Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BP 2/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. S.
przeciwko A. I. i M. A. Sp. jawnej z siedzibą w M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 sierpnia 2012 r.,
skargi powódki o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 30 września 2010 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 30 września 2010 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powódki D. S. od wyroku Sądu
2
Rejonowego-Sądu Pracy, którym oddalono powództwo przeciwko A. I. i M. A.
Spółce jawnej w M. o zapłatę kwoty 902,70 zł.
W sprawie ustalono, że powódka była pracownicą strony pozwanej
zatrudnioną jako sklepowa. Strony łączyła umowa o odpowiedzialności materialnej.
W trakcie trwania stosunku pracy powódka podpisała 5 kolejno wystawianych przez
stronę pozwaną not obciążeniowych, których treść wykazywała istnienie
niedoborów w poszczególnych miesiącach kalendarzowych. Noty opiewały łącznie
na sumę 902,70 zł. Powódka podpisywała również przedkładane jej przez
pracodawcę "prośby" o potrącenie z jej pensji kwot wynikających z poszczególnych
not obciążeniowych. Pracodawca nie stosował względem pracownicy gróźb
zmuszających ją do podpisywania wskazanych not obciążających oraz do zgody na
dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Po ustaniu zatrudnienia pismem
z dnia 7 września 2009 r. powódka złożyła pozwanej oświadczenie o uchyleniu się
na podstawie art. 88 § 2 k.c. od skutków prawnych złożonych przez siebie
oświadczeń woli w przedmiocie wyrażanej przez nią wcześniej zgody na potrącenie
sum pieniężnych objętych notami obciążeniowymi.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy stwierdził między innymi, że z art.
91 § 1 k.p. nie wynika wymaganie uprzedniego wyrażenia przez pracownika zgody
na dokonanie potrącenia z jego wynagrodzenia za pracę należności
przysługujących pracodawcy. Dopuszczalne jest zatem wyrażenie przez
pracownika zgody na potrącenie także po wypłacie wynagrodzenia pomniejszonego
o te należności w sytuacji, gdy pracownik po zapoznaniu się z obciążającą go notą
ich nie kwestionuje. W sprawie nie budzi wątpliwości, że pracodawca uzyskał
pisemną zgodę powódki na dokonanie z jej pensji potrącenia należności z tytułu
niedoborów, których powódka nie kwestionowała. Pracownik, który wyraził już
pisemną zgodę na potrącenie należności z jego wynagrodzenia może co najwyżej
uchylić się od skutków tego oświadczenia woli, jeśli było ono dotknięte wadą, w
szczególności gdyby było złożone pod wpływem błędu lub przymusu (art. 84 i 87
k.c.). Sąd nie dopatrzył się jednak takiego zachowania pracodawcy, które
uzasadniałoby przyjęcie, że pod adresem powódki była kierowana groźba
bezprawna. Powódka nie była w sytuacji przymusowej, gdyż mogła
zakwestionować wysokość przedstawionych jej do podpisu not obciążających i na
3
tej podstawie domagać się wypłacenia jej wynagrodzenia w pełnej wysokości, skoro
pracodawca nie dysponował jej pisemną zgodą na dokonanie potrącenia z
wynagrodzenia za pracę należności z tytułu wyliczonego niedoboru. Ponieważ tego
nie uczyniła i zaakceptowała noty obciążające, to nie mogła skutecznie uchylić się
od skutków swego oświadczenia woli (pisemnej zgody na dokonanie potrącenia
należności pracodawcy z jej wynagrodzenia za pracę).
Od wyroku Sądu Okręgowego powódka wniosła skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w której zarzuciła naruszenie
art. 91 § 1 k.p. przez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, że dopuszczalne jest
wyrażenie przez pracownika zgody na potrącenie z jego wynagrodzenia należności
przysługujących pracodawcy, także po dokonaniu wypłaty wynagrodzenia
pomniejszonego o te należności. Zdaniem skarżącej, wyrok Sądu Okręgowego jest
niezgodny z art. 91 § 1 k.p. Dokonane przez pozwanego pracodawcę potrącenie
jego należności z tytułu niedoboru z wynagrodzenia za pracę powódki nastąpiło bez
jej zgody, bo dopiero po pewnym czasie taka zgoda została przez nią udzielona.
Tymczasem, aby potrącenie z wynagrodzenia za pracę mogło być skuteczne,
zgoda pracownika powinna być wyrażona przed dokonaniem potrącenia (musi mieć
charakter uprzedni). Zdaniem skarżącej, taki wniosek wynika wprost z treści art. 91
§ 1 k.p. Dokonane w stanie faktycznym sprawy potrącenie przez pracodawcę było
więc bezprawne, co otwierało powódce na podstawie przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu drogę domagania się zwrotu potrąconych kwot. Skarżąca podniosła
przy tym, że Sądy orzekające, przyjmując jakoby możliwe było udzielenie przez
pracownika zgody na potrącenie w sposób następczy po dokonanym potrąceniu,
uznały, że czynność polegająca na potrąceniu kwot z wynagrodzenia za pracę jest
czynnością prawną kulejącą (negotium claudicans), której skuteczność jest
uzależniona od późniejszego potwierdzenia przez pracownika. Nie wiadomo
jednak, gdzie należy upatrywać podstawy prawnej takiego wnioskowania,
zwłaszcza że Sądy takiej podstawy nie wskazały ani też nie rozważały, czy taka
konkluzja pozostawałaby w zgodzie z zasadami prawa pracy. Skarżąca wniosła o
stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu drugiej instancji i zasądzenie od
strony pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania skargowego oraz dodała,
4
że wskutek wydania kwestionowanego orzeczenia poniosła szkodę w wysokości
902,70 zł.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Z ustaleń faktycznych sprawy poczynionych przez Sąd Rejonowy i
zaakceptowanych przez Sąd drugiej instancji, którymi Sąd Najwyższy pozostaje
związany przy rozpoznawaniu skargi (art. 39813
§ 2 w związku z art. 42412
k.p.c.),
wynika, że w trakcie zatrudnienia powódki w pozwanej Spółce powstały niedobory
na łączną sumę 902,70 zł. W związku z niedoborami pracodawca przedkładał
powódce noty obciążeniowe, w których określał wysokość niedoboru za
poszczególne miesiące, przy czym treści tych not powódka nie kwestionowała.
Jednocześnie powódka na piśmie zgadzała się, aby pracodawca w związku z
powstałymi niedoborami dokonywał stosownych potrąceń z jej wynagrodzenia za
pracę. Przedmiotowej zgody nie wyrażała pod przymusem (pod wpływem groźby
bezprawnej kierowanej ze strony pracodawcy). W sprawie ustalono ponadto, że
pracodawca, wypłacając powódce obniżone wynagrodzenie (po dokonanym
potrąceniu należności z tytułu niedoboru), nie naruszył wysokości kwot wolnych od
potrąceń ustalanych na zasadach przewidzianych w art. 91 § 2 pkt 1 k.p.
Na wstępie należy zauważyć, że podstawa faktyczna orzeczenia Sądu
pierwszej instancji nie obejmowała ustaleń w zakresie, kiedy powódka udzielała
pracodawcy zgód na dokonywanie potrąceń kwot niedoborów z jej wynagrodzenia
za pracę. Sąd Rejonowy nie rozważał zatem, czy zgód tych powódka udzielała
zanim nadszedł termin wypłaty wynagrodzenia (przed potrąceniem), czy też
czynność ta miała miejsce po dniu wypłaty (po dokonaniu potrącenia). Brak ustaleń
w tym zakresie był konsekwencją tego, że przedmiotowe okoliczności nie były
podnoszone przez powódkę, która opierała powództwo na twierdzeniach
dotyczących skutecznego uchylenia się od oświadczeń woli (zgody na potrącenie),
powodującego, że świadczenia spełnione na rzecz pracodawcy (potrącone
należności) miały charakter świadczeń nienależnych. Dopiero w apelacji od wyroku
Sądu Rejonowego powódka powołała się na naruszenie art. 91 § 1 k.p. i
przytoczyła okoliczności faktyczne mające świadczyć o tym, że podpisywała
5
przedkładane jej noty obciążeniowe i zgody na dokonywanie potrąceń z pensji,
dopiero po upływie kilku (kilkunastu) dni po dacie, w której wypłacono jej
wynagrodzenie obniżone o należności pracodawcy. Sąd odwoławczy nie prowadził
żadnego postępowania dowodowego oraz nie dokonał żadnych nowych ustaleń
faktycznych, w tym zwłaszcza w przedmiocie, kiedy (uprzednio, czy następczo)
powódka wyraziła zgodę na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę.
Przedstawiona przez Sąd drugiej instancji (a kwestionowana w skardze) wykładnia
art. 91 § 1 k.p., że zgoda pracownika na potrącenie może być wyrażona także po
jego dokonaniu, miała więc charakter abstrakcyjny, bez odniesienia do ustaleń
faktycznych. Należy przy tym wskazać, że Sąd drugiej instancji mógł pominąć na
podstawie art. 381 k.p.c. twierdzenia powódki dotyczące przedstawionych
okoliczności faktycznych, gdyż stanowiły one nowe fakty, które powódka mogła
powołać w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, a nie wykazała, że
potrzeba powołania się na nie wynikła później. Na okoliczność udzielenia w sposób
następczy zgody na potrącanie kwot niedoboru z jej wynagrodzenia powódka
powołuje się również w rozpoznawanej skardze. Są to jednak fakty w istocie
nieobjęte ustaleniami stanowiącymi podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku.
Przeprowadzenie oceny w zakresie, czy rzeczywiście powódka miała rację w
przedmiotowym sporze żądając od pozwanego pracodawcy zwrotu kwot potrąceń
dokonanych z jej wynagrodzenia za pracę i czy - w konsekwencji - wyrok Sądu
Okręgowego jest niezgodny z art. 91 § 1 k.p., należy rozpocząć od przedstawienia
treści przepisów Kodeksu pracy dotyczących ochrony wynagrodzenia za pracę.
Zgodnie z art. 86 § 1 k.p., jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest
wypłacanie wynagrodzenia w miejscu, terminie i czasie określonych w regulaminie
pracy lub w innych przepisach prawa pracy. Obowiązek wypłacenia wynagrodzenia
może być spełniony w inny sposób niż do rąk pracownika, jeżeli tak stanowi układ
zbiorowy pracy lub pracownik uprzednio wyrazi na to zgodę na piśmie (art. 86 § 3
k.p.). Obowiązek wypłaty wynagrodzenia wynikający z art. 86 § 1 k.p. polega w
szczególności na wypłacie wynagrodzenia - co do zasady - w pełnej wysokości
(czyli w wysokości uzgodnionej w umowie o pracę lub w innym akcie kreującym
stosunek pracy). W drodze wyjątku od powyższej reguły bezwzględnie
obowiązujący art. 87 § 1 k.p. dopuszcza możliwość potrącenia z wynagrodzenia za
6
pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek
dochodowy od osób fizycznych - tylko następujących należności: 1) sum
egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń
alimentacyjnych, 2) sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na
pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, 3) zaliczek pieniężnych
udzielonych pracownikowi oraz 4) kar pieniężnych. Ponadto z wynagrodzenia za
pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone pracownikowi w
poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik
nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p.).
Potrącenie, o którym mowa w art. 87 § 1 i 7 k.p., może być dokonywane
nawet wbrew woli pracownika. Natomiast należności inne niż wymienione w art. 87
§ 1 i 7 k.p., można potrącać z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą
wyrażoną na piśmie (art. 91 § 1 k.p.). Na to, że przepisy zawarte w rozdziale II
działu trzeciego Kodeksu pracy dotyczą ochrony wynagrodzenia za pracę i mają
charakter bezwzględnie obowiązujących norm, wielokrotnie zwracał uwagę Sąd
Najwyższy w swoim orzecznictwie (por. między innymi wyroki z dnia 12 kwietnia
1996 r., I PRN 32/96, LEX nr 328075 oraz z dnia 24 września 2003 r., I PK 324/02,
OSNP 2004 nr 18, poz. 313). Dlatego w uchwale z dnia 4 października 1994 r., I
PZP 41/94, (OSNAPiUS 1995 nr 5, poz. 63) Sąd Najwyższy uznał, że wyrażenie
przez pracownika, na podstawie art. 91 k.p., w umowie o wspólnej
odpowiedzialności materialnej, zgody na potrącanie przez pracodawcę z
wynagrodzenia za pracę należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić w
przyszłości w wyniku inwentaryzacji - jest nieważne. Pracownik wyrażający zgodę
na potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinien mieć świadomość wielkości
długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności. Przedmiotem zgody na potrącanie
mogą być tylko takie kwoty, które są należne zakładowi pracy i określone co do
wysokości. Bez świadomości wielkości długu i istnienia przesłanek
odpowiedzialności nie może być ważne wyrażenie zgody przez pracownika na
dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia, wobec czego zgoda pracownika, o
jakiej mowa w art. 91 k.p., nie może być "blankietowa", czyli dokonana bez
odniesienia się do konkretnej, znanej już należności oraz do skonkretyzowanej
kwoty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2004 r., I PK 529/03, Prawo
7
Pracy 2004 nr 10, s. 35). Nie może być więc ważne ani skuteczne wyrażenie przez
pracownika zgody na potrącenie z jego wynagrodzenia niedoborów, które mogą
powstać w przyszłości, bez względu na to, kto je spowodował i w jakiej wysokości.
W przywołanym w skardze wyroku z dnia 1 października 1998 r., I PKN 366/98
(OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 684) Sąd Najwyższy stwierdził, że wyrażenie przez
pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody (ustnej lub dorozumianej) na
dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż
wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. jest nieważne z mocy art. 58 § 1 k.c. w związku z
art. 91 k.p. i art. 300 k.p. z uwagi na oczywiste naruszenie imperatywnych
wymagań art. 91 k.p. Sankcja bezwzględnej nieważności działa zaś z mocą
wsteczną (ex tunc), co oznacza, że ewentualnie dokonywane potrącenia były
bezprawne w datach ich dokonywania. W tych samych datach stawały się
wymagalne pracownicze roszczenia o zwrot bezpodstawnie potrąconych kwot
wynagrodzeń wraz z należnymi odsetkami z tytułu opóźnienia w wypłatach pełnego
należnego pracownikowi wynagrodzenia za pracę (art. 481 § 1 k.c. w związku z art.
300 k.p.).
Z przedstawionych orzeczeń wynika jednoznaczna (oczywista) wykładnia
art. 91 § 1 k.p., że niedopuszczalne jest wyrażenie przez pracownika zgody na
potrącenie nieskonkretyzowanej należności pracodawcy mogącej powstać w
przyszłości. W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy ten problem prawny
jednak nie występował, gdyż powódka wyrażała zgodę na potrącanie
skonkretyzowanych należności z tytułu niedoborów już przedstawionych przez
pracodawcę do zapłaty (noty obciążeniowe). Wymagające rozważenia zagadnienie
polega na odpowiedzi na pytanie, czy zgoda pracownika na dokonanie potrącenia,
o której mowa w art. 91 § 1 k.p., ma być wyrażona (wobec skonkretyzowanej
należności przedstawionej przez pracodawcę) przed dokonaniem potrącenia
(uprzednio), czy też może być wyrażona także już po dokonaniu tego potrącenia
(następczo). Powołane orzecznictwo - w tym zwłaszcza wyrok wskazany w skardze
- tego problemu nie rozstrzygają. Należy więc ocenić, czy rację ma skarżąca, że
treść art. 91 § 1 k.p. jest jednoznaczna i w sposób oczywisty (widoczny bez
szczegółowej analizy prawnej, dla każdego prawnika "na pierwszy rzut oka")
wynika z niej, że zgoda pracownika na potrącenie musi być wyrażona przed jego
8
dokonaniem. Tylko uznanie tej racji prowadzi do zasadności skargi (por.
przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05,
OSNC 2007 nr 1, poz. 17; Przegląd Sądowy 2008 nr 7-8. s. 184, z glosą Ł.
Kozłowskiego; z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007 nr 2, poz. 35;
Przegląd Sądowy 2008 nr 7-8. s. 184, z glosą Ł. Kozłowskiego; z dnia 14 grudnia
2006 r., I BP 13/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 5, s. 253; Przegląd Sądowy 2008
nr 11-12, s. 184, z glosą M. Jaślikowskiego; z dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP
132/06, OSNC 2007 nr 11, poz. 174; z dnia 9 lutego 2007 r., I BP 15/06, OSNP
2008 nr 7-8, poz. 92 i z dnia 20 czerwca 2007 r., I BP 62/06, Monitor Prawa Pracy
2007 nr 8, s. 419).
Rzeczywiście treść art. 91 § 1 k.p. (jego stylistyka) sugeruje, że zgoda na
potrącenie powinna być uprzednia ("mogą być potrącane z wynagrodzenia
pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie"). Inaczej mówiąc, kolejność
czynności powinna być następująca. Pracodawca przedstawia pracownikowi do
zapłaty skonkretyzowaną należność, pracownik wyraża na piśmie zgodę na jej
potrącenie, a dopiero później pracodawca dokonuje tego potrącenia. Nie można
jednak odmówić racji Sądowi drugiej instancji, że w treści art. 91 § 1 k.p. nie użyto
sformułowania "za uprzednią zgodą pracownika". Sąd nie rozwinął wprawdzie tej
argumentacji, ale wystarczy odwołać się do wykładni systemowej i porównać treść
art. 91 § 1 k.p. oraz art. 86 § 3 k.p. W tym ostatnim przepisie stwierdzono, że
"obowiązek wypłacenia wynagrodzenia może być spełniony w inny sposób niż do
rąk pracownika, jeżeli tak stanowi układ zbiorowy pracy lub pracownik uprzednio
wyrazi na to zgodę na piśmie". A więc w sposób jednoznaczny stwierdzono, że
zgoda pracownika musi być "uprzednia" (czego brak w art. 91 § 1 k.p.). Nie można
więc przyjąć, aby językowa i logiczna wykładnia art. 91 § 1 k.p. prowadziła do
jednoznacznych rezultatów.
Również inne metody wykładni (zwłaszcza funkcjonalna) prowadzą do
podważenia wniosku, że zgoda, o której mowa w art. 91 § 1 k.p., musi poprzedzać
dokonanie potrącenia. W ogólności potrącenie (art. 498 k.c., a także dokonywane
na podstawie art. 87 § 1 i 7 k.p.) następuje w drodze jednostronnej czynności
prawnej. Przepis art. 91 § 1 k.p. w tym aspekcie stanowi regulację szczególną (por.
art. 505 pkt 4 k.c.). W istocie potrącenie z art. 91 k.p. polega na zawarciu pisemnej
9
(pod rygorem nieważności) umowy między pracownikiem a pracodawcą o
potrąceniu określonej wierzytelności przysługującej pracodawcy z wynagrodzenia
pracownika (potrącenie umowne). Skoro taka umowa o potrąceniu nie została
poddana szczególnym ograniczeniom prawnym, to można bronić poglądu, że ma
do niej zastosowanie zasada swobody umów - art. 3531
k.c. (por. J. Skoczyński [w:]
Kodeks pracy - Komentarz, pod red. K. Rączki, Warszawa 2008 - tezy do art. 91).
Jeżeli tak, to nie można wykluczyć wykładni, że pracownik może wyrazić zgodę na
potrącenie już po jego dokonaniu, gdy ma świadomość dokonania potrącenia, a
mimo to wyraża na nie zgodę, gdyż uznaje swój dług i kieruje się
usprawiedliwionymi przesłankami (np. chce uniknąć procesu o zasądzenie tej
należności). Wynika z tego, że bynajmniej nie jest oczywista przedstawiona w
skardze wykładnia art. 91 § 1 k.p., że zgoda pracownika musi poprzedzać
dokonanie potrącenia.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że powódka opiera żądanie
na twierdzeniu, iż spełnione przez nią świadczenie było nienależne, ale w toku
niniejszego procesu nie wykazała, aby niedobory nie istniały lub nie odpowiadała za
nie. Inaczej mówiąc powódka twierdzi, że nie było podstawy prawnej do zapłaty
przez nią wyrównania niedoborów. Tymczasem - poza potrąceniem wierzytelności -
do umorzenia zobowiązania prowadzi również jego odnowienie. Stosownie do art.
506 § 1 k.c., jeśli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą
wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej
podstawy prawnej, to zobowiązanie dotychczasowe wygasa (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 marca 2009 r., I PK 195/08, OSNP 2010 nr 21-22, poz.
260). W orzeczeniu z dnia 13 stycznia 1936 r., C.lll. 811/34 (OSN 1936 nr VIII, poz.
321) Sąd Najwyższy przyjął, że niewypłacenie przez pracodawcę pracownikowi
części wynagrodzenia zgodnie z umową zawartą z tymże pracownikiem o pokryciu
przez niego części wyrządzonej szkody nie jest dokonaniem potrącenia. Przesłanką
odnowienia jest uznanie roszczenia przez dłużnika. W orzecznictwie zwracano
wielokrotnie uwagę, że uznanie roszczenia może mieć dwojaki charakter (wyraźny
lub dorozumiany), jakkolwiek granice między tymi instytucjami są płynne. Uznanie
wyraźne (właściwe) jest umową zawartą między dłużnikiem i wierzycielem, której
treścią jest ustalenie istnienia długu. Ma ono charakter kauzalny, co oznacza, że
10
ważność umowy jest uzależniona od podstawy prawnej uznanego roszczenia (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1995 r., III CZP 39/95 (OSNC 1995
nr 9, poz. 120; OSP 1996 nr 7-8, poz. 136, z glosą M. Pyziak-Szafnickiej oraz
wyrok z dnia 2 czerwca 1995 r., I PRN 24/95, OSNAPiUS 1996, nr 4, poz. 58).
Uznanie właściwe długu stanowi nieuregulowaną odrębną umowę ustalającą co do
zasady i zakresu istnienie albo nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2004 r., V CK 346/03, LEX nr 183783).
Natomiast uznanie niewłaściwe nie jest czynnością prawną, lecz jedynie przejawem
woli dłużnika stwierdzającego, że jest on przeświadczony o istnieniu roszczenia (co
do uznania pozwu - por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1971 r., II PR
58/71, NP 1972, nr 3, s. 492, z glosą W. Siedleckiego; co do ugody - por. wyrok
Sądu Najwyższego z 3 maja 1974 r., II PR 81/74, OSPiKA 1975, nr 10, poz. 213, z
glosą J. Mokrego i glosą J. Kruczka). Pomimo uznania roszczenia dłużnik może
wykazywać, że uznany dług nie istnieje. Przykładowo uznanie przez pracownika w
umowie z pracodawcą długu w związku z ujawnionym niedoborem nie stanowi
nowego samoistnego tytułu prawnego zobowiązania; ważność takiej umowy
uzależniona jest od istnienia obowiązku pracownika wyrównania niedoboru;
uznanie przez pracownika zapłaty określonej kwoty tytułem odszkodowania ponad
zakres wymienionego obowiązku wynikającego z przepisów prawa jest pozbawione
skutków prawnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1983 r., IV PR
26/82, Służba Pracownicza 1983, nr 6, s. 28). Uznanie przez pracownika w umowie
z pracodawcą długu z tytułu niedoboru z reguły nie jest odnowieniem zobowiązania
(w rozumieniu art. 506 k.c. w związku z art. 300 k.p.), wobec czego nie stanowi
samoistnego tytułu prawnego obowiązku zapłaty odszkodowania (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1997 r., I PKN 411/97, OSNAPiUS 1998, nr 20, poz.
593). Treść podpisanego przez dłużnika zobowiązania co do zapłaty długu nie
pozwala na potraktowanie tego pisma jako czynności prawnej wywołującej skutki w
postaci zobowiązania się do zapłaty. Jest ono natomiast przejawem woli dłużnika,
stwierdzającym, że dłużnik był przeświadczony (w chwili składania zobowiązania) o
istnieniu roszczenia. Uznanie takie nie pozbawia jednak dłużnika prawa
wykazywania, w sądowym postępowaniu cywilnym, że uznany przez niego dług nie
11
istnieje, względnie też, że istnieje on tylko w mniejszej kwocie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 lutego 1973 r., II CR 700/72, LEX nr 7218).
Odnosząc zaprezentowane uwagi do ustalonych w sprawie okoliczności
faktycznych należy stwierdzić, że podpisanie przez powódkę spornych not
obciążeniowych oraz zgód na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę,
nie wykluczało możliwości wykazania, iż zobowiązania z tytułu niedoborów w ogóle
nie istniały lub nie obciążały powódki (brak było podstawy do wyrównania przez
powódkę niedoborów). Powódka tego jednak w sprawie nie wykazała, a skoro
ustalono, że przyjmowała do wiadomości powstanie niedoborów w trakcie jej
zatrudnienia (nie negowała tej okoliczności) oraz nie kwestionowała ich wysokości,
to tym samym uznała (i to w sposób właściwy) dług ciążący na niej wobec
pozwanego pracodawcy z tego tytułu. Istniała więc wierzytelność pracodawcy, która
została uznana przez powódkę (dłużnika) i jej realizacja przez stronę pozwaną nie
mogła spowodować skutku prawnego w postaci bezpodstawnego wzbogacenia się
pracodawcy, gdyż spełnienie długu związanego z niedoborem nie miało charakteru
świadczenia nienależnego (art. 410 k.c.). Przy ocenie wyroku z punktu widzenia art.
417 § 2 k.c. oraz art. 4241
k.p.c. (w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia) istotne znaczenie ma tylko
treść rozstrzygnięcia. Zatem wyrok może być zgodny z prawem (czyli w sposób
prawidłowy orzekać o przedstawionym pod jego osąd roszczeniu) nawet, gdy
odpowiada prawu mimo obrazy - także licznych, a nawet powodujących
nieważność postępowania - przepisów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9
października 2006 r., II BP 8/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 275; z dnia 13 lutego
2009 r., II CNP 67/08, LEX nr 58472 oraz z dnia 22 stycznia 2010 r., V CNP 52/09,
LEX nr 577857 oraz postanowienie z dnia 30 września 2008 r., III CNP 50/08,
OSNC-ZD 2009 nr B, poz. 59).
Z przedstawionych względów, Sąd Najwyższy oddalił skargę na podstawie
art. 42411
§ 1 k.p.c.