Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 106/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. K.
przeciwko Przedsiębiorstwu Komunikacji Samochodowej Spółce Akcyjnej w O.
o wynagrodzenie i ryczałty za noclegi,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 27 września 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W., pozostawiając temu
Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 września 2012 r. Sąd Okręgowy w W. Wydział VII Pracy
oddalił apelację strony pozwanej Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej
2
Spółce Akcyjnej w O. od wyroku Sądu Rejonowego Wydziału Pracy Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 17 maja 2012 r., zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda
P. K. kwotę 49.561,47 zł; w tym 3.550,58 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w
godzinach nadliczbowych oraz 46.010,89 zł tytułem ryczałtów za noclegi (punkt I
wyroku), a także zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 900 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu odwoławczym (punkt II
wyroku).
W części opisowej uzasadnienia wyroku Sąd drugiej instancji wskazał, co
następuje: „Sąd Rejonowy na podstawie stanu faktycznego ustalonego w toku
przewodu sądowego, który Sąd Okręgowy przyjął za własny uznał roszczenie
powoda za uzasadnione obejmujące okres od dnia 26.04.2007 r. do 30.06.2009 r.”,
które Sąd drugiej instancji ocenił w sposób zacytowany niżej w całości: „Zarzuty i
argumenty apelacji nie uzasadniają uznania, że orzeczenie Sądu Rejonowego,
którym zasądzono od strony pozwanej na rzecz powoda określone w wyroku kwoty
tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz ryczałtów za
noclegi jest wadliwe i narusza przepisy prawa co uzasadniałoby apelację. Sąd
Rejonowy wbrew zarzutowi apelacji przeprowadził właściwe postępowanie
dowodowe w zakresie roszczeń zgłoszonych przez powoda, wyjaśniając wszystkie
istotne okoliczności sprawy będące podstawą ustaleń faktycznych wydanego w
sprawie wyroku. Wyciągnął też prawidłowe wnioski z ustaleń, które poczynił. W tych
okolicznościach sprawy Sąd Okręgowy podziela pogląd jak i szerokie argumenty
zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do tego, że istnieją podstawy
faktyczne i prawne do uznania skuteczności roszczeń powoda. Dotyczyło to
zarówno roszczenia o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, jak też
ryczałtów za noclegi. Z kart drogowych sporządzonych przez powoda wynikało, że
powód przepracował także 534,92 godziny nadliczbowe. Należne z tego tytułu
wynagrodzenie po odliczeniu kwoty, którą już strona pozwana wypłaciła wyniosło
kwotę 3.311,79 zł. Powód nie otrzymał ryczałtów za noclegi. Natomiast strona
pozwana nie zapewniła powodowi bezpłatnych noclegów. Możliwość spania w
kabinie kierowców nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu
Biorąc to pod uwagę prawidłowo Sąd Rejonowy zasądził od strony pozwanej na
3
rzecz powoda kwotę 46.010,89 zł tytułem ryczałtów za noclegi. Mając powyższe na
uwadze Sąd Okręgowy z mocy przepisu art. 385 kpc orzekł o oddaleniu apelacji”.
W skardze kasacyjnej pozwana Spółka zarzuciła naruszenie przepisów
prawa materialnego, w szczególności: 1/ art. 775
§ 1 k.p., art. 775
§ 3 k.p., art. 775
§
4 k.p. oraz art. 775
§ 5 k.p. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że pracodawca nie
jest uprawniony do wprowadzenia w aktach wewnętrznych ryczałtowego sposobu
ustalania i naliczania należności z tytułu odbywania przez pracowników podróży
służbowych, w których połączone są kwoty należne pracownikowi z tytułu diet oraz
z tytułu noclegów w podróży służbowej, a nadto bezpodstawne uznanie, że powód
nie otrzymał ryczałtów za noclegi, a skarżąca nie zapewniła mu bezpłatnych
noclegów, 2/ § 9 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U.
Nr 236, poz. 1991 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem o zagranicznych
podróżach służbowych) w związku z art. 775
§ 5 k.p. przez ich niewłaściwe
zastosowanie, polegające na niezgodności pomiędzy ustalonym faktem
uregulowania należności z tytułu noclegów w podróży służbowej w zakładowym
akcie wewnętrznym „a hipotezą tej normy prawnej, tj. obowiązkiem pracodawcy
wypłacania pracownikom ryczałtów za noclegi w wysokości ustalonej w tym
rozporządzeniu”, 3/ art. 21 a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy
kierowców (jednolity tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm.) w związku z art. 775
§ 1 k.p. w zw. z § 2 pkt. 2 lit. b i § 9 ust. 2 rozporządzenia o zagranicznych
podróżach służbowych przez ich niewłaściwe zastosowanie.
Skarżąca zarzuciła też naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstawy prawnej wyroku i nieprzytoczenie
żadnych przepisów prawa.
Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania oparty został na występującym w
sprawie istotnym zagadnieniu prawnym, „czy pracodawca jest uprawniony w
oparciu o art. 775
§ 3 k.p., przy zachowaniu wymagania co do minimalnej
wysokości diety unormowanego w art. 775
§ 4 k.p., do określenia w regulaminie
wynagradzania obowiązującym w jego zakładzie pracy zryczałtowanej należności z
4
tytułu odbywania przez pracowników podróży służbowych, w tym w szczególności
łącznego określenia należności za diety z tytułu podróży służbowych oraz z tytułu
kosztów noclegu”. Ponadto skarga jest oczywiście uzasadniona ze względu na
rażące naruszenie: 1/ art. 775
§ 1, art. 775
§ 3, art. 775
§ 4 oraz art. art. 775
§ 5 k.p.
przez dokonanie ich wykładni contra legem i uznanie „wbrew przepisom
bezwzględnie obowiązującym, że pracownikom przysługuje prawo do ryczałtu za
noclegi w wysokości ustalonej w/w Rozporządzeniem", co rażąco narusza
podstawowe normy wykładni aktów prawnych, 2/ art. 21a ustawy o czasie pracy
kierowców w związku z art. 775
§ 1 k.p. w związku z § 2 pkt. 2 lit. b i § 9 ust. 2
rozporządzenia o zagranicznych podróżach służbowych przez „ich niewłaściwe
zastosowanie bowiem spór w istocie dotyczy okresu sprzed nowelizacji ustawy”.
Skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona także „w świetle nie wywiązania się
przez Sąd Okręgowy z obowiązku nałożonego nań przez art. 328 § 2 k.p.c. i nie
wyjaśnienia rozstrzygnięcia w zakresie ryczałtów za noclegi podstawy prawnej
uznania za nieprawidłowe ustalenia przez skarżącą warunków wypłacania
pracownikom należności z tytułu podróży służbowych w formie zryczałtowanej diety
obejmującej zarówno dietę na wyżywienie jak i należność z tytułu noclegów”.
Skarżąca twierdziła, że w okresie zatrudniania powoda, przyjęła zarówno w
umowie o pracę, w zakładowym układzie zbiorowym pracy, jak i aktach
kierownictwa wewnętrznego regulacje płacowe, które spowodowały, że w spornym
okresie średnie miesięczne wynagrodzenie powoda wynosiło ponad 4.000 zł netto.
Wysokość „zryczałtowanych” diet przysługujących z tytułu podróży służbowej w
układzie zbiorowym pracy była ustalona na znacznie wyższym poziomie od stawek
wynikających z powołanego wyżej rozporządzenia, do czego nie odniosły się Sądy
obu instancji.
Ponadto, w ocenie strony skarżącej, Sąd Okręgowy nie ustalił konkretnych
warunków noclegów powoda w kabinie samochodu i nie wskazał na niedostatki,
które sprzeciwiały się uznaniu ich za zapewnienie bezpłatnego noclegu przez
pracodawcę. Tymczasem „standard” nocnego odpoczynku w kabinie samochodu
bywa spełniony w razie zapewnienia pracownikowi regeneracji sił fizycznych i
psychicznych adekwatnych do wykonywania zawodu kierowcy. Przepisy Kodeksu
pracy, ustawy o czasie pracy kierowców lub rozporządzenia wykonawczego nie
5
zawierają definicji legalnej bezpłatnego noclegu ani nie określają warunków
wymaganych do zapewnienia bezpłatnego noclegu. W ocenie skarżącej, powód
miał „właściwe warunki do spania”, gdyż samochód „był wyposażony m.in. w
przedłużoną kabinę z podwyższonym dachem, dwa łóżka, dodatkowe ogrzewanie
postojowe, osłony i zasłony przeciwsłoneczne, pneumatyczny fotel kierowcy oraz
lodówkę. Wszelkie koszty parkingów i opłat jakie musiał uiścić powód ponosiła
skarżąca (opłaty zwracane były na podstawie rachunków lub zapisów
przedstawionych przez kierowcę na dokumentach z podróży). Oprócz miejsca do
spania, w kabinie pojazdu skarżąca zapewniła (i poniosła koszty) elementów
dodatkowych „w postaci bezpiecznego parkingu oraz dostępu do sanitariatów”, co
wykluczało „możliwość uwzględnienie powództwa w zakresie wypłaty powodowi
kwoty 46.010,89 zł. tytułem ryczałtów za noclegi”.
W konsekwencji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych oraz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje;
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania, a ponadto o orzeczenie o zwrocie przez powoda na rzecz skarżącej
spełnionego przez nią świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się oczywiście usprawiedliwiona ze względu na
kwalifikowane, bo oczywiste i elementarne naruszenie przez Sąd drugiej instancji
wymagań art. 328 § 2 k.p.c., które są niezbędne dla dokonania prawidłowej
weryfikacji kasacyjnej zaskarżonego wyroku. Rażąco ogólnikowe, bo „sloganowe”
wywody Sądu drugiej instancji, w połączeniu z lapidarną i równie ogólnikową
częścią opisową (historyczną) przebiegu sprawy, nie spełniały nie tylko
elementarnych, ale żadnych (jakichkolwiek) wymagań prawidłowego uzasadnienia
wyroku, które powinno być sporządzane według dyrektyw zawartych w art. 328 § 2
w związku z art. 391 k.p.c. Takie niedopuszczalne i kwalifikowane wady
6
uzasadnienia zaskarżonego wyroku, które sporządzili i podpisali sędziowie -
legitymujący się „apelacyjnym” statusem służbowym, uniemożliwiały dokonanie
kasacyjnej kontroli zaskarżonego orzeczenia w odniesieniu do kasacyjnych
zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego i dyskredytowały zaskarżony
wyrok, usuwając możliwości poddania go merytorycznej weryfikacji kasacyjnej. W
szczególności Sąd Najwyższy nie ma obowiązku i nie może domyślać się ani
poszukiwać za Sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych, dowodów lub podstaw
prawnych, na których Sąd ten oparł zaskarżony wyrok, bo to należy do
kardynalnych i elementarnych powinności każdego sądu orzekającego w sprawie.
Oczywiście wadliwie sporządzona namiastka (pozór) dotychczasowego
uzasadnienia kontestowanego wyroku, w którym Sąd drugiej instancji uchybił
elementarnym wymaganiom sporządzenia uzasadnienia, o których mowa w art.
328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c., wymagały uchylenia do ponownego
rozpoznania zaskarżonego wyroku, który nie nadawał się do jakiejkolwiek, a w
szczególności merytorycznej kontroli kasacyjnej (art. 39815
k.p.c.).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd drugiej instancji powinien usunąć
kwalifikowane wady uzasadnienia zaskarżonego, a przy wyrokowaniu może
skorzystać z doświadczeń i dorobku jurysdykcyjnego najwyższej instancji sądowej
w kasacyjnym orzekaniu w analogicznych lub podobnych sprawach, także w ocenie
kasacyjnej wyroków tego samego Sądu Okręgowego (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/10, OSNP 2012 nr 9-10, poz.
119; z dnia 12 września 2012 r., II PK 44/12; z 10 września 2013 r., I PK 71/13, ale
także wyrok z dnia 4 czerwca 2013 r., II PK 296/12).
Mając na uwadze powtarzające się kwalifikowane wady niektórych
uzasadnień wyroków Sądu Okręgowego w W. sporządzanych, między innymi, w
kolejnych sprawach tego samego rodzaju (o należności kierowców w transporcie
międzynarodowym) - Sąd Najwyższy uprzedza, że w przyszłości będzie rozważał
podjęcie procedur, o których mowa w art. 65 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym,
przewidujących, że w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej
obrazy przepisów prawa - Sąd Najwyższy, niezależnie od innych uprawnień, wytyka
uchybienie właściwemu sądowi (co dotyczy wszystkich sędziów, którzy biorą udział,
7
tj. sporządzają lub podpisują oczywiście wadliwe uzasadnienia wyroków, które nie
spełniają elementarnych wymagań z art. 328 § 2 k.p.c.).