Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 309/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa P. R., U. W., H. S. i D. W.
przeciwko Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu Z.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 13 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 9 września 2010 r. Sąd Rejonowy, uwzględniając
powództwo P. R., U. W., H. S. i D. W. przeciwko Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu
Z. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
z nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw Nr [...] wydzielił
działki gruntu o numerach ewidencyjnych: 148/1 o powierzchni 8,255 ha, 148/2 o
powierzchni 8,673 ha, 148/3/ o powierzchni 12,112 ha, 149/6 o powierzchni 28,52
ha, 149/4 o powierzchni 0,5327 ha odpowiadające powierzchniom dawnych parcel
o numerach 70, 71,72, 97 oraz 98 ujawnionym w księdze gruntowej G. kolejno na
kartach 148, 149, 258, 161 oraz nakazał założenie nowej księgi wieczystej dla
wydzielonych działek gruntu i dokonanie w dziale II nowo założonej księgi
wieczystej wpisu prawa własności na rzecz powodów.
Jak ustalił Sąd Rejonowy: W. R. – poprzednik prawny powodów – był
właścicielem nieruchomości ziemskiej położonej w G. o łącznej powierzchni 146,9
ha, w skład której wchodziły nieruchomości rolne o powierzchni 89,498 ha oraz
grunty leśne o powierzchni 57,402 ha. W 1945 r. został zmuszony do opuszczenia
nieruchomości, która na podstawie art. 2 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września
1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17 ze zm. – dalej jako
dekret o reformie rolnej) została przejęta w zarząd państwowy. Decyzją z dnia 14
października 2008 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylił decyzję Wojewody z
dnia 5 lutego 2007 r stwierdzającą, że wymieniona nieruchomość rolna o
powierzchni 146,9 ha podpadała pod działanie art. 2 lit. e dekretu o reformie rolnej,
na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1
marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy
rolnej (Dz. U. Nr 80, poz. 51) stwierdził, że nieruchomość o powierzchni 89,498 ha
nie podpadała pod działanie tego dekretu oraz umorzył postępowanie przed
organem pierwszej instancji w części dotyczącej gruntów leśnych o powierzchni
57,402 ha. Według uwidocznionego w katastrze podziału tej nieruchomości na
parcele powierzchnia każdej z nich nie przekraczała 25 ha. Wątpliwości mogły
istnieć odnośnie parceli numer 97, której łączny obszar przekraczał 25 ha. Z
dołączonej dokumentacji geodezyjnej i opinii biegłego wynikało zdaniem sądu, że ta
dawna parcela jest faktycznie podzielona na gruncie nie istniejącą drogą, na dwie
3
części o obszarach poniżej 25 ha. Pozwany nie wykazał, aby taki stan faktyczny na
gruncie nie istniał już przed dniem 1 września 1939 r. Parcela numer 97 obecnie
odpowiada działce numer 149/6. Dlatego i w tym zakresie Sąd Rejonowy uznał, że
została spełniona przesłanka wyłączająca możliwość przejęcia gruntu leśnego na
rzecz Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 1 ust. 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o
przejściu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82
ze zm. – dalej jako dekret o lasach) przepisy tego dekretu nie odnoszą się do
lasów i gruntów leśnych podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem
1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących własność
osób fizycznych, grunty których nie są objęte przepisami artykułu 2 lit. e dekretu
o reformie rolnej. Według Sądu Rejonowego, jedyną podstawę przejścia własności
nieruchomości leśnych na rzecz Skarbu Państwa mógł być dekret o lasach
a powodowie, jako spadkobiercy po W. R., poprzednim właścicielu nieruchomości,
wykazali istnienie przesłanek wyłączających możliwość przejęcia gruntów leśnych.
Nieruchomość została podzielona na parcele w rozumieniu dekretu o lasach. Poza
tym Sąd Rejonowy odwołał się do stanowiska, jakie zajął Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 8 maja 1998 r. (sygn. akt I CKN 664/97, OSNC 1999/1/7), że pojęcie lasów
i gruntów leśnych „podzielonych faktycznie” przed dniem 1 września 1939 r. na
parcele nie większe niż 25 ha oznacza – w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. b dekretu
o lasach – to samo, co stwierdzenie faktu ich podziału na takie areały. Wobec tego
wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa do w księgi wieczystej nr [...]
w części odnoszącej się do wymienionych działek sąd uznał za niezgodny
z rzeczywistym stanem prawnym.
Postanowieniem z dnia 13 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację,
jaką wniósł pozwany Skarb Państwa od wyroku sądu pierwszej instancji. Zdaniem
sądu odwoławczego przeprowadzone w sprawie dowody, w szczególności kopie
matrykuł sporządzonych w latach 30 tych poprzedniego stulecia dla nieruchomości
W. R. świadczą o tym, że nieruchomość ta była podzielona prawnie (według
przepisów katastru czy zgodnie z matrykułą) na parcele, jako podstawowe
elementy katastru i to niezależnie od celu podziału. Odwołując się do tego samego
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1998 r. Sąd Okręgowy podkreślił, że
„wyrażeniu „parcela” przypisać należy znaczenie potoczne, w którym oznacza ono
4
po prostu działkę gruntu wydzieloną z większego obszaru”. Zdaniem tego sądu, nie
ma obecnie racjonalnych względów, które nakazywałoby kwestionowanie
stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 8 maja 1998 r. oraz
późniejszych wyrokach z dnia 4 września 2008 r. (sygn. akt IV CSK 226/08, nie
publ.;) oraz z dnia 6 lutego 2009 r. (sygn. akt IV CSK 404/08, nie publ.).
Ostatecznie w ocenie Sądu Okręgowego „podziałem prawnym” w rozumieniu art. 1
ust. 3 lit. b dekretu o lasach, był także dokonany przed dniem 1 września 1939 r.
podział według przepisów katastru, określających tworzenie i numerowanie parcel –
podstawowych elementów katastru, i to niezależnie od celu podziału. Do takiego
podziału nieruchomości poprzednika prawnego powodów doszło. W odniesieniu do
kwestionowanego przez pozwanego podziału faktycznego działki nr 97 sąd
stwierdził, że podział został dokonany drogą, a nawet dwiema drogami
przebiegającymi przez tę działkę, co zostało uwidocznione na mapie urządzeniowej
dołączonej do opinii biegłego. Z mapki tej wynika, że przez działkę oznaczoną
nr 149 przebiegają dwie drogi wytyczone na mapce linią ciągłą i przerywaną,
oznaczone literami „dr. 1”, które dzielą działkę nr 149 na obszary nie
przekraczające 25 ha. W tej części Sąd Okręgowy przyjął, że doszło do
faktycznego podziału działki nr 149 i jest to widoczne zarówno na mapie i w terenie.
Wniosek, że podział ten niewątpliwie pochodzi sprzed 1 września 1939 r. wynika
zdaniem sądu z „odpowiednich relacji pomiędzy obecną działką 149/6, a dawną
działką 97. Jako bezzasadny został oceniony przez Sąd Okręgowy zawarty
w apelacji zarzut, że ciężar obalenia domniemania wynikającego z wpisu do księgi
wieczystej Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości spoczywa na stronie
powodowej a nie na pozwanym. Zdaniem sądu, na powodach ciążył obowiązek
wykazania, że rzeczywisty stan prawny jest inny, niż uwidoczniony aktualnie
w księdze wieczystej. Powodowie przedłożyli dowody na okoliczność, że jeżeli
własność gruntu leśnego została przejęta przez Skarb Państwa na podstawie
dekretu o lasach to nastąpiło to bezpodstawnie. Według § 2 Rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 r. w sprawie
wykonania dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów
na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 4, poz. 16 dalej jako rozporządzenie
wykonawcze do dekretu o lasach) z czynności przejęcia powinien być spisany
5
protokół. W podobnym – według Sądu Okręgowego – jak w niniejszej sprawie
stanie faktycznym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2010 r. (sygn. akt
IV CSK 402/09, nie publ.) zajął stanowisko, że wobec braku protokołu przejęcia
lasu lub gruntu leśnego, ciężar dowodu, że określone lasy lub grunty leśne przeszły
ex lege na własność Skarbu Państwa, spoczywa nie na dotychczasowym
właścicielu, ale na Skarbie Państwa.
Pozwany Skarb Państwa wniósł skargę kasacyjną od wyroku sądu drugiej
instancji.
W ramach podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skarżący
zarzucił naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak
wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, w szczególności niewskazanie
dowodów, na których sąd drugiej instancji oparł ustalenia faktyczne, że parcela
nr 97 jest (była przed dniem 1 września 1939 r.) faktycznie podzielona na gruncie
istniejącą drogą, na dwie części o obszarach poniżej 25 ha, co miało istotny wpływ
na wynik sprawy.
Poza naruszeniem przepisów postępowania skarżący na podstawie
wymienionej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie:
- art. 6 k.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece przez przerzucenie ciężaru dowodu i przyjęcie, że to pozwany ma
udowodnić, ze stan faktyczny przed dniem 1 września 1939 r. był inny niż
obecnie, podczas gdy ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która
z faktu tego wywodzi skutki prawne oraz
- art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach, raz przez błędną wykładnię i uznania
podziału nieruchomości dokonanego zgodnie z niemieckim prawem
podatkowym i uwidocznionego w niemieckich księgach katastralnych
prowadzonych dla celów podatkowych (niem. Parcellen) za wchodzący
w zakres pojęcia „podział prawny na parcele, a także przez niewłaściwe
zastosowanie i uznanie, że parcela nr 97 była „podzielona faktycznie” przed
dniem 1 września 1939 r. na obszary nie większe niż 25 ha, podczas gdy
z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie wynika, aby parcela ta
była podzielone faktycznie przed dniem 1 września 1999 r.
6
Na tych podstawach skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i jego
zmianę przez uwzględnienie apelacji pozwanego ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty dotyczące naruszenia
przepisów postępowania. O prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można
bowiem mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania
zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego zastosowania.
W skardze kasacyjnej zarzuca się naruszenie wymagań dotyczących
sporządzania pisemnych motywów orzeczenia wydanego przez sąd drugiej
instancji. W związku z tym należy stwierdzić, że według ugruntowanego
w judykaturze Sądu Najwyższego stanowiska, zarzut taki może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, gdy uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie obejmuje wszystkich koniecznych elementów konstrukcyjnych bądź
zawiera oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np.
orzeczenia Sądu Najwyższego: z 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999
nr 4, poz. 83, z 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, LEX nr 54362, z 20 lutego
2003 r., I CKN 65/01, LEX nr 78271, z 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, LEX
nr 137611, z 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX nr 190753, LEX nr 180193).
Według art. 328 § 2 k.p.c., uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia – a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd
uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Jeżeli jednak sąd
odwoławczy, oddalając apelację, orzeka na podstawie materiału zgromadzonego
w postępowaniu w pierwszej instancji, nie musi powtarzać dokonanych ustaleń.
Wystarczy jedynie jednoznaczne stwierdzenie, że przyjmuje je za własne
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX nr 190753).
Ten wymóg został w rozpoznawanej sprawie spełniony jedynie pozornie, albowiem
Sąd Apelacyjny wskazał wprawdzie, iż przyjmuje za własne ustalenia faktyczne
poczynione w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jednak zarówno
7
w uzasadnieniu wyroku tego sądu, jak również w uzasadnieniu wyroku sądu
drugiej instancji nie wskazano na jakich dowodach zostały oparte ustalenia co do
stanu dawnej parceli oznaczonej numerem 97 przed dniem 1 września 1939 r.
Jest to istotna okoliczność albowiem przewidziane w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu
o lasach wyłączenie nacjonalizacji lasów uzależnione jest od stanu gruntów leśnych
przed dniem 1 września 1939 r. Aktualny stan tych gruntów nie ma żadnego
znaczenia dla zastosowanie art. 1 ust. 1 i 2 tego dekretu o lasach. Sąd pierwszej
instancji ograniczył się jedynie do ustalenia aktualnego stanu faktycznego, który
miały ilustrować zdjęcia dołączone do sporządzonej współcześnie opinii biegłego.
Sąd ten stwierdził jednocześnie, że pozwany nie przeprowadził dowodu, że taki
sam stan nie istniał przed 1 września 1939 r. Dlatego uznanie przez sąd
odwoławczy tych ustaleń za własne nie wyczerpało przewidzianego w art. 328 § 2
k.p.c. obowiązku zawarcia w pisemnych motywach wyroku wskazania podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia, obejmującego ustalenie faktów sprzed 1 września
1939 r., które zostały uznane za udowodnione oraz wskazanie dowodów, na
których sąd się oparł. Obowiązku tego nie wypełnia także odwołanie się przez sąd
drugiej instancji do bliżej nieokreślonych relacji pomiędzy obecną działką 149/6
a dawną działką 97, zwłaszcza wobec znacznych różnic powierzchni obu działek.
Stwierdzony brak koniecznego elementu konstrukcyjnego uzasadnienia
wyroku sądu drugiej instancji uniemożliwia kontrolę kasacyjną w tym zakresie
i prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku. Jednocześnie, uchybienie to
uzasadnia zarzut naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie
art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach i uznanie, że parcela nr 97 była „podzielona
faktycznie” przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha.
Wobec braku niezbędnych ustaleń dotyczących stanu dawnej parceli oznaczonej
numerem 97 przed dniem 1 września 1939 r. przedwczesne jest podejmowanie
oceny co do tego, czy doszło do dalszego podziału faktycznego tej działki
w rozumieniu dekretu o lasach podziału, zwłaszcza przy braku ustaleń, co do
istnienia i charakteru drogi, która miała rozdzielać parcelę oraz - w związku
z treścią art. 1 ust. lit. d dekretu o lasach – celu i sposobu korzystania z tej drogi.
Słusznie zarzuca się w skardze kasacyjnej przyjęty w zaskarżonym wyroku
rozkład ciężaru dowodu. Jest to zagadnienie tradycyjnie zaliczane do problematyki
8
prawa materialnego, które zostało uregulowane w art. 6 k.c. Zgodnie z jego
brzmieniem ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego
wywodzi skutki prawne. W związku z tym, niezależnie od wyjaśnienia charakteru
powództwa przewidzianego w art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. dalej
u.k.w.h.; zob. m. in. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006, Nr 10, poz. 160; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2011 r., II CSK 493/10, nie publ.), trzeba
podnieść, że przy jego rozpoznaniu przedmiotem postępowania dowodowego jest
ustalenie, czy istotnie zachodzi niezgodność między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
uzasadniająca jej usunięcie przez dokonanie prawidłowych wpisów. Powództwo
z art. 10 u.k.w.h. służy jednocześnie obaleniu domniemania ustanowionego
w art. 3 u.k.w.h., iż prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie
z rzeczywistym stanem prawnym a prawo wykreślone nie istnieje. Ciężar dowodu,
że rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest odmienny od ujawnionego
w księdze wieczystej spoczywa zatem na stronie powodowej (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 września 2006 r., III CSK 119/06, nie publ.). Nie ulega
wątpliwości, że w związku z wymienioną decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 14 października 2008 r. tytułem prawnym Skarbu Państwa do całej
nieruchomości należącej do poprzednika prawnego powodów, w tym także do
gruntów leśnych będącym podstawą wpisu prawa własności, nie jest już
dekret o reformie rolnej. W związku z tym, że tytuł prawny do nieruchomości, której
dotyczy pozew, pozwany wywodzi z zastosowania dekretu o lasach, trzeba
podnieść, że w procesie opartym na treści art. 10 u.k.w.h. dopuszczalne jest
badanie, czy Skarb stał się z mocy prawa właścicielem lasów i gruntów leśnych na
tej podstawie ( zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP
54/94, OSNC 1994/11/215). Z art. 1 dekretu o lasach wynika, że przejście na
własność Skarbu Państwa lasów i gruntów leśnych należących do osób fizycznych
i przekraczających określone normy obszarowe następuje z mocy samego prawa
i to niezależnie od tego, czy został sporządzony protokół przejęcia, o którym mowa
w § 1 i 2 rozporządzenia wykonawczego do dekretu o lasach. Protokół ten stanowił
9
jedynie dowód, że w stosunku do określonej nieruchomości zastosowane zostały
przepisy dekretu o lasach (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia
1994 r., III CZP 50/94, OSNC 1994/11/212). Brak tego dowodu nie zmienia
rozkładu ciężaru dowodu w sytuacji, kiedy bezspornie ogólny obszar lasów
i gruntów leśnych stanowiących własność W. R. przekraczał 25 ha, a to zgodnie z
art. 1 ust. 1 dekretu o lasach stanowiło podstawę ich przejścia na własność Skarbu
Państwa. Skoro powodowie opierają swoje żądanie na zarzucie, że wymieniona
nieruchomość podlega wyłączeniu przewidzianemu w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o
lasach ze względu na prawny lub faktyczny podział lasów i gruntów leśnych przed
dniem 1-go września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących
własność osób fizycznych, grunty których nie są objęte przepisami art. 2 lit. e
dekretu o reformie rolnej – muszą ten fakt udowodnić. Wniosek ten nie pozostaje w
sprzeczności z przytoczonym przez Sąd Okręgowy stanowiskiem wyrażonym przez
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2010 r. (sygn. akt IV CSK 402/09, nie
publ.) w sprawie, w której brak było dowodu świadczącego o tym, że obszar lasów i
gruntów leśnych stanowiących własność osoby fizycznej przekraczał 25 ha. W tej
sytuacji, gdy nie został sporządzony protokół przejęcia lasu i gruntu leśnego, w
ocenie Sądu Najwyższego, ciężar dowodu, że określone lasy i grunty leśne
przeszły ex lege na własność Skarbu Państwa, spoczywa nie na dotychczasowym
właścicielu, ale na Skarbie Państwa.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 1 ust. 3 lit. b
dekretu o lasach przez błędną wykładnię i uznanie podziału nieruchomości
w niemieckich księgach katastralnych prowadzonych dla celów podatkowych
za wchodzący w zakres pojęcia „podział prawny” w rozumieniu tego przepisu.
Kwestia ta była dotychczas wielokrotnie rozważana w orzecznictwie Sąd
Najwyższego (poza wymienionymi przez Sąd Okręgowy wyrokami z dnia 8 maja
1998 r., z dnia 4 września 2008 r. oraz z dnia 6 lutego 2009 r., zob. też
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2011 r., sygn. akt III CSK
27/11, nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną
pozwanego Skarbu Państwa podziela dotychczasowy, jednolity kierunek wykładni
art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach, co w odniesieniu do użytego w tym przepisie
pojęcia „podział prawny” oznacza akceptację stanowiska, że odpowiada temu
10
pojęciu także podział lasów i gruntów leśnych według przepisów katastru
(w tym przypadku pruskiego), określających tworzenie i numerowanie parcel -
podstawowych elementów katastru. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 1998 r.
trafnie wywiódł, że przez podział prawny należy rozumieć podział dokonany
na podstawie prawa, w sposób w nim przewidziany i to niezależnie od celu
podziału. Wnoszący skargę kasacyjną, odwołując się do poglądów doktryny
wyrażanych w powojennym piśmiennictwie podnosi konieczność uwzględnienia
przy wykładni pojęcia „podziału prawnego i faktycznego” także celu dekretu
o lasach jako aktu prawnego o charakterze nacjonalizacyjnym. Kwestie tę rozważył
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 maja 1998 r. słusznie uznając,
że wykładnia subiektywna odgrywa istotną rolę w odniesieniu do przepisów
prawnych stosunkowo niedawno wprowadzonych; jej znaczenie natomiast maleje,
a nawet ulega marginalizacji, w odniesieniu do starszych aktów normatywnych,
zwłaszcza gdy uchwalone one zostały w innych warunkach społecznych,
ekonomicznych i politycznych. Dlatego wykładnia celowościowa tych przepisów
powinna uwzględniać aktualny kontekst społeczny, ekonomiczny i aksjologiczny
a nie wolę historycznego ustawodawcy. Zważyć zatem należy, że przejęcie lasów
i gruntów leśnych bez odszkodowania powoduje konieczność ścisłej interpretacji
dekretu o lasach będącego aktem nacjonalizacyjnym, zawierającego szczególne
przepisy, które ze względu na ówczesne warunki ustrojowe, polityczne i społeczne
stanowią rażące ograniczenie prawa własności. W orzecznictwie sądowym
podkreśla się, że brak jest podstaw do tego, żeby przepisy nacjonalizacyjne
wyjaśniać jeszcze głębiej w kierunku pozbawienia prawa własności i to w drodze
wykładni rozszerzającej (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 września
1991 r., sygn. akt III CZP 90/91, OSNC 1992, z. 5, poz. 72 oraz wyrok tego Sądu
z dnia 8 maja 1992 r., III ARN 23/92, nie publ. a także wyrok Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 2 września 2008 r. I OSK 1116/07, nie publ.).
Biorąc pod uwagę wszystkie te okoliczności należy uznać, że brak jest
uzasadnionych podstaw do odstąpienia od stanowiska wyrażonego
w wymienionych orzeczeniach Sądu Najwyższego.
Z tych względów wobec częściowo uzasadnionych zarzutów skargi
kasacyjnej, które odnoszą się rozkładu ciężaru dowodu oraz do stanu faktycznego
11
dotyczącego dawnej parceli numer 97 przed dniem 1 września 1939 r.
przylegającej do innych działek objętych roszczeniem, Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił w całości zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.