Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 530/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa H. R.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej "E."
w W.
o nakazanie złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 sierpnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo o
zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli, że ustanawiana ona na
rzecz powódki odrębną własności lokalu mieszkalnego, położonego w W. przy ul.
R.[…], wraz z odpowiednim udziałem we współwłasności nieruchomości wspólnej.
Sąd ustalił, że powódka jest członkiem pozwanej Spółdzielni i ma
spółdzielcze własnościowe prawo do wyżej wskazanego lokalu mieszkalnego.
W dniu 2 sierpnia 2007 r. złożyła ona wniosek o ustanowienie odrębnej własności
tego lokalu.
Uchwałą nr 2/2007 z dnia 18 stycznia 2007 r. Rada Nadzorcza Spółdzielni,
działając na podstawie § 107 ust. 2 statutu, postanowiła - w związku
z uwłaszczaniem spółdzielni, polegającym na przekształceniu prawa użytkowania
gruntu, na którym zostały wzniesione budynki, w prawo własności - utworzyć
z dniem 1 lutego 2007 r. fundusze uwłaszczeniowe. Środki zgromadzone na tych
funduszach miały być przeznaczane na wydatki związane z przeprowadzeniem
uwłaszczenia.
Pismem z dnia 28 listopada 2008 r. Zarząd Spółdzielni poinformował
powódkę, że warunkiem uwzględnienia jej wniosku o ustanowienie odrębnej
własności lokalu jest uregulowanie zadłużenia wobec Spółdzielni z tytułu opłat
eksploatacyjnych, kosztów nabycia gruntu, rozliczenia kosztów funduszu
uwłaszczeniowego i wpłat na fundusz uwłaszczeniowy.
W pismach z dnia 28 grudnia 2008 r. i z dnia 24 sierpnia 2009 r. powódka
bezskutecznie wzywała pozwaną do ustanowienia odrębnej własności lokalu,
podnosząc, że Spółdzielnia nie może uzależniać dokonania tej czynności prawnej
od wcześniejszego uregulowania przez nią zadłużenia z tytułu opłat na fundusz
uwłaszczeniowy. Pod koniec marca 2011 r. zadłużenie powódki z tego tytułu
wynosiło 1438,12 zł. Według stanu z chwili orzekania powódka nie miała zaległości
z tytułu opłat eksploatacyjnych, uiszczała też na bieżąco zaliczki na fundusz
uwłaszczeniowy.
3
Zdaniem Sądu Okręgowego nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa,
ponieważ powódka nie spełniła wymagania przewiedzianego w art. 1714
ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.:
Dz. U. 2003 r., Nr 119, poz. 1116 ze zm.; dalej – „u.s.m.”), tj. nie uregulowała części
opłat na rzecz funduszu uwłaszczeniowego.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji i uwzględnił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny uznał, że nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy –
ze względu na wydany wyrok reformatoryjny – zakwestionowane przez powódkę
dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne dotyczące wysokości
zadłużenia powódki wobec Spółdzielni; ich weryfikacja jest zatem zbędna.
Zaaprobował natomiast pozostałe ustalenia faktyczne i uznał je za własne.
Sąd odwoławczy podzielił zarzut apelującej, że wyrok Sądu pierwszej
instancji został wydany z naruszeniem art. 1714
ust. 1 u.s.m. Wynikający z tego
przepisu obowiązek spłaty przez członka spółdzielni zadłużenia z tytułu opłat
przewidzianych w art. 4 ust. 1 u.s.m. nie obejmuje – zdaniem Sądu drugiej instancji
– opłat na rzecz funduszu uwłaszczeniowego. Zadłużenie z tytułu opłat, o których
mowa w art. 4 ust. 1 u.s.m., ogranicza się bowiem do kosztów związanych
z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na lokale
członków spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali, oraz
eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni,
zwanych opłatami eksploatacyjnymi. Zadłużenie członka spółdzielni z opłatami
innymi niż opłaty eksploatacyjne nie stanowi – wbrew stanowisku Sądu
Okręgowego – przeszkody do ustanowienia odrębnej własności lokalu. Sąd
podkreślił, że opłaty na fundusz uwłaszczeniowy nie służą do pokrycia – tak, jak
opłaty eksploatacyjne – kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem
nieruchomości, a związanych z uwłaszczeniem spółdzielni, czyli przekształceniem
prawa użytkowania wieczystego gruntu w prawo własności. Ponadto zmiana prawa
do gruntu nie jest konieczna, niezbędna do korzystania z mienia spółdzielni
i przysługujących członkom lokali. Opłaty na fundusz uwłaszczeniowy nie spełniają
także przewidzianego w art. 4 ust. 1 u.s.m. wymagania dotyczącego opłat
4
eksploatacyjnych, aby pobieranie opłat było zgodne z postanowieniami statutu.
Statut Spółdzielni nie reguluje bowiem kwestii pobierania opłat na fundusz
uwłaszczeniowy.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pozwana zarzuciła
naruszenie art. 1714
w związku z art. 4 ust. 1 i 63
u.s.m., art. 78 § 2 ustawy z dnia
16 września 1982 r. prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r., Nr 188,
poz. 1848 ze zm.; dalej – „prawo spółdzielcze”) w związku z § 45 ust. 1, § 45 ust. 3
i § 107 statutu Spółdzielni oraz art. 233 k.p.c. Powołując się na te podstawy,
wniosła o „zmianę wyroku Sądu Apelacyjnego i oddalenie apelacji (…) oraz
zwolnienie strony pozwanej od obowiązku ponoszenia kosztów postępowania przed
I i II instancją”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie art. 233 k.p.c. polega – zdaniem skarżącej – na sprzeczności
istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, w szczególności
przez pominięcie określonych postanowień statutu pozwanej spółdzielni.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów. W związku z tym należy
przypomnieć, iż w orzecznictwie wyjaśniono, że w wprawdzie przytoczony przepis
nie wskazuje exspresis verbis przepisów prawa, których naruszenie, w związku
z ustaleniem faktów i przeprowadzaniem dowodów, może być przedmiotem
zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, jednakże nie ulega
wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c., regulujący zasady oceny wiarygodności
i mocy dowodów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września
2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 76, wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, z dnia 11 grudnia 2008 r., II CSK 356/06,
z dnia 13 sierpnia 2008 r., I CSK 83/08 i z dnia 20 marca 2009 r., niepubl.).
Poza tym, nie mogło dojść do naruszenia art. 233 k.p.c. w sposób wskazany
w uzasadnieniu omawianej podstawy kasacyjnej, gdyż wada zaskarżonego wyroku
polegająca – w przekonaniu skarżącej – na pominięciu przy orzekaniu części
materiału sprawy, mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, wymagała podniesienia
5
zarzutu naruszenia innych, niż art. 233 k.p.c., przepisów procesowych (np. art. 382
k.p.c.). Reasumując, drugą podstawę kasacyjną należało uznać za nieuzasadnioną.
Naruszenie przez błędną wykładnię art. 1714
w związku z art. 4 ust. 1 i 63
u.s.m., art. 78 § 2 prawa spółdzielczego w związku z § 45 ust. 1, § 45 ust. 3 i § 107
statutu pozwanej spółdzielni polega - zdaniem skarżącej - na błędnym uznaniu,
że art. 4 ust. 1 u.s.m. nie obejmuje opłat na fundusz uwłaszczeniowy.
Zgodnie z art. 1714
ust. 1 u.s.m. na pisemne żądanie członka spółdzielni lub
osoby niebędącej członkiem spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu, spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana
zawrzeć umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez niego –
określonej odpowiednio w punkach pierwszym i drugim przytoczonego artykułu –
spłaty przypadających na ten lokal części zobowiązań spółdzielni związanych
z budową, w tym w szczególności odpowiedniej części zadłużenia kredytowego
spółdzielni wraz z odsetkami oraz spłaty zadłużenia z tytułu opłat, o których
mowa w art. 4 ust. 1 u.s.m. W myśl natomiast art. 4 ust 1 u.s.m. członkowie
spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali, są obowiązani
uczestniczyć w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem
nieruchomości w częściach przypadających na ich lokale, eksploatacją
i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni przez uiszczanie
opłat zgodnie z postanowieniami statutu.
Z przytoczonych przepisów wynika, że spółdzielnia mieszkaniowa nie może
odmówić członkowi spółdzielni ustanowienia w drodze umowy odrębnej własności
lokalu, jeżeli spełnił on warunki przewidziane w art. 1714
ust. 1 u.s.m. Podstawy do
odmowy dokonania tej czynności nie może stanowić zwłaszcza zadłużenie z tytułu
innych opłat niż określone w art. 1714
ust. 1 pkt 2 u.s.m., ponieważ ustawodawca
uznał, że jedynie niespłacenie przez członka spółdzielni zadłużenia z tytułu –
w rozumieniu art. 4 ust. 1 u.s.m. - opłat pobieranych w celu pokrycia kosztów
związanych z eksploatacją i utrzymania nieruchomości w części przypadającej na
jego lokal oraz eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni uzasadnia odmowę zawarcia przewidzianej w art. 1714
ust. 1 u.s.m.
umowy przeniesienia własności lokalu.
6
Nie można podzielić stanowiska skarżącej, że Sąd odwoławczy
z naruszeniem przytoczonych w pierwszej podstawie kasacyjnej przepisów prawa
uznał, że nie stanowiło przeszkody do zawarcia z powódką na podstawie art. 1714
ust. 1 u.s.m. umowy przeniesienia własności lokalu niespłacone przez nią
zadłużenia z tytułu opłaty na fundusz uwłaszczeniowy, gdyż powstało ono
z tytułu innych opłat niż określone w art. 1714
ust. 1 pkt 2 u.s.m.
Zgodnie z art. 78 § 2 prawa spółdzielczego spółdzielnia tworzy – poza
wymienionymi w art. 78 § 1 prawa spółdzielczego zasadniczymi funduszami
własnymi – także inne fundusze własne przewidziane w odrębnych przepisach oraz
w jej statucie. Takim odrębnym przepisem jest art. 6 ust. 3 u.s.m. przewidujący
utworzenie obligatoryjnego funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CSK 412/06, niepubl.).
Obowiązek świadczenia na ten fundusz dotyczy – oprócz właścicieli lokali
niebędących członkami spółdzielni oraz osób niebędących członkami spółdzielni,
którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali – także członków
spółdzielni. Niespłacenie zadłużenia z tytułu spoczywającego na członku
spółdzielni obowiązku świadczenia na rzecz funduszu remontowego nie stanowi
jednak – co wynika z treści art. 1714
ust. 1 pkt 2 u.s.m., zawierającego odwołanie
tylko do art. 4 ust. 1 u.s.m. – przeszkody do zawarcia z członkiem spółdzielni,
któremu przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, umowy
przeniesienia własności lokalu, ponieważ przewidziana w przytoczonym przepisie
przesłanka zawarcia tej umowy w postaci spłaty zadłużenia z tytułu opłat dotyczy
jedynie opłat, o których mowa w art. 4 ust. 1 u.s.m. Nie obejmuje ona więc
zadłużenia powstałego na skutek niespełniania przez członka spółdzielni
przewidzianego w art. 6 ust. 3 u.s.m. świadczenia na rzecz obligatoryjnego
ustawowego funduszu na remont zasobów mieszkaniowych. W tej sytuacji należało
przyjąć, że w pojęciu omawianej przesłanki zawarcia umowy, o której mowa w art.
1714
ust. 1 u.s.m., tym bardziej nie mieści się niespłacone przez członka spółdzielni
zadłużenie z tytułu świadczenia na rzecz utworzonego na podstawie § 107 statutu
Spółdzielni fakultatywnego funduszu uwłaszczeniowego.
Ponadto opłaty, o których mowa w art. 4 ust. 1 u.s.m. są – co trafnie
podkreślił Sąd odwoławczy – świadczeniem z tytułu spoczywającego na członku
7
spółdzielni obowiązku uczestniczenia w pokrywaniu kosztów związanych
z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na jego
lokal oraz eksploatacji i utrzymaniu nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni. Tymczasem takiego charakteru nie ma obciążające członka spółdzielni
świadczenie na rzecz funduszu uwłaszczeniowego w celu zgromadzenia środków
na przekształcenie prawa użytkowania wieczystego gruntu w prawo własności.
Wyrażonego w zaskarżonym wyroku stanowiska, że niespłacenie przez
członka spółdzielni zadłużenia z tytułu świadczenia na rzecz funduszu
uwłaszczeniowego nie stanowi podstawy do odmowy zawarcia z nim umowy
przeniesienia własności lokalu z powodu niespełnienia przesłanki określonej w art.
1714
ust. 1 pkt 2 u.s.m. nie podważa odwołanie się skarżącej do uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 2 lutego 2007 r., III CZP 141/06 (OSNC 2007, nr 12, poz. 180)
i wyroku z dnia 11 stycznia 2006 r., II CSK 30/05 (OSNC 2006, nr 10, poz. 167),
ponieważ orzeczenia te nie dotyczą kwestii zawarcia przewidzianej w art. 1714
ust. 1 u.s.m. umowy przeniesienia własności lokalu i określonych w tym przepisie
przesłanek tej czynności prawnej.
Trafne jest również – wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącej –
stanowisko Sądu Apelacyjnego, że przewidziana w art. 1714
ust. 1 pkt 2 u.s.m.
przesłanka zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu wymaga ścisłej
interpretacji w zakresie pojęcia opłat, do których odwołuje się wprost przez
wskazanie konkretnego przepisu przytoczonej ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych. Chodzi więc jedynie o opłaty z tytułu - jak stanowi art. 4 ust. 1
u.s.m. - spoczywającego na członku spółdzielni obowiązku uczestniczenia
w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
w częściach przypadających na jego lokal oraz eksploatacją i utrzymaniem
nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni. Tylko z tytułu tak określonych
ustawowo opłat może powstać zadłużenie członka spółdzielni, którego niespłacenie
może stanowić przeszkodę do zawarcia przewidzianej w art. 1714
ust. 1 u.s.m.
umowy o przeniesienie własności lokalu. W konsekwencji, nie można podzielić
poglądu skarżącej, że przytoczone przez nią postanowienia statutu pozwanej (§ 45
ust. 1 i 3) mogą stanowić podstawę do rozszerzenia zakresu ustawowo
określonego pojęcia opłat, o których mowa w art. 4 ust 1 u.s.m., i objęcia nim także
8
spoczywającego na członku spółdzielni obowiązku świadczenia na rzecz funduszu
uwłaszczeniowego.
Za nieskuteczną należało uznać także podjętą w skardze kasacyjnej próbę
podważenia rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Wprawdzie strona skarżąca
orzeczenie co do istoty skargą kasacyjną może objąć tym środkiem zaskarżenia
również rozstrzygnięcie o kosztach procesu (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.), jednakże
zawarte w takim orzeczeniu postanowienie o kosztach procesu – jak wyjaśniono
w orzecznictwie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1996 r.,
I CZ 30/98, OSNC 1997, nr 3, poz. 34, z dnia 30 stycznia 1998 r., I CKN 454/97
i z dnia 16 grudnia 2004 r., I CZ 52/04, niepubl.) – dzieli wówczas los skargi
kasacyjnej wyznaczony sposobem jej rozstrzygnięcia. Może ono zatem zostać
uchylone lub zmienione, jeżeli skarga kasacyjna zostanie uwzględniona przez
uchylenie zaskarżonego wyroku lub jego zmianę, Brak podstaw do takiego
rozstrzygnięcia uniemożliwia natomiast wzruszenie – na skutek skargi kasacyjnej –
postanowienia o kosztach procesu zamieszczonego w orzeczeniu zaskarżonym
skargą kasacyjną.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39814
k.p.c. oraz art. 98 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).