Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 158/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi W. i Wojewodzie M.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód dochodzi w niniejszym procesie odszkodowania na podstawie art.
160 k.p.a. za szkodę spowodowaną wydaniem z naruszeniem prawa decyzji nr
19/65 PRN m. W. z dnia 29 czerwca 1965 r.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo uznając, że roszczenie
odszkodowawcze przysługuje jedynie podmiotom, które były stroną postępowania
administracyjnego, w którym wydana została decyzja z naruszeniem prawa, albo
w którym stwierdzono nieważność takiej decyzji, a powód nie był stroną takiego
postępowania. Sąd ten stwierdził, że przymiotu takiego nie nadaje mu fakt, że był
stroną postępowania nadzorczego.
Apelację powoda oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 października
2009 r. stwierdzając, że w ustalonym stanie faktycznym nie stosuje się art. 160
k.p.a., a zastosowanie ma natomiast art. 4171
k.c.
Skargę kasacyjną powoda uwzględnił Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 11
maja 2011 r., uchylając zaskarżony wyrok i przekazując sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy powołał się na
uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r.,
sygn. akt III CZP 112/10 (publ. OSNC 2011, nr 7-8, poz. 75) i stwierdził, że art. 160
k.p.a. ma zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przed
dniem 1 września 2004 r. wydaniem decyzji administracyjnej, której nieważność lub
wydanie z naruszeniem prawa stwierdzono po tym dniu.
Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia
28 października 2011 r. oddalił apelację powoda, uznając, że stroną w
postępowaniu odszkodowawczym nie są osoby, które nie były stronami
postępowania administracyjnego, w którym doszło do wydania niezgodnej z
prawem decyzji, nawet jeżeli zainicjowały one późniejsze postępowanie nadzorcze.
W ocenie Sądu odwoławczego status strony w znaczeniu procesowym nabywa się
przez udział w postępowaniu, ale nie uprawnia to do przyjęcia, że przy wykładni
art. 160 k.p.a. jako strona postępowania może być traktowana każda osoba
posiadająca legitymację procesową, bez względu na to, czy faktycznie brała udział
w postępowaniu administracyjnym, w który zapadła wadliwa decyzja
3
administracyjna. Status strony w procesowej posiada wyłącznie podmiot, który brał
udział w postępowaniu administracyjnym, w którym zapadła wadliwa decyzja
administracyjna, stwierdził Sąd Apelacyjny. Ponieważ poprzedniczka prawna
powoda nie była stroną pierwotnego postępowania administracyjnego to również
powód nie posiada przymiotu strony pomimo bycia stroną późniejszego
postępowania nadzorczego, co skutkowało uznaniem przez Sąd Apelacyjny za
nieuzasadniony zarzutu naruszenia art. 160 k.p.a.
Powód zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 28 października
2011 r., zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z
art. 28 k.p.a., poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na nieuprawnionym
zawężeniu pojęcia „strony" użytego w art. 160 § 1 k.p.a. do strony postępowania, w
którym wydano nieważną decyzję administracyjną, z pominięciem materialnego
pojęcia „strony", wyrażonego w art. 28 k.p.a.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oddalającego
jego apelację i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód zaakcentował dominujące
w judykaturze stanowisko, że spadkobiercom wnioskodawców służą roszczenia
odszkodowawcze na podstawie art. 160 § 1 k.p.a., pomimo, iż ich spadkodawcy
nie brali udziału w postępowaniach administracyjnych prowadzących do
nielegalnego rozporządzenia tzw. gruntami warszawskimi. Zdaniem skarżącego,
art. 160 § 1 k.p.a. przyznaje roszczenie odszkodowawcze „stronie", o którym to
statusie nie decyduje wcześniejsze wymienienie danej osoby przez organ wśród
adresatów decyzji rozstrzygającej w przedmiocie rozporządzenia gruntem, ale
obiektywne przesłanki określone w art. 28 k.p.a.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego,
zaprzeczając, aby Sąd Apelacyjny dopuścił się błędnej wykładni art. 160 k.p.a.,
nadając pojęciu „strony" znaczenie wyłącznie proceduralne, a nie materialne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Eksponowany w ramach podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu
naruszenia art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z art. 28 k.p.a. problem prawny sprowadza się
do wyznaczenia zakresu podmiotowego pojęcia „strona" użytego w art. 160 § 1
k.p.a. Skarżący kwestionuje bowiem zasadność przyjętego przez Sądy meriti
stanowiska, że osobom niebiorącym udziału w postępowaniu zakończonym
wydaniem decyzji z naruszeniem prawa (art. 156 § 1 k.p.c.) nie przysługuje
legitymacja do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 160 §
1 k.p.a. Jego zdaniem przyjęta na gruncie k.p.a. konstrukcja strony postępowania,
ujmująca w tej kategorii każdy podmiot, którego interesu prawnego lub obowiązku
dotyczy postępowanie, albo, który żąda czynności organu ze względu na swój
interes prawny lub obowiązek (art. 28 k.p.c.), wyklucza zawężenie legitymacji do
dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 k.p.a. wyłącznie do osób
będących uczestnikami postępowania w którym wydano wadliwą decyzję
administracyjną. W konsekwencji, jak wskazuje skarżący, zasadnicze znaczenie
przy kwalifikacji danego podmiotu jako strony postępowania powinno mieć nie tylko
formalne uznanie takiego statusu w ramach postępowania lecz także ocena
istnienia interesu prawnego podmiotu, którego postępowanie dotyczy.
W dotychczasowym dorobku orzeczniczym Sądu Najwyższego pojęcie
„strony" uprawnionej do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie
art. 160 § 1 k.p.a. nie jest postrzegane jednolicie. W wyroku z dnia 8 stycznia
2002 r., sygn. akt I CKN 581/99 (publ. OSNC 2002, nr 10, poz. 128) Sąd
Najwyższy stanął na stanowisku, że skoro powód dochodzący roszczenia
odszkodowawczego nie był stroną w postępowaniu administracyjnym, w którym
wydano decyzję z naruszeniem prawa, to nie znajduje do niego zastosowanie
art. 160 § 1 k.p.a., a zgłoszone przez niego roszczenie odszkodowawcze podlega
ocenie na podstawie art. 417 k.c. Do tego poglądu, nawiązał również Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 18 listopada 2004 r., sygn. akt I CK 558/04 (niepubl.)
oraz w wyroku z dnia 13 października 2010 r., sygn. akt I CSK 25/10 (niepubl.)
przyjmując, że legitymacja do żądania odszkodowania na podstawie art. 160 § 1
k.p.a. przysługuje wyłącznie podmiotom będącym stroną w postępowaniu
administracyjnym, w którym wydano wadliwą decyzję administracyjną.
5
Odmienne stanowisko odnośnie do wykładni pojęcia „strona" ujętego
w art. 160 § 1 k.p.a. wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2011 r.,
sygn. akt I CSK 164/10 (niepubl.). Uznał on, że brak formalnego statusu strony
w postępowaniu, w którym doszło do wydania decyzji z naruszeniem prawa,
nie wyklucza późniejszego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego
na podstawie art. 160 k.p.a. Również w wyroku z dnia 6 lipca 2011 r., sygn. akt
I CSK 512/09 (niepubl.) Sąd Najwyższy, powołując się na art. 28 k.p.a.,
wskazujący, że stroną postępowania administracyjnego jest każdy, czyjego
interesu prawnego dotyczy wynik postępowania, przyjął, że brak formalnego
przyznania powodowi statusu strony zarówno w postępowaniu, w którym została
wydana sprzeczna z prawem decyzja, jak i w postępowaniu nadzorczym,
nie wyklucza uznania istnienia legitymacji podmiotu do dochodzenia roszczenia
odszkodowawczego na podstawie art. 160 k.p.a. Taki kierunek interpretacyjny
przyjął także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2012 r., sygn. akt I CSK
402/11 (niepubl.) dokonując, w analogicznym jak przedmiotowej sprawie stanie
faktycznym, oceny istnienia legitymacji do dochodzenia roszczeń
odszkodowawczych na podstawie art. 160 k.p.a. przez podmiot, który nie był stroną
postępowania zakończonego wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej, ale na
wniosek którego w ramach postępowania nadzorczego stwierdzono wydanie
decyzji z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu do przywołanego orzeczenia Sąd
Najwyższy wskazał, że postępowanie zmierzające do stwierdzenia nieważności
decyzji administracyjnej ma charakter nadzwyczajny i kontrolny w stosunku
do decyzji administracyjnej, zwykle ostatecznej, wydanej w sprawie
administracyjnej, a zatem konkretyzującej treść stosunku administracyjnoprawnego
w relacjach pomiędzy orzekającym organem administracji a osobą mającą status
strony postępowania w rozumieniu art. 28 k.p.a. Status ten określają - co do
zasady - normy prawa materialnego (administracyjnego lub też cywilnego), bo one
decydują o istnieniu interesu prawnego konkretnej osoby w konkretnej sytuacji
faktycznej w uzyskaniu rozstrzygnięcia o jej prawach i obowiązkach oraz kształtują
jego treść. W ocenie Sądu Najwyższego taka relacja pomiędzy „zwykłym"
postępowaniem administracyjnym a postępowaniem nadzorczym wyklucza
możliwość uznania, iż podmiotowi, z inicjatywy którego doszło do wydania decyzji
6
nadzorczej stwierdzającej wydanie decyzji administracyjnej z naruszeniem prawa
(art. 156 § 1 k.p.a.), nie przysługuje status strony. Ocena bowiem tego,
czy wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji pochodzi od legitymowanego
podmiotu (art. 28 k.p.a.) należy do organu administracji publicznej, który prowadzi
to nadzwyczajne postępowanie nadzorcze. W konsekwencji, stroną w rozumieniu
art. 28 k.p.a. jest także ten podmiot, z inicjatywy którego doszło do wydania decyzji
nadzorczej i to niezależnie od tego, czy status strony przysługiwał mu w ramach
„zwykłego" postępowania administracyjnego. Posiadanie statusu strony,
jak wskazuje Sąd Najwyższy w przywołanym judykacie, przesądza natomiast
o istnieniu legitymacji do dochodzenia, na podstawie art. 160 § 1 k.p.a., roszczeń
o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie wadliwej decyzji
administracyjnej.
Problem określenia zakresu osób legitymowanych do dochodzenia roszczeń
o naprawienie szkody wyrządzonej wadliwą decyzją administracyjną na podstawie
art. 160 § 1 k.p.a. był również przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w uchwale
z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt III CZP 28/12 (publ. Biul. SN 2012, nr 6). Sąd
Najwyższy uznał w niej, w pełni podzielając argumentację zawartą w uzasadnieniu
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2012 r., że osoby niebiorące udziału
w postępowaniu, zakończonym wydaniem decyzji z naruszeniem prawa,
określonym w art. 156 § 1 k.p.a. są również uprawnione do dochodzenia
odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni
przychyla się do wyrażanych w judykaturze, a w szczególności uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r. oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia
13 kwietnia 2012 r., poglądów, że pojęcie „strona" użyte w art. 160 § 1 k.p.a..
należy oceniać przez pryzmat posiadania interesu prawnego do uczestnictwa
w postępowaniu zakończonym wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej
będącej przedmiotem postępowania nadzorczego. Stwierdzenie w postępowaniu
nadzorczym nieważności decyzji albo wydania decyzji z naruszeniem przepisów
prawa (art. 156 § 1 k.p.a.) skutkuje tym, że tracą na znaczeniu m. in. ustalenia
organu administracji dotyczące stron postępowania zakończonego jej wydaniem.
W konsekwencji sąd w postępowaniu odszkodowawczym wytoczonym
7
na podstawie art. 160 k.p.a. dokonując oceny, czy powodowi przysługiwał status
strony w rozumieniu art. 28 k.p.a. w postępowaniu, w którym zapadła taka wadliwa
decyzja i nie jest w tym zakresie związany ustaleniami wadliwej decyzji. Przy tej
ocenie jest on uprawniony do brania pod uwagę okoliczności, które były podstawą
wydania decyzji nadzorczej. Pozwala to uznać, że osoby niebiorące udziału
w postępowaniu zakończonym wydaniem wadliwej decyzji są również uprawnione
do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a.
Przenosząc powyższe oceny na stan faktyczny sprawy stwierdzić należy,
że powód J. P., z inicjatywy którego doszło do stwierdzenia nieważności decyzji nr
19/65 Prezydium Rady Narodowej z dnia 29 czerwca 1965 r., posiadał status
strony w rozumieniu art. 28 k.p.a., a tym samym był legitymowany do żądania
naprawienia, na podstawie art. 160 § 1 k.p.a., szkody poniesionej w związku z
wydaniem decyzji administracyjnej z naruszeniem prawa.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną
za zasadną i orzekł jak w sentencji na podstawie 39815
§ 1 k.p.c.
es