Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 4/11
POSTANOWIENIE
Dnia 14 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka
(przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Mirosława P., Mariusza P.,
Jolanty S. i Magdaleny J.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 kwietnia 2011 r.,
zażalenia strony pozwanej
na postanowienia zawarte w punkcie trzecim i czwartym wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 września 2010 r.,
I. uchyla postanowienie zawarte w punkcie III
(trzecim) wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia
15 września 2010 r. i w tym zakresie przekazuje sprawę
temu Sądowi do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego;
II. odrzuca zażalenie w pozostałej części
2
Uzasadnienie
Wyrokiem częściowym z dnia 21 maja 2009 r. Sąd Okręgowy zasądził od
Pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej w W. na rzecz Mirosława P.,
Mariusza P., Jolanty S. oraz Magdaleny J. (następców prawnych powoda Brunona
P.) kwoty po 10.203,25 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 maja 2009 r. do dnia
zapłaty, umorzył postępowanie w części dotyczącej ograniczonego powództwa, a w
pozostałej (przeważającej) części powództwo oddalił.
Od tego wyroku w części umarzającej postępowanie oraz oddalającej
powództwo powodowie, niezastępowani w sprawie przez profesjonalnego
pełnomocnika, wskazując jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 112.609 zł,
którą obliczyli, odejmując od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie,
tj. od kwoty 153.422 zł wartość przyznanego im odszkodowania, wnieśli apelację,
od której uiścili opłatę w wysokości 1.938 zł, w zakresie bowiem kwoty 3.693 zł od
opłaty tej zostali zwolnieni. W apelacji powodowie wnieśli o uchylenie wyroku
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
ewentualnie jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości, a także
zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu od pozwanego.
W odpowiedzi na apelację pozwany reprezentowany w sprawie przez
radcę prawnego wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania
odwoławczego.
Wyrokiem z dnia 15 września 2010 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok Sądu pierwszej instancji w ten tylko sposób, że zasądził od pozwanego na
rzecz każdego z powodów odsetki ustawowe od dnia 21 maja 2006 r., oddalił
apelację w pozostałej części, zasądził od pozwanego solidarnie na rzecz powodów
kwotę 993 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego oraz nakazał
ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego kwotę
2.566 zł z tytułu zwrotu części opłaty od apelacji.
Zawarte w wyroku postanowienie o zwrocie kosztów postępowania
apelacyjnego oraz ściągnięciu części nieuiszczonej przez powodów opłaty od
apelacji pozwany zaskarżył zażaleniem. Wniósł o zmianę rozstrzygnięcia
3
o kosztach postępowania odwoławczego i zasądzenie solidarnie od powodów na
rzecz pozwanego kwoty 2.700 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w tym postępowaniu, uchylenie rozstrzygnięcia o ściągnięciu
nieuiszczonego wpisu, a ponadto o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego
zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego. Skarżący zarzucił, że Sąd
Apelacyjny obciążył go w całości kosztami postępowania odwoławczego, pomimo
że apelacja została uwzględniona co do nieznacznej części zgłoszonego żądania
i w zakresie zasądzonych odsetek. Sąd powinien był wyliczyć, w jakim stosunku
uwzględniono w orzeczeniu żądania stron i na tej podstawie rozstrzygnąć
o kosztach postępowania. Ponieważ pozwany uległ żądaniom powodów tylko
w nieznacznej części, należy mu się od nich zwrot wszystkich kosztów
postępowania. Skarżący zarzucił, że Sąd, ograniczając się do powołania art. 100
k.p.c., nie uzasadnił merytorycznie rozstrzygnięcia o kosztach - nie wskazał
sposobu ich wyliczenia, ani przyjętej zasady obciążenia nimi stron.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
W zakresie, w jakim pozwany zaskarżył rozstrzygnięcie o kosztach
sądowych, których powodowie nie mieli obowiązku uiścić, zażalenie jest
niedopuszczalne.
Z art. 98 § 2 k.p.c. wynika, że jeżeli koszty sądowe nie zostały przez stronę
poniesione w związku ze zwolnieniem jej z tego obowiązku, to nie są objęte
pojęciem kosztów procesu. Wyraźne oddzielenie kosztów sądowych, które nie
zostały zaspokojone przez strony, od opłat i wydatków przez nie poniesionych
przewiduje art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167 poz. 1398 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem,
kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić sąd w orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji obciąży jej przeciwnika, jeżeli istnieją do tego
podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie
kosztów procesu. Jeżeli koszty sądowe nie są składnikiem kosztów procesu,
stanowią przedmiot odrębnego rozstrzygnięcia, gdyż jako należność Skarbu
Państwa nie są objęte rozliczeniem pomiędzy stronami.
4
Zważywszy, że art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. dopuszcza zażalenie do Sądu
Najwyższego na postanowienie o kosztach procesu, a przepis ten jako wyjątkowy
podlega wykładni ścieśniającej (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
17 listopada 2009 r., III CZ 53/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 79), stronom środek ten
nie przysługuje od orzeczeń, których przedmiotem są nieuiszczone koszty sądowe
ponoszone tymczasowo przez Skarb Państwa, (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., I CZ 115/10, niepubl.).
Z tych względów zażalenie w części ulegało odrzuceniu na podstawie art.
373 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.
W pozostałym zakresie zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.
Wskazując jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
apelacyjnego art. 100 k.p.c., Sąd drugiej instancji, ograniczył się do stwierdzenia,
że koszty te zasądzono na rzecz powodów od pozwanego w zakresie, w jakim
apelacja okazała się uzasadniona. Powołany przez Sąd odwoławczy przepis składa
się z różnych hipotez, a z zaskarżonego postanowienia nie wynika przyjęta
podstawa rozstrzygnięcia. Można przypuszczać, że Sąd miał na myśli zdanie
pierwsze art. 100 k.p.c. in fine i jego zamiarem było stosunkowe rozdzielnie
kosztów. W takim jednak przypadku, podobnie zresztą jak i w pozostałych,
o których mowa w tym przepisie, Sąd powinien przedstawić wyliczenie tych
kosztów z uwzględnieniem proporcji, w jakich żądania powodów zostały
uwzględnione i dopiero na tej podstawie rozliczyć je według przyjętej w sprawie
zasady. Sąd, dokonując rozliczenia kosztów procesu, zawsze powinien najpierw
ustalić, jakie koszty zostały przez strony w postępowaniu poniesione, określić
proporcje, w jakich strony utrzymały się ze swymi roszczeniami lub obroną
i w oparciu o te proporcje, ustalić jaka część kosztów powinna obciążać każdą
z nich. Rozliczenie kosztów nie musi być dokonane w sposób ściśle arytmetyczny,
jest jednak nieodzownym elementem orzekania o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny nie wskazał, według jakiej zasady rozstrzygnął o kosztach
postępowania odwoławczego, ani nie rozliczył tych kosztów. W tej sytuacji,
zważywszy, że apelacja powodów została przez Sąd uwzględniona jedynie
w nieznacznym zakresie, nie sposób odeprzeć zarzutów zażalenia. W utrwalonym
5
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że brak uzasadnienia
rozstrzygnięcia o kosztach prowadzi do uchylenia tego rozstrzygnięcia (por. np.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., V CZ 7/10, OSNC-ZD
2010, nr D, poz.104, z dnia 19 maja 2010 r., I CZ 10/10, niepubl. i z dnia 10
listopada 2010 r., II CZ 111/10, niepubl.).
Z omówionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w punkcie pierwszym
sentencji, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. art. 3941
§ 3 k.p.c.