Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 124/13
POSTANOWIENIE
Dnia 14 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. C.
przeciwko Z. […]
o nakazanie ewentualnie o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 grudnia 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
Uzasadnienie
2
Powódka E. C. w pozwie skierowanym przeciwko Z. […] domagała się
nakazania pozwanemu wykonania § 5 ust. 1 pkt 2 w związku z § 3 ust. 1 pkt 1
ugody z dnia 10 lipca 2007 r. poprzez rozpoczęcie procedur związanych ze
sprzedażą nieruchomości przy ul. S. […] w terminie miesiąca od dnia
uprawomocnienia się wyroku oraz zapłaty powódce połowy ceny faktycznie
uzyskanej ze sprzedaży tej nieruchomości, pomniejszonej o kwotę 220.319 zł oraz
o udokumentowane koszty zbycia poniesione przez stronę pozwaną, w ciągu
dwóch tygodni od uzyskania kwoty sprzedaży. Powódka zgłosiła także żądanie
ewentualne na wypadek nie uwzględnienia roszczenia głównego - zasądzenia na
jej rzecz od strony pozwanej kwoty 4.229.681 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
14 listopada 2007 r. tytułem połowy wartości opisanej wyżej nieruchomości.
Pozwany żądał odrzucenia pozwu w zakresie żądania głównego, wskazując,
ze zostało ono już prawomocnie osądzone we wcześniej toczącej się przed Sądem
Okręgowym między stronami i prawomocnie zakończonej sprawie o sygnaturze I C
…/08.
Postanowieniem z dnia 4 września 2012 r. Sąd Okręgowy odmówił
odrzucenia pozwu co do żądania głównego. Po rozpoznaniu zażalenia strony
pozwanej Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 12 grudnia 2012 r. zmienił
zaskarżone postanowienie i odrzucił pozew w zakresie żądania głównego.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd drugiej instancji wskazał, że powódka
jest wdową po K. C. i jego jedyną spadkobierczynią. Matka K. C., a teściowa
powódki- K. C. sporządziła testament notarialny, w którym wydziedziczyła K. C.
oraz powołała Z. […] do spadku, obejmującego między innymi nieruchomość
położoną przy ul. S. […]. W toku procesu wytoczonego przez K. C. przeciwko
Zamkowi […] jako spadkobiercy testamentowemu o zachowek zapadł wyrok
wstępny, w którym Sąd Okręgowy uznał powództwo za usprawiedliwione co do
zasady. W toku postępowania apelacyjnego K. C. i pozwany zawarli pisemną
ugodę pozasądową z dnia 10 lipca 2007 roku, w której strony uregulowały sposób
zaspokojenia roszczeń K. C. z tytułu zachowku. K. C. zmarł w dniu 18 kwietnia
2008 r., a spadek po nim nabyła w całości E. C. Za życia K. C. ugoda została
3
częściowo zrealizowana, nie doszło natomiast do sprzedaży nieruchomości przy
ul. S. i przekazania K. C. uzgodnionej w ugodzie kwoty tytułem połowy ceny
uzyskanej przez pozwanego ze sprzedaży nieruchomości, pomniejszonej o kwotę
220.319 zł oraz o udokumentowane koszty zbycia. Wyrokiem z dnia 22 grudnia
2008 roku w sprawie I A Ca …/08 Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
wstępny i oddalił powództwo o zachowek z uwagi na śmierć K. C. i wygaśnięcie
przysługującego mu prawa do zachowku. Skarga kasacyjna następczyni prawnej
zmarłego powoda- E. C. wywiedziona od tego orzeczenia została oddalona
wyrokiem Sąd Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 roku w sprawie III CSK
143/09.
W pozwie złożonym po śmierci męża przeciwko Z. […] (sygnatura Sądu
Okręgowego I C …/08) E. C. domagała się zasądzenia na jej rzecz kwoty
3.734.307,50 zł tytułem odszkodowania za niewykonanie przez stronę pozwaną
ugody z dnia 10 lipca 2007 roku. Na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego
zgłosiła żądanie ewentualne - o nakazanie stronie pozwanej sprzedaży
nieruchomości przy ul. S. za cenę odpowiadającą wartości rynkowej stosownie do §
5 ust. 3 ugody z dnia 10 lipca 2007 roku oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
5 października 1993 roku w sprawie zasad organizowania przetargu na sprzedaż
środków trwałych przez przedsiębiorstwa państwowe oraz warunków odstąpienia
od przetargu. Na wypadek nieuwzględnienia tego żądania, zgłosiła także kolejne
żądanie ewentualne – zasądzenia na jej rzecz od strony pozwanej
kwoty 7.000.000 zł z tytułu przysługującej jej, a nabytej w drodze przelewu od osób
trzecich, wierzytelności o zachowek po K. C.. Wyrokiem z dnia 15 października
2009 roku w sprawie I C …/08 Sąd Okręgowy oddalił powyższe powództwo E. C. w
całości. Apelacja powódki od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie I ACa …/10. Sąd Najwyższy
odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej powódki wywiedzionej od tego
orzeczenia.
W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny rozpoznając zażalenie pozwanego na
odmowę odrzucenia pozwu w zakresie żądania głównego uznał, że żądanie
ewentualne dochodzone przez E.C. w sprawie I C …/08 i żądanie główne
zgłoszone w niniejszej sprawie oparte są na tej samej podstawie faktycznej i
4
prawnej, w związku z czym zachodzi ujemna przesłanka procesowa w postaci
powagi rzeczy osądzonej uzasadniająca odrzucenie pozwu w tym zakresie na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
W skardze kasacyjnej powódka zarzucając naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt. 2 w zw. z art. 366 k.p.c., art.382 k.p.c. i art. 386
§ 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c., domagała się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd ma obowiązek odrzucić pozew,
jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku
albo została już prawomocnie osądzona. Zakres przedmiotowy i podmiotowy
powagi rzeczy osądzonej reguluje art. 366 k.p.c. przewidując, że wyrok
prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi
samymi stronami. Tożsamość stron obu procesów (spraw o sygnaturze I C …/08 i
aktualnej) nie budzi wątpliwości, przedmiotem sporu pozostają natomiast granice
przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
ugruntował się pogląd, zgodnie z którym tożsamość przedmiotu uprzedniego
orzeczenia oraz kolejnego powództwa, wykluczająca możliwość jego merytorycznej
oceny i uzasadniająca odrzucenie pozwu, zachodzi w przypadku jednakowej
podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia oraz ponownego żądania powoda,
przy czym przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 226;
z dnia 25 sierpnia 1998 r. I PKN 266/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 554;
z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 414/09, nie publ; z dnia 11 lutego 2011 r., I CSK
277/10, nie publ.; z dnia 8 kwietnia 2011 r., II CSK 493/10, Biul. SN 2011, nr 6,
str. 11-12; z dnia 26 stycznia 2012 r., I UK 301/11, nie publ. oraz wyroki: z dnia
22 kwietnia 1967 r., I CR 570/66, OSPiKA 1968, nr 7-8, poz. 158; z dnia 4 grudnia
1998 r., III CKN 56/98, Biul. SN 1999, nr 4, str. 9; z dnia 14 lipca 2011 r., III UK
5
196/10, OSNP 2012, nr 17-18, poz. 222 i z dnia 15 listopada 2012 r., V CSK
515/11, nie publ.).
Wbrew zarzutom skargi Sąd Apelacyjny prawidłowo przyjął, nie naruszając
art. 382 k.p.c. oraz 325 k.p.c. w sposób wskazany w skardze kasacyjnej powódki,
że wyrok Sądu Okręgowego z dnia 15 października 2009 roku w sprawie I C …/08
oddalający w całości powództwo E. C. skierowane przeciwko pozwanemu Z. oraz
wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 27 kwietnia 2010 roku w sprawie I A Ca …/10
oddalający apelację powódki objęły swoim zakresem zarówno żądanie główne (o
zapłatę kwoty 3.734.307,50 zł tytułem odszkodowania za szkodę wynikłą z nie
wykonania ugody w części odnoszącej się do zobowiązania pozwanego do
sprzedaży nieruchomości i przekazania K. C. uzgodnionej części ceny sprzedaży ),
jak i dwa żądania ewentualne (pierwsze - o nakazanie pozwanemu sprzedaży
nieruchomości stosownie do § 5 ust. 1 pkt 2 w związku z § 3 ust. 1 pkt 1 ugody z
dnia 10 lipca 2007 r oraz drugie - o zapłatę 7.000.000 zł) zgłoszone przez E. C.
w tamtej sprawie.
Oddalenie powództwa w całości oznacza negatywne rozstrzygnięcie
o wszystkich zgłoszonych przez powoda roszczeniach (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 1999 roku, II UKN 493/98, OSNP 2000, nr 8,
poz. 325) i ewentualne niedokładności komparycji wyroku polegające na wskazaniu
w rubrum orzeczenia jednego tylko żądania i nie wyszczególnieniu pozostałych,
nie mają zasadniczego znaczenia dla określenia przedmiotu i zakresu
wyrokowania. W uzasadnieniu pisemnym wyroku w sprawie I C …/08 Sąd
Okręgowy odniósł się do wszystkich zgłoszonych przez E. C. żądań - zarówno
głównego, jak i ewentualnych, obszernie wskazując na motywy ich oddalenia.
Sformułowany na potrzeby aktualnego postępowania powyższy zarzut kasacyjny
pozostaje więc w opozycji do postawy powódki reprezentowanej przez nią w tamtej
sprawie. O tym, że powódka nie miała jakichkolwiek wątpliwości co do zakresu
wyroku Sądu Okręgowego w sprawie I C …/08 (że obejmuje on wszystkie
zgłoszone przez nią roszczenia) świadczy jednoznacznie treść złożonej przez nią
w tamtej sprawie apelacji, a następnie skargi kasacyjnej. Przytoczone przez
skarżącą na uzasadnienie omawianego zarzutu kasacyjnego orzeczenia (w tym
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 r., III CKN 1382/00,
6
OSNC 2001, nr 9, poz. 132 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada
1966 r., II PR 436/66, OSNC 1967/4/79) nie dotyczą takiej sytuacji, jak miała
miejsce w sprawie o sygnaturze I C …/08, lecz klasycznych przypadków orzeczenia
non existens.
Tożsamość żądań niewątpliwie zachodzi, oceny wymaga więc kwestia,
czy są one oparte o tę samą podstawę. Powódka uzasadniała swoje żądanie
ewentualne w sprawie I C …/08 o nakazanie pozwanemu dokonania określonych
czynności związanych ze sprzedażą nieruchomości faktem zawarcia ugody
pozasądowej z dnia 10 lipca 2007 roku między K. C. i pozwanym i niewątpliwe na
tę samą podstawę swojego żądania - ugodę z dnia 10 lipca 2007 roku, a ściślej jej
§ 5 ust. 1 pkt 2 w związku z § 3 ust. 1 pkt 1 wskazuje także w rozpoznawanej
sprawie. Nie powtarzając słusznych w tej mierze wywodów Sądu Apelacyjnego
trzeba w odniesieniu do argumentów skarżącej sformułowanych w skardze
kasacyjnej wskazać, że w obu sprawach powódka, powołując się na fakt zawarcia
przez K. C. i Z. […] ugody pozasądowej z dnia 10 lipca 2007 roku dochodziła
realnego wykonania jej postanowień, zmierzając do uzyskania orzeczenia sądu
zobowiązującego pozwanego do przedsięwzięcia określonych działań mających
na celu realizację zobowiązania sprzedaży nieruchomości i wypłacenia powódce
należnej jej części ceny sprzedaży. W obu sprawach powódka powoływała się na
to, że z uwagi na wstąpienie w sytuację prawną i faktyczną zmarłego męża K. C.
jest ona, jako jego jedyna spadkobierczyni, wierzycielką pozwanego na podstawie
tejże ugody i stąd może żądać jej przymusowego wykonania. Stanowisko powódki
o istnieniu ważnego zobowiązania pozwanego wobec niej wynikającego z
przedmiotowej ugody świadczy o tożsamości zarówno żądania, jak i jego podstawy,
uzasadnia więc aprobatę stanowiska zajętego przez Sąd Apelacyjny w
zaskarżonym postanowieniu.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku o bezzasadności
sformułowanych w skardze kasacyjnej powódki zarzutów naruszenia art. 199 § 1
pkt. 2 w związku z art. 366 k.p.c. oraz art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.,
polegającego, zdaniem skarżącej, na odrzuceniu pozwu w zakresie żądania
głównego mimo braku przesłanki powagi rzeczy osądzonej. W tym stanie rzeczy
7
skarga kasacyjna E. C. podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. jako
bezzasadna.
jw