Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 40/13
POSTANOWIENIE
Dnia 21 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. W.
przeciwko M. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 sierpnia 2013 r.,
zażalenia pozwanego
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 listopada 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając do rozstrzygnięcia w
orzeczeniu kończącym sprawę w instancji wniosek o przyznanie
kosztów postępowania zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Powód D. W. domagał się od pozwanego M. W. zapłaty kwoty 130 000 zł z
odsetkami ustawowymi od 1 kwietnia 2010 r. tytułem zwrotu pożyczki udzielonej mu
przez powoda na podstawie umowy z dnia 8 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy w S.
uwzględnił powództwo w całości. Ustalił, że pozwany pożyczył od powoda kwotę
130 000 zł z terminem zwrotu do 31 marca 2010 r. Umowa została zawarta w
miejscu pracy stron w obecności dwóch świadków, którzy wraz ze stronami się
podpisali pod jej treścią. Powód przekazał ujętą w umowie kwotę pozwanemu ze
środków, które uzyskał z kredytów bankowych. Po ok. roku powód na życzenie
pozwanego podpisał dokument tożsamej umowy pożyczki, również opatrzonej datą
8 grudnia 2009 r., w której jako pożyczkobiorca uwidoczniony był J. N., a termin
zwrotu pożyczki był o rok późniejszy. Pozwany powiedział powodowi, że tylko w ten
sposób powód może odzyskać pożyczoną kwotę. Wyjaśnień pozwanego, który
twierdził, że rzeczywistym pożyczkobiorcą był J. N., a on sam tylko pośredniczył w
transakcji przekazując pieniądze J. N. Sąd Okręgowy nie uznał za wiarygodny
dowód pozorności pierwotnej umowy. Nie dopatrzył się też w umowie pomiędzy
powodem a J. N. cech umowy o przejęcie długu pozwanego przez J. N.
Podniesiony przez pozwanego zarzut częściowego zwrotu pożyczki Sąd
potraktował jako spóźniony w świetle postanowień art. 207 § 3 k.p.c., podobnie jak
wniosek dowodowy o przesłuchanie jako świadka R. W.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji pozwanego,
wyrokiem z dnia 21 listopada 2012 r., uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie poczynił ustaleń w zakresie
szeregu okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, lub też poczynił je
w oderwaniu od treści dowodów, jakimi dysponował. Bez nawiązania do treści
dowodów ustalił, że kwota pożyczki została przekazana pozwanemu jednorazowo,
pominął wynikające już z uzasadnienia pozwu twierdzenia powoda, że cześć
pożyczki została mu zwrócona oraz że pozwany przez pewien okres spłacał kredyty,
3
które powód zaciągnął, aby zdobyć środki na pożyczkę. Uznał też,
że nieuzasadnione było potraktowanie jako spóźnionego zarzutu częściowej spłaty
pożyczki, skoro pozwany podnosił, że spłacała ją osoba trzecia. Wreszcie wytknął
nierozważenie znaczenia drugiej umowy pożyczki, podpisanej przez osobę trzecią
i powoda. Jako podstawę uchylenia zaskarżonego wyroku Sąd wskazał art. 386 §
4 k.p.c., oceniając, że nie została rozstrzygnięta istota sprawy. Zalecił ponowne,
bardziej wnikliwe przeprowadzenia postępowania dowodowego i dokonanie na tej
podstawie oceny stanowisk stron.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego zażaleniem, zarzucając,
że został wydany z obrazą art. 386 § 4 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie,
że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, podczas gdy – zdaniem pozwanego
– istota sprawy została rozpoznana, ustalone są także wszystkie istotne
okoliczności, a jedynie Sąd Okręgowy wyciągnął z nich wadliwe wnioski prawne,
przyjmując, że powód udowodnił wysokość dochodzonego roszczenia. Zdaniem
pozwanego, skoro powód przyznał, że pozwany częściowo spłacił pożyczkę, to
jego obowiązkiem było wykazanie, w jakiej kwocie świadczenie jest mu należne.
Powód jednak nie udowodnił wysokości dochodzonego roszczenia, wobec czego
jego powództwo powinno zostać w całości oddalone merytorycznym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego. Z tych przyczyn pozwany wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania oraz
o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, c o następuje:
Artykuł 3941
§ 11
k.p.c., wprowadzony do kodeksu postępowania cywilnego
ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 233, poz. 1381), umożliwił
poddanie kontroli instancyjnej prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej instancji
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Charakter tego zażalenia Sąd Najwyższy poddał analizie m. in.
w postanowieniach z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41 oraz
z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, Biul. SN 2013/1/11). Wskazał w nich,
że rolą Sądu Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym - gdy przyczyną
4
orzeczenia uchylającego było nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty
sporu - jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował przyczynę
uzasadniającą skasowanie orzeczenia i czy jego merytoryczne stanowisko
uprawniało do podjęcia takiej decyzji procesowej. Przedmiot badania
dokonywanego na skutek zażalenia limituje dopuszczalne zarzuty i powoduje,
że zażalenie powinno dotyczyć naruszenia art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. Prawidłowość
stanowiska prawnego sądu drugiej instancji pozostaje poza zakresem kontroli
zażaleniowej. Dokonywana kontrola powinna mieć charakter formalny, skupiający
się na ustanowionych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankach uchylenia orzeczenia sądu
pierwszej instancji, bez wkraczania w merytoryczne kompetencje sądu.
Wskazaną przez Sąd Apelacyjny przyczyną uchylenia wyroku było
nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd Okręgowy. Pojęcie nierozpoznania istoty
sprawy ma ugruntowane znaczenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez
sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania
albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia,
że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97,
OSNC 1999/1/22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, LEX nr 50750; z dnia
3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; a dnia 9 listopada 2012 r., Lex
nr 1231340; z dnia 26 listopada 2012 r., I CZ 147/12, Lex nr 1284698 oraz wyroki
tego Sądu z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; z dnia 21 października 2005 r.,
III CK 161/05, LEX nr 178635.; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009,
nr 1-2, poz. 2). Przykładami nierozpoznania istoty sprawy jest oddalenie
powództwa przez sąd pierwszej instancji z uwagi na przyjęcie braku legitymacji
procesowej strony albo w wyniku stwierdzenia wygaśnięcia lub przedawnienia
roszczenia bez przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego - w wypadku,
kiedy sąd drugiej instancji nie podzieli stanowiska o wystąpieniu tych podstaw
oddalenia żądań (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN
897/97, OSNC 1999/1, poz. 22; z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, LEX
5
nr 55513). Obecny model postępowania cywilnego zakłada, iż druga instancja
stanowi instancję merytoryczną, w ramach której rozstrzygnięcie sprawy powinno
nastąpić ex novo i zakończyć spór między stronami (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2012 r., II CZ 128/12, niepubl.). Wykładnia
celowościowa i aksjologia leżąca u podstaw instytucji procesowej określonej w art.
386 § 4 k.p.c. prowadzą do wniosku, że co do zasady podstawowym sposobem
rozstrzygnięcia w wypadku zasadności zarzutów apelacji powinno być orzeczenie
reformatoryjne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2012r.,
IV CZ 124/12, niepubl.).
W uzasadnieniu orzeczenia będącego przedmiotem oceny Sąd Apelacyjny
powołał jako podstawę orzeczenia kasatoryjnego nierozpoznanie istoty sprawy
przez Sąd pierwszej instancji. Z uzasadnienia wynika jednak, że dokonał błędnej
wykładni powyższego pojęcia, a w następstwie nietrafnie przyjął, że istota sprawy
nie została rozpatrzona. Przedmiotem procesu było roszczenie o zwrot pożyczki
i o tym roszczeniu rozstrzygnął Sąd pierwszej instancji, zasądzając od pozwanego
dochodzoną przez powoda kwotę. Jak wynika z motywów rozstrzygnięcia Sąd
Apelacyjny powziął wątpliwości w zakresie prawidłowości ustaleń faktycznych
poczynionych przez Sąd Okręgowy oraz zupełności i szczegółowości
przeprowadzonego postępowania dowodowego, a także kompletności oceny
dowodów. Jeśli materiał dowodowy zgromadzony w pierwszej instancji nie dawał
podstawy do precyzyjnych ustaleń czy i w jakiej kwocie pożyczka została
przekazana pozwanemu oraz do jakiej wysokości została ona częściowo spłacona,
to – w świetle argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu wyroku – Sąd
Apelacyjny winien był uzupełnić podstawę faktyczną (nawet wykorzystując
uprawnienie do działania z urzędu – art. 232 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.)
w zakresie, jaki uznawał za niezbędny. W rozpatrywanej sprawie nie zachodził
bowiem ani wypadek nierozpoznania istoty sprawy, ani też konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., uchylił zaskarżone orzeczenie. Postanowienie o kosztach postępowania
zażaleniowego wynika z treści art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
6