Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 240/11
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku M.-S. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: M. G., i in. /…/
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 marca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzjami z dnia 8 września 2009 r., 5 czerwca 2009 r., 12 czerwca 2009 r.,
15 czerwca 2009 r., 10 czerwca 2009 r. i 9 czerwca 2009 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych stwierdził, że osoby wskazane w powyższych decyzjach, tj. /…/
podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownicy z tytułu
zatrudnienia w „M.-S." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Odwołania od powyższych decyzji złożyła „M.-S." Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością, wnosząc o ich zmianę poprzez stwierdzenie, że osoby
wskazane w zaskarżonych decyzjach, będące zarazem pracownikami „M." Spółki z
2
ograniczoną odpowiedzialnością, nie podlegały obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia.
W toku postępowania, pismem z dnia 25 listopada 2010 r., pozwany organ
rentowy przesłał 19 decyzji uchylających zaskarżone przez odwołującą się Spółkę
decyzje. Organ rentowy w związku z powyższym wniósł o umorzenie
postępowania. „M.-S." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wniosek o
umorzenie postępowania pozostawiła do uznania Sądu.
Postanowieniem z dnia 1 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych umorzył postępowanie w powyższej sprawie. Sąd
Okręgowy przytoczył treść przepisu art. 355 § 1 k.p.c. i wskazał, że w
przedmiotowej sprawie organ rentowy poprzez uchylenie zaskarżonych decyzji
stwierdził, że zainteresowani wymienieni w zaskarżonych decyzjach nie są
pracownikami odwołującej się Spółki, w związku z czym nie podlegają z tego tytułu
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W ocenie Sądu Okręgowego, cel, dla
którego wnioskodawca złożył odwołania od powyższych decyzji, został
zrealizowany, wobec czego wydanie wyroku w przedmiotowej sprawie stało się
zbędne.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła „M.-S." Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością, zaskarżając je w całości oraz wnosząc o jego uchylenie i
zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów postępowania
zażaleniowego według norm przepisanych.
Skarżący zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów art. 355 § 1
k.p.c. i ewentualnie art. 47713
k.p.c., poprzez ich błędne zastosowanie, mimo że
wydanie wyroku w przedmiotowej sprawie nie stało się zbędne, gdyż cel, dla
którego wniesione zostały odwołania, nie został zrealizowany na skutek wydania
przez organ rentowy decyzji uchylających zaskarżone decyzje, a także przez
umorzenie postępowania, pomimo że decyzje uchylające nie mają przymiotu
decyzji ostatecznych ani nawet wykonalnych.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 16 marca 2011 r. uchylił zaskarżone postanowienie w części, tj. w zakresie
dotyczącym zainteresowanego D. S. oraz znosząc postępowanie w tej części
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
3
do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach procesu za drugą instancję, oddalił natomiast zażalenie w pozostałym
zakresie. W części dotyczącej pozostałych zainteresowanych zażalenie podlegało
merytorycznej ocenie i zostało oddalone.
Sąd przywołał przepis art. 47713
k.p.c. i stwierdził, że zmiana przez organ
rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez
wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje
umorzenie postępowania w całości lub w części. Wskazał, że Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, wydając decyzje uchylające zaskarżone decyzje, nie przesądził, czy
strony nie podlegały obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, lecz stwierdził
jedynie, że nie podlegają one tym ubezpieczeniom jako pracownicy odwołującej się
Spółki. Poprzez uchylenie zaskarżonych decyzji organ rentowy wyeliminował je z
obrotu prawnego.
„M.-S." Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zaskarżyła to
postanowienie skargą kasacyjną, zarzucając mu naruszenie przepisów
postępowania, a mianowicie art. 47713
k.p.c. w związku z art. 355 § 1 k.p.c.,
poprzez błędne zastosowanie tych przepisów, mimo że zaskarżone decyzje nie
zostały zmienione zgodnie z żądaniem skarżącej, a uchylenie zaskarżonych decyzji
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie realizuje celu odwołań wniesionych z
żądaniem orzeczenia, że skarżącej nie łączył z uczestnikami stosunek
ubezpieczenia (że uczestnicy nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
wykonywania usług na rzecz skarżącej), a nadto przez umorzenie postępowania,
pomimo że decyzje uchylające nie mają przymiotu decyzji prawomocnych (zostały
zaskarżone).
W uzasadnieniu skarżąca podniosła, że odwołanie obejmowało żądanie
stwierdzenia, że uczestnicy nie podlegali obowiązkowi ubezpieczenia społecznego
z tytułu wykonywania usług na rzecz skarżącej, zatem uchylenie decyzji przez
organ rentowy w żaden sposób nie czyni zadość żądaniu odwołania. Przeciwnie,
skoro celem odwołania było uzyskanie merytorycznego orzeczenia, korzystającego
zwłaszcza z powagi rzeczy osądzonej, że określone osoby z określonego tytułu nie
podlegały ubezpieczeniu, brak zarówno wyroku sądu jak i decyzji w tym zakresie
nie pozwala uznać, że cel odwołania został osiągnięty, a żądaniu odwołania
4
uczyniono zadość. Uchylenie decyzji bynajmniej nie rozstrzyga kwestii czy
uczestnicy postępowania podlegali ubezpieczeniu, czy nie. Decyzje Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych niczego bowiem nie stwierdzają w sensie prawnym
(skoro są to decyzje uchylające), a ewentualna treść uzasadnienia tych decyzji nie
ma żadnego wiążącego znaczenia prawnego. W szczególności organ rentowy
miałby zatem dalej otwartą drogę do wydania dokładnie takich samych decyzji jak
te uprzednio uchylone.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Organ rentowy w trakcie trwającego postępowania odwoławczego przed
sądem ubezpieczeń społecznych uchylił decyzje, stanowiące przedmiot tego
postępowania (i zarazem przedmiot decyzji), powołując się na treść art. 83 ust. 6
ustawy z dnia 17 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Stosownie do tego
przepisu, jeżeli Zakład Ubezpieczeń Społecznych uzna odwołanie za słuszne,
zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia
wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.
Niewątpliwie ten przepis nie może stanowić podstawy prawnej decyzji
uchylających, bowiem ich uchylenie nastąpiło już po przekazaniu odwołania do
sądu. Nie oznacza to wszakże, że organ rentowy nie mógł uchylić zaskarżonych
decyzji w postępowaniu odwoławczym przed sądem.
Przepis art. 1 k.p.c. zawiera definicję sprawy cywilnej, która jest sprawą
wynikającą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego
oraz z prawa pracy. W rozumieniu tego przepisu (formalnoprawnym znaczeniu)
sprawami cywilnymi są również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc
sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych (art. 4779
k.p.c.), do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy
ustaw szczególnych. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana
sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł
właściwych dla tej kategorii, z odpowiednimi modyfikacjami wynikającymi z
przepisów regulujących odrębne postępowanie z zakresu ubezpieczeń
5
społecznych. Rozpoczyna się ono wniesieniem odwołania, które pełni rolę pozwu
(por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98,
OSNAPiUS 1999, nr 16, poz. 529 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006 r., I UK
314/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 173). Odpowiednio zatem uznanie powództwa
polega w tym postępowaniu na wydaniu przez organ rentowy (przed
rozstrzygnięciem sprawy przez sąd) decyzji uwzględniającej w całości lub w części
żądanie strony, co powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części
(art. 47713
k.p.c.), nie prowadzi natomiast do wydania wyroku. Owo szczególne
uregulowanie dotyczące skutków tego specyficznego uznania powództwa jest
wynikiem właśnie odrębności postępowania z zakresu ubezpieczeń społecznych, w
których jedynie etap odwoławczy przenosi się na drogę postępowania przez sądem
powszechnym, a po jego zakończeniu, sprawa wraca do postępowania
administracyjnego. Skoro organ administracji publicznej załatwia sprawę przez
wydanie decyzji (art. 104 § 1 k.p.a.), konieczna jest decyzja wykonująca wyrok
sądu. Stąd też wydana wcześniej, przed zakończeniem postępowania
odwoławczego, decyzja uwzględniająca żądanie odwołania (przyznająca
świadczenie lub ustalająca brak zobowiązania) powoduje zbędność dalszego
postępowania odwoławczego, czego wyrazem jest unormowanie wynikające z
art. 47713
k.p.c. Skoro Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza wydanie decyzji
w uwzględnieniu żądania odwołania, co odpowiada uznaniu powództwa, to
art. 47713
k.p.c. stanowi samodzielną podstawę uchylenia bądź zmiany decyzji (na
korzyść odwołującego się), obok przyczyn wskazanych w art. 83a ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.
Co do zasady, decyzja uwzględniająca w całości lub w części żądanie stron
w rozumieniu art. 47713
k.p.c. to nie tylko decyzja zmieniająca, lecz każda forma
decyzji, byleby z niej w sposób jednoznaczny wynikało, że rozstrzyga o
materialnoprawnym stosunku, będącym przedmiotem wcześniejszej decyzji i to
zgodnie z żądaniem odwołania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5
maja 2000 r., II UKN 191/00, OSNAPiUS 2002 nr 4, poz. 96 oraz z dnia 16 lipca
1998 r., II UKN 138/98, OSNAPiUS 1999 nr 13, poz. 440). Jeśli więc odwołujący się
żąda stwierdzenia, że zobowiązanie objęte decyzją nie istnieje, to jej uchylenie z
6
uzasadnieniem, że stwierdzone zobowiązanie nie istnieje, stanowi uznanie
powództwa w sposób przewidziany w art. 47713
k.p.c.
Zastrzec też trzeba, że odwołanie nie może wykraczać poza ramy tej decyzji.
Zgodnie bowiem z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji
(art. 47714
§ 2 i art. 47714a
k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS
2000, nr 15, poz. 601; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 listopada 1999 r., II
UKN 204/99, OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 169, z dnia 9 kwietnia 2008 r., II UK
267/07, LEX nr 469168). Jest tak dlatego, że postępowanie sądowe ma na celu
kontrolę prawidłowości zaskarżonej decyzji, w związku z czym może je wszcząć
wyłącznie odwołanie od decyzji wydanej bądź w wyniku rozpoznania wniosku, bądź
z urzędu. Niedopuszczalne jest natomiast rozstrzyganie przez sąd, niejako w
zastępstwie organu rentowego, wniosków zgłoszonych w toku postępowania
odwoławczego, które nie były przedmiotem decyzji tego organu.
Zaskarżone w niniejszym postępowaniu decyzje Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych stwierdzające, że osoby w nich wskazane (zainteresowani) podlegają,
na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownicy z tytułu zatrudnienia
w „M.-S." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, dotyczyły wyłącznie
pracowniczego tytułu ubezpieczenia związanego z zatrudnieniem w odwołującej się
Spółce i pośrednio wskazywały tę Spółkę jako płatnika składek na to
ubezpieczenie. Oznacza to, że tylko te kwestie mogły być przedmiotem
rozpoznania w postępowaniu wszczętym odwołaniami od zaskarżonych decyzji.
Zweryfikowania innych tytułów ubezpieczeniowych zainteresowanych
zatrudnionych w Spółce skarżąca może się domagać dopiero wówczas, gdy organ
rentowy obarczy ją obowiązkiem opłacania składek za zainteresowanych z innego
tytułu podlegania ubezpieczeniom, co jest wykluczone bez uprzedniego wydania
stosownych decyzji. Natomiast kwestia niepodlegania zainteresowanych
pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu uznania ich za pracowników
innego podmiotu nie dotyczy odwołującej się Spółki, bowiem to nie ona byłaby
7
stroną stosunku zobowiązaniowego między organem rentowym a płatnikiem
składek i nie miałaby w nim przymiotu zainteresowanego. W odwołaniu od tych
decyzji skarżąca mogła wprawdzie powoływać się na różne okoliczności
wyłączające jej obowiązek jako płatnika składek, np. na niepodleganie przez
zainteresowanych pracowniczym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umów o
świadczenie usług czy podleganie innym ubezpieczeniom lub niepodleganie
żadnemu tytułowi ubezpieczeń, czy wreszcie wskazywać innego płatnika składek,
niemniej jednak rozstrzygnięcie Sądu nie mogłoby wykroczyć poza wskazany wyżej
zakres. Przyznanie w decyzjach uchylających, że zainteresowani nie są
pracownikami odwołującej się Spółki i nie podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom
społecznym jako pracownicy ze względu na podzielenie wykładni art. 8 ust. 2a
przyjętej w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09
(OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46), kończyło spór pozytywnie dla odwołującej się Spółki
w sposób opisany w art. 47713
k.p.c. Przyjęcie założenia, że to pracodawca, którego
pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o świadczenie usług
zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne,
rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy, kończy spór bez potrzeby
roztrząsania dalszych okoliczności faktycznych, których znaczenie prawne
dotyczyłoby już innego podmiotu.
Jeśli zaś chodzi o kwestię nieprawomocności decyzji uchylających, co do
których skarżący jedynie zasygnalizował, że zostały one zaskarżone (wniesiono od
nich odwołanie), to wskazać należy, że w tym zakresie nie został sformułowany
odpowiedni zarzut, pozwalający na uwzględnienie skargi. Art. 47713
k.p.c. nie
uzależnia umorzenia postępowania od prawomocności decyzji, więc nie ma
podstaw do stwierdzenia z tych przyczyn jego naruszenia. Jeśli natomiast chodzi o
dopuszczalność umorzenia postępowania w aspekcie prejudykatu uzyskanego w
wyniku zaskarżenia decyzji wydanej w trybie art. 47713
k.p.c. (w drodze odwołania
do sądu ubezpieczeń społecznych), to próba wzruszenia z tej przyczyny wyroku
wymagałaby powołania się na naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c., czego w skardze nie uczyniono. Nie pozwala to na kontrolę
zaskarżonego wyroku w tej kwestii z uwagi na przepis art. 39813
§ 1 k.p.c.,
stosownie do którego Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w granicach jej podstaw.
8
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.