Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 28/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Małgorzata Gersdorf
w sprawie z powództwa Julity J.
przeciwko Zespołowi Szkół Ponadgimnazjalnych
o odprawę i sprostowanie świadectwa pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 26 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2010 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych: 1) zasądził od pozwanego Zespołu Szkół
2
Ponadgimnazjalnych na rzecz powódki Julity J. kwotę 14.280 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 3 listopada 2008 r. do dnia zapłaty tytułem odprawy, 2) nakazał
pozwanemu sprostować świadectwo pracy wydane powódce w dniu 5 września
2008 r. poprzez wskazanie w punkcie 3a, że stosunek pracy ustał w wyniku
rozwiązania na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), 3)
zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2.790 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego oraz 4) nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu
Państwa-Sądu Rejonowego kwotę 744 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w 1986 r. ukończyła studia na
Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach na Wydziale Budownictwa Lądowego, zaś
z dniem 1 kwietnia 1992 r. została mianowana nauczycielem Zespołu Szkół
Budowlanych. W dniu 27 września 2000 r. powódka uzyskała stopień nauczyciela
mianowanego, a wskutek rozwiązania Zespołu Szkół Budowlanych z dniem 1
września 2002 r. stała się pracownikiem Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych jako
nauczyciel przedmiotów zawodowych budowlanych oraz informatyki. W pozwanym
Zespole Szkół powódka pracowała do 31 sierpnia 2008 r. W dniu 17 marca 2003 r.
powódce nadano stopień nauczyciela dyplomowanego. Pod koniec kwietnia 2008 r.
sporządzono dwie wersje arkuszy organizacyjnych Zespołu Szkół na rok szkolny
2008/09. Pierwszy z nich przewidywał zatrudnienie przy pełnym naborze uczniów (z
uwzględnieniem czterech klas liceum, trzech klas zawodówki, jednej klasy
technikum wieczorowego), natomiast drugi zakładał niepełny nabór uczniów (trzy
klasy liceum, dwie klasy zawodówki). Drugi wariant zakładał, że powódka nie
będzie mogła być zatrudniona w pełnym wymiarze. Dyrektor Zespołu analizował
obie wersje arkusza organizacyjnego, lecz do organu prowadzącego szkołę
przekazał arkusz, który zakładał pełny nabór uczniów. W dniu 6 maja 2008 r.
powódka otrzymała od pozwanego pracodawcy pismo sporządzone 5 maja 2008 r.
informujące, że w związku ze zmianami organizacyjnymi powodującymi
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, od dnia 1 września 2008 r. nie ma
możliwości zatrudnienia jej w pełnym wymiarze i w związku z tym pracodawca
poprosił powódkę, aby w terminie do dnia 16 maja 2008 r. wyraziła zgodę na
ograniczenie jej zatrudnienia (obniżenie wymiaru godzin) i proporcjonalne
3
zmniejszenie wynagrodzenia. Gdyby powódka nie wyraziła na to zgody, to w piśmie
zastrzeżono, że stosunek pracy stosownie do treści art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela zostanie z nią rozwiązany z dniem 31 sierpnia 2008 r. za uprzednim
trzymiesięcznym wypowiedzeniem lub na wniosek powódki złożony w terminie do
dnia 16 maja 2008 r. zostanie przeniesiona w stan nieczynny. W dniu 15 maja 2008
r. powódka złożyła pracodawcy pisemne oświadczenie, w którym stwierdziła, że nie
wyraża zgody na zatrudnienie jej w roku szkolnym 2008/09 w obniżonym wymiarze
godzin i w związku z tym wniosła o rozwiązanie z nią stosunku pracy z dniem 31
sierpnia 2008 r. zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela oraz o wypłacenie
należnej z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 20 ust. 2 tej ustawy. Pismem z
dnia 20 maja 2008 r. pozwany pracodawca poinformował powódkę, że w przypadku
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w roku
szkolnym 2008/09 i ewentualnym brakiem możliwości zapewnienia jej zatrudnienia
w pełnym wymiarze godzin dyrektor Zespołu Szkół rozwiąże z nią stosunek pracy z
dniem 31 sierpnia 2008 r. na mocy art. 20 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela, przy czym
pracodawca uprzedził powódkę, że w razie dokonania pełnego zaplanowanego
naboru na nowy rok szkolny, zgodnie z arkuszem organizacyjnym przedstawionym
organowi prowadzącemu, pracodawca zapewni powódce pracę w pełnym wymiarze
godzin na obecnych zasadach płacowych, zaś ostateczna decyzja w tej kwestii
zapadnie w trzeciej dekadzie sierpnia 2008 r. Pismem z dnia 26 sierpnia 2008 r.
(doręczonym powódce w dniu 27 sierpnia 2008 r.) pozwany Zespół powiadomił ją,
że w arkuszu organizacyjnym na rok szkolny 2008/09 zapewniono jej pracę w
pełnym wymiarze godzin w charakterze nauczyciela przedmiotów zawodowych
budowlanych, informatyki i technologii informacyjnej, wobec czego art. 20 ust. 1 pkt
1 Karty Nauczyciela nie zostanie zastosowany. Powódka w dniu 28 sierpnia 2008 r.
na piśmie "odmówiła wyrażenia zgody na cofnięcie wypowiedzenia zawartego w
piśmie z dnia 5 maja 2008 r.". Z chwilą rozpoczęcia nowego roku szkolnego
2008/09 powódka nie podjęła żadnych czynności pedagogicznych. Pracodawca w
treści świadectwa pracy wystawionego w dniu 5 września 2008 r. stwierdził, że
powódka była u niego zatrudniona w okresie od dnia 1 września 1988 r. do dnia 31
sierpnia 2008 r. na stanowisku nauczyciela, zaś stosunek pracy ustał w wyniku
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na mocy art. 30
4
§ 1 pkt 3 k.p. w związku z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Pracodawca pismem z dnia 9
września 2008 r. rozwiązał z powódką stosunek pracy na podstawie art. 52 § 1 k.p.,
wskazując, że nie podjęła ona pracy z dniem 25 sierpnia 2008 r., bowiem nie
uczestniczyła w obowiązkowych zebraniach rady pedagogicznej, nie przystąpiła do
obowiązków dydaktycznych w dniu 1 września 2008 r., nie dostarczyła stosownego
zwolnienia lekarskiego oraz w żaden inny sposób nie usprawiedliwiła nieobecności
w pracy. Pracodawca odmówił przy tym sprostowania świadectwa pracy przez
stwierdzenie, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał powództwo
za uzasadnione, bowiem oświadczenie pozwanego Zespołu z dnia 5 maja 2008 r.
należy traktować jako wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy powódki.
W ten sposób oświadczenie to wywołało skutek prawny w postaci rozwiązania
stosunku pracy z upływem terminu w nim oznaczonego (z dniem 31 sierpnia 2008
r.). Zdaniem Sądu Rejonowego, powódka - odmawiając zgody na ograniczenie jej
wymiaru zatrudnienia i wnosząc o rozwiązanie z nią stosunku pracy z końcem roku
szkolnego - zasadnie przyjęła, że stosunek pracy zostanie z nią rozwiązany w
oparciu o podstawę prawną wskazaną w piśmie pracodawcy z dnia 5 maja 2008 r.
Skoro rozwiązanie stosunku pracy powódki nastąpiło na mocy art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela, to zgodnie z art. 20 ust. 2 zdanie pierwsze tej ustawy
przysługiwała jej odprawa pieniężna w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego, zaś świadectwo pracy w części dotyczącej
określenia trybu rozwiązania stosunku pracy podlegało odpowiedniemu
sprostowaniu.
Od wyroku Sądu Rejonowego strona pozwana wniosła apelację i w jej
uwzględnieniu Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 26 października 2010 r., zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w punktach
pierwszym i drugim w ten sposób, że oddalił powództwo oraz uchylił punkty trzeci i
czwarty tego wyroku. Zdaniem Sądu odwoławczego, pisma pozwanego
pracodawcy z dnia 5 maja 2008 r., nie można zakwalifikować jako wypowiedzenia
zmieniającego warunki pracy i płacy powódki, bowiem zawiera ono jedynie
propozycję ewentualnego ograniczenia wymiaru czasu pracy i obniżenia
5
wynagrodzenia. Pismo to w żadnym wypadku nie wyraża kategorycznej decyzji
pracodawcy w zakresie zmiany warunków zatrudnienia powódki a jedynie informuje
ją o zamierzonych działaniach pracodawcy w sytuacji, gdyby powódka nie zgodziła
się na propozycję pracodawcy. Pismo to stanowiło jedynie ofertę modyfikacji
warunków pracy i płacy powódki w rozumieniu art. 66 § 1 k.c. w związku z art. 300
k.p. Skoro ta oferta został odrzucona przez powódkę, to nie wywołała żadnych
skutków prawnych. Taki charakter tego pisma pracodawcy potwierdza treść pisma
powódki z dnia 15 maja 2008 r., w którym w szczególności zwróciła się do
pracodawcy o rozwiązanie z nią stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 2008 r.
Wniosek ten byłby zbędny gdyby uznać, że pismo pracodawcy z dnia 5 maja 2008
r. miało wymowę kategoryczną. Zaprezentowaną wykładnię pisma pracodawcy z
dnia 5 maja 2008 r. potwierdza jego dalsze działanie, skoro pismem z dnia 20 maja
2008 r. poinformował powódkę, że dopiero rozwiąże z nią stosunek pracy z końcem
roku szkolnego w przypadku wystąpienia zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w roku szkolnym 2008/09 i braku możliwości
zapewnienia powódce zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin. Taka sytuacja
jednak nie nastąpiła, o czym pracodawca wyraźnie powiadomił powódkę w piśmie z
dnia 26 sierpnia 2008 r. W konsekwencji należało przyjąć, że stosunek pracy
łączący powódkę z pozwanym Zespołem Szkół nie został rozwiązany za
wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę z dniem 31 sierpnia 2008 r. w
trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, stąd powódka nie nabyła prawa do
odprawy przewidzianej w art. 20 ust. 2 tej ustawy.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego powódka zarzuciła
naruszenie: 1) art. 66 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. wskutek przyjęcia, że pismo
z dnia 5 maja 2008 r. stanowiło modyfikację warunków pracy i płacy powódki; 2) art.
65 § 1 k.c. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela i art. 300 k.p. wskutek
przyjęcia, że pisemne oświadczenie woli pracodawcy z dnia 5 maja 2008 r. nie
stanowiło wypowiedzenia stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela; 3) art. 89 k.c. wskutek uznania, że skuteczność jednostronnego
oświadczenia woli wypowiadającego stosunek pracy może być uzależniona od
warunku; 4) art. 20 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela przez ich niezastosowanie i w
rezultacie dowolne przyjęcie, że pozwany pracodawca do końca sierpnia 2008 r.
6
mógł skutecznie zastrzec sobie prawo podjęcia ostatecznej decyzji co do skutków
wręczonego powódce wypowiedzenia stosunku pracy; 5) art. 20 ust. 2 Karty
Nauczyciela przez jego niezastosowanie i w rezultacie oddalenie powództwa o
odprawę, 6) art. 382 i art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. polegające na
"niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu rozstrzygnięcia na części
zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji materiału dowodowego, z
pominięciem wyników postępowania przeprowadzonego przez ten sąd".
W uzasadnieniu skargi podniesiono w szczególności, że Sąd Okręgowy
powinien wyjaśnić dlaczego przy rozstrzyganiu pominął inne dowody zebrane i
poddane ocenie Sądu pierwszej instancji. Tymczasem poza jego rozważaniami
pozostały zeznania stron - mające istotne znaczenie przy dokonywaniu wykładni
oświadczeń woli - oraz zeznania świadka Janiny P. Dla powódki było oczywiste, że
wypowiedziana jej przez pozwanego pracodawcę umowa o pracę - wobec
nieprzyjęcia propozycji ograniczenia etatu - rozwiąże się w dniu 31 sierpnia 2008 r.
Tak też rozumiał swoje pismo pozwany, bowiem inaczej nie wydałby powódce
świadectwa pracy zawierającego informację, że stosunek pracy rozwiązał się w
dniu 31 sierpnia 2008 r. Trafność dokonanej przez Sąd Okręgowy interpretacji treści
spornego pisma z dnia 5 maja 2008 r. podważają również zeznania świadka Janiny
P., do których Sąd Okręgowy się nie odniósł, a z których wynika, że świadek
przygotowała pisma rozwiązujące umowy o pracę w trybie art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty
Nauczyciela i były one tej samej treści, co pismo z dnia 5 maja 2008 r. Określenie
przez pracodawcę w tym piśmie terminu oraz podstawy prawnej rozwiązania
stosunku pracy z powódką dowodzi, że jest ono jednostronnym oświadczeniem woli
pracodawcy rozwiązującym stosunek pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia,
a nie ofertą zmiany warunków pracy. Skarżąca podniosła również, że pracodawca
w piśmie z dnia 20 maja 2008 r. zastosował nieznaną w Karcie Nauczyciela
konstrukcję rozwiązania stosunku pracy pod warunkiem. Skoro zaś przy ocenie
oświadczenia woli miarodajną jest chwila jego złożenia przez stronę, a nie
wyrażone w późniejszym czasie jej intencje, to bez znaczenia dla oceny charakteru
i skutków oświadczenia z dnia 5 maja 2008 r. są kolejne pisma pozwanego
pracodawcy z dnia 26 sierpnia i 8 września 2008 r., z których treści Sąd Okręgowy
wyciągnął wniosek, że pozwany pismem z dnia 5 maja 2008 r. nie wyraził
7
kategorycznej woli rozwiązania z powódką umowy o pracę. Powódka zaznaczyła
ponadto, że sam pozwany oświadczył wprost, iż jego pismo z dnia 26 sierpnia 2008
r. należy traktować jako uchylenie się od skutków oświadczenia woli z dnia 5 maja
2008 r. Gdyby faktycznie pismo z dnia 5 maja 2008 r. miało charakter informacyjny -
jak uważa Sąd Okręgowy - to logiczne jest, że nie wywoływałoby skutków
prawnych, od których, według stanowiska pozwanego przedstawionego w piśmie z
dnia 8 września 2008 r., uchylił się pismem z dnia 26 sierpnia 2008 r. Analiza treści
pisma z dnia 5 maja 2008 r. (prawidłowo przeprowadzona przez Sąd Rejonowy)
wskazuje, że jest to oświadczenie woli pracodawcy o jednostronnym rozwiązaniu
stosunku pracy za wypowiedzeniem. Wyrażono w nim bowiem wolę rozwiązania
stosunku pracy, a przy tym wskazano wszystkie niezbędne elementy określające
sposób i termin rozwiązania stosunku pracy. Pismo to wywołało zatem skutek
prawny w postaci rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem dokonanym
przez pozwanego, który nastąpił niezależnie od sposobu zachowania się powódki
(w tym niezależnie od złożenia przez nią wniosku o rozwiązanie przez pracodawcę
stosunku pracy i wypłatę odprawy).
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części "oddalającej
powództwo w punkcie pierwszym" i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Zasadniczy problem występujący w sprawie dotyczy kwalifikacji pisma
pozwanego pracodawcy z dnia 5 maja 2008 r. Kluczowa jest ocena, czy pismo to
miało charakter jednostronnego oświadczenia woli o wypowiedzeniu stosunku
pracy (jak uważa powódka), czy też było jedynie pismem informującym powódkę o
możliwych decyzjach kadrowych, jakie pracodawca podejmie w stosunku do niej w
ciągu kilkunastu tygodni od daty zapoznania się przez nią z treścią pisma oraz o
możliwościach podjęcia przez nią określonych czynności (jak uznał Sąd Okręgowy
w zaskarżonym wyroku). Wyjaśnienie tej kwestii otwiera drogę do ustalenia, czy
stosunek pracy pomiędzy stronami został rozwiązany za wypowiedzeniem
dokonanym przez pracodawcę z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Kary
8
Nauczyciela ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2008 r. i czy powódka w ten sposób
uzyskała prawo do odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 20 ust. 2 Karty
Nauczyciela, dochodzonej w rozpoznawanej sprawie. Oceny tej należy dokonać w
aspekcie możliwości, jakie w tym zakresie stwarzają odpowiednie przepisy.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie
częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan
nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę
na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela
(ograniczenie to jest dopuszczalne do wymiaru nie niższego niż 1/2
obowiązkowego wymiaru zajęć i wiąże się z proporcjonalnym zmniejszeniem
wynagrodzenia; może nastąpić gdy nie istnieje możliwość zatrudnienia nauczyciela
w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych
w innej szkole). Rozwiązanie stosunku pracy z powyższych przyczyn, co do
zasady, następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym
wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela). Wypowiedzenie stosunku pracy
dokonane przez dyrektora szkoły z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela jest bezskuteczne (traci moc ex lege) w przypadku złożenia
przez nauczyciela, w terminie do 30 dni od dnia doręczenia mu wypowiedzenia
stosunku pracy, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny (art. 20 ust.
5c zdanie pierwsze Karty Nauczyciela).
Redakcja art. 20 Karty Nauczyciela rodzi trudności przy ustalaniu kolejności
poszczególnych czynności prowadzących do rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem. W szczególności treść przepisów nie daje jednoznacznej odpowiedzi
na pytanie, czy oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu nauczycielowi
stosunku pracy z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
powinno być poprzedzone przekazaniem nauczycielowi informacji o możliwościach
przeniesienia go w stan nieczynny lub ograniczenia wymiaru zatrudnienia. W
wyroku z dnia 15 maja 1997 r., I PKN 150/97 (OSNAPiUS 1998 nr 7, poz. 211) Sąd
9
Najwyższy przyjął, że pracodawca przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu stosunku
pracy powinien poinformować nauczyciela o zaistnieniu przesłanek tego
rozwiązania i w ten sposób umożliwić nauczycielowi złożenie wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny. W uzasadnieniu tego wyroku zwrócono uwagę, że
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela gwarantuje nauczycielowi prawo złożenia wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny, a tym samym prawo wpływu na wybór jednego
ze wskazanych tym przepisem rozwiązań prawnych. Oznacza to, że w celu
umożliwienia realnego skorzystania przez nauczyciela z uprawnienia przyznanego
mu w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły powinien naprzód
poinformować zainteresowanego o zaistniałej sytuacji (uniemożliwiającej dalsze
zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć) oraz o przysługującym mu prawie złożenia
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, a dopiero w wypadku braku stosownego
wniosku, powinien podjąć decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy. Stanowisko to
zostało co do zasady podtrzymane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia
2002 r., I PK 15/02 (OSNP 2004 nr 12, poz. 207), w którym przyjęto, że dyrektor
szkoły jest zobowiązany do poinformowania nauczyciela o możliwości przejścia - na
jego wniosek - w stan nieczynny, ale taka informacja może być przekazana także w
piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu nauczycielowi stosunku
pracy. Nauczyciel nie ma obowiązku złożenia wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny przed wypowiedzeniem mu przez dyrektora szkoły stosunku pracy oraz
nie jest związany wyznaczonym mu przez dyrektora szkoły terminem do złożenia
tego wniosku. Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w tym wyroku, chociaż z
art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie wynika bezpośrednio obowiązek dyrektora
szkoły informowania lub pouczenia nauczyciela o przysługującym mu prawie do
przeniesienia w stan nieczynny, a tym bardziej zwracania się do nauczyciela z
zapytaniem, czy wobec wytypowania go do zwolnienia z przyczyn organizacyjnych
złoży on - lub nie - wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, to ze względów
funkcjonalnych, organizacyjnych, a także aksjologicznych, trzeba przyjąć, że
nauczycielowi należy stworzyć realną możliwość dokonania wyboru między
rozwiązaniem stosunku pracy a kontynuowaniem zatrudnienia na zmienionych
warunkach po przeniesieniu w stan nieczynny. Biorąc więc pod uwagę prawo
pracownika do informacji o jego sytuacji, trzeba uznać, że dyrektor szkoły ma
10
obowiązek poinformować nauczyciela o zamiarze rozwiązania z nim stosunku
pracy i o tym, że alternatywą czynności rozwiązującej (wypowiedzenia) jest
przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny, pod warunkiem, że złoży on stosowny
wniosek. Sąd Najwyższy uznał jednak, że zbyt daleko idąca byłaby konkluzja
jakoby z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela wynikał dla dyrektora szkoły
obowiązek skierowania do nauczyciela zapytania o jego zamiary i aby negatywna
odpowiedź nauczyciela warunkowała dopuszczalność wypowiedzenia stosunku
pracy. Ani sposób ani forma, ani termin powiadomienia nauczyciela o
przysługującym mu uprawnieniu do przejścia w stan nieczynny nie zostały w
przepisach określone. To zaś oznacza, że informacja (oświadczenie wiedzy) może
być nauczycielowi przekazana przez dyrektora szkoły w jakikolwiek (mniej lub
bardziej sformalizowany) sposób, który uzna on za właściwy. Informacja może być
mu podana w osobnym piśmie poprzedzającym wypowiedzenie stosunku pracy lub
zbiegającym się w czasie z tą czynnością, ale także w piśmie zawierającym
oświadczenie woli o wypowiedzeniu. Za wątpliwą natomiast Sąd Najwyższy uznał
skuteczność powiadomienia nauczyciela o możliwości przeniesienia w stan
nieczynny na jego wniosek już po dokonaniu wypowiedzenia stosunku pracy,
bowiem udzielenie informacji w terminie przypadającym na bieg okresu
wypowiedzenia pozostawałoby - co do zasady - w sprzeczności z jej celem.
W wyrokach z dnia 8 grudnia 2005 r., I PK 94/05 (OSNP 2006 nr 21-22, poz.
320; OSP 2007 nr 11, poz. 131, z glosą W. Jędrychowskiej-Jaros) i z dnia 14
stycznia 2009 r., III PK 52/08 (OSNP 2010 nr 13-14, poz. 164) przyjęto natomiast,
że do trybu rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela nie należy ani zasięgniecie przez dyrektora szkoły informacji co do
możliwości uzupełniającego zatrudnienia nauczyciela mianowanego, ani złożenie
mu propozycji ograniczenia zatrudnienia. Zatem przed rozwiązaniem stosunku
pracy z nauczycielem mianowanym na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
dyrektor szkoły nie ma obowiązku ustalania możliwości uzupełniającego
zatrudnienia nauczyciela w innej szkole (innych szkołach) ani obowiązku składania
mu propozycji ograniczenia zatrudnienia. Takiego obowiązku nie da się wywieść z
formułowanego niekiedy generalnego obowiązku pracodawcy informowania
pracownika o okolicznościach dotyczących zatrudnienia. Przepis art. 22 Karty
11
Nauczyciela nie jest bowiem adresowany do dyrektora szkoły, lecz do organu
prowadzącego szkołę, a co istotniejsze, nie nakłada on na organ prowadzący
szkołę żadnego obowiązku, bowiem posługuje się terminem "może". To zaś
oznacza, że zarówno nałożenie obowiązku zatrudnienia uzupełniającego, jak i
ograniczenie zatrudnienia, są działaniami fakultatywnymi. Poza tym, między
czynnościami przewidzianymi w zdaniach pierwszym i drugim art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela występuje jeszcze różnica polegająca na tym, że przeniesienie
nauczyciela w stan nieczynny następuje na jego wniosek, zaś zatrudnienie
uzupełniające na innym stanowisku i ograniczenie zatrudnienia wymaga zgody
nauczyciela. Wprawdzie zarówno wniosek, jak i zgoda nauczyciela są warunkami
skuteczności czynności zmieniających jego status pracowniczy, ale pierwsza z nich
musi poprzedzać dokonanie przez dyrektora szkoły takiej zmiany; druga, co do
zasady, jest reakcją na podjętą już przez organ prowadzący szkołę decyzję
dokonania zmiany (nałożenie obowiązku zatrudnienia uzupełniającego lub
ograniczenie zatrudnienia).
Z powyższego wynika, że w razie wystąpienia zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art.
20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela), dyrektor szkoły nie ma obowiązku zasięgnięcia
informacji co do możliwości uzupełniającego zatrudnienia nauczyciela mianowa-
nego, złożenie mu propozycji ograniczenia zatrudnienia ani nawet udzielania
nauczycielowi informacji o możliwości ograniczenia zatrudnienia. Dyrektor szkoły
powinien (ma obowiązek) natomiast poinformować (pouczyć) nauczyciela o
możliwości złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Może to nastąpić
zasadniczo na dwa sposoby. Pierwszy polega na tym, że dyrektor szkoły udzieli tej
informacji (pouczenia) w pierwszej kolejności, przed dokonaniem wypowiedzenia
stosunku pracy. W takiej sytuacji w ogóle nie mamy do czynienia z oświadczeniem
woli (wypowiedzeniem stosunku pracy, wypowiedzeniem zmieniającym - które w
ogóle wobec nauczyciela mianowanego jest niedopuszczalne, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 595/98, OSNAPiUS 2000 nr 8, poz.
300 - ani nawet ofertą zawarcia porozumienia), lecz z oświadczeniem wiedzy. Drugi
sposób wykonania obowiązku informacyjnego dyrektora szkoły polega na
udzieleniu stosownego pouczenia (o możliwości złożenia wniosku o przeniesienie w
12
stan nieczynny) równocześnie ze złożeniem oświadczenia woli o wypowiedzeniu
stosunku pracy. Także w tym przypadku udzielenie tej informacji nie jest elementem
oświadczenia woli i może nastąpić w piśmie wypowiadającym stosunek pracy lub
odrębnym pismem (a nawet w innej formie). W obecnym stanie prawnym, w którym
nauczyciel w terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia może złożyć
wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, co powoduje bezskuteczność
wypowiedzenia (nie ma więc potrzeby jego cofania - art. 20 ust. 5c Karty
Nauczyciela), pouczenie może być udzielone nawet po wypowiedzeniu, byle w
czasie umożliwiającym nauczycielowi podjęcie decyzji.
Z powyższego wynika, że rozstrzygnięcie sprawy zależało od oceny, który ze
wskazanych sposobów udzielenia powódce informacji wystąpił w stanie faktycznym
sprawy. Decydujące znaczenie w tym zakresie ma oczywiście treść adresowanego
do powódki pisma z dnia 5 maja 2008 r. Dyrektor pozwanego Zespołu
"poinformował" w nim powódkę, że w związku ze zmianami organizacyjnymi
powodującymi zmniejszenie liczby oddziałów w szkole od dnia 1 września 2008 r.
nie ma możliwości zatrudnienia jej w pełnym wymiarze i dlatego "poprosił" ją "o
wyrażenie zgody na ograniczenie zatrudnienia w obniżonym wymiarze godzin i
proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia" w terminie do 16 maja 2008 r. (ta
informacja nie była niezbędna). Ponadto pracodawca zaznaczył, że w razie braku
zgody powódki na ograniczenie wymiaru zatrudnienia stosunek pracy z nią
"zostanie rozwiązany za uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniem" z dniem 31
sierpnia 2008 r. Pismo to zawierało też pouczenie o możliwości złożenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny, a przede wszystkim zawierało wyłącznie
zapowiedź dokonania w przyszłości wypowiedzenia stosunku pracy. Pismo to nie
było więc w ogóle oświadczeniem woli (samodzielnie nie wywoływało ani nie
zmierzało do wywołania skutku prawnego). Było to wyłącznie oświadczenie wiedzy,
a ściślej udzielenie informacji o pewnych możliwościach prawnych. Tak też pismo to
zostało wówczas zrozumiane przez powódkę, która w odpowiedzi (pismo z 15 maja
2008 r.) oświadczyła, że nie wyraża zgody na zatrudnienie w roku szkolnym
2008/09 w obniżonym wymiarze godzin i dlatego "prosi o rozwiązanie stosunku
pracy z dniem 31 sierpnia 2008 r.". Oceny tej (że pismo pracodawcy z 5 maja 2008
r. było wyłącznie udzieleniem informacji) nie zmienia późniejsze zachowanie
13
powódki, a także (niekonsekwentne) czynności pracodawcy. Ostatecznie ani to
pismo, ani żadna inna (późniejsza) czynność pracodawcy nie może być
zakwalifikowana jako złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu powódce stosunku
pracy. Trafnie w szczególności w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podkreślono,
że w spornym piśmie pracodawca nie wyraził kategorycznej woli rozwiązania z
powódką stosunku pracy w razie braku przyjęcia przez nią propozycji zatrudnienia
w ograniczonym wymiarze. Pracodawca nie zastrzegł zwłaszcza w treści tego
pisma, iż - w razie niewyrażenia zgody na obniżenie wymiaru pracy - należy je
traktować jako wypowiedzenie stosunku pracy ze skutkiem na dzień 31 sierpnia
2008 r. Informacja o możliwości wystąpienia z wnioskiem o przeniesienie w stan
nieczynny lub wyrażenia zgody na ograniczenie wymiaru zatrudnienia, nie stanowi
bowiem składnika oświadczenia woli w przedmiocie rozwiązania stosunku pracy,
zaś istotą wypowiedzenia jest wyrażenie woli rozwiązania stosunku pracy po
upływie okresu wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca
2002 r., I PKN 164/01, OSNP 2004 nr 7, poz. 120, a także uzasadnienie wyroku z
dnia 12 listopada 2008 r., I PK 79/08, OSNP 2010 nr 9-10, poz. 111). Oznacza to
niezasadność wszystkich zarzutów skargi kasacyjnej dotyczących naruszenia
przepisów prawa materialnego.
Co się tyczy zarzutu naruszenia przepisów procesowych (art. 382 i 328 § 1
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.), mającego polegać na "niedostatecznym"
uzasadnieniu orzeczenia i oparciu rozstrzygnięcia na części materiału dowodowego
zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji (z pominięciem zeznań stron i
świadka Janiny P.), to jest on bezzasadny przede wszystkim dlatego, że Sąd
odwoławczy nie korygował w żadnym zakresie ustaleń faktycznych poczynionych
przez Sąd Rejonowy. W szczególności z zeznań wskazanego świadka wynika
wyłącznie to, że w przypadku rozwiązywania stosunków pracy z innymi
nauczycielami pracodawca wystosowywał do nich pisma tej samej (podobnej)
treści, jak do powódki. Sąd drugiej instancji dokonał więc jedynie odmiennej oceny
prawnej tych ustaleń, przy czym wyraźnie przedstawił uzasadniającą to
argumentację, co w pełni umożliwia przeprowadzenie kontroli kasacyjnej (por.
przykładowo wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 listopada 2010 r., I PK 107/10,
14
LEX nr 737366; z dnia 15 grudnia 2010 r., II PK 138/10, LEX nr 738557 i z dnia 11
stycznia 2011 r., I PK 153/10, LEX nr 738396).
Z powołanych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.