Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 28/11
POSTANOWIENIE
Dnia 2 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 26 października 2010 r., i Sądu Apelacyjnego z dnia 27
stycznia 2011 r., po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 grudnia 2011 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 29 sierpnia 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 29 sierpnia 2011 r., odrzucił wniesioną przez ubezpieczonego J. M. skargę o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 26 października 2010 r., oraz prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 27 stycznia 2011 r.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że ubezpieczony jako podstawę żądania
wznowienia postępowania wskazał wykrycie nowych okoliczności faktycznych i
środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy. Okoliczność tę
2
stanowiło zaś to, iż organ rentowy zaliczył J. R. pracę na stanowisku kierownika
sekcji zaopatrzenia w materiały ogniotrwałe i odlewnicze w okresie od dnia 1
października 1979 r. do dnia 31 sierpnia 1999 r. w Hucie […] S.A. jako pracę
warunkach szczególnych, podczas gdy wnioskodawcy nie uznano za taką pracę
tego samego rodzaju pracy wykonywanej przez niego w okresie od dnia 1
października 1979 r. do dnia 31 października 1986 r. Ubezpieczony podał także, iż
o wspomnianej okoliczności dowiedział się w dniu 1 marca 2011 r.
Sąd drugiej instancji przypomniał regulacje prawne związane z instytucją
skargi o wznowienie postępowania oraz stwierdził, że wskazana przez
ubezpieczonego okoliczność faktyczna nie może stanowić podstawy wznowienia
postępowania, ponieważ z powodu wykrycia nowych okoliczności lub środków
dowodowych (art. 403 § 2 k.p.c.) można żądać wznowienia postępowania jedynie
wówczas, gdy mogłyby mieć one wpływ na wynik sprawy, a strona nie mogła ich
powołać w poprzednim postępowaniu. Powołana przez ubezpieczonego
okoliczność, iż J. R. ZUS zaliczył okres pracy na stanowisku kierownika sekcji
zaopatrzenia w materiały ogniotrwałe i odlewnicze w Hucie jako okres pracy w
warunkach szczególnych, nie mogła mieć natomiast wpływu na wydane w sprawie
prawomocne orzeczenie sądu, albowiem Sąd Okręgowy przeprowadził własne
postępowanie dowodowe na okoliczność charakteru pracy ubezpieczonego na tym
stanowisku i poczynił własne ustalenia w tym zakresie, opierając się na zeznaniach
świadków, ich aktach osobowych, aktach osobowych ubezpieczonego oraz opinii
biegłego z zakresu BHP. Powołanie się przez skarżącego na decyzję organu
rentowego przyznającą innemu pracownikowi Huty […], zatrudnionemu na takim
samym stanowisku, nie może zostać uznane za nowy dowód mogący wpłynąć na
wydane już rozstrzygnięcie, skoro sąd ustalił stan faktyczny w tym zakresie na
podstawie dowodów bezpośrednich, zaś decyzja organu rentowego dotycząca
innego pracownika i stanu faktycznego nie wpływa na wiarygodność
przeprowadzonych dowodów, w szczególności z opinii biegłego. Sąd Apelacyjny
podkreślił także, iż wykładnia art. 430 § 2 k.p.c. prowadzi do wniosku, że chodzi w
nim o takie okoliczności faktyczne, względnie dowody, które uzasadniają
przytoczone we wniosku żądanie. Istotność dla sprawy nowych faktów i dowodów
ocenia się bowiem z punktu widzenia ich wpływu na treść decyzji ostatecznej. Z
3
tych przyczyn skarga ubezpieczonego jako nieoparta na ustawowej podstawie
wznowienia podlegała zatem odrzuceniu na mocy art. 410 § 1 k.p.c.
Zażalenie od powyżej przedstawionego postanowienia wniósł
reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczony J. M.,
zaskarżając to postanowienie i wnosząc o jego uchylenie.
Nie wskazując podstaw zaskarżenia, skarżący podniósł równocześnie, iż nie
zgadza się z zaskarżonym postanowieniem, gdyż jego zdaniem „obowiązkiem sądu
jest przeprowadzenie wszelkich dowodów, a w szczególności faktów mających dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie”. Fakt, że współpracownik
ubezpieczonego wykonujący tego samego rodzaju pracę i w tym samym czasie,
którą to pracę uznano za wykonywaną w warunkach szczególnych, stanowi zaś
dowód, że postępowanie prowadzone przez Sąd Okręgowy było wadliwe, a
przynajmniej nie w pełni wyjaśniające wszystkie okoliczności faktyczne w tej
sprawie. Dlatego koniecznym wydaje się przeprowadzenie dowodu z zeznań Jana
R. w celu ustalenia, jakiego rodzaju pracę wykonywał ubezpieczony, w jakim
wymiarze i w jakim charakterze w porównaniu z pracą przez niego wykonywaną.
Niewyjaśnienie tych okoliczności rodzi podejrzenie, że organy rentowe w sposób
dowolny i wybiórczy ustalają prawa do świadczeń emerytalnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wstępnie Sąd Najwyższy uznał za konieczne przypomnieć, że zgodnie z art.
399 § 1 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone
prawomocnym wyrokiem, zaś na podstawie określonej w art. 4011
również w razie
zakończenia go postanowieniem (art. 399 § 2 k.p.c.), jednakże tylko w wypadkach
przewidzianych w dziale VI Kodeksu postępowania cywilnego. Wynika to z faktu, iż
skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem pozwalającym
na wzruszenie prawomocnych orzeczeń sądowych, korzystających co do zasady z
powagi rzeczy osądzonej (vide : art. 366 k.p.c.) i wiążących nie tylko strony
postępowania i sąd, który wydał to orzeczenie, ale również inne sądy oraz inne
organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby (vide : art. 365 § 1 k.p.c.). Dlatego skarga o
4
wznowienie postępowania musi podlegać szczególnym rygorom, zarówno w
zakresie formy, jak i treści (zawartości). Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 17 lipca 2006r., I PK 5/06 (Wokanda 2006 nr 11, poz. 33), skarga o
wznowienie postępowania nie jest narzędziem służącym zapewnianiu jednolitości
orzeczeń, nawet w sprawach o roszczenia oparte na jednakowych podstawach
faktycznych i prawnych. Możliwość ponownego rozpoznania prawomocnie
zakończonej sprawy na skutek skargi o wznowienie postępowania otwiera się tylko
wówczas, gdy zaistnieje jedna z ustawowych podstaw wymienionych w Kodeksie
postępowania cywilnego.
Stosownie do art. 409 k.p.c. skarga o wznowienie postępowania powinna
zatem czynić zadość warunkom pozwu oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego
orzeczenia, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające
zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz wniosek o uchylenie lub zmianę
zaskarżonego orzeczenia. Sąd właściwy do rozpoznania skargi w pierwszej
kolejności dokonuje oceny, czy wymienione wymogi formalne skargi zostały
spełnione, a następnie na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. odrzuca ją, jeżeli została
wniesiona po upływie przepisanego terminu, była niedopuszczalna lub nieoparta na
ustawowej podstawie. Warunkiem możliwości rozpatrywania zasadności skargi jest
przy tym łączne spełnienie wszystkich warunków wskazanych w cytowanym
przepisie. Brak nawet jednego z nich sprawia zaś, że rozpatrywanie sprawy nie jest
możliwe. Dlatego też stwierdzenie braku choćby jednego z tych warunków
powoduje odrzucenie skargi.
Ustawowe podstawy wznowienia postępowania zostały wymienione w art.
401 k.p.c., art. 4011
k.p.c. oraz art. 403 k.p.c., przy czym pierwszy z tych przepisów
wskazuje na przypadki nieważności postępowania, drugi na niekonstytucyjność
aktu prawnego będącego podstawą orzeczenia stwierdzoną orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego, trzeci natomiast na tzw. właściwe przyczyny
restytucyjne, z których dwie pierwsze są związane z oparciem zaskarżonego
wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku
karnym, następnie uchylonym oraz na uzyskaniu owego wyroku za pomocą
przestępstwa, a kolejne z późniejszym wykryciem prawomocnego wyroku
dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo takich okoliczności faktycznych
5
lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
W zażaleniu skarżący, co już wcześniej zostało podkreślone, w ogóle nie
wskazał podstawy zaskarżenia, jednakże odwołanie się przez niego do „dowodów
(…) i faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie” przemawia za
przyjęciem tezy, iż chodziło mu zapewne o podstawę wznowienia postępowania, o
której mowa w art. 403 § 2 k.p.c. Trzeba zatem stwierdzić, że przepis ten kładzie
nacisk na to, iż wykrycie wymienionych w nim okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych musi być późniejsze, co oznacza, że musi do niego dojść po
uprawomocnieniu się wyroku, a więc w sytuacji, w której powoływanie się na
okoliczności faktyczne lub środki dowodowe było już niemożliwe. Wykrycie należy z
kolei rozumieć jako dowiedzenie się o istnieniu tych okoliczności lub środków
dowodowych w zakresie umożliwiającym powoływanie się na nie. Owe okoliczności
i środki dowodowe, aby zostać wykryte, muszą jednakże (co wymaga szczególnego
podkreślenia) istnieć w sensie obiektywnym już w czasie trwania postępowania
zakończonego zaskarżonym wyrokiem. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 21 lutego 1969 r., III PZP 63/68 (OSNC
1969 nr 12, poz. 208) środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się
wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 403 §
2 k.p.c. Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 13
października 2005 r., IV CZ 96/05 oraz z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05 (OSNP
2007 nr 3-4, poz. 48), przy czym w pierwszym z wymienionych orzeczeń Sąd
Najwyższy dodał także, iż w świetle art. 403 § 2 k.p.c. możliwość powoływania
nowych faktów i dowodów jest ograniczona jedynie do tych okoliczności i środków
dowodowych, które istniały już w okresie trwania zakończonego postępowania. W
postanowieniu z dnia 16 maja 2008 r., III CZ 20/08 (LEX nr 420807) Sąd Najwyższy
wyjaśnił natomiast, iż w przepisie art. 403 § 2 k.p.c. chodzi o późniejsze wykrycie
faktów i dowodów dla strony nie tylko nieznanych w toku poprzedniego
postępowania, lecz których także nie mogła znać, choć istniały już w toku tego
postępowania, ale nie były objęte materiałem sprawy. Dodać w tym miejscu
wypada, że z końcowego zwrotu art. 403 § 2 k.p.c. wynika nadto, że „wykrycie"
odnosi się do okoliczności i dowodów w poprzednim postępowaniu w ogóle
6
nieujawnionych i wtedy nieujawnialnych, bo nieznanych stronom. Strona może więc
powołać się na nie jedynie wówczas, gdy nie mogła z nich skorzystać przed
rozstrzygnięciem, albowiem wymieniony przepis obejmuje wyłącznie fakty
nieujawnialne albo stronie nieznane i dla niej niedostępne. Fakty natomiast
ujawnialne, czyli te, które strona powinna znać, tj. miała możliwość dostępu do nich,
nie są objęte hipotezą tego przepisu (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 11 kwietnia 2008 r., I ACa 172/08, OSA 2009 nr 5, poz. 60 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., III CZP 134/04, LEX nr
151652). Nie można również oprzeć skargi o wznowienie postępowania na
rzekomym „wykryciu" okoliczności faktycznej i środka dowodowego znanych
stronie, a pominiętych przez Sąd drugiej instancji na podstawie art. 381 k.p.c. (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2007 r., II UZ 3/07, OSNP 2008
nr 11-12, poz. 178). Niezależnie od poglądów zawartych w przedstawionych
orzeczeniach, które Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym zażalenie
ubezpieczonego w pełni podziela, należy dodatkowo zauważyć, że w
postanowieniu z dnia 10 stycznia 1977 r., I CO 5/76 Sąd Najwyższy wyjaśnił
wprost, iż nie stanowi podstawy wznowienia postępowania według art. 403 § 2
k.p.c. opinia biegłego sporządzona w innej sprawie po prawomocnym zakończeniu
procesu, którego wznowienia dotyczy skarga o wznowienie postępowania. Z kolei w
postanowieniu z dnia 12 listopada 1998 r., II UKN 306/98 (OSNP-wkł. 1999 nr 3,
poz. 3) Sąd Najwyższy stwierdził, że orzeczenie lekarskie, które zostało wydane po
dacie uprawomocnienia się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia
postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c. Również w postanowieniu z dnia
20 kwietnia 2000 r., II UKN 167/00 (PPiPS 2001 nr 6, poz. 70) Sąd Najwyższy
uznał, iż uzyskanie po prawomocnym zakończeniu sprawy nowego zaświadczenia
lekarskiego nie jest ustawową podstawą wznowienia postępowania przewidzianą w
art. 403 § 2 k.p.c. Analogiczne stanowisko zajmował Sąd Najwyższy także w
najnowszym orzecznictwie, którego przykładami mogą być postanowienia: z dnia
15 grudnia 2009 r., II PZ 24/09 (LEX nr 577836), czy też z dnia 19 marca 2010 r., II
PZ 5/10 (LEX nr 583798).
Odnosząc przedstawione wyżej rozważania do stanu faktycznego
charakterystycznego dla rozpoznawanej sprawy, Sąd Najwyższy stwierdza, że
7
skarga ubezpieczonego nie została oparta na ustawowej podstawie wznowienia już
choćby z tej przyczyny, iż powoływany się przez niego na fakt zaliczenia przez
organ rentowy J. R. pracy wykonywanej na takim samym stanowisku, jak to które
zajmował ubezpieczony, do okresu pracy wykonywanej w szczególnych
warunkach, o czym dowiedział się on w marcu 2011 r., w żadnym razie nie mógł
stanowić będącej podstawą wznowienia postępowania okoliczności faktycznej
istniejącej w sensie obiektywnym już w czasie trwania postępowania zakończonego
zaskarżonym wyrokiem, a jedynie ujawnionej w późniejszym czasie. Wobec tego, iż
Jan R. był współpracownikiem ubezpieczonego, a więc osobą niewątpliwie
ubezpieczonemu znaną, nie istniały z kolei jakiekolwiek przeszkody w tym, aby
został on zgłoszony jako świadek w postępowaniu zakończonym zaskarżonym
obecnie orzeczenie i złożył zeznania dotyczące rodzaju pracy wykonywanej przez
ubezpieczonego oraz jej wymiaru.
Kierując się wskazanymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że zażalenie ubezpieczonego nie było uzasadnione, albowiem jego
skarga o wznowienie postępowania została wniesiona w okolicznościach, w których
– jak trafne uznał sąd drugiej instancji – wskazane w tej skardze podstawy prawne
wznowienia postępowania w rzeczywistości nie występowały. W takiej natomiast
sytuacji zaistniały warunki do zastosowania art. 410 § 1 k.p.c. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05).
Mając to na uwadze oraz opierając się na treści art. 39814
k.p.c. w związku z
art. 3941
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.