Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2011 r.
II PK 276/10
Przepis art. 5 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.
ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie za-
trudnienia i pracy (Dz.U.U.E. Polskie wydanie specjalne Rozdział 05, Tom 04, s.
79) nie ustanawia szczególnej ochrony osób niepełnosprawnych przed rozwią-
zaniem stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 maja
2011 r. sprawy z powództwa Danuty C. przeciwko Poczcie Polskiej S. w W. Oddzia-
łowi Terenowemu w G.W. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej po-
wódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Go-
rzowie Wielkopolskim z dnia 15 czerwca 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach I i II i przekazał sprawę w tym za-
kresie Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wielkopolskim do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 11 marca 2010 r. Sąd Rejonowy w Strzelcach Krajeńskich
przywrócił Danutę C. do pracy w Poczcie Polskiej SA w W. - Oddziale Terenowym w
G.W. na dotychczasowych warunkach pracy i płacy. Podstawę rozstrzygnięcia sta-
nowiły następujące ustalenia. Powódka od 1987 r. była zatrudniona w pozwanym
Oddziale na stanowisku asystenta świadczącego pracę w urzędzie pocztowym przy
okienku uniwersalnym. Do jej obowiązków należało, między innymi, przyjmowanie
paczek w obrocie krajowym i zagranicznym, przyjmowanie przesyłek kurierskich oraz
współpraca z pracownikami na innych stanowiskach pracy. W urzędzie pocztowym
zatrudnionych jest 4 asystentów do obsługi okienek uniwersalnych oraz 2 asystentów
2
do obsługi okienek handlowo-bankowych. W ramach organizacji obsługi klientów
przyjęto, że paczki i przesyłki kurierskie można nadawać we wszystkich okienkach
uniwersalnych. Powódka ostatnio pracowała przy okienku bankowo-handlowym, w
którym nie przyjmowała paczek i przesyłek. W ramach wykonywanej w tym okienku
sprzedaży towarów nie było potrzeby dźwigania przedmiotów o wadze powyżej 5
kilogramów. Wcześniej w okienku tym pracowała osoba przebywająca na urlopie
macierzyńskim. Od maja 2008 r. powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim, a
następnie do 17 maja 2009 r. pobierała świadczenie rehabilitacyjne. W listopadzie
2008 r. zaliczono powódkę do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, wskazu-
jąc, iż powinna wykonywać tylko prace lekkie. Z uwagi na to jej stanowisko pracy zo-
stało przystosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej. W wyniku badań kontrol-
nych przeprowadzonych w dniu 8 maja 2009 r. lekarz medycyny pracy stwierdził brak
przeciwwskazań zdrowotnych powódki do wykonywania pracy na dotychczasowym
stanowisku, z przeciwwskazaniem dźwigania ciężarów o wadze powyżej 5 kilogra-
mów. Od 18 maja 2009 r. do 17 lipca 2009 r. powódka miała korzystać z zaległego i
bieżącego urlopu wypoczynkowego. Po otrzymaniu przez pracodawcę wyniku badań
kontrolnych powódka została odwołana z urlopu z dniem 15 lipca 2009 r. Po stawie-
niu się powódki do pracy pracodawca rozwiązał z nią umowę o pracę za trzymie-
sięcznym okresem wypowiedzenia z uwagi na niemożność dźwigania ciężarów o
wadze powyżej 5 kilogramów. Aktualnie na miejscu powódki zostały zatrudnione
dwie osoby na pół etatu, a stan zatrudnienia w urzędzie pocztowym wynosi 4 asy-
stentów do okienek uniwersalnych i 2 asystentów do innych okienek. Przy wszystkich
okienkach uniwersalnych przyjmowane są paczki o wadze powyżej 5 kilogramów.
Sąd Rejonowy stwierdził, iż dokonane powódce wypowiedzenie umowy o
pracę nastąpiło z naruszeniem art. 41 k.p. ustanawiającego ochronę pracownika
przed wypowiedzeniem umowy o pracę w czasie urlopu wypoczynkowego oraz art.
167 § 1 k.p., zgodnie z którym pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko
wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w
chwili rozpoczynania urlopu, co w sprawie nie miało miejsca. Już tylko to uzasadnia
powstanie po stronie powódki roszczeń z art. 45 § 1 k.p. Oceniając zaistnienie oko-
liczności uniemożliwiających przywrócenie powódki do pracy Sąd Rejonowy ocenił,
że dokonane wypowiedzenie nie było uzasadnione, gdyż ostatnio powódka wykony-
wała obowiązki w okienku bankowo-handlowym, w którym nie dźwigała ciężarów o
wadze powyżej 5 kilogramów. Powódka została przeszkolona w zakresie obsługi
3
klientów bankowych, posiada stosowny certyfikat i nie ma przeszkód, aby nadal mo-
gła świadczyć pracę w tym okienku. W ocenie Sądu pierwszej instancji, nawet przy
przyjęciu, że powódka miałaby świadczyć pracę w okienku uniwersalnym, przysto-
sowanie tego stanowiska do stanu jej zdrowia nie jest uciążliwe dla pracodawcy i nie
wymaga istotnych zmian organizacyjnych. Ze względu na zakres przeciwwskazań
lekarskich powódka może wykonywać większą część obowiązków wynikających z
obsługi tego okienka, a w zamian za odciążenie jej od przyjmowania cięższych prze-
syłek pracodawca może nałożyć na nią inne obowiązki. W konsekwencji Sąd Rejo-
nowy uznał, że brak było podstaw do wypowiedzenia powódce umowy o pracę i nie
zachodzi niecelowość bądź niemożność dalszego jej zatrudniania. O braku tej celo-
wości nie świadczy zatrudnienie na miejsce powódki innych pracowników oraz za-
mierzona restrukturyzacja. Sąd pierwszej instancji ocenił, że nie doszło do dyskrymi-
nacji powódki ze względu na jej niepełnosprawność, gdyż przyczyną wypowiedzenia
umowy o pracę było powzięcie przez pracodawcę wiadomości o niemożności dźwi-
gania przez powódkę ciężarów o wadze powyżej 5 kilogramów i związane z tym
utrudnienia organizacyjne.
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim zmienił powyższy wyrok i zasądził od strony
pozwanej na rzecz powódki kwotę 8.220 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę, oddalił powództwo i apelację w pozostałym
zakresie oraz odrzucił żądanie zasądzenia dodatkowego odszkodowania.
Sąd Okręgowy, zmieniając ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie zaj-
mowanego ostatnio przez powódkę stanowiska pracy, przyjął, że była ona zatrud-
niona na stanowisku do spraw obsługi klienta w ramach funkcjonowania okienka
uniwersalnego, a jej obowiązki - określone w karcie czynności nr 6, przyjętej przez
powódkę do wiadomości i stosowania w dniu 16 marca 2006 r. - obejmowały przyj-
mowanie paczek w obrocie krajowym i zagranicznym, przyjmowanie przesyłek ku-
rierskich EMS Pocztex, prowadzenie sprzedaży artykułów handlowych oraz pobiera-
nie i rozliczanie gotówki. Przy wykonywaniu tych czynności pracownik ma do czynie-
nia z podnoszeniem ciężarów powyżej 5 kilogramów, co wynika z zakresu usług
świadczonych przez Pocztę Polską oraz art. 2 ust. 1 i art. 3 pkt 13 ustawy z dnia 12
czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (jednolity tekst: Dz.U. 2008 r. Nr 189, poz. 1159
ze zm.). Okoliczności te zostały przez powódkę przyznane. Oznacza to, że dopusz-
czenie powódki do pracy stanowiłoby naruszenie wynikającego z art. 94 pkt 4 i art.
4
207 § 2 pkt 2 k.p. podstawowego obowiązku pracodawcy zapewnienia pracownikom
bezpiecznych warunków pracy i stałoby w sprzeczności z zakazem określonym w art.
229 § 4 k.p., a odpowiedzialność za ewentualny uszczerbek na zdrowiu powódki ob-
ciążyłby stronę pozwaną. W konsekwencji pracodawca nie mógł pozwolić, aby ist-
niało choćby ryzyko narażenia zdrowia powódki, co oznacza, że dokonane jej wypo-
wiedzenie było merytorycznie uzasadnione, a jego przyczyna okazała się prawdziwa,
konkretna i rzeczywista oraz na tyle ważka, iż okazała się uzasadniona. Sąd Okrę-
gowy podzielił ocenę Sądu pierwszej instancji, że nie doszło do dyskryminacji po-
wódki ze względu na niepełnosprawność, gdyż pracodawca dostosował stanowisko
pracy do jej potrzeb, a przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę stała się dopiero
niemożność wykonywania przez powódkę obowiązków pracowniczych. Sąd Okręgo-
wy wskazał, że umowa o pracę jest umową ekwiwalentną. Skoro pracownik nie może
wykonywać swoich obowiązków, to pracodawca może wypowiedzieć mu umowę o
pracę. Dokonana przez Sąd Rejonowy ocena co do niezasadności przyczyny wypo-
wiedzenia okazała się zatem chybiona. Nie budzi bowiem wątpliwości, że powódka
zajmowała stanowisko pracy łączące się z koniecznością dźwigania paczek o wadze
powyżej 5 kilogramów, a pracodawcy nie można - jak uczynił to Sąd Rejonowy - na-
rzucać innej organizacji i zmiany warunków pracy innych pracowników. W rezultacie
trafny okazał się zarzut niezastosowania przepisu art. 45 § 2 k.p., gdyż po pierwsze -
przywrócenie pracownika do pracy na poprzednich warunkach polega w szczególno-
ści na dopuszczeniu go do wykonywania pracy tego samego rodzaju, a więc do wy-
konywania czynności na stanowisku zajmowanym przed ustaniem stosunku pracy
(art. 22 § 1 oraz art. 29 § 1 pkt 1 k.p.), po drugie - powódka ze względu na stan
zdrowia nie może wykonywać obowiązków „w okienku”, a u pracodawcy zatrudniono
inne osoby, po trzecie - nie można narzucać i ingerować tak głęboko w specyfikę
działania podmiotu, jak czyni to Sąd Rejonowy i obciążać innych pracowników dodat-
kowymi obowiązkami i po czwarte - przywrócenie powódki do pracy byłoby iluzorycz-
ne, gdyż nadal nie wykonywałaby swoich obowiązków i pracodawca z tego samego
powodu mógłby wypowiedzieć jej stosunek pracy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powódka zarzuciła: 1) narusze-
nie przepisów postępowania, tj.: art. 382 k.p.c., przez przyjęcie za własne ustaleń
faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy i równoczesne, bez przeprowadzania
własnego postępowania dowodowego, zdyskwalifikowanie tych ustaleń w zakresie, w
którym Sąd Rejonowy ustalił, że nie zachodzą przewidziane w art. 45 § 2 k.p. prze-
5
słanki niemożliwości lub niecelowości przywrócenia powódki do pracy; w szczegól-
ności Sąd Okręgowy nie dokonał żadnych własnych ustaleń w zakresie, czy zmiany
organizacyjne w funkcjonowaniu placówki w S.K. byłyby utrudnieniem w jej działalno-
ści i stanowiłyby nadmierne lub wręcz dyskryminujące obciążenie dla innych pracow-
ników zatrudnionych razem z powódką; 2) naruszenie prawa materialnego, tj.: a) art.
45 § 2 k.p. w związku z art. 5 dyrektywy Rady 78/2000/WE z dnia 27 listopada 2000
r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnie-
nia i pracy (Dz.U.UE.L. nr 303, poz. 16) oraz art. 69 Konstytucji RP, przez jego
błędną wykładnię zakładającą, że sąd nie ma obowiązku przy stosowaniu art. 45 § 2
k.p. uwzględniać szczególnej ochrony gwarantowanej przez Rzeczpospolitą i Wspól-
notę Europejską osobom niepełnosprawnym, a przez to jego błędne zastosowanie;
b) art. 113
k.p. w związku z art. 69 Konstytucji RP oraz art.5 dyrektywy Rady
78/2000/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe rów-
nego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, przez jego niezastosowanie i
przyjęcie w ślad za Sądem Rejonowym, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę
nie stanowiło pośredniej formy dyskryminacji z uwagi na niepełnosprawność.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie wyroku w za-
skarżonej części i oddalenie apelacji strony pozwanej, ewentualnie o uchylenie wyro-
ku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponowne-
go rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, chociaż nie wszystkie pod-
niesione w niej zarzuty zasługują na uwzględnienie. W pierwszej kolejności nieza-
sadny jest zarzut obrazy art. 382 k.p.c., zgodnie z którym sąd drugiej instancji orzeka
na podstawie materiału zebranego w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apela-
cyjnym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że wskazany przepis ma
charakter ogólnej dyrektywy, określającej kontynuację merytorycznego rozpoznania
sprawy. Przesądza on dwie kwestie procesowe, po pierwsze, że postępowanie ape-
lacyjne jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji oraz po dru-
gie, iż orzeczenie sądu odwoławczego wydawane jest na podstawie dowodów prze-
prowadzonych w obu instancjach. Zarzut jego naruszenia może zatem stanowić pod-
stawę kasacyjną jedynie wtedy, gdy sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie uzupełni
6
postępowania dowodowego lub pominie część zebranego w sprawie materiału do-
wodowego i wyda orzeczenie wyłącznie na podstawie materiału zebranego przed
sądem pierwszej instancji lub na podstawie własnego materiału z pominięciem wyni-
ków postępowania dowodowego przeprowadzonego w postępowaniu pierwszoin-
stancyjnym, jeżeli przy tym uchybienia te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Natomiast ocena dowodów niezgodna z oczekiwaniami strony nie uzasadnia zarzutu
naruszenia art. 382 k.p.c. (por. wyroki z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 315/09, LEX
nr 603415 oraz z dnia 9 września 2010 r., II UK 98/10, LEX nr 707423 i orzeczenia w
nich powołane). Zarzutu takiego nie może tym bardziej uzasadniać dokonanie przez
sąd odwoławczy oceny prawnej odmiennej od dokonanej przez sąd pierwszej instan-
cji. Wbrew zawartym w skardze kasacyjnej twierdzeniom, Sąd Apelacyjny nie zmienił
poczynionych w pierwszej instancji ustaleń co do możliwości wprowadzenia u strony
pozwanej zmian organizacyjnych pozwalających skarżącej na dalsze zatrudnienie w
warunkach uwzględniających przeciwwskazania do dźwigania ciężarów o wadze po-
wyżej 5 kilogramów, a jedynie przyjął, że sąd nie może ingerować w ten zakres funk-
cjonowania pracodawcy oraz warunki pracy zatrudnionych u niego pracowników.
Inaczej mówiąc, to nie zmiana ustaleń, ale ich odmienna kwalifikacja prawna stano-
wiła podstawową przesłankę dokonanej przez Sąd drugiej instancji oceny co do nie-
możliwości i niecelowości przywrócenia powódki do pracy w rozumieniu art. 45 § 2
k.p.
Niezasadny jest zarzut obrazy art. 113
k.p. w związku z art. 69 Konstytucji RP
oraz art. 5 dyrektywy Rady nr 78/2000/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, którą
to obrazę skarżąca upatruje w błędnym przyjęciu, że dokonane jej wypowiedzenie
nie stanowiło pośredniej formy dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.
Pierwszy z wymienionych przepisów zawiera zasadę niedyskryminacji w zatrudnie-
niu, zarówno bezpośredniej jak i pośredniej, ze względu na wymienione w nim kryte-
ria, w tym kryterium niepełnosprawności. Skarżąca odwołuje się do tej kodeksowej
zasady w zakresie, w jakim ustanawia on zakaz dyskryminacji pośredniej. Definicję
dyskryminacji pośredniej zawiera art. 183a
§ 4 k.p. w myśl którego dyskryminowanie
pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zasto-
sowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić nieko-
rzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i
rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do
7
szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacz-
nej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub
kilka przyczyn określonych w § 1, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie
jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być
osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne. Dyskry-
minację pośrednią należy więc rozumieć jako ukryte - pod pozornie neutralnie
brzmiącymi sformułowaniami prawnymi, zastosowanymi kryteriami bądź stosowaną
praktyką, które wydają się nie różnicować uprawnień, obowiązków czy przywilejów ze
względu na ustawowo określone kryteria dyskryminacyjne, w tym niepełnosprawność
- stworzenie niekorzystnej sytuacji wszystkich lub znacząco większej części przed-
stawicieli grupy wyróżnionej ze względu na podstawy dyskryminacji. W przypadku
dyskryminacji pośredniej na przeciwstawnych pozycjach nie są zatem indywidualne
osoby (jak w przypadku dyskryminacji bezpośredniej - art. 183a
§ 3 k.p.), lecz grupa
osób znajdująca się w uprzywilejowanej pozycji i grupa osób znajdujących się w nie-
korzystnej sytuacji z uwagi na to, że formalnie zastosowane postanowienie, kryterium
lub praktyka nie uwzględniają faktu, iż przedstawiciele obu tych grup znajdują się w
różnej sytuacji faktycznej, co w rezultacie prowadzi do odmiennych i niekorzystnych
dla jednej z tych grup skutków. Inaczej rzecz ujmując, o ile dyskryminacja bezpo-
średnia polega na stosowaniu różnych zasad do porównywalnych sytuacji, to dys-
kryminacja pośrednia wynika z zastosowania tej samej zasady do różnych sytuacji.
Dlatego dla ustalenia istnienia dyskryminacji pośredniej stosowane są dwa kryteria:
kryterium zbiorowości oraz kryterium skutku regulacji. To pierwsze rozstrzyga, jakiej
grupy wyróżnionej z uwagi na zakazane kryterium dotyczy regulacja mogąca być
uznana za dyskryminującą, drugie natomiast pozwala na określenie, jaki wpływ wy-
wiera dany przepis na tę grupę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca
2008 r., II PK 292/07, OSNP 2009 nr 19-20, poz. 259). Dla przyjęcia dyskryminacji
pośredniej konieczne byłoby więc w pierwszym rzędzie powołanie się przez skarżącą
na okoliczności dowodzące, że wskutek stosowanego przez pracodawcę przy roz-
wiązywaniu stosunków pracy neutralnego kryterium w postaci niemożności wykony-
wania przez pracowników obowiązków związanych z zajmowanym stanowiskiem
doszło do niekorzystnego zróżnicowania sytuacji wszystkich lub znaczącej liczby
pracowników zaliczających się do grupy wyróżnionej ze względu na niepełnospraw-
ność w stosunku do grupy pracowników niecharakteryzującej się tą cechą. Na takie
okoliczności skarżąca nie wskazuje i nie wynikają one ze stanu faktycznego sprawy.
8
Wobec braku zakwestionowania w skardze kasacyjnej oceny Sądu drugiej in-
stancji, że dokonane powódce wypowiedzenie umowy o pracę było uzasadnione i nie
naruszało zakazu dyskryminacji ze względu nie niepełnosprawność, za niezasadny
należy uznać zarzut naruszenia art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 69 Konstytucji RP
oraz art. 5 dyrektywy Rady 78/2000/WE. Skarżąca prezentuje stanowisko, że ostat-
nio wskazany przepis gwarantuje osobie niepełnosprawnej szczególną ochronę sto-
sunku pracy, co wyłącza zastosowanie art. 45 § 2 k.p. Pogląd ten nie jest trafny, gdyż
powołana wyżej dyrektywa Rady odnosi się do sfery zatrudnienia i pracy osób nie-
pełnosprawnych wyłącznie w aspekcie zakazu ich dyskryminacji, podobnie jak czyni
to w odniesieniu do osób charakteryzujących się innymi cechami wymienionymi w jej
art. 1. Z tego względu art. 5 dyrektywy nie gwarantuje szczególnej ochrony stosunku
pracy osób niepełnosprawnych, ale przewiduje wprowadzenie racjonalnych uspraw-
nień uwzględniających potrzeby takich osób w miejscu pracy w celu wyrównania wy-
stępujących na ich niekorzyść dysproporcji w zakresie dostępu do pracy i jej wyko-
nywania (pkt 16 preambuły), nie nakładając jednocześnie wymagania, aby - przy nie-
naruszeniu wskazanego wyżej obowiązku - osoba, która nie jest kompetentna ani
zdolna bądź dyspozycyjna do wykonywania najważniejszych czynności na danym
stanowisku była przyjmowana do pracy, awansowana lub dalej zatrudniania (pkt 17
preambuły). W konsekwencji ocena przez sąd niemożliwości lub niecelowości orze-
czenia o przywróceniu do pracy niepełnosprawnego pracownika, któremu pracodaw-
ca wypowiedział stosunek pracy z przyczyn nieuznanych za dyskryminujące, nie
może zostać podważona zarzutem nieuwzględnienia postanowień dyrektywy Rady z
dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowa-
nia w zakresie zatrudnienia i pracy oraz art. 69 Konstytucji RP, który - stanowiąc o
zapewnieniu ze strony władz publicznych pomocy osobom niepełnosprawnym w za-
kresie zabezpieczenia egzystencji, przysposobienia do pracy i komunikacji społecz-
nej - nie dotyczy rozstrzyganej kwestii.
Zarzut naruszenia art. 45 § 2 k.p. okazał się jednak w ostateczności zasadny z
tego względu, że Sąd drugiej instancji dokonał błędnej oceny przesłanek stanowią-
cych o niemożliwości i niecelowości orzeczenia o przywróceniu powódki do pracy na
poprzednie warunki pracy i płacy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że z art. 45 § 1 i 2 k.p. wy-
nika zasada rozstrzygania sprawy o roszczenia wskazane w § 1 tego artykułu zgod-
nie z żądaniem pracownika, natomiast zasądzenie odszkodowania w miejsce żąda-
9
nego przywrócenia do pracy może nastąpić wyjątkowo, gdy przywrócenie do pracy
jest niemożliwe lub niecelowe (por. wyroki z dnia 16 kwietnia 2003 r., I PK 154/02,
Prawo Pracy 2003 nr 11, s. 35 oraz z dnia 25 lipca 2006 r., I PK 56/06, Monitor
Prawny 2007 nr 4, s. 206). Skoro orzeczenie o roszczeniu innym niż dochodzone
przez pracownika jest wyjątkiem od reguły związania sądu żądaniem pozwu, przepis
art. 45 § 2 k.p. należy interpretować ściśle. Ocena w tym zakresie powinna zmierzać
do wyjaśnienia, na ile w świetle okoliczności konkretnej sprawy restytucja rozwiąza-
nego - w drodze wypowiedzenia umowy - stosunku pracy jest realna i czy reaktywo-
wany w wyniku wyroku sądowego stosunek pracy ma szanse na prawidłowe funkcjo-
nowanie. Przyjmuje się, że niemożliwość lub niecelowość orzeczenia o przywróceniu
do pracy może być spowodowana zarówno okolicznościami dotyczącymi pracodawcy
jak i pracownika. Dokonanie w tym względzie oceny następuje z uwzględnieniem
takich faktów jak, między innymi, rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy (za-
winiona lub niezawiniona przez pracownika), podstawa uwzględnienia roszczenia
(uchybienia merytoryczne lub formalne), skutki mogące wynikać dla obu stron z
przywrócenia pracownika do pracy (np. konieczność zwolnienia dobrze pracujących
pracowników lub ponownego rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z pra-
cownikiem, który z uwagi na stan zdrowia nie może wykonywać części zadań przypi-
sanych zajmowanemu przez niego stanowisku, por. wyrok z dnia 24 sierpnia 2010 r.,
I PK 43/10, niepublikowany i orzeczenia tam powołane).
Sąd drugiej instancji odwołał się do obu przesłanek określonych w art. 45 § 2
k.p., przyjmując za podstawę takiej oceny niemożność wykonywania przez skarżącą
obowiązków związanych z ostatnio zajmowanym „stanowiskiem przy okienku uniwer-
salnym” oraz możliwość ponownego wypowiedzenia jej z tej przyczyny umowy o
pracę przez pracodawcę. Tymczasem z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że
po pierwsze - skarżąca zatrudniona była na stanowisku asystenta w okienku poczto-
wym i w wyniku badania kontrolnego została uznana za zdolną do wykonywania
pracy na tym stanowisku, jedynie z przeciwwskazaniem dźwigania ciężarów o wadze
powyżej 5 kilogramów, a po drugie - w ramach tego stanowiska wykonywała prace
wynikające z zakresów czynności związanych zarówno z obsługą okienka uniwersal-
nego, wymagające dźwigania takich ciężarów, jak i okienka bankowo-handlowego
(podczas zastępowania pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim), wy-
konywanie pracy przy którym nie wiązało się z takim obowiązkiem.
10
Wskazanie w umowie o pracę stanowiska pracy stanowi ogólne określenie
uzgodnionego przez strony rodzaju pracy (art. 22 § 1 w związku z art. 29 § 1 pkt 1
k.p.). W takim przypadku zakres czynności mieszczących się w granicach rodzaju
umówionej pracy jest jedynie konkretyzacją poszczególnych czynności wykonywa-
nych w ramach obowiązków związanych z zajmowanym (umówionym) stanowiskiem.
Oznacza to, że sam zakres czynności niewykraczający poza obowiązki wynikające z
umówionego przez strony rodzaju pracy nie stanowi istotnych warunków pracy, a
jego zmiana nie oznacza zmiany stanowiska, a w konsekwencji zmiany poprzednich
(dotychczasowych) warunków pracy, również w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. (por.
także wyroki z dnia 2 października 2008 r., I PK 73/08, LEX nr 509025 oraz z dnia 12
lutego 2010 r., II PK 215/09, LEX nr 584742 i orzeczenia w nich powołane).
Odnosząc to do okoliczności sprawy, w której wniesiona została rozpoznawa-
na skarga kasacyjna, należy przyjąć, że skoro czynności pracowników zatrudnionych
u strony pozwanej na stanowisku asystenta zróżnicowane są pod względem koniecz-
ności dźwigania ciężarów powyżej 5 kilogramów w zależności od rodzaju usług
świadczonych w ramach różnych okienek pocztowych, to kwestia przeciwwskazań
powódki do pracy może być rozpatrywana tylko w kategoriach celowości lub niecelo-
wości przywrócenia do pracy, a nie jego możliwości lub niemożliwości. W stanie fak-
tycznym sprawy nie budzi bowiem wątpliwości, że strona pozwana dysponuje okien-
kami pocztowymi, do obsługiwania których skarżąca posiada stosowne kwalifikacje i
w których wykonywanie obowiązków asystenta nie wymaga wykonywania przeciw-
wskazanych dla niej czynności. W tej sytuacji dokonanie przesunięć pracowników
między okienkami pocztowymi, w których realizowane są różne usługi, nie wymaga
przeprowadzenia zmian organizacyjnych pociągających za sobą konieczność wypo-
wiedzenia innemu pracownikowi warunków pracy lub obciążenia go dodatkowymi
obowiązkami, a jedynie ewentualnego dokonania zmiany zakresu czynności w ra-
mach obowiązków przypisanych stanowisku asystenta. Nie jest również przekonują-
ca ocena Sądu drugiej instancji, że za niemożliwością i niecelowością przywrócenia
powódki do pracy przemawia zatrudnienie na zajmowanym przez nią stanowisku
innych osób. Przyczyną wypowiedzenia skarżącej umowy o pracę nie było bowiem
nienależyte wykonywanie przez nią obowiązków pracowniczych, zaś pracodawca
powinien liczyć się z możliwością przegrania sporu i powrotem pracownika do pracy.
Wreszcie nie można podzielić poglądu Sądu Okręgowego co do iluzoryczności przy-
wrócenia skarżącej do pracy z uwagi na utrzymującą się nadal niemożność wykony-
11
wania przez nią obowiązków pracowniczych „w okienku” i możliwość ponownego
wypowiedzenia z tej przyczyny umowy o pracę przez pracodawcę. Podstawę takiej
oceny stanowiło nietrafne założenie (o czym wyżej była mowa), że zakres czynności
pracownika jest równoznaczny z obowiązkami przypisanymi rodzajowi umówionej
pracy, a jego zmiana oznacza zmianę istotnych warunków pracy w zakresie stanowi-
ska pracy. Sama możliwość ponownego wypowiedzenia nie stanowi okoliczności
uzasadniającej ocenę niemożliwości lub niecelowości przywrócenia pracownika do
pracy. Natomiast przeciwko konieczności ponownego wypowiedzenia powódce
umowy o pracę z tej samej przyczyny przemawia wąski zakres stwierdzonych u niej
przeciwwskazań do wykonywania czynności związanych ze stanowiskiem asystenta
w okienku pocztowym oraz możliwość dokonania przez pracodawcę - w drodze pole-
ceń służbowych - zmian w zakresach czynności pracowników w ramach wykonywa-
nego przez nich rodzaju pracy. Utożsamienie zajmowanego przez skarżącą stanowi-
ska pracy z przypisanym jej zakresem czynności doprowadziło Sąd drugiej instancji
do błędnej oceny w zakresie, po pierwsze - niemożności wykonywania przez powód-
kę obowiązków związanych z tym stanowiskiem oraz po drugie - konieczności niedo-
puszczalnego wkroczenia w sferę kształtowania struktury pracodawcy poprzez naka-
zanie mu przeprowadzenia zmiany organizacji pracy i warunków pracy pracowników.
Należy wreszcie mieć na uwadze, że obowiązujący od dnia 1 stycznia 2011 r. przepis
art. 23a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 ze zm.),
dodany ustawą z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Euro-
pejskiej w zakresie równego traktowania (Dz.U. Nr 254, poz. 1700), nakłada na pra-
codawcę obowiązek zapewnienia niezbędnych usprawnień dla osoby niepełno-
sprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, polegających na przeprowadzeniu
koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszo-
nych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby, o ile
przeprowadzenie takich zmian lub dostosowań nie skutkowałoby nałożeniem na pra-
codawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń (ust. 1), stanowiąc jednocześnie, że
niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień, o których wyżej mowa, uważa
się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepi-
sów art. 183a
§ 2-5 k.p. (ust. 3). Przepis ten należy wykładać w zgodności z pkt 20
preambuły do dyrektywy Rady 78/2000/WE, zgodnie z którym przez przyjęcie wła-
ściwych, to znaczy skutecznych i praktycznych środków w celu przystosowania miej-
12
sca pracy z uwzględnieniem niepełnosprawności, rozumie się nie tylko przystosowa-
nie pomieszczeń lub wyposażenia, ale również czasu pracy i podziału zadań.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================