Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 496/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. D.
przeciwko Skarbowi Państwa - Aresztowi Śledczemu w B. i Prezesowi Sądu
Okręgowego w B.
o zadośćuczynienie i rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 kwietnia 2011 r.,
I. oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego;
II. przyznaje adwokat Z. D. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) zł, powiększoną o
należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powód W. D. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego
w B. i Sądu Okręgowego w B. zadośćuczynienia w kwocie 90.000 zł oraz renty
uzupełniającej w wysokości 300 zł miesięcznie. W uzasadnieniu wskazał, że
działania (zaniechania) pozwanego były bezprawne i doprowadziły do pogorszenia
jego stanu chorobowego oraz naruszenia dóbr osobistych w postaci prawa do
godności, prywatności, intymności i prawa osoby niepełnosprawnej do odbywania kary
pozbawienia wolności w warunkach godziwych i humanitarnych. Podniósł również, że
wskutek niezapewnienia mu godnych i humanitarnych warunków odbywania kary
pozbawienia wolności oraz niezbędnej opieki medycznej i warunków do stałej
rehabilitacji doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 21 grudnia 2010 r. oddalił powództwo i orzekł o
kosztach procesu uznając, że powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanego, przewidzianych w art. 444, art. 445 i art. 448 k.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skarga kasacyjną zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w ten sposób, że zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Aresztu
Śledczego w B. na rzecz powoda kwotę 5.000 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 21 czerwca 2010 r., oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o
kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ocenę Sądu pierwszej instancji co do braku
przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
w B., wskazując, że postanowienia tego Sądu nieuwzględniające wniosków powoda o
udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności były zgodne z prawem.
Za prawidłową uznał również ocenę żądania zasądzenia renty uzupełniającej,
aprobując wniosek, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie uzasadnia
twierdzeń powoda, iż warunki, w których odbywał karę w Areszcie Śledczym w B.
spowodowały u niego rozstrój zdrowia, pogłębienie się stanu chorobowego, albo że
doprowadziły go do utraty całkowitej bądź częściowej zdolności do pracy zarobkowej
lub zmniejszyły jego widoki na przyszłość.
Za częściowo usprawiedliwione natomiast Sąd Apelacyjny uznał roszczenie
powoda o zadośćuczynienie. Powód był dotknięty niedowładem kończyn dolnych po
3
złamaniu kręgu L.2. i nie mógł poruszać się o własnych siłach. Budynek Aresztu
Śledczego nie był przystosowany do poruszania się w nim na wózku inwalidzkim.
Powód, wskutek niedbalstwa Aresztu Śledczego, był zmuszony prosić
współosadzonych, aby znieśli go po schodach na plac spacerowy, co mogło wywołać
u niego poczucie poniżenia jako osoby dotkniętej schorzeniem i dowodzi naruszenia
jego prawa do odbywania kary pozbawienia wolności w godnych warunkach. Prawo to
zostało naruszone również w następstwie przeniesienia dyscyplinarnego powoda –
na czas od połowy stycznia 2010 r. do końca czerwca 2010 r. - z izby chorych do celi
gorzej przystosowanej dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, w związku z podejrzeniem
pędzenia alkoholu, gdyż kodeks karny wykonawczy nie przewiduje takiej kary.
Mając na uwadze okres pobytu powoda poza izbą chorych oraz pozbawienia
go z korzystania - bez pomocy współosadzonych - z prawa do spacerów, Sąd
Apelacyjny uznał, że odpowiednią sumę tytułem należnego mu zadośćuczynienia
będzie stanowić kwota 5.000 zł (art. 448 w związku z art. 23 i art. 24 k.c.).
W skardze, kasacyjnej skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu oddalającemu
częściowo powództwo i apelację oraz obciążającej powoda kosztami zastępstwa
procesowego za obie instancje, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powód wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części
i przekazania sprawy w tym zakresie temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej podniosła naruszenie: art. 45
Konstytucji RP przez błędną wykładnię art. 417 k.c., art. 444 § 1 w związku z art. 445
k.c. w związku z art. 417 k.c. , art. 444 § 2 w związku z art. 417 k.c., art. 445 k.c., art.
23 i art. 24 w związku z art. 448 k.c. – przez ich błędną wykładnię oraz art. 1a TFUE
przez jego niewłaściwe zastosowanie.
Podstawę kasacyjną naruszenia przepisów postępowania skarżący wypełnił
zarzutami obrazy: art. 2 i art. 45 Konstytucji RP oraz art. 328 § 2 k.p.c.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana, reprezentowana przez
Prokuratorię Generalna Skarbu Państwa, wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Oczywiście bezzasadne okazały się zarzuty podniesione w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej.
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już wyjaśnione, że obraza art. 328
§ 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (tego drugiego przepisu skarżący nie powołał)
może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy
uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów,
bądź zawiera tak istotne braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (zob. m.in.
wyroki: z dnia 9 czerwca 2009 r., II CSK 49/09, niepubl.; z dnia 10 lipca 2009 r., II CSK
65/09, niepubl.; z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 439/09, niepubl.). Uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie jest dotknięte takimi wadami, gdyż - wbrew odmiennemu
zapatrywaniu skarżącego - zawiera wyraźnie wskazanie, które ze wskazanych
w pozwie działań (zaniechań) Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w B. stanowiły
przejaw naruszenia prawa do odbywania kary pozbawienia wolności w godnych
warunkach, a które nie mogły zostać zakwalifikowane w ten sposób. Z motywów tego
orzeczenia wynika również jednoznacznie, które z przeprowadzonych w sprawie
dowodów i dlaczego stanowiły podstawę powyższych ustaleń oraz jakie przepisy
prawa materialnego zadecydowały o treści rozstrzygnięcia.
Skarżący, formułując zarzut naruszenia, art. 328 § 2 k.p.c. zasygnalizował
ogólnikowo, że Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie odniósł się
do rzetelności procedowania Sądu pierwszej instancji oraz do wszystkich
podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego. Nie wskazał przy
tym, które konkretnie przepisy prawa procesowego i materialnego zostały w ten
sposób naruszone, co uniemożliwia dokonanie oceny tego zarzutu.
Na marginesie należy zauważyć – co umknęło uwadze skarżącego –
że uchylenie się przez sąd drugiej instancji od oceny wszystkich zarzutów
podniesionych w apelacji stanowi naruszenie art. 378 § 1 k.p.c.
Ocenę podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego należy rozpocząć
od przypomnienia, że podstawy tej - z uwagi na treść art. 3983
§ 3 k.p.c. - nie mogą
wypełniać zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, mające w istocie
na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji (zob. m.in. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 2 października 2008 r., II CSK 182/08, niepubl.; z dnia
8 października 2008 r., V CSK 113/08, niepubl.; z dnia 21 listopada 2008 r., V CSK
213/08, niepubl. oraz z dnia 19 stycznia 2012 r., IV CSK 303/11, niepubl.).
Nawet uzasadniony merytorycznie (in abstracto) wywód prawny co do wykładni
5
(zastosowania) konkretnego przepisu prawa materialnego, nie jest usprawiedliwioną
podstawą skargi kasacyjnej, gdy nie odnosi się do stanu faktycznego (ustaleń)
będącego podstawą zaskarżonego wyroku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się również, że zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie prawa
materialnego, nie można poprzestać na konkretyzacji podstawy przez wskazanie
przepisu prawa, który został naruszony, lecz należy także wskazać, czy sąd dokonał
błędnej wykładni tego przepisu czy też niewłaściwie go zastosował oraz wyjaśnić, na
czym, zdaniem skarżącego polega błędna wykładnia lub niewłaściwe zastosowanie
przepisu prawa (zob. m.in. wyroki z dnia 5 lipca 2006 r., IV CSK 127/06, niepubl. oraz
z dnia 5 grudnia 2006 r., II CSK 274/06, niepubl.).
Odnosząc te uwagi do zarzutów naruszenia prawa materialnego
podniesionych w rozpoznawanej skardze kasacyjnej, należy zauważyć,
że sformułowane one zostały z pominięciem przytoczonych wyżej zasad.
Zarzuty błędnej wykładni przepisów wskazanych przez skarżącego nie precyzują,
na czym polega wadliwe ich odczytanie przez Sąd Apelacyjny i nie wskazują jak –
według skarżącego - powinny być one prawidłowo rozumiane. Nie wynika to
również z uzasadnienia skargi kasacyjnej, ograniczającego się - w istocie -
przytoczenia obszernych wywodów Sądu Apelacyjnego. Zostały też one
skonstruowane na kanwie założeń sprzecznych z ustaleniami faktycznymi przyjętymi
za podstawę wyrokowania. Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, Sąd
Apelacyjny nie ustalił, że Sąd Okręgowy zaniechał nadzoru z urzędu nad sposobem
wykonywania przez Areszt Śledczy w B. kary pozbawienia wolności w stosunku
do powoda, nie stwierdził pogorszenia stanu jego zdrowia w wyniku zaniedbań
funkcjonariuszy Aresztu Śledczego. Dostrzegł natomiast
fakt przebywania powoda w celach nie odpowiadających wymaganym normom
powierzchniowym przez bardzo krótki okres oraz okoliczność, że został
on osadzony w warunkach nie w pełni odpowiadających potrzebom osoby
niepełnosprawnej. Te ostatnie ustalenia zaważyły na konstatacji, że wskutek
zaniedbań funkcjonariuszy Aresztu Śledczego w B. doszło do naruszenia dobra
osobistego powoda w postaci prawa do odbywania kary pozbawienia wolności, w
godnych warunkach a w konsekwencji do zasądzenia z tego tytułu zadośćuczynienia.
6
Sąd Najwyższy, działając jako sąd kasacyjny, nie jest
uprawniony do samodzielnego konkretyzowania zarzutów lub też stawiania hipotez
co do tego, w czym wyrażała się błędna wykładnia wskazanych przez
skarżącego przepisów, dokonana przez Sąd Apelacyjny. Tym niemniej
należy stwierdzić, że w rozważaniach tego Sądu, odnoszących się do przesłanek
zadośćuczynienia, nie ma śladu wadliwego rozumienia przepisów prawa materialnego
warunkujących roszczenia zgłoszone z tego tytułu przez powoda.
Chybiony okazał się wreszcie zarzut niewłaściwego zastosowania art. 1a
TFUE, którego skarżący upatrywał w zaniechaniu przez Sąd Apelacyjny zbadania, czy
stosowanie wobec powoda takich samych norm powierzchniowych jak do innych
zdrowych osadzonych, stanowiło samodzielną podstawę do odszkodowania za
dyskryminację niepełnosprawnego skazanego. Jeśli – w ocenie skarżącego –
wskazana przez niego przesłanka, objęta hipotezą wymienionego przepisu, została
uznana przez sąd za nieistotną, to uchybienie to powinno zostać wytknięte
w drodze zarzutu błędnej jego wykładni.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji i odstąpił od obciążenia skarżącego kosztami postępowania kasacyjnego
z uwagi na jego trudna sytuacje majątkową (art. 102 k.p.c.).