia charakteru roszczeniowego, 3) dopuszczal-
ności utożsamiania nagrody (art. 105 k.p.) z premią nieuregulowaną w umowie o
pracę ani w wewnętrznych regulacjach pracodawcy, która przyznawana jest na pod-
stawie sparametryzowanych, podlegających ocenie i poddających się weryfikacji
kryteriów”.
Skarżący podniósł, że redagowanie przez pracodawców regulaminów wyna-
gradzania w sposób pozostawiający znaczną dowolność interpretacji, którego jedy-
nym celem jest sprzeczne z istotą funkcji ochronnych wynagrodzenia za pracę sto-
sowanie ich w sposób całkowicie woluntarystyczny, stało się zjawiskiem powszech-
nym, co znajduje odbicie w obszernym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Kolejnym
krokiem pracodawców, którego jedynym celem jest obniżenie kosztów działalności,
jest takie regulowanie stosunków z pracownikiem, aby ten, w zakresie wynagrodze-
nia za pracę wykonaną, był całkowicie podporządkowany pełnej, formalnej uznanio-
wości pracodawcy. Temu celowi służy niewydawanie aktów regulujących zasady
premiowania lub formułowanie ich w taki sposób, aby wynagrodzenie przyznawane
na podstawie sprawdzalnych warunków mogło być traktowane jako premia uznanio-
wa, której wypłata uzależniona jest wyłącznie od woli pracodawcy, albo jako nagroda.
Skarżący wniósł o: 1) uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w części, tj. w
zakresie punktu I. wyroku, poprzez uwzględnienie apelacji, a w konsekwencji zmianę
zaskarżonego wyroku w części dotyczącej punktu III. wyroku, poprzez zwolnienie po-
woda z obowiązku ponoszenia kosztów postępowania apelacyjnego, oraz zasądze-
nie na rzecz powoda kosztów procesu za pierwszą i drugą instancję; ewentualnie o
2) uchylenie zaskarżonego wyroku w części, tj. w zakresie punktu I. oddalającego
apelację oraz punktu III. zasądzającego od powoda kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Są-
dem Najwyższym.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że Sąd Apelacyjny od-
dalił apelację przyjmując, że nie doszło do naruszenia art. 78 i 80 k.p. z tej przyczyny,
11
że dochodzony w niniejszej sprawie bonus jest premią uznaniową (nagrodą), a
uprawnienie pracownika do jej nabycia nie wynika z żadnego źródła prawa pracy (art.
9 k.p.). Tego przekonania Sądu Apelacyjnego nie zmienił fakt corocznej wypłaty bo-
nusów pracownikom, tworzenia rocznych planów budżetowych i oceny stopnia ich
realizacji dla departamentu oraz poszczególnych pracowników. Decydujące znacze-
nie dla oceny charakteru prawnego przedmiotowego świadczenia miała okoliczność,
że świadczenie to nie jest składnikiem wynagrodzenia za pracę przysługującego na
podstawie aktu prawnego stanowiącego źródło prawa pracy, a decyzja o uruchamia-
niu wypłaty bonusów za dany rok należy każdorazowo wyłącznie do zarządu S.G. w
Paryżu, który kieruje się zawsze własną polityką w tym zakresie. Skarżący podniósł,
że premia roczna jest u pozwanej stałym elementem wynagrodzenia. Jest to wyna-
grodzenie przyznawane zwyczajowo (na podstawie normy zwyczajowej), stąd po-
wyższe wynagrodzenie jest premią.
Odpowiedź na skargę kasacyjną złożył w imieniu pozwanej pełnomocnik,
wnosząc o jej oddalenie oraz zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
W uzasadnieniu odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana podniosła, że przy
podejmowaniu decyzji dotyczącej nagrody dokonywała oceny pracy pracowników i
wyników ich pracy w oparciu o możliwie obiektywne i sprawiedliwe kryteria, aby
„uznanie” w tym zakresie było zracjonalizowane. Pracownicy mieli świadomość, że
ich praca jest oceniana i wiedzieli, w jaki sposób jest to czynione, ale nie mieli gwa-
rancji, w żadnej formie, że otrzymają nagrodę. Ocena roczna stanowiła głównie pod-
stawę do zarządzania kadrami, a posiłkowo była wykorzystywana przy podejmowa-
niu decyzji dotyczącej przyznania i wysokości nagrody. Nie należy tego mylić z po-
dejmowaniem decyzji w oparciu o wskazane w regulaminie lub umowie o pracę kryte-
ria, których spełnienie warunkuje przyznanie świadczenia i możliwość występowania
z roszczeniem o jego przyznanie i wypłatę. Ponadto pozwana podniosła, że powód
nie wykazał wystąpienia żadnej z przyczyn, z powodu których miał być rzekomo dys-
kryminowany.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
12
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw, choć nie można podzielić
w pełni wszystkich argumentów prawnych przedstawionych przez Sąd Apelacyjny w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
1. Kasacyjny zarzut nieodniesienia się do wszystkich podniesionych w apelacji
zarzutów i wniosków oraz nierozpoznania przez Sąd Apelacyjny sprawy w zakresie
oddalenia przez Sąd Okręgowy powództwa w stosunku do roszczenia ewentualnego
powoda o odszkodowanie z tytułu dyskryminacji - przez co miało dojść do naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c. - jest nietrafny.
Sprawa była od początku kwalifikowana przez Sąd Okręgowy jako sprawa „o
wynagrodzenie” - tak przedmiot sprawy był ujmowany w protokołach rozpraw i tak
został opisany w sentencji wyroku Sądu pierwszej instancji. Również w opisie
przedmiotu rozpoznawanej sprawy znajdującym się w uzasadnieniu wyroku tego
Sądu przyjęto, że powód dochodził zasądzenia na jego rzecz kwoty 150.000 zł tytu-
łem niewypłaconej premii („bonusa”) za 2006 r. Prawidłowo w tych okolicznościach
Sąd Apelacyjny uznał, że chociaż treść pozwu i kolejnych pism procesowych wno-
szonych w imieniu powoda w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji
mogła budzić wątpliwości co do konstrukcji roszczenia - w żadnym z tych pism po-
wództwo nie zostało skonstruowane jednoznacznie jako obejmujące roszczenie
główne (o zapłatę premii rocznej za 2006 r., zwanej bonusem, jako składnika wyna-
grodzenia za pracę - na podstawie art. 78 k.p. i art. 80 k.p.), a na wypadek jego nie-
uwzględnienia - także roszczenie ewentualne (o zapłatę odszkodowania za szkodę
poniesioną w związku z naruszeniem przez pracodawcę zakazu dyskryminacji w za-
trudnieniu - na podstawie art. 183d
k.p.) - to Sąd Okręgowy bezspornie rozstrzygnął
sprawę tylko i wyłącznie w zakresie roszczenia o wynagrodzenie za pracę, niewy-
powiadając się ani w sentencji wyroku, ani w jego uzasadnieniu o roszczeniu ewen-
tualnym, dotyczącym odszkodowania za szkodę poniesioną w związku z narusze-
niem przez pracodawcę zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu. W apelacji powód do-
magał się zmiany zaskarżonego wyroku „poprzez uwzględnienie powództwa”, nie
powołał się przy tym na konstrukcję swojego powództwa jako obejmującego rosz-
czenie główne i ewentualne. Nie wystąpił również z wnioskiem o uzupełnienie wyroku
i rozstrzygnięcie przez Sąd Okręgowy o roszczeniu ewentualnym, pominiętym (nie-
objętym rozstrzygnięciem) w sentencji wyroku tego Sądu. Podczas rozprawy apela-
cyjnej powód, ostatecznie formułując wnioski apelacji, oświadczył, że wnosi o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie bonusu w kwocie 150.000 zł z ustawo-
13
wymi odsetkami. Nie wspomniał w tym miejscu o odszkodowaniu jako roszczeniu
ewentualnym. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny miał podstawy, aby przyjąć, że
przedmiotem zaskarżenia jest wyłącznie istniejące orzeczenie Sądu Okręgowego
rozstrzygające (negatywnie) o żądaniu zapłaty wynagrodzenia za pracę w postaci
premii rocznej za 2006 r. (bonusu), a nie nieistniejące orzeczenie rozstrzygające o
roszczeniu o odszkodowanie. Skarżący nie może w związku z tym zarzucać naru-
szenia art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie przez Sąd Apelacyjny sprawy w
zakresie oddalenia przez Sąd pierwszej instancji powództwa także w stosunku do
roszczenia ewentualnego powoda o odszkodowanie z tytułu dyskryminacji. O takim
roszczeniu Sąd Okręgowy w ogóle nie orzekł (i nie rozpoznawał go).
Powstała w rozpoznawanej sprawie sytuacja procesowa była skutkiem sposo-
bu skonstruowania powództwa przez powoda, który to samo roszczenie - o zapłatę
premii rocznej za 2006 r. (tzw. bonusu), traktowanej przez siebie jako premia regu-
laminowa - wywodził z dwóch odrębnych podstaw prawnych - z przepisów o wyna-
grodzeniu (art. 78 k.p. i art. 80 k.p.) oraz z przepisów o nakazie równego traktowania
w zatrudnieniu i zakazie dyskryminacji (powód zarzucił w apelacji naruszenie art.
183a
- 183d
k.p., w tym art. 183a
k.p. w związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p. w związku z
art. 183c
k.p. w związku z art. 183d
k.p., poprzez ich niezastosowanie w przedmioto-
wej sprawie, pomimo istnienia przesłanek uzasadniających ich zastosowanie). Sąd
Apelacyjny zwrócił uwagę, że przy niejednoznacznie skonstruowanym roszczeniu
Sąd Okręgowy powinien był - ze względu na treść uzasadnienia pozwu i kolejnych
pism procesowych powoda - wyegzekwować od powoda (lub jego pełnomocnika pro-
cesowego) oświadczenie co do rzeczywistego przedmiotu powództwa (jego kon-
strukcji), w szczególności, czy powód dochodzi wyłącznie premii rocznej za 2006 r.
(tzw. bonusu) jako należnej mu premii regulaminowej o charakterze roszczeniowym
(art. 78 k.p. i art. 80 k.p.), czy też obok roszczenia o wynagrodzenie za pracę - w ra-
zie jego nieuwzględnienia z jakichkolwiek przyczyn - domaga się roszczenia ewentu-
alnego o odszkodowanie za naruszenie przez pozwanego zakazu dyskryminacji w
zatrudnieniu w związku z nieprzyznaniem premii uznaniowej (nagrody), chociaż
świadczenie takie zostało przyznane innym pracownikom (art. 183d
k.p.). Roszczeń
tych (o wynagrodzenie i o odszkodowanie) nie można było utożsamiać. Mają one nie
tylko różne podstawy prawne (roszczenie główne - np. art. 78 k.p., art. 80 k.p.; rosz-
czenie ewentualne - przepisy o zakazie dyskryminacji w stosunkach pracy, w tym
przede wszystkim art. 183d
k.p. w związku z art. 105 k.p., art. 94 pkt 2b k.p. i art. art.
14
183a
- 183c
k.p.), ale przede wszystkim zupełnie różne podstawy faktyczne, co wyklu-
cza przyjęcie ich tożsamości. W szczególności nie można roszczenia o wynagrodze-
nie za pracę wywodzić z art. 183d
k.p., pozwalającego jedynie na zasądzenie sto-
sownego odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu.
Sąd Apelacyjny odniósł się do wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów,
omawiając wszystkie kwestionowane przez apelującego naruszenia prawa material-
nego. Wobec związania sądu drugiej instancji zarzutami naruszenia prawa proceso-
wego (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III
CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55), Sąd Apelacyjny nie mógł naprawić ewentual-
nych błędów Sądu Okręgowego dotyczących konstrukcji wyroku, skoro nie podnie-
siono (nie zarzucono) ich w apelacji.
2. Nie są uzasadnione pozostałe zarzuty naruszenia prawa procesowego pod-
niesione w skardze kasacyjnej. Sąd Apelacyjny ocenił cały zgromadzony w sprawie
materiał dowodowy (art. 382 k.p.c.) - zarówno dowody przeprowadzone przed Są-
dem Okręgowym, jak i dowody, które na wniosek powoda (zawarty w apelacji - w
związku z uznanym za uzasadniony zarzutem naruszenia art. 217 § 1 k.p.c.) oraz z
urzędu (art. 232 zdanie drugie k.p.c.) przeprowadził sam w postępowaniu apelacyj-
nym. Nie można w tej sytuacji podzielić zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c. oraz art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku
spełnia wymagania konstrukcyjne stawiane przed orzeczeniem sądu drugiej instancji.
Sąd Apelacyjny odniósł się do wszystkich zarzutów apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), oce-
nił materiał dowodowy zebrany w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 k.p.c.), także
w konfrontacji z materiałem dowodowym zebranym w postępowaniu pierwszoinstan-
cyjnym. Sąd drugiej instancji nie mógł naruszyć art. 231 k.p.c., ponieważ nie stoso-
wał domniemań faktycznych. Nie było zresztą takiej potrzeby, skoro powód nie wyka-
zał (nie udowodnił) roszczeniowego charakteru nagrody „uznaniowej” (tzw. bonusu),
nazywanej przez siebie premią roczną. W świetle materiału dowodowego zebranego
w sprawie w pierwszej i drugiej instancji (bez stosowania domniemań faktycznych)
Sąd Apelacyjny stwierdził, że dochodzone przez powoda roszczenie - premia roczna
za 2006 r. w postaci tzw. bonusu - ma charakter „premii” uznaniowej (czyli nagrody -
art. 105 k.p.), wypłacanej na podstawie każdorazowej swobodnej decyzji pracodaw-
cy. Uprawnienie do tej nagrody nie wynikało bowiem z żadnego źródła prawa pracy
(art. 9 § 1 k.p.) - nie zostało przewidziane ani w ustawach lub przepisach wykonaw-
czych do ustaw, ani w aktach wewnętrznych pozwanego pracodawcy określających
15
prawa i obowiązki stron (np. w regulaminie wynagradzania, w regulaminie premiowa-
nia, w innych aktach tej rangi), ani w umowie o pracę łączącej strony. Wynika to jed-
noznacznie z materiału dowodowego zebranego w sprawie. Nie było zatem żadnych
podstaw do odwoływania się przez Sąd Apelacyjny do konstrukcji domniemań fak-
tycznych (art. 231 k.p.c.). Możliwość zastosowania przez sąd domniemania faktycz-
nego, przewidzianego w art. 231 k.p.c., nie może być interpretowana jako złagodze-
nie - wynikającego z art. 6 k.c. w związku z art. 232 k.p.c. - obowiązku dowodzenia
przez stronę faktów, z których wywodzi ona skutki prawne. Zastosowanie domnie-
mania faktycznego powinno mieć miejsce w postępowaniu sądowym wówczas, gdy
brak jest bezpośrednich środków dowodowych albo istnieją znaczne utrudnienia do-
wodowe dla wykazania faktu, a jednocześnie jego ustalenie jest możliwe przy zasto-
sowaniu reguł logicznego rozumowania oraz uwzględnieniu zasad wiedzy i doświad-
czenia życiowego. Nie da się zastąpić domniemaniem faktycznym braku źródła rosz-
czenia o wynagrodzenie (przepisu prawa pracy, czynności prawnej w postaci umowy
między stronami). Sama praktyka przyznawania przez pracodawcę pracownikom
przez kilka lat nagród („premii” uznaniowych o charakterze również motywacyjnym)
nie może być traktowana jako źródło prawa rodzące po stronie powoda roszczenie o
przyznanie tej nagrody. Praktyka ta musiałaby doprowadzić do jednoznacznego wy-
krystalizowania się obiektywnych i sprawdzalnych kryteriów przyznawania premii,
które pozwalałaby uznać, że świadczenie to nabrało już charakteru roszczeniowego.
Z ustaleń Sądu Apelacyjnego nie wynika, aby bonusy roczne przyznawane pracow-
nikom nabrały takiego charakteru prawnego w związku z wieloletnią, trwałą praktyką
ich przyznawania. Wszystkie zarzuty naruszenia prawa procesowego okazały się
nieusprawiedliwione. Oznacza to, że przy ocenie zarzutów uchybienia przepisom
prawa materialnego wiążący był ustalony przez Sąd Apelacyjny stan faktyczny (art.
39813
§ 2 k.p.c.).
3. Nie są również uzasadnione zarzuty naruszenia prawa materialnego. Sąd
Apelacyjny prawidłowo ocenił, że tzw. bonusy roczne były jedynie nagrodami (art.
105 k.p.), a nie premiami regulaminowymi (art. 772
k.p.), ponieważ na przypisanie im
charakteru premii (jako świadczeń roszczeniowych) nie pozwalały okoliczności ich
przyznawania - uprawnienie do nagrody rocznej w postaci bonusu nie wynikało z
żadnego stanowionego źródła prawa pracy (art. 9 § 1 k.p.), ponieważ nie zostało
przewidziane w ustawach lub przepisach wykonawczych ani w aktach wewnętrznych
pozwanego pracodawcy określających prawa i obowiązki stron; nie wynikało również
16
z czynności prawnej, ponieważ nie było przewidziane w umowie o pracę łączącej
strony. Ponadto świadczenie to było wypłacane pracownikom dopiero po jego wcze-
śniejszym przyznaniu przez pracodawcę w sformalizowanej procedurze oceny pracy
pracownika, po jej zakończeniu pozytywną oceną jego pracy. Powód - jak wynika z
ustaleń Sądu Okręgowego, zaakceptowanych przez Sąd Apelacyjny - nie przeszedł
całej sformalizowanej procedury oceny jego pracy za 2006 r., ponieważ jego stosu-
nek pracy ustał na mocy porozumienia stron zanim doszło do zakończenia procedury
opiniowania pracowników. Powód nie wykazał również, że przyznawanie corocznie
przez pozwanego pracodawcę nagród odbywało się na podstawie „sparametryzowa-
nych i weryfikowalnych warunków”. Z żadnego aktu normatywnego ani z umowy
stron nie wynikało bowiem, jakie to były ściśle sprecyzowane, sparametryzowane i
weryfikowalne warunki. Kwota dochodzona przez powoda z tytułu premii była
znaczna - wynosiła 150.000 zł. W odniesieniu do takiej kwoty świadczenia nie można
przyjąć, że należy się ono pracownikowi bez precyzyjnie określonych, obiektywnie
sprawdzalnych, podlegających weryfikacji, a nie wyłącznie intuicyjnych, kryteriów.
4. Nagroda jest pieniężnym lub rzeczowym nieobowiązkowym świadczeniem
przyznawanym pracownikowi przez pracodawcę (art. 105 k.p.). Stanowi instrument
pozytywnego oddziaływania pracodawcy na zachowanie pracownika w procesie
pracy. Nagroda ma charakter świadczenia uznaniowego. Nie jest to jednak świad-
czenie przyznawane na zasadzie zupełnie swobodnego uznania pracodawcy. W tym
zakresie nie można podzielić argumentacji Sądu Apelacyjnego. Uznanie co do przy-
znania nagrody jest ograniczone przez spoczywający na pracodawcy obowiązek sto-
sowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników i wyników ich
pracy (art. 94 pkt 9 k.p.) oraz przestrzegania podstawowych zasad prawa pracy:
równego traktowania pracowników z tytułu jednakowego wypełniania takich samych
obowiązków (art. 112
k.p.) oraz zakazu dyskryminacji (art. 113
k.p. i art. 183a
- 183e
k.p.). Nagroda jest wynagrodzeniem w rozumieniu art. 183c
k.p., co oznacza, że także
do nagrody jako świadczenia przyznawanego pracownikowi na podstawie uznania
pracodawcy mają zastosowanie reguły jednakowego wynagrodzenia za jednakową
pracę lub za pracę jednakowej wartości (art. 183c
§ 1 k.p.), ponieważ wynagrodzenie,
o którym mowa w tym przepisie, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez
względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przy-
znawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna (art. 183c
§ 2 k.p.).
17
Pracownik, co do zasady, nie ma roszczenia o nagrodę (jako świadczenia
uznaniowego) z wyjątkiem dwóch sytuacji. Pierwsza z nich ma miejsce wówczas, gdy
pracodawca wadliwie korzysta ze swojego uznania w odniesieniu do przyznania pra-
cownikowi nagrody. W praktyce może to dotyczyć sytuacji, w której pracodawca
przyznaje nagrody pewnej grupie pracowników, a jednego lub kilku z nich pomija bez
rzeczowego uzasadnienia, chociaż pracowali tak samo (wydajnie, efektywnie, z od-
powiednim zaangażowaniem, osiągając podobne wyniki) jak pozostali, którym na-
grody przyznano. Pracownicy, którym nagrody nie przyznano, mogą jej skutecznie
dochodzić, jeżeli wykażą naruszenie przez pracodawcę zasad równego traktowania
w zatrudnieniu, czyli naruszenie przez pracodawcę art. 94 pkt 9 k.p., art. 112
i 113
k.p., wreszcie art. 183a
- 183c
k.p. Sam art. 105 k.p. nie jest podstawą do nabycia
przez pracownika prawa do nagrody.
Druga sytuacja ma miejsce wtedy, gdy pracodawca przyznał już pracownikowi
nagrodę, a następnie odmawia jej wypłaty. Pracownik ma wtedy roszczenie o nagro-
dę, a źródłem tego roszczenia jest oświadczenie woli pracodawcy tworzące prawo do
nagrody po stronie pracownika.
W rozpoznawanej sprawie bezsporne jest, że pracodawca nie przyznał powo-
dowi nagrody, a zatem roszczenie powoda o jej wypłacenie mogło być uzasadniane
jedynie naruszeniem przez pracodawcę zasad równego traktowania w zatrudnieniu
(art. 112
i 113
k.p. oraz art. 183a
- 183c
k.p.). Pomimo uznaniowego charakteru nagro-
dy przepisy prawa pracy przewidują granice dowolności pracodawcy w zakresie wa-
runków jej przyznawania. Pracodawca powinien stosować obiektywne i sprawiedliwe
kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy (art. 94 pkt 9 k.p.), a ponadto
respektować zasady równego traktowania i niedyskryminacji w stosunkach pracy (art.
112
i 113
k.p., art. 183a
k.p., art. 94 pkt 2b k.p.). Naruszeniem tych zasad byłoby na
przykład stosowanie przy przyznawaniu nagród kryteriów pozamerytorycznych (nie-
związanych ze świadczeniem pracy przez pracownika), np. względów rodzinnych,
socjalnych, osobistych. W sprzeczności z powyższymi zasadami pozostaje wyróż-
nianie i nagradzanie pracowników, którzy na to w oczywisty sposób nie zasłużyli,
albo pomijanie przy przyznawaniu nagród wyróżniających się pracowników, ze
względu na ich płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekona-
nia polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orienta-
cję seksualną, a także przewidywany okres trwania zatrudnienia (zatrudnienie na
czas określony lub nieokreślony) albo wymiar czasu pracy (zatrudnienie w pełnym
18
lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Uznanie pracodawcy w zakresie przyznawa-
nia nagród nie tworzy ani uprawnienia do stosowania dowolności, ani do nadużywa-
nia kompetencji, ani też do dyskryminowania dowolnie określonych osób czy ich grup
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1990 r., I PR 170/90, Orzecznictwo Go-
spodarcze, 1991 nr 3, poz. 64, z komentarzem A. Szewc).
5. W toku procesu powód konsekwentnie twierdził, że nieprzyznanie mu na-
grody rocznej za 2006 r. stanowiło naruszenie zasad równego traktowania w zatrud-
nieniu oraz zakazu dyskryminacji, ponieważ inni pracownicy tego samego działu (de-
partamentu) nagrody takie otrzymali. W związku z tym zarzucił w skardze kasacyjnej
naruszenie art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p. oraz art. 183c
k.p. w związku z art. 183a
k.p. oraz
183d
k.p. poprzez ich niezastosowanie w przedmiotowej sprawie, pomimo istnienia
przesłanek uzasadniających ich zastosowanie. Powód z przepisów o zakazie dys-
kryminacji wywodził swoje roszczenie do nagrody uznaniowej, którą otrzymali inni
pracownicy pozwanej, a której pracodawca nie przyznał mu. Postawienie sprawy w
płaszczyźnie nierównego traktowania wymagało od powoda wykazania przesłanek
zastosowania przepisów Kodeksu pracy o równym traktowaniu w zatrudnieniu. Tym-
czasem powód nie wykazał w toku procesu, że doszło do nierównego traktowania o
charakterze dyskryminacji, czyli nierównego traktowania z jednej z przyczyn wymie-
nionych w art. 113
k.p. oraz art. 183a
§ 1 k.p. Pracownik, który zarzuca pracodawcy
naruszenie przepisów dotyczących zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu, powinien
wskazać przyczynę, ze względu na którą dopuszczono się wobec niego aktu dys-
kryminacji i wykazać jej istnienie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 września 2008
r., II PK 27/08, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 41, OSP 2011 nr 4, poz. 39, z glosą L. Mi-
trusa).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dyskryminacja w sferze zatrudnienia ro-
zumiana jest jako bezprawne pozbawienie lub ograniczenie praw wynikających ze
stosunku pracy albo nierówne traktowanie pracowników ze względu na wymienione
w przepisach prawa pracy kryteria dyskryminacyjne, a także przyznawanie z tych
względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni
pracownicy, znajdujący się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej. Nie narusza
jednak zasady równego traktowania usprawiedliwione i racjonalne zróżnicowanie
(dyferencjacja) sytuacji prawnej podmiotów ze względu na różniącą je cechę istotną
(relewantną) (por. wyroki Sądu Najwyższego z 23 października 1996 r., I PRN 94/96,
OSNAPiUS 1997 nr 8, poz. 131; z 10 września 1997 r., I PKN 246/97, OSNAPiUS
19
1998 nr 12, poz. 360; z 16 listopada 2001 r., I PKN 696/00, OSNP 2003 nr 20, poz.
486; z 12 grudnia 2001 r., I PKN 182/01, OSP 2002 nr 11, poz. 150; z 23 listopada
2004 r., I PK 20/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 185; z 11 stycznia 2006 r., II UK 51/05,
PiZS 2006 nr 9, s. 34; z 14 lutego 2006 r., III PK 109/05, OSNP 2007 nr 1-2, poz. 5; z
14 lutego 2006 r., III UK 150/05, LEX nr 272551; z 14 stycznia 2008 r., II PK 102/07,
Monitor Prawa Pracy 2008 nr 8, s. 440 oraz uchwała z 8 stycznia 2002 r., III ZP
31/01, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 284).
W orzecznictwie zwraca się również uwagę, że dyskryminacja (art. 113
k.p.), w
odróżnieniu od "zwykłego" nierównego traktowania (art. 112
k.p.), oznacza gorsze
traktowanie pracownika ze względu na jakąś jego cechę lub właściwość, określoną w
Kodeksie pracy jako przyczyna (w języku prawniczym także jako podstawa bądź
kryterium) dyskryminacji. Negatywne wyróżnienie dyskryminacji jako kwalifikowanej
postaci nierównego traktowania służy przeciwdziałaniu najbardziej nagannym spo-
łecznie i szkodliwym przejawom tego zjawiska. Przepisy Kodeksu pracy odnoszące
się do zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu nie mają zastosowania w przypadkach
nierównego traktowania niespowodowanego przyczyną uznaną za podstawę dys-
kryminacji (art. 112
i 113
k.p.). Jeśli zatem pracownik zarzuca pracodawcy naruszenie
przepisów dotyczących zakazu dyskryminacji i domaga się zastosowania przepisów
o równym traktowaniu w zatrudnieniu, to powinien wskazać przyczynę, ze względu
na którą dopuszczono się wobec niego aktu dyskryminacji, oraz okoliczności dowo-
dzące nierównego traktowania z tej przyczyny (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9
stycznia 2007 r., II PK 180/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 36). W sporach, w których
pracownik wywodzi swoje roszczenia z faktu naruszenia wobec niego zakazu dys-
kryminacji, powinien przedstawić przed sądem fakty, z których można wyprowadzić
domniemanie bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji, a wówczas na pracodawcę
przechodzi ciężar dowodu, że przy różnicowaniu sytuacji pracowników kierował się
obiektywnymi przesłankami (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja 2005 r., II PK
33/05, LEX nr 184961; z 9 czerwca 2006 r., III PK 30/06, OSNP 2007 nr 11-12, poz.
160 oraz z 22 lutego 2007 r., I PK 242/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 98). Uzasadnienie
zarzutu dyskryminacji nie może być ogólnikowe, twierdzenia powoda powinny nawią-
zywać do okoliczności wskazanych przez pracodawcę, jako względy, którymi się kie-
rował różnicując pracowników (art. 183b
§ 1 k.p. in fine) (wyrok Sądu Najwyższego z
4 stycznia 2008 r., I PK 188/07, LEX nr 442864).
20
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że powód - docho-
dząc zasądzenia od pozwanej uznaniowej nagrody rocznej (art. 105 k.p.) z powoła-
niem się na naruszenie w stosunku do niego zakazu dyskryminacji w odniesieniu do
szeroko pojętego wynagrodzenia (art. 183c
§ 2 k.p.) - powinien wykazać, że spełniał
każdą z wymienionych w art. 183a
§ 1 k.p. cech istotnych w takim samym stopniu jak
inni pracownicy zatrudnieni w tym samym dziale (departamencie), którzy otrzymali
nagrody roczne (bonusy), a mimo to został potraktowany w sferze przyznania mu
nagrody gorzej od innych. Inaczej mówiąc, powód powinien był wykazać, że do nie-
równego traktowania doszło z którejś z przyczyn wymienionych w art. 113
k.p. i art.
183a
§ 1 k.p., aby móc dochodzić zasądzenia nagrody uznaniowej (nieroszczeniowej)
na podstawie art. art. 183c
§ 1 k.p. w związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p. Powód nie
podjął próby wykazania, że został pominięty przy przyznawaniu nagród z którejś z
przyczyn dyskryminacji przewidzianych w art. 113
i art. 183a
§1 k.p. Uniemożliwiło to
rozważanie zasadności jego roszczenia w oparciu o art. 183c
§ 1 k.p. Dopiero w ra-
zie skutecznego przeprowadzenia tego rodzaju dowodu (wykazania, że doszło do
dyskryminacji powoda z jednej z przyczyn wymienionych w art. 113
k.p. lub art. 183a
§
1 k.p.), pozwana musiałaby wykazać, że różnicując sytuację zarobkową powoda i
innych pracowników kierowała się racjonalnymi i sprawiedliwymi kryteriami owej dy-
ferencjacji (art. 183b
§ 1 k.p. in fine). Pozwana podjęła zresztą taką próbę udowod-
nienia, że kierowała się obiektywnymi przyczynami odmowy przyznania powodowi
nagrody rocznej, wykazując, jak przyjęły Sądy obu instancji, że powód nie przeszedł
całej sformalizowanej procedury oceny swojej pracy w 2006 r. według zasad obowią-
zujących u pozwanej, co było jedną z przyczyn niedoprowadzenia do końca procedu-
ry przyznania mu nagrody.
Na zakończenie należy podkreślić, że nie ma racji skarżący, twierdząc jakoby
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego pozostawał w „jawnej rozbieżności” z dotych-
czasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego. Przytoczone przez skarżącego orze-
czenia Sądu Najwyższego dotyczyły częściowo odmiennych stanów faktycznych niż
ustalony w rozpoznawanej sprawie.
Z przytoczonych względów, skoro wskazane w skardze kasacyjnej podstawy
okazały się nieuzasadnione, na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji.
========================================