Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 79/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt (uzasadnienie)
w sprawie z wniosku T. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 30 czerwca 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz
adwokat J. G. kwotę 120 zł powiększoną o stawkę podatku od
towarów i usług tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej ubezpieczonemu w postępowaniu
kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 30 czerwca 2010 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację wnioskodawcy T. W. od wyroku Sądu Okręgowego –
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 20 listopada 2009 r., oddalającego
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 24
czerwca 2008 r., którą odmówiono mu prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony w okresie od 2 sierpnia 2006 r. do
31 stycznia 2007 r. pobierał zasiłek chorobowy a następnie świadczenie
rehabilitacyjne do 26 stycznia 2008 r. W dniu 17 października 2007 r.
wnioskodawca wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o ustalenie uprawnień
do renty z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczeniem z 12 maja 2008 r. komisja
lekarska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznała, że istniały okoliczności
uzasadniające ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego na okres od
30 lipca 2007 r. do 26 listopada 2007 r. oraz że skarżący jest zdolny do pracy. Na
tej podstawie zaskarżoną decyzją z 24 czerwca 2008 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd Okręgowy stwierdził, że badanie legalności decyzji możliwe jest tylko
przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej
wydawania, zaś postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem
sprawdzającym ustalenia organu rentowego, w tym w zakresie merytorycznej
trafności orzeczenia o zdolności ubezpieczonego do pracy lub jej braku. Jak wynika
z opinii powołanych w sprawie biegłych sądowych: gastroenterologa-internisty,
neurologa i ortopedy - właściwych dla oceny schorzeń skarżącego, w dacie
wydania decyzji, tj. 24 czerwca 2008 r., wnioskodawca był zdolny do pracy.
Natomiast stwierdzona przez biegłego kardiologa - powołanego przez Sąd
Okręgowy po uwzględnieniu zgłoszonych w piśmie z dnia 28 czerwca 2009 r.
zastrzeżeń - przewlekła choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nadciśnienie
tętnicze I stopnia, stabilna choroba wieńcowa CCS I stopnia oraz otyłość powoduje
jego częściową niezdolność wnioskodawcy do pracy w okresie od lipca 2009 r. do
lipca 2010 r. Powstała więc ona po upływie przeszło roku od wydania zaskarżonej
3
decyzji. Z uwagi na to, że wnioskodawca w dacie wydania decyzji był zdolny do
pracy, Sąd Okręgowy uznał, iż zaskarżona decyzja odpowiada prawu.
Sąd Apelacyjny, uznając za prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania
prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, oddalił apelację wnioskodawcy.
Sąd stwierdził, że późniejsza zmiana stanu zdrowia wnioskodawcy nie jest
podstawą do uznania zaskarżonej decyzji za wadliwą i nie może prowadzić do jej
zmiany. Sąd jedynie wyjątkowo może przyznać ubezpieczonemu świadczenie,
jeżeli warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji, a
wyjątek taki jest obwarowany szeregiem zastrzeżeń, takich jak oczywistość prawa
do świadczenia i pewność co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez
organ rentowy w razie ponownego zgłoszenia wniosku. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, w rozpoznanej sprawie nie ma mowy o oczywistości prawa do
świadczenia, gdyż nie ma podstaw do stwierdzenia niezdolności do pracy w
rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) w przypadku konieczności przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki
kardiologicznej, której to wyniki mogą być dopiero podstawą do orzekania
niezdolności do pracy. Art. 316 § 1 k.p.c. nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy
warunek stanowiący przesłankę przyznania świadczenia rentowego wobec
niezdolności do pracy mógłby zostać ewentualnie spełniony po wydaniu decyzji
zaskarżonej odwołaniem.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności art. 47714a
k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c., przez
dokonanie błędnej kontroli instancyjnej orzeczenia Sądu pierwszej instancji i
oddalenie apelacji ubezpieczonego w sytuacji, w której nowe okoliczności sprawy
dotyczące stwierdzenia niezdolności ubezpieczonego do pracy powstały w toku
postępowania przed Sądem Okręgowym, tj. po dniu złożenia odwołania od decyzji
organu rentowego i miały one znaczenie dla rozstrzygnięcia toczącej się sprawy.
W ocenie skarżącego, skarga jest oczywiście uzasadniona, ponieważ
pogorszenie się jego stanu zdrowia kwalifikujące go do renty z tytułu niezdolności
do pracy powstało w toku rozpoznawania sprawy przez Sąd pierwszej instancji i
była to nowa okoliczność, o jakiej mowa w art. 47714
§ 4 k.p.c. Sąd Okręgowy
4
wbrew treści tego przepisu nie uchylił zaskarżonej decyzji, nie przekazał sprawy do
ponownego rozpoznania i nie umorzył postępowania. Natomiast Sąd odwoławczy,
kontrolujący prawidłowość rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji w odniesieniu do
stanu rzeczy (faktycznego i prawnego) istniejącego w chwili wydania przez organ
rentowy decyzji, może także skontrolować prawidłowość prowadzenia
postępowania przed sądem pierwszej instancji, w tym również niezastosowanie
przez ten sąd art. 47714
§ 4 k.p.c., wprowadzającego wyjątek od zasady, że sąd
pierwszej instancji bada tylko stan rzeczy - faktyczny i prawny - istniejący w chwili
wydania decyzji przez organ rentowy. Takiej kontroli w sprawie zabrakło. Sąd
Apelacyjny zbagatelizował fakt ujawnienia w toku postępowania przed Sądem
Okręgowym nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności
ubezpieczonego do pracy, mimo że opinia ta nie była przez Sąd kwestionowana.
Jakkolwiek art. 47714
§ 4 k.p.c. nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym,
jeżeli nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji powstały po wyroku Sądu pierwszej
instancji, to w ocenie skarżącego nie było przeszkód, aby Sąd Apelacyjny
zweryfikował na mocy art. 382 k.p.c. istnienie przesłanek z art. 47714
§ 4 k.p.c. i po
stwierdzeniu, że miały one miejsce, zmienił orzeczenie Sądu Okręgowego zgodnie
z art. 47714a
k.p.c.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu;
zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów procesu według
norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego (w przypadku braku
podstaw do zasądzenia od organu rentowego, wniósł o zasądzenie kosztów od
Skarbu Państwa, gdyż koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie zostały
pokryte w całości ani w części).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że
postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter
kontrolny, służy badaniu prawidłowości decyzji organu rentowego i nie może
5
polegać na zastępowaniu tego organu w wydawaniu decyzji ustalających
świadczenie z ubezpieczeń społecznych. Postępowanie dowodowe przed sądem
jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez
organ rentowy (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 maja
2007 r., I UZP 1/07, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 323). Z tego powodu sąd co do
zasady nie może we własnym zakresie ustalać prawa do świadczenia, a ujawniona
w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego jako
przesłanka niezdolności do pracy warunkująca prawo do renty, nie może prowadzić
do uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i do jej zmiany (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 września 2005 r., I UK 382/04, LEX nr 276245). W
postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do świadczenia sąd
ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy
istniejącego w chwili jej wydania (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 maja
2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 43 oraz z dnia 7 lutego 2006 r., I UK
154/05, LEX nr 272581). Stąd też postępowanie dowodowe przed sądem w
sprawie o świadczenie uzależnione od niezdolności ubezpieczonego do pracy
powinno zmierzać do ustalenia, czy w dacie orzekania przez organ rentowy po
stronie ubezpieczonego występowały w tym zakresie wszystkie przesłanki
warunkujące przyznanie świadczenia. Sąd nie ma obowiązku przeprowadzenia
dowodów w celu ustalenia niezdolności do pracy, która miała powstać po wydaniu
zaskarżonej odwołaniem decyzji odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04,
OSNP 2005 nr 17, poz. 273). Biegli sądowi, przeprowadzający na zlecenie sądu
badanie stanu zdrowia ubezpieczonego, nie zastępują lekarza orzecznika ani
komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jedynie zgodnie z posiadaną
przez nich wiedzą specjalistyczną poddają merytorycznej ocenie trafność
wydanego orzeczenia o zdolności do pracy lub jej braku.
Z dniem 1 stycznia 2005 r. wszedł w życie nowy przepis - art. 47714
§ 4 k.p.c.
- dotyczący postępowania z zakresu ubezpieczeń społecznych, wprowadzony
ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121,
poz. 1264). Zgodnie z nim, w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych,
6
do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi
orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie
komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera
się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do
istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia
niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały
po dniu złożenia odwołania od tej decyzji, lecz uchyla decyzję, przekazuje sprawę
do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W związku z tą
nowelizacją pojawia się pytanie, czy wprowadza ona wyjątek od powyżej
przedstawianej zasady, zobowiązując sąd do oceny decyzji odmawiającej prawa do
świadczenia na podstawie stanu faktycznego powstałego już po wydaniu decyzji
(art. 316 § 1 k.p.c.).
Zaznaczyć na wstępie należy, że w doktrynie przyjmuje się, że odstępstwo
od wykładni językowej musi znajdować oparcie w wynikach wykładni
celowościowej, funkcjonalnej, systemowej albo w świetle innych ważnych
okoliczności – wobec absurdalnego, niekonstytucyjnego czy oczywiście
niesłusznego wyniku interpretacji językowej. Poprzestanie na wykładni językowej
art. 47714
§ 4 k.p.c., z której wynikałoby, że w pojęciu „nowe okoliczności” mieści się
pogorszenie stanu zdrowia ubezpieczonego po wniesieniu odwołania, prowadziłoby
do niemożliwych do zaakceptowania rezultatów.
Interpretacja powyższego przepisu była przedmiotem dwóch wypowiedzi
Sądu Najwyższego, w których wyrażono pogląd, że art. 47714
§ 4 k.p.c. nie ma
zastosowania w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli nowe okoliczności dotyczące
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji
powstały po wyroku sądu pierwszej instancji. Takie okoliczności (dowody) sąd
drugiej instancji może pominąć. Przyjęto także, że jeżeli nowe (ujawnione w
postępowaniu apelacyjnym) okoliczności dotyczą stanu zdrowia z daty zaskarżonej
decyzji, to zastosowanie ma ogólna reguła wynikająca z art. 381 k.p.c. W obu tych
orzeczeniach zasadniczą argumentację stanowiło odwołanie się do zasady kontroli
decyzji organu rentowego na podstawie stanu faktycznego występującego w dacie
jej wydania (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06,
7
Monitor Prawa Pracy 2007 nr 11, s. 600, z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07 OSNP
2009 nr 17-18, poz. 240). W wyroku z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06, Sąd
Najwyższy uznał także, że art. 47714
§ 4 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady,
przewidującej kontrolowanie przez sąd ubezpieczeń społecznych stanu rzeczy na
dzień wydania decyzji przez organ rentowy i przyjął, że w sprawie o stwierdzenie
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy możliwe jest uchylenie decyzji organu
rentowego i przekazanie sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania wtedy,
gdy zmiana w stanie zdrowia ubezpieczonego wpływająca na stwierdzenie jego
niezdolności do pracy nastąpiła do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem
pierwszej instancji (art. 316 k.p.c.).
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą skargę nie podziela poglądu, że
art. 47714
§ 4 k.p.c. wprowadza wyjątek od zasady oceny przez sąd legalności
decyzji według stanu faktycznego istniejącego w dacie jej wydania i uprawnia sąd
do brania pod uwagę stanu rzeczy (stanu faktycznego) istniejącego w dniu
orzekania. W konsekwencji bowiem taka wykładnia wymuszałaby jedynie
orzeczenie kasatoryjne i to w stosunku do całej decyzji, mimo że byłaby ona
niewadliwa za okres do dnia wydania decyzji. Pozostawałaby ona także w
sprzeczności z inną zasadą orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych, w których przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja
organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. II UZ 49/09, LEX nr 583831 oraz wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09, LEX nr 604210 i z
dnia 7 kwietnia 2011 r., I UK 357/10, LEX nr 863946). Zgodnie więc z systemem
orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu
wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga
o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 47714
§ 2 i art. 47714a
k.p.c.) w granicach
jej treści i przedmiotu. Decyzja odmawiająca prawa do renty rozstrzyga o braku
prawa do tego świadczenia od dnia wniosku do dnia wydania decyzji i nie
wypowiada się co do okresu późniejszego. Inaczej zatem niż w przypadku decyzji
przyznającej świadczenie - nie rozstrzyga ona na przyszłość - poza okres
zamknięty decyzją. Przedmiotem postępowania sądowego nie może być zatem
prawo do renty za okres, którego nie obejmuje zaskarżona decyzja. W
8
konsekwencji, istotę sprawy stanowi prawo do renty od wniosku o świadczenie do
dnia wydania decyzji i tylko co do niej istnieje zakaz merytorycznego orzekania
przez sąd w sytuacji wskazanej w art. 47714
§ 4 k.p.c.
Zwrócić należy uwagę, że art. 47714
§ 4 k.p.c. dotyczy określonej kategorii
spraw, a mianowicie spraw, w których odwołanie od decyzji, której podstawę
stanowi orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, opiera się
wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Ustawodawca wyraźnie
określił, że spór dotyczyć musi wyłącznie kwalifikacji stanu zdrowia
ubezpieczonego na podstawie przesłanek niezdolności do pracy wynikających z
art. 12 i 13 ustawy emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i to kwalifikacji
dokonanej na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej, skoro odwołanie ma się
opierać „wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia”. Chodzi więc o
sprawy, w których ubezpieczony kwestionuje stanowisko organu rentowego
wynikające z podstawy faktycznej decyzji odnoszącej się do orzeczenia komisji
lekarskiej, Prościej rzecz ujmując, przepis ten dotyczy spraw, w których
ubezpieczony nie zgadza się z oceną jego stanu zdrowia wyrażoną w tym
orzeczeniu, która powoduje, że na dzień wydania decyzji nie spełnia on – według
organu rentowego - jednego z warunków koniecznych prawa do renty. Okoliczności
dotyczące stanu zdrowia z okresu po wydaniu decyzji wykraczają więc poza
zarzuty dotyczące orzeczenia komisji lekarskiej, na podstawie którego wydawana
jest decyzja. Konsekwentnie zatem w art. 47714
§ 4 k.p.c. mowa o „nowych
okolicznościach”, które, choć powstałe po wniesieniu odwołania, mają znaczenie
dla oceny stanu zdrowia do dnia decyzji. Dla przykładu, „nowe okoliczności” to
schorzenia istniejące przed wydaniem decyzji, lecz wykazane przez
ubezpieczonego dopiero po wniesieniu odwołania do sądu albo ujawnione na
podstawie badań lekarskich w trakcie postępowania sądowego i których nie oceniał
ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska organu rentowego. Jeśli ujawnią się one
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, sprawa „wraca” na etap
postępowania przed organem rentowym po to zasadniczo, aby organy orzecznicze
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mogły dokonać ponownej oceny stanu zdrowia
z ich uwzględnieniem. Jak wynika z projektu ustawy nowelizacyjnej wprowadzającej
9
art. 47714
§ 4 k.p.c., miał on być jednym z instrumentów obniżenia kosztów
postępowań sądowych (opinii biegłych sądowych), pokrywanych ze środków
budżetu państwa. Ocena „nowych okoliczności” przez organy orzecznicze Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych może doprowadzić do zmiany pierwotnego stanowiska
organu rentowego i zakończenia sporu – bez potrzeby jego rozstrzygania przed
sądem i ponoszenia kosztów opinii biegłych.
Przeprowadzone w postępowaniu sądowym dowody (opinie biegłych), które
wskazują na powstanie niezdolności do pracy dopiero po wniesieniu odwołania do
sądu, potwierdzają przecież, że zaskarżona decyzja, a wcześniej - orzeczenie
komisji lekarskiej, nie były wadliwe. Nie ma więc racjonalnego powodu, aby
niewadliwa decyzja miała podlegać uchyleniu. Jeszcze bardziej nieracjonalne
byłoby zastosowanie trybu postępowania przewidzianego w art. 47714
§ 4 k.p.c. z
uwagi na opinię biegłych potwierdzającą niezdolność do pracy powstałą po
wniesieniu odwołania do sądu, jednakże nie w okresie, wymienionym w art. 57 ust.
1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ani
w okresie wnikającym z art. 61 tej ustawy. Przepis, który ma na celu umożliwienie
uruchomienia procedury orzeczniczej przed organem rentowym weryfikującej
„nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy”, prowadziłby do
ponownego rozpoznania sprawy przez ten organ - bez potrzeby przeprowadzenia
badania. Byłoby ono bowiem zbędne, jeśli niezdolność do pracy, powstała po
wniesieniu odwołania, nie łączyłaby się ze spełnieniem pozostałych przesłanek
prawa do renty albo nie powodowałaby przywrócenia prawa do renty (art. 61).
Uzasadnione natomiast jest uchylenie decyzji, jeśli ujawnione w postępowaniu
sądowym „nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy” mogą
prowadzić do jej zmiany w wyniku ponownej oceny stanu zdrowia za okres objęty
decyzją - bez potrzeby ponoszenia kosztów postępowania dowodowego przed
sądem.
Należy też zwrócić uwagę na jeszcze jeden bardzo ważny aspekt sprawy.
Stan zdrowia jest wartością zmienną. Przyjęcie koncepcji, że „nowe okoliczności”,
które zobowiązują sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do
rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania (a więc zakończenia
sprawy przed sądem), to także okoliczności dotyczące pogorszenia stanu zdrowia
10
po wniesieniu odwołania, spowodowałoby brak możliwości zakończenia sprawy o
rentę. Pojawienie się po każdorazowej negatywnej decyzji organu rentowego tak
rozumianych „nowych okoliczności” prowadziłoby do konieczności jej uchylenia i w
efekcie do trwającego w nieskończoność stanu „niezałatwienia wniosku o rentę”. W
rezultacie owe „nowe okoliczności” dotyczyłyby czasu coraz bardziej odległego od
wniosku o świadczenie. Usprawnienie postępowania przed sądem i obniżenie jego
kosztów nie może być celem samym w sobie, a takiego charakteru nabrałby
przepis art. 47714
§ 4 k.p.c., gdyby jego działanie miało prowadzić do niemożności
zakończenia sprawy o rentę. Tymczasem nie ma przecież przeszkód, aby
ubezpieczony - po każdorazowej decyzji odmawiającej prawa do renty, niezależnie
od wniesionego od niej odwołania – występował z kolejnym wnioskiem o to
świadczenie z uwagi na późniejsze pogorszenie stanu zdrowia.
Powyższemu stanowisku nie przeczy - wprowadzony również na podstawie z
dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – art. 4779
§ 21
k.p.c.,
zgodnie z którym jeżeli w odwołaniu od decyzji organu rentowego wskazano nowe
okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej
egzystencji, które powstały po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub
orzeczenia komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy nie
przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje do lekarza orzecznika do ponownego
rozpatrzenia. Organ rentowy uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe
okoliczności i wydaje nową decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu.
Przepis ten stosuje się także wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania
wskazanych w odwołaniu nowych okoliczności. W tym przypadku „nowe
okoliczności powstałe po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych” również muszą mieć znaczenie dla oceny
stanu zdrowia za okres od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia decyzji, bowiem
jak wskazano wyżej, decyzja odmawiająca prawa do renty nie rozstrzyga
negatywnie na przyszłość. Okoliczności odnoszące się do stanu zdrowia za dalszy
okres nie mogą więc stanowić o wadliwości decyzji.
11
Zwrócić też należy uwagę na to, że nie zmieniła się treść art. 114 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS. Nadal prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega
ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu (także przed
sądem), jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną
przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem
tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Gdyby
znaczenie dla rozstrzygnięcia przez sąd sprawy o rentę miały również okoliczności
istniejące po wydaniu decyzji, wymagałoby to zmiany powyższego przepisu w taki
sposób, aby pozwalał on na wznowienie postępowania, także w sytuacji
przedłożenia nowych dowodów lub ujawnienia okoliczności istniejących po
wniesieniu odwołania. Jeśli wzruszenie prawomocnej decyzji (także na skutek
oddalenia odwołania) odmawiającej prawa do renty jest możliwe jedynie na
podstawie okoliczności istniejących przed jej wydaniem, to konsekwentnie taka
sama zasada musi obowiązywać w stosunku do decyzji nieprawomocnych,
weryfikowanych przed sądem. Niewątpliwie instytucja wynikające z art. 114 ust. 2
pkt 2, mimo swojej odrębności w stosunku do odpowiednich przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego regulujących wznowienie postępowania (art. 403 k.p.c. i
następne), bazuje na podobnej zasadzie; wznowienie postępowania dotyczy
rozstrzygnięcia objętego powagą rzecz osądzonej, a ta w sprawach o rentę zamyka
się w określonym przedziale czasowym – do dnia wydania decyzji.
W konkluzji, z art. 4779
§ 21
k.p.c. i art. 47714
§ 4 k.p.c. wynikają obowiązki
odpowiednio organu rentowego i sądu w razie pojawienia się „nowych okoliczności”
dotyczących stanu zdrowia ubezpieczonego istniejącego przed wydaniem decyzji.
W sytuacji, gdy tak rozumiane „nowości” ujawnione w odwołaniu dotyczą stanu
zdrowia ubezpieczonego istniejącego przed wydaniem decyzji, to organ rentowy
musi ją uchylić, przeprowadzić ponowną procedurę orzeczniczą i wydać nową
decyzję. Jeśli ich ujawnienie nastąpi na etapie sądowego postępowania
odwoławczego, obowiązek ten przechodzi na sąd pierwszej instancji.
Jeśli zaś chodzi o ochronę interesów ubezpieczonego, któremu świadczenie
wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej
jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (art. 129 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS), to kwestię związaną z ujawnieniem okoliczności
12
dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy powstałej na etapie postępowania
sądowego rozstrzyga art. 47710
§ 2 k.p.c., stosownie do którego jeżeli ubezpieczony
zgłosił nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, sąd
przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi
rentowemu. Jeśli więc ubezpieczony domaga się renty na podstawie na podstawie
przesłanek prawa do tego świadczenia, które powstały w trakcie toczącego się
przed sądem postępowania odwoławczego, to jest to równoznaczne z wnioskiem o
rentę, który to wniosek sąd jest obowiązany przekazać do rozpoznania organowi
rentowemu. Także obowiązkiem organu rentowego - na etapie postępowania
administracyjnego - jest potraktowanie odwołania powołującego się na pogorszenie
stanu zdrowia po dniu decyzji jako kolejnego wniosku o rentę. Stosownie bowiem
do treści § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-
rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), wniosek o rentę stanowi zgłoszone na piśmie
żądanie przyznania świadczenia. Podobnie te kwestię regulował uprzednio § 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10,
poz. 49 ze zm.).
Z tych względów skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona i podlegała
oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu kasacyjnym rozstrzygnięto
po myśli § 19 i 20 w związku z § 13 ust. 4 pkt 2 w związku z § 12 ust. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1348 ze zm.).