Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 320/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania F.U.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej: G. S.i G. Spółki z o. o. w Z.
o świadczenie rehabilitacyjne, zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 28 grudnia 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 lipca 2011 r. Sąd Rejonowy w G. zmienił decyzję z dnia
20 lipca 2010 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w Z. i zwolnił F.U. z
obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 20
sierpnia 2009 r. do 12 lutego 2010 r. w kwocie 9.907,20 zł i świadczenia
rehabilitacyjnego za okres od 13 lutego do 31 maja 2010 r. w kwocie 6.804 zł oraz
przyznał wnioskodawcy prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1
czerwca do 11 sierpnia 2010 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące
ustalenia.
W dniu 15 sierpnia 2009 r. wnioskodawca wraz z kolegami spożywał alkohol.
Przed północą wsiadł do samochodu osobowego, którym zamierzał pojechać do
swojego domu po środki pieniężne na zakup większej ilości alkoholu. W trakcie
jazdy wnioskodawca rozpoczął manewr wyprzedzania, podczas którego
wyprzedzany samochód marki Fiat na tyle zbliżył się do środka jezdni, że
samochód kierowany przez wnioskodawcę musiał zjechać na lewo i uderzył w
krawężnik, a wnioskodawca stracił panowanie nad pojazdem i uderzył w drzewo. W
następstwie tego wypadku wnioskodawca był niezdolny do pracy od dnia 15
sierpnia 2009 r. do 11 sierpnia 2010 r. W toku postępowania prowadzonego przez
policję ustalono, że wnioskodawca podczas jazdy samochodem w dniu 15 sierpnia
2009 r. był w stanie nietrzeźwości. Prawomocnym wyrokiem z dnia 1 lutego 2010 r.
Sąd Rejonowy w T. w sprawie […] uznał wnioskodawcę za winnego tego, że w dniu
15 sierpnia 2009 r. kierował pojazdem mechanicznym znajdując się w stanie
nietrzeźwości (1,9 promila alkoholu etylowego we krwi).
W tak ustalonym stanie faktycznym i powołując się na art. 66 ust. 2, art. 15
ust. 1 i 2 oraz art. 22 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa zasiłkowa) Sąd Rejonowy wskazał, że sam wyrok karny skazujący za
przestępstwo z art. 178a k.k. nie wypełnia przesłanki art. 15 ustawy zasiłkowej. W
każdym konkretnym wypadku należy bowiem badać rolę, jaką odegrał stan
ubezpieczonego związany ze spożyciem alkoholu lub środków odurzających. Jeżeli
3
okaże się, że rola ta była żadna, to nawet jeśli stopień nietrzeźwości był znaczny,
nie może być mowy o skutkach przewidzianych w art. 15 ustawy zasiłkowej. W
ocenie Sądu, zebrany materiał dowodowy nie wskazuje, aby przyczyną wypadku
był stan nietrzeźwości wnioskodawcy, ale był nią udział nieprawidłowo
poruszającego się innego uczestnika ruchu, który prowadził samochód marki Fiat i
gdyby nie jego zachowanie się, to do wypadku najprawdopodobniej by nie doszło.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w G., w uwzględnieniu
apelacji organu rentowego, zmienił powyższy wyrok i oddalił odwołanie
wnioskodawcy.
Wskazując na treść art. 15 i art. 22 ustawy zasiłkowej, Sąd drugiej instancji
stwierdził, że warunkiem utraty prawa do zasiłku chorobowego (świadczenia
rehabilitacyjnego) za cały okres, jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy
niezdolnością do pracy, a popełnieniem umyślnego przestępstwa lub wykroczenia
przez ubezpieczonego. W ocenie Sądu Okręgowego, zgromadzony w sprawie
materiał dowodowy wskazuje w sposób jednoznaczny na istnienie związku
pomiędzy popełnieniem przez wnioskodawcę umyślnego przestępstwa z art. 178a
k.k., a jego niezdolnością do pracy. Popełniając bowiem ten występek
wnioskodawca spowodował wypadek, w wyniku którego powstała jego niezdolność
do pracy. Sąd drugiej instancji wskazał, że relacje kauzalne bardzo często są
wieloczłonowe, a ich elementy mogą występować jednocześnie lub układać się w
łańcuch przyczynowo-skutkowy. Związek przyczynowy występuje zatem również w
sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki do powstania innych zdarzeń, z
których ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną zjawiska określanego mianem
„skutku". W rezultacie wypadek i niezdolność wnioskodawcy do pracy stanowią
normalne następstwo jego zachowania się w dniu 15 sierpnia 2009 r., tj.
popełnienia umyślnego występku z art. 178a k.k. Nie można bowiem przyjąć, że
osoba będąca w stanie nietrzeźwości ma zachowane zdolności psychomotoryczne i
będzie prawidłowo prowadziła pojazd mechaniczny oraz reagowała na warunki
panujące na drodze.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: I.
naruszenie prawa materialnego, a to: 1) niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 1
oraz art. 22 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej, polegające na błędnym
4
założeniu istnienia związku pomiędzy hipotezą wskazanej normy, a ustalonym
stanem faktycznym w oparciu o nieuprawnione zastosowanie domniemania
faktycznego i niewłaściwą interpretację założeń teorii adekwatnego związku
przyczynowego przez przyjęcie, że w sprawie zachodzi związek przyczynowy
pomiędzy faktem prowadzenia przez ubezpieczonego pojazdu mechanicznego po
drodze publicznej w stanie nietrzeźwości, a jego niezdolnością do pracy, podczas
gdy przywołana norma nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie; 2) błędną
wykładnię art. 15 ust. 1 oraz art. 22 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej,
przez przyjęcie, że ustawodawca konstruując związek przyczynowy jaki powinien
zachodzić pomiędzy umyślnym przestępstwem lub wykroczeniem popełnionym
przez ubezpieczonego, a jego niezdolnością do pracy uznał, że ma on przybrać
kształt adekwatnego związku przyczynowego, która to teoria związku
przyczynowego jako właściwa prawu cywilnemu należącemu do dziedziny prawa
prywatnego nie powinna być wprost i automatycznie odnoszona do odrębnej
dziedziny prawa publicznego jaką jest prawo ubezpieczeń społecznych; 3) błędną
wykładnię art. 6 ust. 1 w związku z art. 15 ust. 1 oraz art. 18 ust. 1 w związku z art.
22 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej, przez przyjęcie wykładni art. 15
ust. 1 tej ustawy, która doprowadziła do nieuprawnionego rozszerzenia wyjątku od
zasady, iż każdemu ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu
choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego przysługuje zasiłek
chorobowy, podczas gdy wykładnia norm przewidujących wyjątki od wskazanej
zasady (w tym art. 15 ust. 1) powinna być dokonywana w sposób ścisły, a także
takiej wykładni, która doprowadziła do rozszerzenia wyjątku od zasady, że
świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, podczas gdy interpretacja
wyjątków powinna być dokonywana w sposób ścisły; 4) naruszenie art. 15 ust. 2
ustawy oraz art. 22 w związku z art. 15 ust. 2 ustawy zasiłkowej, przez przyjęcie, że
z prawomocnego skazującego wyroku sądu karnego mogą dla sądu orzekającego
w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wynikać dodatkowe wnioski ponad
fakt stwierdzenia popełnienia przez ubezpieczonego czynu zabronionego o
znamionach określonych w art. 178a § 1 k.k., tj. wnioski dotyczące następstw
5
wskazanego czynu, które to następstwa nie wchodzą w skład ustawowego zespołu
znamion typu czynu zabronionego określonego w art. 178a § 1 k.k.; II. naruszenie
przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:
1) art. 231 k.p.c., przez nieznajdujące oparcia w zebranym materiale dowodowym
oraz w zasadach logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego przyjęcie
przez Sąd odwoławczy - na zasadzie domniemania faktycznego - istnienia związku
przyczynowego pomiędzy faktem popełnienia przestępstwa przez ubezpieczonego,
a jego niezdolnością do pracy, co doprowadziło do błędnego wykazania, że
zachodził związek pomiędzy faktem popełnienia przestępstwa przez
ubezpieczonego i jego niezdolnością do pracy; 2) art. 328 § 2 w związku z art. 233
§ 1 i art. 382 k.p.c., przez niedochowanie wymagań konstrukcyjnych uzasadnienia
zaskarżonego wyroku - niewskazanie przez Sąd odwoławczy podstawy faktycznej
wyroku w uzasadnieniu powziętego rozstrzygnięcia, budzące zasadniczą
wątpliwość co do tego, czy Sąd ten przyjął stan faktyczny ustalony przez Sąd
pierwszej instancji, czy też orzekł na podstawie innego, nieokreślonego stanu
faktycznego.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez oddalenie w całości apelacji organu rentowego, ewentualnie
o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej, zasiłek chorobowy nie
przysługuje ubezpieczonemu za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli
niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub
wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego, a zgodnie z art. 15 ust. 2
tej ustawy okoliczności, o których mowa w ust. 1 stwierdza się na podstawie
prawomocnego orzeczenia sądu. Przepisy te znajdują odpowiednie zastosowanie
do świadczenia rehabilitacyjnego (art. 22 ustawy zasiłkowej). W myśl art. 66 ust. 2,
6
jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie wskutek okoliczności, o których
mowa, między innymi, w art. 15, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z
należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z
ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji.
W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że prawo ubezpieczeń
społecznych jest - ze swych założeń - prawem ścisłym i sformalizowanym, opartym
na bezwzględnie obowiązujących normach, z wyłączeniem możliwości ich
interpretowania z uwzględnieniem obowiązujących w prawie cywilnym reguł
słuszności. Powoduje to konieczność ścisłego wykładania jego przepisów, a więc -
co do zasady - w zgodzie z ich dosłownym brzmieniem (por. np. uchwałę składu
siedmiu sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, OSNP 2010 nr 21-22;
wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 338 oraz
uzasadnienie wyroku z dnia 26 lipca 2011 r., I PK 22/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz.
235). Dla zakresu sprawy, w której wniesiona została rozpoznawana skarga
kasacyjna, oznacza to, że przepisy art. 15 i 22 ustawy zasiłkowej należy wykładać
w powiązaniu z - wynikającą z art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 tej ustawy -
generalną zasadą przysługiwania zasiłku chorobowego w każdym przypadku
niezdolności do pracy, a ustanowione w jej przepisach wyjątki od tej zasady,
powodujące wyłączenie lub ograniczenie prawa do zasiłku, muszą być
odczytywane ściśle i wprost. Przy dokonywaniu tej wykładni należy również mieć na
uwadze, że pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego (świadczenia
rehabilitacyjnego) nie stanowi sankcji za popełnienie czynu karalnego, ale jest
wyłącznie sankcją za spowodowanie niezdolności do pracy (bezpośrednio lub
pośrednio) przez umyślne i karalne zachowanie samego ubezpieczonego. Wynika
to już tylko z użytego w art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej zwrotu „w wyniku
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego
ubezpieczonego”.
Niewątpliwie w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy zasiłkowej fakt (okoliczność)
popełnienia przez ubezpieczonego umyślnego przestępstwa lub wykroczenia
podlega stwierdzeniu na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu karnego. O ile
przy umyślnych przestępstwach skutkowych (np. udziału w bójce lub pobiciu - art.
7
158 k.k.) kwestia powstania u ubezpieczonego niezdolności do pracy w wyniku ich
popełnienia nie budzi większych wątpliwości, to wyłaniać się one mogą np. w
przypadku stwierdzenia przez sąd karny popełnienia nieumyślnego przestępstwa
skutkowego polegającego na spowodowaniu wypadku przez ubezpieczonego
prowadzącego pojazd w stanie nietrzeźwości bądź umyślnego przestępstwa
formalnego określonego w art. 178a k.k. W tym pierwszym przypadku sytuacja
wydaje się prostsza o tyle, że zachowanie sprawcy, kierującego pojazdem w stanie
nietrzeźwości lub po użyciu środka odurzającego, który w następstwie naruszenia
zasad bezpieczeństwa w ruchu powoduje wypadek komunikacyjny, stanowi dwa
odrębne czyny zabronione - jeden określony w art. 178a § 1 lub 2 k.k., drugi zaś - w
art. 177 § 1 lub 2 k.k. w związku z art. 178 § 1 k.k. (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 4/02, OSNKW 2002 nr 5-6, poz. 37).
Ze stanu faktycznego sprawy wynika, że skarżący został skazany
prawomocnym wyrokiem sądu karnego wyłącznie za popełnienie występku
określonego w art. 178a § 1 k.k. Objęty tym przepisem czyn karalny stanowi
działanie polegające na prowadzeniu (kierowaniu) pojazdu w - abstrakcyjnie
narażającym na niebezpieczeństwo - stanie nietrzeźwości i jest dokonany w
momencie podjęcia jazdy, bez konieczności nastąpienia jakiegokolwiek skutku.
Ustanowione w art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej wymaganie, aby niezdolność do
pracy ubezpieczonego spowodowana została „w wyniku” popełnionego przez niego
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, wskazuje na konieczność wystąpienia
pomiędzy tymi elementami związku przyczynowego. Językowo zwrot „w wyniku”
znaczy bowiem tyle, co „wskutek”, „w rezultacie”, „w następstwie”, „co wynika z
jakiegoś działania”, a więc „co jest następstwem przyczynowym czegoś”. Sąd
drugiej instancji - przyjmując, że skarżący „popełniając umyślny występek z art.
178a k.k. spowodował wypadek”, którego skutkiem była jego niezdolność do pracy -
zdaje się prezentować stanowisko, że prowadzenie przez skarżącego pojazdu w
stanie nietrzeźwości stworzyło warunki do powstania zdarzenia („wypadku”)
będącego bezpośrednią przyczyną skutku w postaci niezdolności do pracy, a
zarówno ta niezdolność do pracy, jak i powodujące ją zdarzenie („wypadek”)
stanowią normalne następstwo kierowania pojazdem przez osobę nieposiadającą
pełnych zdolności psychomotorycznych z uwagi na stan nietrzeźwości. Można
8
zatem uznać, że Sąd odwoławczy posłużył się teorią adekwatnego związku
przyczynowego, w pierwszej kolejności dokonując wyselekcjonowania zdarzeń
istotnych dla ustalenia relacji przyczynowo-skutkowej (teoria równowartości
warunków, conditio sine qua non), co doprowadziło go do wniosku, iż niezdolność
skarżącego do pracy pozostaje w związku przyczynowo-skutkowym z jego
zachowaniem polegającym na prowadzeniu pojazdu w czasie znajdowania się w
stanie nietrzeźwości (bez tego warunku niezdolność wnioskodawcy do pracy nie
powstałaby), a następnie przyjął, że niezdolność skarżącego do pracy
spowodowana obrażeniami odniesionymi wskutek uderzenia samochodu w drzewo
stanowi normalne następstwo popełnienia występku z art. 178a k.k. z uwagi na
prowadzenie pojazdu przy niezachowanych zdolnościach psychomotorycznych.
Ten końcowy wniosek rozważań Sądu drugiej instancji budzi jednak poważne
zastrzeżenia. O ile bowiem - co wynika z testu conditio sine qua non - pomiędzy
podjęciem przez skarżącego jazdy w stanie nietrzeźwości a zaistnieniem zdarzenia
powodującego u niego niezdolność do pracy istnieje związek przyczynowy (gdyby
skarżący nie podjął jazdy, nie doszłoby do zdarzenia), to nie jest to związek
adekwatny, gdyż co prawda posiadanie 1,9 promila stężenia alkoholu we krwi
niewątpliwie powoduje co najmniej zaburzenie zdolności psychomotorycznych,
jednakże typowym następstwem prowadzenia pojazdu w takim stanie nie jest
powstanie obrażeń powodujących niezdolność do pracy. W omawianym przypadku
dla ustalenia związku przyczynowego w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej
nie jest zatem właściwa stosowana w prawie cywilnym teoria adekwatnego związku
przyczynowego. Zresztą powołany przepis do takiego związku nie odsyła, jak czyni
to art. 361 § 1 k.c.
W art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej chodzi o skutek w postaci powstania u
ubezpieczonego niezdolności do pracy jako następstwa popełnienia przez niego
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia. W ocenie Sądu Najwyższego w składzie
rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną, z przepisu tego nie można
wyprowadzić reguły, że do unicestwienia prawa ubezpieczonego do zasiłku
chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) dochodzi w przypadku wystąpienia
jakiegokolwiek związku pomiędzy popełnieniem przez niego umyślnego czynu
karalnego a powstaniem niezdolności do pracy. Pomiędzy tymi faktami musi
9
zachodzić związek przyczynowy tego rodzaju, że gdyby ubezpieczony nie popełnił
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, to w okolicznościach konkretnego
przypadku z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że niezdolność do
pracy (zdarzenie ją powodujące) nie powstałaby. Jest to zatem związek
przyczynowy bliski stosowanej w prawie karnym w odniesieniu do przestępstw
skutkowych polegających na naruszeniu reguł ostrożności (np. spowodowania
wypadku komunikacyjnego przez prowadzącego pojazd w stanie nietrzeźwości -
art. 177 § 1 lub 2 w związku z art. 178 § 1 k.k.) teorii obiektywnej przypisywalności.
Według tej teorii przypisanie skutku wymaga ustalenia, że po pierwsze -
zachowanie sprawcy stworzyło niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem i
po drugie - do skutku z dużym prawdopodobieństwem by nie doszło, gdyby
sprawca przestrzegał obowiązujących w tym wypadku reguł ostrożności. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się w tym zakresie, że - w świetle art. 9
§ 2 k.k., który posługuje się zwrotem „na skutek niezachowania ostrożności” -
przypisanie przestępstwa skutkowego wymaga zawsze ustalenia związku
przyczynowego pomiędzy naruszeniem konkretnej reguły ostrożności a
popełnieniem czynu zabronionego. Sam fakt, iż uczestnik ruchu naruszył
obowiązującą regułę ostrożności (np. prowadził pojazd będąc w stanie
nietrzeźwości) nie wystarcza do przypisania mu spowodowania wypadku, jeżeli nie
zostanie ustalone, że wypadek był następstwem naruszenia tej właśnie reguły, a
nie wyniknął z innej przyczyny (np. naruszenia zasad bezpieczeństwa przez innego
uczestnika ruchu drogowego). Oznacza to, że nie wypełniają znamion przestępstwa
takie naruszenia reguł ostrożności, które nie pozostają w związku z popełnieniem
czynu zabronionego. Inaczej rzecz ujmując, nie można przypisać spowodowania
wypadku nietrzeźwemu kierowcy, jeżeli zostanie ustalone, że przyczyną wypadku
było naruszenie zasad bezpieczeństwa przez innego uczestnika ruchu drogowego,
a nie nietrzeźwość kierującego pojazdem, która co prawda jest naruszeniem reguły
ostrożności, ale w tym przypadku - nieistotnym. Spowodowanie skutku tylko wtedy
może być przypisane sprawcy, gdy przestrzeganie przez niego obowiązku
ostrożności (w tym przypadku przestrzeganie obowiązku trzeźwości) zapobiegłoby
nastąpieniu skutku (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 r., V
KKN 303/97, OSNKW 1998 nr 11-12, poz. 50; z dnia 8 marca 2000 r., III KKN
10
231/98, OSNKW 2000 nr 5-6, poz. 45; z dnia 20 maja 2009 r., II KK 306/09,
OSNwSK 2010 nr 1, poz. 1058 oraz postanowienie z dnia 7 czerwca 2011 r., III KK
49/11, LEX nr 860605). Odwołanie się do teorii obiektywnej przypisywalności
znajduje swoje uzasadnienie również w tym, że art. 15 ust. 2 ustawy zasiłkowej
odsyła w kwestii stwierdzenia okoliczności popełnienia przez ubezpieczonego
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia do prawomocnego wyroku sądu karnego.
W odniesieniu do przypadku skarżącego konieczne jest zatem ustalenie, czy
gdyby przestrzegał reguły nakazującej prowadzenie pojazdu w stanie trzeźwości, z
dużym prawdopodobieństwem nie doszłoby do utraty przez niego panowania nad
pojazdem i uderzenia w drzewo, czego konsekwencją było powstanie niezdolności
do pracy wskutek odniesionych obrażeń. Sąd drugiej instancji za podstawę swojego
rozstrzygnięcia przyjął ustalenie, że to skarżący „spowodował wypadek”, gdyż „nie
można przyjąć, że osoba będąca w stanie nietrzeźwości ma zachowane zdolności
psychomotoryczne i będzie prawidłowo prowadziła pojazd mechaniczny i
prawidłowo reagowała na warunki panujące na drodze”. Sąd odwoławczy nie
wyjaśnił jednak, na czym ustalenie to oparł i z jakich względów zmienił w tym
zakresie ustalenie Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym przyczyną zdarzenia
nie był stan nietrzeźwości wnioskodawcy, ale nieprawidłowe zachowanie innego
uczestnika ruchu drogowego, który - w trakcie wykonywania przez skarżącego
manewru wyprzedzania - zbytnio zbliżył się do środka jezdni, zmuszając go do
„zjechania na lewo”, czego skutkiem było uderzenie w krawężnik i utrata panowania
nad pojazdem. Nie wiadomo, czy Sąd drugiej instancji zmieniając ustalenia w tym
zakresie oparł się na środkach dowodowych, a jeśli tak to jakich i jak je ocenił, czy
też na innych środkach (bezdowodowych), np. domniemaniu faktycznym (art. 231
k.p.c.).
Tymczasem w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ponieważ
postępowanie przed sądem apelacyjnym jest dalszym ciągiem merytorycznego
rozpoznania sprawy (art. 382 k.p.c.), to sąd ten powinien dokonać samodzielnej
oceny wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego przez sąd
pierwszej instancji i poczynić własne ustalenia faktyczne oraz w uzasadnieniu
swojego orzeczenia zdać szczegółową relację z oceny zgromadzonego materiału i
dokonanych ustaleń (art. 328 § 2 k.p.c.), przy uwzględnieniu charakteru orzeczenia
11
drugoinstancyjnego (art. 391 § 1 k.p.c.). Jeżeli zatem sąd drugiej instancji przyjmuje
odmienne rozstrzygnięcie niż sąd pierwszej instancji, oparte na innej podstawie
faktycznej, powinien dokonać własnych stanowczych ustaleń faktycznych, jasnych i
kategorycznych, które pozwalałyby na ocenę czy zmiana ta była usprawiedliwiona.
W przypadku zmiany wyroku jedynie wskutek innej oceny materialoprawnej
roszczenia wystarczy wyraźne zaznaczenie, że sąd drugiej instancji podziela
ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji oraz dokonaną przez ten sąd ocenę
dowodów (por. np. wyroki z dnia 3 marca 2006 r., II CK 428/05, LEX nr 180195; z
dnia 11 stycznia 2008 r., V CSK 240/07, LEX nr 515708; z dnia 10 sierpnia 2010 r.,
I PK 41/10, LEX nr 667488; z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 349/10, LEX nr 864024 i
orzeczenia w nich powołane). Sąd Okręgowy nie sprostał tym wymaganiom, co
powoduje zasadność zarzutu obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 382 k.p.c.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 39815
§
1 oraz odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.
/tp/