Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BU 10/10
POSTANOWIENIE
Dnia 12 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku Z. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wydanie zaświadczenia o przebiegu ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2011 r.,
skargi wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 grudnia 2008 r.,
I. odrzuca skargę,
II. oddala wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację Z. Z. od
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 17 lipca 2008 r., którym oddalono odwołanie
wnioskodawcy od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 grudnia 2007
r. odmawiającej wydania zaświadczenia o przebiegu ubezpieczenia w związku z
ubieganiem się o zasiłek dla bezrobotnych.
2
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargą z dnia 4 listopada 2010
r., w której wnioskodawca wniósł o stwierdzenie jego niezgodności z prawem i
zarzucił: 1) naruszenie prawa materialnego, a to art. 83b ust. 1 ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa systemowa),
poprzez niewydanie zaświadczenia o przebiegu ubezpieczenia w związku z
ubieganiem się o świadczenie z powiatowego urzędu pracy, gdy prawidłowe
rozumienie tego przepisu nakazywało jego wydanie z uwagi na prawo
wnioskodawcy do uzyskania statusu bezrobotnego połączonego z prawem do
zasiłku dla bezrobotnych; 2) obrazę prawa procesowego, a to: a) art. 107 § 1 k.p.a.,
poprzez błędne przyjęcie, że zaświadczenie o które się ubiegał wnioskodawca nie
obejmuje swą treścią rozstrzygnięcia w przedmiocie jego indywidualnych praw, gdy
tymczasem potrzebował go dla powiatowego urzędu pracy i z zaświadczenia tego
miało wynikać, czy ze stosunku pracy bądź prowadzonej działalności gospodarczej
wypływa obowiązek płacenia składek na fundusz pracy; b) art. 77 w związku z art.
76 k.p.a., poprzez nieprawidłowe przyjęcie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych
zasadnie zarzucił skarżącemu niewypełnienie stosownych druków; c) art. 218 § 1
związku z art. 217 § 2 pkt 2 k.p.a., poprzez nieprawidłowe przyjęcie, że
zaświadczenie o przebiegu ubezpieczenia musi zapaść w formie decyzji w
rozumieniu art. 107 k.p.a., w sytuacji gdy przepisy wymagają jedynie wydania
zaświadczenia stwierdzającego fakty, w terminie 7 dni od złożenia wniosku;
wydanie zaświadczeń dotyczących okresów składkowych może być uwarunkowane
opłaceniem składek ubezpieczeniowych i złożeniem formularzy rozliczeniowych,
skoro skarżący korzystał z przysługującego mu prawa do odwołania się od
ustalonej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wysokości ustalonych wcześniej
wobec niego składek, gdy tymczasem prawidłowa wykładnia tych norm prowadzi do
wniosku, że Zakład był zobowiązany do wydania zaświadczenia dla potrzeb
powiatowego urzędu pracy z uwagi na prawo wnioskodawcy do uzyskania statusu
bezrobotnego połączonego z prawem do zasiłku dla bezrobotnych.
Skarżący wskazał, że: 1. zaskarżony wyrok jest niezgodny z art. 67 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 83b ust. 1 ustawy systemowej, art. 77 w
związku z art. 76, art. 107 § 1 oraz art. 218 § 1 w związku z art. 217 § 2 pkt 2 k.p.a.;
3
2. przez wydanie zaskarżonego wyroku została mu wyrządzona szkoda w postaci
pozbawienia zasiłku dla bezrobotnych w kwocie 12.420 zł; 3. wzruszenie
zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest
możliwe, a ponadto w sprawie występuje wyjątkowy wypadek, o którym stanowi art.
4241
§ 2 k.p.c. W tym ostatnim zakresie skarżący podniósł, że złożenie skargi
kasacyjnej uniemożliwiły mu ciężkie choroby oraz działania pełnomocnika z urzędu,
który - bez porozumienia z wnioskodawcą i wbrew jego woli - cofnął wniesioną
skargę kasacyjną, zaś wymagania formalne nie zostały przez skarżącego
wypełnione z uwagi na jego sytuację zdrowotną i finansową oraz odmienność
poglądów prawnych pomiędzy nim a „ówczesnym” pełnomocnikiem z urzędu. W
ocenie skarżącego, dokonanie przez Sąd drugiej instancji błędnej wykładni
„wskazanych przepisów prawa” jest nie do pogodzenia z podstawowym porządkiem
prawnym, gdyż prowadzi do obejścia ciążącego na organie rentowym obowiązku
wynikającego z art. 83b ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
narusza zawartą w art. 67 Konstytucji RP „zasadę prawa człowieka i obywatela do
zabezpieczenia społecznego, inaczej - prawa do pomocy socjalnej”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., można żądać stwierdzenia niezgodności z
prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w
sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana
lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie
było i nie jest możliwe. Skarga jest więc co do zasady niedopuszczalna, jeżeli w
sprawie strona miała możliwość zaskarżenia wyroku apelacją, skargą kasacyjną,
skargą o wznowienie postępowania lub mogła skorzystać z innego środka, np.
wniosku o przywrócenie terminu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19
stycznia 2006 r., II CNP 2/06, OSNC 2006 nr 6, poz. 112). Od tego unormowania
ustawodawca wprowadził wyjątek przewidziany w art. 4241
§ 2 k.p.c. Na podstawie
tej regulacji, skarga przysługuje także - w wyjątkowych wypadkach - od
prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, chociaż strony nie skorzystały z przysługujących im
środków prawnych, jeżeli niezgodność orzeczenia z prawem wynika z naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
4
człowieka i obywatela, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w
drodze innych przysługujących stronie środków prawnych. A zatem wyjątek od
zasady określonej w art. 4241
§ 1 k.p.c. uzależnia dopuszczalność skargi od
kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek: po pierwsze - istnienia wyjątkowego
wypadku, który uniemożliwił wniesienie środka odwoławczego lub środka
zaskarżenia i po drugie - występowania niezgodności z prawem o kwalifikowanym
charakterze, wynikającej z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego
lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.
Przepis art. 4245
§ 1 k.p.c. określa w sześciu punktach wymagania, jakim
powinna odpowiadać skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku. Sąd to: oznaczenie wyroku (pkt 1), przytoczenie podstaw
skargi oraz ich uzasadnienia (pkt 2), wskazanie przepisu prawa, z którym
zaskarżony wyrok jest niezgodny (pkt 3), uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody
(pkt 4), wykazanie, że wzruszenie wyroku w drodze innych środków prawnych nie
było i nie jest możliwe, a ponadto, gdy skargę wniesiono stosując art. 4241
§ 2 - że
występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie skargi (pkt 5) oraz
wniosek o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem (pkt 6). Wykazanie
występowania wyjątkowego wypadku uzasadniającego wniesienie skargi w sytuacji
określonej w art. 4241
§ 2 k.p.c. stanowi o jej dopuszczalności. Jest to oczywiste,
gdyż zaniechanie przez stronę zaskarżenia wyroku może wynikać ze świadomej
rezygnacji z dalszego prowadzenia procesu. W takiej sytuacji nie można mówić o
występowaniu wyjątkowego wypadku uzasadniającego wniesienie skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że wyjątkowe
wypadki, o których stanowi art. 4241
§ 2 k.p.c., odnoszą się także do przyczyn
nieskorzystania przez stronę z przysługujących jej środków zaskarżenia. Przyczyny
te muszą mieć charakter wyjątkowy w znaczeniu obiektywnym, co oznacza, że
chodzi o wyjątkowe okoliczności obiektywnie uniemożliwiające stronie wniesienie
środka zaskarżenia, a nie o okoliczności subiektywne, wynikające z woli lub
zaniedbań strony. Wnosząc skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku strona musi zatem wykazać, że nieskorzystanie przez nią z
przysługującego środka prawnego nastąpiło z wyjątkowych powodów mających
5
charakter siły wyższej, takich jak ciężka choroba, katastrofa, klęska żywiołowa czy
wyjątkowe okoliczności leżące po stronie osób trzecich, które obiektywnie rzecz
biorąc uniemożliwiły wniesienie środka zaskarżenia (por. postanowienia z dnia 2
lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006 nr 6, poz. 113; z dnia 29 listopada 2006 r.,
II CNP 85/06, niepublikowane; z dnia 7 lutego 2008 r., IV CNP 217/07, OSNC-ZD
2008 nr 4, poz. 114; z dnia 10 sierpnia 2010 r., II CNP 38/10, LEX nr 603890).
Przyczyny niezaskarżenia przez wnioskodawcę prawomocnego wyroku sądu
drugiej instancji nie mieszczą się przedstawionym wyżej rozumieniu wyjątkowych
wypadków usprawiedliwiających nieskorzystanie przez stronę z przysługujących jej
środków zaskarżenia. Nie mają one charakteru obiektywnego, gdyż niewniesienie
skargi kasacyjnej od zaskarżonego wyroku nastąpiło z powodu okoliczności
obciążających wnioskodawcę. Należy mieć na względzie, ze osoby fizyczne
dokonują czynności prawnych bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli
ustawowych bądź pełnomocników (art. 96 k.c.). Powoływanie się przez skarżącego
na niemożność wniesienia skargi kasacyjnej z uwagi na ciężkie choroby (nowotwór
złośliwy i uraz kręgosłupa) jest niezasadne już tylko dlatego, że do dokonania tej
czynności ustanowiony został pełnomocnik z urzędu. W tym zakresie skarżący
wywodzi, że niezaskarżenie wyroku Sądu drugiej instancji skargą kasacyjną
nastąpiło wskutek, po pierwsze - cofnięcia tego środka zaskarżenia przez
ustanowionego pełnomocnika oraz po drugie - odmienności poglądów prawnych
skarżącego i pełnomocnika z urzędu. Skarżący pomija jednak, że czynność prawna
dokonana przez pełnomocnika, również ustanowionego z urzędu, w granicach
umocowania lub zaniechanie pełnomocnika pociąga za sobą skutki bezpośrednio
dla reprezentowanego (art. 118 § 1 k.p.c. w związku z art. 95 § 2 k.c.). Inaczej
rzecz ujmując, działanie pełnomocnika - na podstawie udzielonego mu
pełnomocnictwa lub pełnomocnika ustanowionego z urzędu - jest równoznaczne z
działaniem samego mocodawcy, co oznacza, że cofnięcie skargi kasacyjnej przez
ustanowionego dla dokonania tej czynności procesowej pełnomocnika z urzędu i w
ostateczności zaniechanie jej wniesienia stanowiło wyraz i realizację woli
wnioskodawcy i pociągało za sobą skutki bezpośrednio dla skarżącego. Oznacza to
dalej, że nieskorzystanie przez skarżącego z przysługującego mu środka
zaskarżenia nie wynikało z niemożności jego wniesienia, ale z odstąpienia od
6
dokonania tej czynności. Nie zachodzi więc przewidziana w art. 4241
§ 2 k.p.c.
niezbędna przesłanka dopuszczalności skargi w postaci wyjątkowego wypadku
usprawiedliwiającego nieskorzystanie z przysługującego środka zaskarżenia
wyroku sądu drugiej instancji.
Również charakter zarzucanego w skardze naruszenia, które - w ocenie
skarżącego - doprowadziło do niezgodności z prawem zaskarżonego wyroku, nie
przemawia za uznaniem go za wyjątkowe. Skarżący wywodzi w tym zakresie, że
obejście wynikającego z art. 83b ust. 1 ustawy systemowej obowiązku organu
rentowego wydania zaświadczenia jest nie do pogodzenia z podstawowymi
zasadami porządku prawnego, a to „z konstytucyjną zasadą prawa człowieka i
obywatela do pomocy socjalnej, inaczej prawa do zabezpieczenia społecznego”,
zawartą w art. 67 Konstytucji RP. Jednocześnie skarżący wskazuje, że zaskarżony
wyrok jest niezgodny z ust. 1 tego artykułu. Z art. 83b ust. 1 ustawy systemowej w
związku z art. 219 k.p.a. wynika tylko tyle, że w przypadku odmowy wydania
zaświadczenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązany jest do wydania nie
postanowienia, ale decyzji, co w sprawie nastąpiło (por. także uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 5 grudnia 2007 r., II UZP 4/07, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 74 i z
dnia 19 lutego 2008 r., II UZP 8/07, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 198 oraz wyrok tego
Sądu z dnia 8 października 2009 r., II UK 52/09, Monitor Prawa Pracy 2010 nr 6, s.
320). Z kolei art. 67 ust. 1 ustawy zasadniczej stanowi o prawie do zabezpieczenia
społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo
oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Prawo do zabezpieczenia społecznego
obywatela pozostającego bez pracy nie z własnej woli i niemającego innych
środków utrzymania ustanowione zostało w art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, na który
skarżący nie wskazuje, pomimo że wywodzi swoją szkodę z pozbawienia go
zaskarżonym wyrokiem świadczenia socjalnego w postaci zasiłku dla
bezrobotnych.
Z powyższych względów skarga podlega odrzuceniu na podstawie art. 4248
§ 2 k.p.c. Orzeczenie w przedmiocie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu
oparto na § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
7
1348 ze zm.) wobec niezawarcia we wniosku o przyznanie kosztów oświadczenia o
ich nieopłaceniu w całości lub w części.